Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
Dyffryn y Camwy. I
Dyffryn y Camwy. I Hanes y Wiadfa Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad a'i dyfodol, a thraethiad ami ymgyrch a thaith i baith Patagonia. Gan LLWYD AP IWAN. RPARHAD.] Mai 31, 1887.-Teithiwyd i'r gogledd al thueddiad ddwyreiniol yn groes i'r ?ltat_ tir a chyrhaeddwyd Curlulatch, mau tebyg iawn i Tagutr. Rhai milltiroedd i'r de yr oedd cadwen fyuyddig redai i'r de-ddwyreiniol, ac o'n blaen gadwen arall redai i'r gogledd-orllew- in. Wedi gadaei Tagutr rhyw ddwy lech nod- wyd llwybr Indiaid yn arwaiu i'r de-ddwyr- einiol, i fan elwid gan Pablo yn Rumungeu. Edrychai yr Indiaid ar y wiad hon fel man rhagorol i hela, heb ond ychydig ddrain a't ddaear heb fod yn dyllog i beryglu y ceffyl- au. Yr oedd yno hefyd ddigon o helwr- iaeth. Ar ol cyrraedd y gwersyll, newidiodd yr ludiaid eu ceffylau ac aethant allan i hela, aeth ein cogydd gyda hwy, ac er syn i ni daeth ag estrys yn 01 gydag ef, yr unig un a ddaliodd yn yr holl daith. Pan yn cychwyn o'r Wiadfa rhoddwyd ar ddeall i ni y gwnai yr Indiaid a'r milwyr ddal digon o helwriaeth, ond fel arall y trodd allan. Yr oedd un allai saethu yn dda, yn abl i ladd mwy o wanacod na'r holl fintai o gyffogwyr gyda'u gilydd, a hyn i raddau mawr am nad oeddynt yn ymegnio i ddal tra yr oedd cig eidion yn y camp. Yn unig, ymdrechent i ddal estrys, a chan fod hwn yn aderyn llygadog a chyfrwys, nis gellid myn- ed yn ddigon agos ato i'w saethu, ac am ei fod yn gryf rhedai ar ol ei daro yn drwm. Y mae dull yr Indiaid felly yn well at ddal yr estrys, a chan fod y cig yn frau, yu fras a blasus, ymegnient i ddal yr aderyn. Mehefin i.—Teithiwyd i'r gogledd-ddwyr- einiol i gyfeiriad y bwlch yn y gadwen fyn- yddig o'n blaen. Yr oedd ansawdd y tir yn gwella wrth ein bod yn myned yn mlaen. Ar ochr ddeheuol y bwlch y mae ffafrle yr Indiaid i wersyllu, sefCumtrungeu U n,,v.aith allan o'r bvdch y mae gwastattir mawr arall o'n blaen, wedi ei dorchi gan gadwen fynyddig godent yn binaclau fel dannedd Ilif. Ar ol teithio saith llech cyr- haeddasom wersyll nodedig Cichach, cyrch- fan yr holl Indiaid yn yr amseroedd gynt. (Ffynon Bwrlwm Lewis Jones.) Ynnyddiau cyntaf y Wladfa daeth rhai o'r gwladfawyr hyd yma i edrych am ffordd i'r Rio Negro. Cydymgyfarfvddsant a Juan Chicichano a'i dylwyth, ac Indiaid eraill oedd wedi ym- gyfarfod i hela guanacod. Dywedai Pablo ei fod yn digwydd bod gyda'r Indiaid ar y pryd, ac mai Indiad o'r enw Uasho oedd eu harweinydd. Meheiin 2.