Y Drafod

frechaf freisied.79 [GAN MR. JWYNN JONES, ABERYSTWYTH] Fe'iii c \,Iiti am fv mod yii o fod yn elyn i'm gwlarl fy h in. .wye p ..vh sv ddigon Cristionogol, neu ware i ed-, i thwvnebu barbareidd ivvcli milnr Mt t1;, ma u iig ateb y blaid arall icl o \v li i, ii I)e -ii-aw. "Pro- Boer" a "Littl E 12;1 I dv i-i rai o emau gwasg y g\tei, iiiii tli S IPSO i am bawb a feidd- iai ,uvsjr\ »»• > I E vroi) e? 's blvnyddoedd yn pr siii, b'ji>t i'i •! "pf.vddian'r dinistr sydd bellacii we i to r r e n pennau. Ni byddai rai j I)j-,) 1, 1- li I"U I rtawr anwybodaeth y \s.ii ld,sj«>Hi nioV .miser i yeisio argyhoeddi neb a wvr ry*\beth i,fi v Cvfandir trwy fyw ymhl-th trainonai pa beth oedd yn mynd ymlaen no ers bl vnyldoedd. Beth amser yn ol, cefais, fy hun, ddiyon o brawf beth oedd vn iliiivvvd I yn Ewrob. Ac nid trwv ddarllen itaroganaii gwasg felet) Lloegr, sydd, gan inwyaf, vn nw law dvnion nad ydynt Brydeiniaid o waed na chvdymdeimlad. Goddefer j mi adrodd vchvdig o banes Al- t f\, Iiiiii, v buiii yti I)y%v yn en plith ac vn dadleu i hwy. Ac i ddech- reu, dvlwn ddvwedvd nad wvf yn bwrw fod pob rhinvvedd vn fv ngwlad fy hun a phob drygi* ns yn y lleill. Nid wvf ychwaith, er iiior aiioklif fv idai i filvvr aethwr fy nghredu, yn tvhio fod pob drug yn tv ngwlac1 fy hun a phob rhinwedd vn gwledydd ereill. Ni chefais i achos i fed.'wl bod unrhyw bobl a gvfarfum i uenior swell na gwaeth na mi fy hun, a adwaen i oreu. Rai blynyddoedd yu o', f'e ddywedodd Ym- heravvdr yr Almaen, wrth nifer o ddynion ieuainc oedd newvdd fvnd i'r fyddin, mai eu dyledswydd bellach oedd ufuddhau i orch mynion, ac os erchid iddynt saethu eu tadau a'u brodvr. eu bod vn rhwvm o wneuthur hynny. Cyn hir ar c>I hvnny, cefais ddang- hosiad o'r niodd yr edrvchai dau ddosbarth o Almaeniaid ar dlivwerliad o'r fath. Adwaen- wu feddvg oedd yu aelod blaenllaw o'r Blaid Gvmdeithasol yn vr Almaen, ac oedd yn ddi- ameu, ar dir dynoliaeth a gwleidyddiaeth, yn wrthwvnehwr gonest i filwriaeth. Gofyn- nais iddo pa beth oedd ei feddwl ef, ag Al- maeniaid tebyg iddo, am eiriau eu penadur. Atebodd i frhag blaen, mewn Saesneg tor- edi!z -I Ohl I vill tell voti. Iii de first pi-cice, de Emperor is a damned fool, und, ven vc get de majority in de Reichstag, ve will send him to hell, sir!" Hyd y syhvais i, dyna oedd barn gyffredin yr Almaeniaid Cymdeith- asol rai blynyddoedd yn ol. Tua'r un adeg, d'gwyddais fod yn un o gwmpeini o dri neu bedwar o ddvnion o wahanol genhedloedd, ac un Almaeniad yn eu plith. Yr oedd hwnnw wrth ei alwedigaeth yn gapten Hong fawr, ac fellv yn ddyn wedi cael addysg led dda, ac wedi ymdroi ym mysg pobl o bob cenedl. Daeth araith y Caiser dau sylw wrth y bwrdd, a gofvnnodd Sais oedd yno i'r Al- maeniad pa beth oedd ei feddwl ef o'r fath ddvwediad. O," meddai yn y fan, was der Kaiser sagt, dass ist recht "—"a ddy- wedo'r Caiser, mae hynny yn iawn." Men- trodd y Sais ddymuno collfarn ar y Caiser, a darfu'r ymddiddan hwnnw yn sydyn. Ni chefais i le i gredu erioed nad oedd geiriau'r capten llong yn mynegi syniadau plaid filwr- iaethus yr Almaen gyda golwgar en penaeth. Clywais y gwrth-filwriaethwyr yn dywedyd lawer gwaith mai amcan arbennig gan y blaid arall yn yr Alimen oedd cael rhyfel er mwyn rhoi terfyn ar dwf y symudiad yn erbyn nrilwriaeth yn y wlad. cl vwais h wy yn tyngn nad ymladdai Cyrndeithaswyr yr Al- maen pe cyhoeddid rhyfel rhwng eu gwlad hwy a rhyw wlad arall. Gyferbyn a hynny, clywais gefnogwyr milwriaeth yn dywedyo mai rhyfel oedd yr unigfodd i setlo materion rhwng cenedl a chenedl, mai gorfod oedd yr unig ddeddf a gyduabyddent hwy. Nid fy syniadau i am danynt yw'r rhai liyn, ond eu syniadau hwy eu hunain. Ceisiwn fod yn gwbl deg tuag atynt, a chydnabyddwn fod pob argoel eu bod yn onest yn credu'r hyn a ddywedent. Pa beth am danom ninnau, Brydeiniaid ? Pa sawl araith a glywsom neu a ddarllenasom ar hyd y blynyddoedd yn dywedyd nad ymladdai'r Cymdeithaswyr pe cyhoeddid rhyfel rhwng Prydain a. rhyw wlad arall ? Pa sawl esgob ac ofteiriad a gweinidog a ddywedodd wrthym o dro i dro na ellid osgoi rhyfel,ei fod yn disgyblu cenedl, ac hyd yn oed yn ei dysgu i fod yn grefyddol? Ceisiwn gydnabod hefyd eu bodhwythau yn credu'r hyn a ddywedent. Clywais ddoe am swyddog milwrol o Gymro a ddywedodd pan dderbyniodd ei wys i fyned allan i ddisgwyl ei alwad, "This is good news." Bu'r swydd- og hwnnw yn y rhyfel yn Neheudir Affrica, a ehlwyfwyd ef yno. Ni all bod ei eiriau yn golygu dim mwy na llai na bod yn dda gan- ddo feddwl am gyfle i gigydda ei gyd-ddyn- ion. Nid wyf fi yn ameu ei onestrwydd yn yr hyn a ddywedodd. Yn awr, cydnabyddwn fod y naill blaid a'r Hall yn credu'r hyn a ddywedent yn onest. Nid oes felly achos i ameu 11a wnaethant eu yoreu ar hyct y blynyddoedd i gefnogi a dwyn eu hamcanion i ben. Gellid llenvvi cyfrolau o'r Traethodydd a phrofion o'u hymdrechion. Pan dorrodc1 y rhyfel lixvii allan, yr oedd cynhadledd flynyddol cefnogwyr Esperanto i gvlarfod VIll Mharis. Ers blynyddoedd, yr oedd y svmudiad daionus hwnnw yn dwyn pobloedd i'w deall ei gilydd, a brithid eu ey- hoeddiadau ymhob gwlacf ag erthyglau o'r radd flaenaf yn erbyn milwriaeth. Drwy vfrwn vr iaith wneud ardderchog honno, daeth iniloedd lawer o bobl i wybod hanes a meddyliau trigolion gwledydrl ereill ffurf- iasant