-Aeth y Br. Bell a Pablo i edrych y wlad o gylch, tra yr aeth y gwedd- ill o'r fintai i gyfeiriad mynydd unig o'r enw Sacanana, oedd dair llech oddiwrthyin. Pan yn agos yma gwelwyd geffyl gwyllt oedd yn po,ri yii,ui-iig ar y gwastadedd. Aeth parti oCr lndiaid iamcanu ei ddal. Y maent yn fedrus iawn mewn gwaith o'r fath yma. Plauiwyd i gylchynu y ceffyl, ac yr oeddynt ar fedr ei goralio, ond gan ei fod yn geffyl cryf a buan rhedodd hwynt oddir eu heglau. Yn .ffortunus gwelais y rhedeg, a braidd na chredaf eu bod yn falch iddo ddianc gan obeithio ei ddal maes o law, pan y rhy.dd- heid hwy 0 Va]Qbeta, fel yr oedd pob tebyg- olrwydd y gwneid, er hela ar y gwastadedd- au hyn. Yroedd yno ribyn o iseldirgwas- tad, o chwech i naw troedfedd is-law y gwas- tadedd, ei led wahanai o ganl,llatb i hanner .Cichaqh hyd Sacanana. Yx oedd pridd yr iseldir ;h«Q y-n ogy«ta!l a'r llysiau ,pedd ar:Q«, y n .gjvahanu ^diysrth .) yr hyn weiid ar y gwastattir cyffredinol. Y mae hyn yn nodw«ddol iawn o amryw o wastad dkoedd Patagonaidd, lie y gweUr is- diroedd ond ychydig islaw y yn?o,i(g y smae y gwaddod YQ wahaual, ond yr hyn hefyd dyf ar y gwaddod yn w^t^nol' i'r cyffiniol. I raddau y mae y gwahaniaeth yn Heithder y gwahanpl lefelau yn cyfrif am hyn, ond ym mhpb tebyg y mae llawer o achosiou eraill. 0 gym'dogaeth Sacanana a Gangan y mae Ilwybr yn arwain i Macinchau, lie rhyw bedair taith i'r gogledd oddiyma, a 111311 yr oedd yr Indiaid a meddwl mawr o hono, ac o'r canlyniad lie gwerth ei archwilio, er fod barn Indiad o wlad dda yn gwahanu yn fawr oddiwrth ein barn ni. Y mae Indiaid yn hollol foddlawn ar ffyn- on o ddwfr croew a digon o borfa o'i chylch i'w ceffylau am wythnos lieu ddwy, ac ych- ydig fFynonau heb fod yn rhy bell i symud atynt pan y bydd y borfa yn prinhau a digon o helwriacth yn y fro, dyma i chwi wlad benigamp yn ol safon yr Indiad. GvveJI fyth os bydd y paith oddeutu yn galed o dan draed y ceffylau, yn agored o ddrain a chreigiau, lie y gellid gollwng yr anifail nerth ei heglau, ymollwng i hyrddwynt y rhedeg ac ymgolli ym mrwd yspryd yr ym- lidio. Yr oedd lie felly yn nefoedd ar y ddaear. Nid rhyfedd felly fod yr Indiaid yn edrych ar fras ddyffrynoedd y Cordilleras ond lie- oedd symol iawn. Yr oeddynt y lleoedd iawn i besgi gwartheg, ond ni ellid cllwng y ftrwyn ar war yr-effyi a mynd fel y corwynt, felly yr oedd un o elfenau nefoedd yr Indiad yn absenol yn yr Andes. Yn yr hen amser- oedd y mae yn debyg yr elai rhai o honynt yno i ddala gwartheg gwylltion. Mehefin 3.— Tair llech i'r dwyrain o Saca- nana safem o flaen Gangan, He yr oedd yno lyn hardd a'i lenydd yn wyrdd felyn, ac yr oedd spardyn o'r bryn creigiog yn ei ochel o'r dwyrain. I'r gogledd-ddwyrain yr oedd mynydd unig uchel, safai uwch y gweddill. Yr oedd llwybr Macinchau yn rhedeg i'r gogledd-orllewin i fwlch uchel yn y bryniau amryw lechau oddiyma. Yn ol yr Indiad Caiooheoo y dwfr cyntaf ar y ffordd geir yn Tarook, pum' llech o'r fan hon, ar ol hon daw Chipeecho, naw llech yn nes yn mlaen. Wyth llech y tu hwnt daw Jamangeu, a chwe' llech ym mhelJach wele Ieulimchicay. O'r fan hon