fath o frawdoliaeth drwyddi hi, caw- sai cymro neu Sais gvfeillion a chroeso yn yr Almaen neu Rwsia, Awstria neu Fwlgar- ia,; mewn gair, yr oedd ymdrechion meibion dynion am gyd-ddealltwriaeth a chydweith- rediad yn ymledu drwv bob gwlad. Mewn un noswaith, diflaii-,odd eu breuddwyd. Chwalodd v eeuhadon yn drist eu calonuau fore drannoeth. Rvwbryd yn yr hydref, yr oedd cynhadledd heddwch i'w chynnal yn Vienna, os nad wyf yn camgofio. Gwyddom pwy a sefvdlodd gynhadledd yr Hag. Ym- drechwn eto gredu nad eithaf rhagrith oedd vr holl bethau hyn. Pregethwyd tangnefedd Crist ar y ddaear ers pedair canrif ar hym- thes. Ac fe enillodd yr efengyl honno dir hefvd, er dued yw popeth, rhaid addef. Tra'r wvf yn ysirrifennn, y mae Belgium yn llawn swn rhvfel. Duw'n unig a wvr pa beth a ddigwydd yno cyn yr argrcfiir y geiriau truain hyn. Ac o Belgium yn ein dyddiau ni y daw lief ardderchog un o broffwydi dyn- oli,ieth-.M,itii,ice Maeterlinck. Wrth son. mewn ysgrif ar Ein Dyledswydd Gym- deithasol," am ddvlanwad meddyliau uchaf dynion, dywed Maeterlinck fod breuddwyd eithafol un oes yn dyfod yn feddwl cvffredin oes arall. Dywed am eiriau un hen Fflemis- iad Catholig a ysgrifennodd hanes y cii-ef* Ile'l ganed rhwng 1566 a 1568, pan oedd lladd a llosgi hereticiaid yn ei ogoniant. Tybiai 'r hen Babvdd hwnnw iiiai gi-esyii bod cymaint o arteithio yn angenrheidiol, ac awgrymai nad oedd hwyrach yn beth anhepgor llosgi cynifer o hereticiaid. Eithr nid ymddeng- vs," meddai Maeterlinck, "ei fod ef wedi dychmygu am eiliad y buasai'n well peidio a'u llosgi o gwbl. Mor eithafol oedd y farn honno, mor belloflaen y meddwl dynoI oedd hi, fel na ddaeth hyd yn oed i'w ysbryd, fel nad oedd hi eto i'wgweled ar y gorwel, neu ar frig dealI ei gyfnod ef. Er hynny, dyma'r farn gyffredin heddyw." Yr oedd sefydlydd y grefydd a broffesai'r llosgwyr a'u beirniad wedi pregethu'regwydd- or yn syml ac yn glir dros bymtheg canrif cyn en hamser hwv. Eto nid oes lawer o amser er pan ddysgasom beidio a llosgi ein gelvnion crefyddol. Hynny yw, a than. Cyhycl y cymerth i ni ddysgu cymaint a hynny o athrawiaeth Crist. Eithr pa beth am dangnefedd yr A r, I w N 7cl dy difwynasom ei enw ? Ni bu ar wyneb daear erioed dros edd mwy anferth yn ei erbyn nag sydd yn digwydd rhwng gwledydd "Cristionogol" Ewrub hedd3T\v. Ceisiwn syhveddoli hynny. Ceisiwn, ceisiwn, ie, ceisiwn ei sylweddoli. Ac na byddwn mor llwfr a rhagrithiol a bwrw'r bai ar Gristionogaeth. Nag hyd yn oed ar Gristionogion. Byddwn yn hytrach yn ddigon gonest i gydnabod nad oes gen- nym gysgod o hawl i'r enw. Ceisiasom gydnabod y gallai fod v milwriaethwyr a'r gwrth-filwriaethwyr yn onest yn eu golyg- iadau. Heddyw, gorfydd arnom gyfaddef pa un or ddwy blaid oedd gryfaf. Ni ddanfon- odd Cymdcithaswyr yr Almaen mo'u hymer- awdr i uffern fel y bygythient. Was der Kaiser sagt, dass ist recht." Dyna grochlef yr Almaen er gwaethaf ei dysg a'i gwar- eiddiad. Yr ydym ninnau Brydeiniaid,—ar V cyfan, gyda'n holl wendidau, y bobl ryddaf yn y byd, yn danfon llynges a byddin i geisio gorthrechu'r Alti-i,.ieii.ic nid wyf fi yn dywedyd mai hawdd .oedd peidio—eto, syl- weddolwn y gwirionedd hwn, hyd yn oed yn nghanol ein cvflro. Pe trechem yr Almaen a'i dwyn i'r llvvch fel na chyfodai am ganrif eto, ein crochief ninnau, cystai a'r Almaen- iaid eu hunain, yw A ddywedo'r C,iser, y mae hynnv yn lawti Treche I a drecho, colled a gollo, yr un peth fydd y calJlYlliad- Buddugoliaeth Milwriaeth. Bodlonwn ein hunain ein bod cyn ouested ag y mynnom, gonestrwydd ein syched am waed yw ein clefyd. I'w BARHAU.

Barddoniaeth. C Y F L W YN E DIG I'R BONWR WILLIAM OWEN EVANS A'R FONESIG JEAIVIE HUGHES AR DDYDD EU PRIODAS, CHWEFROR 10, 1915. cryf ydyw serch fel yr angeu drud, Odid i feidrol eill ddal ei hud Cyflym ei saethau, er dall a mud. Sercli f'u'ii gwresogi dwy fron o dan, Serch fu 'n eu rhwytno mewn uniad glan, Cysegr gwlwm fydd di-wahan. Minnau eiddunaf fod rhodfa hardd I'r cldau drwy'r byd, fel paradwys ardd,— Teg y dirbyniont eidduniad bardd. Defnynued lief o'i hardaloedd gwyn Fendithion hnel ar y ddenddyn hyn Cadwed fyth gaunwyll eu serch yng nghyn. Gwened yr wybren yn glir uwchben, Tyfed per ffrwythau ar serchog bren, Na foed na chwmwl, na chas, na sen. Drwy storm a hindda o hyd yn bur, A gobaith yn llawn, a ffydd o ddllr, Ar Dduw gorftwysont, y Cadarn Fur. > Chwydded eu bron o serch 3mchwydd fwy, Di-gysgod fwyniai.t eu ihan to mwy: Dagrau na ddelont i'w hardal hwy. Irion y cerddont i hoedel hir, Union y elalioLt ar ffordd y gwir, Hardd baratout at y nefol dir. Dyna'm heidduniad, tra byddont byw Rhodfa ddi-dramgwydd yng ughail y Llyw,, Yn tlydcllon i'r gwir, dynoliaeth a Duw. A. H. AR LAN Y MOR. "Adwaena 'r don oriau Duw."—ELFED. Y mor, ilior ddynol—newidiol Ac eto mor Ddwyfol yr un." ROBERT OWEN. Ha, fwyned yw ar fi i) y don,—i ffwrdd Ffy pob afiechydon A gwii' fwynhad geir fan hon Trwy wraudo stori 'r wendon. Daw'r awel o'i- inor heli—ar ei hynt, Mae rhyw foddion ganddi Is yr haul i'n sirioli, A tnwyiihawn ei hemyn hi. CYNGOR. Od wyt sal a digalon,-dyro dro I draeth mor ar d' union I dorri dy bryderon Myn awr deg yng nghwmni 'r don.- DEINIOL. CAISER. Yr anwar Caiser ceisiwn-ei osod Yng nghell isaf Annwn Amserddcipanygweiwn Y cwymp hyll fydd i'r scamp hwn. EILlR ALED.