i Maiirt v mae saith llech, a phump a hanner i Rinangeu, a saith i Ngelooan, a saith arall cyn cyrhaedd Macin- chau. Yr oedd yr oil yn gwneud cant a thriugain a thri o lechi! taith hir iawn i'w gwneud mewn pedwar diwrnod. Ychydig ffordd o Gangan croesasom sych- lyn, a theithiwyd i lawr y bryniau i'r dwyr- ain. Yr oedd y Br. Bell, Guy a mirnau wedi aros ar ol, a daliodd y nos ni cyn cyr- haedd godrau y bryniau. Er y cyfan daeth- om o hyd i Leon a'i fulod, a thri milwr gyd- ag ef, a Mankel yn arwain madrina o'u blaen. Yr oedd yr Indiad Mankel wedi colli llwybr y rhai oedd ar y blaen o her- wydd diffyg goleu ac wedi myned ar ddis- berod. Pan ddeallasomein bod wedi colli y ffordd penderfynwyd gwersyllu wrth y dwfr cyn- taf, ac yn fuan ar ol hyn daethom o hyd i fl'ynon mewn hafn. Yna daeth i wlawio, ac yr oeddym heb danwydd, ond yr oedd yr holl bynau a'r bwyd gyda ni, ac yr oeddym yn pendroni pa fodd yr ymwnai y gweddill hebddynt, ac nid oeddynt mewn modd i basio noson ystormus. (Pw barhau.) I
Ymosodiad Llofruddiog.I
Ymosodiad Llofruddiog. I Ganol dydd heddyw (Medi r 7eg) ymosod- odd hispaenwr ieuanc gyda llawddryll ar ei lieu feistr a'i feistress, Luis Martinez Diaz a'i briod, Argoed Isaf, Dolayon. Yr pedd yr ymosodydd wedi bod yn ngwasanaeth y teulu parchug a enwyd ^m ysbaid hir hyd o fewn ryw fis yn ol, daeth yno heddyw ge jaeth yn syth i'rty gan ollwng dwy ergyd at y wraig gan ei chlwyfo yn a'i braic b ytia a?ih drwm yn ochr ei phen a'i braich, yna aeth gllan i gyfarfod Pan Luis a gpllyngodd dair o ergydion ato yntau, un o ba rai a aeth drwy ei wyneb yn glir, a'r )]all i'w fraich. Fjyderwti yn fawr na thry yr ymosodiad yn angeuol iddynt, er lod ystad iechyd ¡Mrs.; Martinez Diaz er's dyddiau yn «flaetioro-l i,i'rl amgylchiad hwn yn achosi pryder y,n y' te'ulu. W. H. H. I
Mr. Llewelyn Williams, A.S.,…
Mr. Llewelyn Williams, A.S., a'r Prif Weinidog. Atebiad i Lythyr o Eiddo yr Aelod o Fwrdeisdrefi Sir Gaerfyrddin. O'r Wythnos aIr Eryr. Atebodd Llewelyn Williams ein hysgrif arno ef a E. T. John ac eraill yn y Bryihon. Gallasai fentro gwneud ar y dalenau hyn lle'r ymddangosodd y feirniadaeth arno. Oud ymddengys fod ganddo waith ateb rhywun arall hefyd yn y Bryihon; a bwr- iodd y cerryg i gyd i'r un goelcerth, gan obeithio y cyrraeddai thai o'r gwreichion i Swyddfa'r Wythnos aIr Eryr. Fodd bynnag, daliwn at y pethau a ysgrifeuasom, ac nid ydym ni yn cael ein tatu gan y "Whip Office na chan neb arall ychwaith. Ys- grifehwn yn unig am ein bod yn gwbl argy- hoeddedig fod yn bryd i Mr. Llewelyn Williams ac eraill o'r aelodau Cymreig, un ai dadgan barn eu hetholwyr, a chynrychioli eu hetholaethau yn fwy ffyddlon yn y seii-, edd, yn ol eu haddewidion pan yn gofyn am bleidleisiau ffyddjoniaid Rhyddfrydol ac Ymneillduol a Chenedlgarol y tir, neu ynte roddi o honynt eu seddau i fyny fel dynion eydwybodol ac anrhydeddus, yn ddiymdroi. Gyda llaw y mae yn y Bryihon air am un arall o'r aelodau Cymreig; ac os cynyrch- wyd geiriau y gwr hwnnw yn gywir, dyma ei syniad ef am ddyledswyddau aelod Sen- eddol: "Nid dirprwy i ddweyd meddwl rhywun arall yn lie ei feddwl ei liun ydyw aelod Seneddol. Nid mynd yno y mae i ddweyd meddyliau ei etholwyr a chydag y cefnogo'r hyn a farna fo'i hun fyddo'n iawn, bydd felly'n cyflawni ei ddvledswydd tuag at y rhai a'i hanfonodd i'r Ty." Ai dyma y math 0 gynrychiolwyr Seneddol y mae Cym- ru yn mynd i'w cadw a'u goddef? Pobl a gredant mai nid meddyliau eu hetholwyr sydd yn bwysig ond yr hyn a farnont hwy eu hunain ? Duw ilti helpo fel gwlad I Oiild i gael gwared o'r dosbarth oedd yn ein cyn- rychioli yn y ffordd uchod ar hyd y blyn- yddoedd gynt y mynasom ni fath newydd o aelodau Seneddol ? Bechgyn o fysg y wer-. in, ac o'r rhengoedd Ymneillduol. Rhai nas gallent, ac na ddysgwylid iddynt, daflu arian yn ofer ac afrad ar eu hetholaethau Pan gynnygiodd Llewelyn Williams ei hun i'w etholwyr gyntaf erioed, dywedodd wrthynt nad oedd ganddo ef arian i'w rhanu a'u gwario arnynt fel ei ragflaenydd ond ei fod yn barod i roddi ei amser a'i alluoedd i'w gwasanaethu yn ffyddlon a'u cynrychioli hyd eithaf ei allu yn y Senedd. Ar y tir hwnnw y derbyniwyd ef yn lle'r gwyr cyfoethog oedd yn cynnyg eu hunain i bob! Bwrdeis- drefi Sir Gaerfyrddin. Onid yr un oedd yr hanes hefyd ym mhob cyfeiriad ? Dyna pa- ham y mae Seneddwyr Cymru'n fechgyn cyffredin eu hamgylchiadau bron i gyd heddyw. Gwell oedd gan y genedl ymddir- ied iddynt hwy nag i'r Ysweiniaid trahaus oedd yn cynrychioli eu hunain a'u meddian- au gynt. Ond och ni wele aelod Seneddol yn beiddio haeru eto nad yw meddyliau ei etholwyr i gyfrif dim, ond mai yr hyn "a farno fo ei hun yn iawn sydd o bwys. Ar y tir hwn, mae'n debyg, y saif Mri. Llewelyji Williams ac E. T. John ac eraill Nid dyma syniad gwerin Gymru am ei Seneddwyr o leiaf. Nid dyma a olygir wrth gynrychioli etholaeth ychwaith a diau y cant oil weld hynny yn y man heb fod y rhith Heiaf o angen am i'r Whips Office na neb arall ym- yryd a'r pleidleiswyr. Y maent ar ddihun i gyd, ac yn eiddigus o bethau heddyw yn anad yr un adeg. Mae dydd y Seneddwyr anffyddlon i'w hetholaethau at beD. Yn ei atebiad i ni yn y Brython, cyfeiria Llewelyn Williams, A.S., at hyn ac arall. ,(1) Cwmni Mr. Lloyd George. — Dywed fod ei gyfeillgarwch a rhai pobi fel Milner, Carson, &c., yn peryglu Rhyddfiydiaeth. Nis gwelwn ni nenrawr gwahaniaeth rhyng- ddynt a'r bobl vr ypidaflodd JWr. Williams i'w plith-Lord Hugh Cecil, Philip Snowden a Golygydd y London Daily News, ac eraill, sydd yn rhegu'r Prifweinidog ac yn rhwyg- o'r wlad ar adeg pryd y dylid ei chadw'n gyfan. Chwech o un dosbarth, a hanner dwsin o'r Hall.