Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
Y Sefvllfa.
Y Sefvllfa. ERBYN hyn y mae y rhyfel drosodd a'r Cytuudeb heddwch wedi ei arpyddo, ond y sefyllfa yn un ddifrifol i'r eithaf yn y gwa- hanol wledydd, yn wir, gellir dweud fod cymdeithas heddyw fel pe wedi cael ei thaflu i bair berwedig. Bu i'r rhyfel ofnadwy sydd newydd der- fynu fod yn agoriad llygad i weriu y gwled- ydd mewn ilawer cyfeiriad, ac yn awr, y mae'r werin honno yn mynnu gwrandawiad astud yr awdurdodau i lawer ewyn o'i heiddo a ddiystyrid gynt. Cyn y rhyfel yr oedd math ar agendor fawr rhwng y tir-fedd- ianydd a'i denant, ni fynai peychenog y lofa fod a wnelai ef ddim a'r glowr a chwysai fer ei esgyrn wrth gioddio allan y glo yn nyfll- deroedd y ddaear; yr unig gyfathrach bosibl rhwng y Lord a hawliai y chwarel a'r chwar- elwr a beryglai ei einioes i droi ei chreigiau yn gyfoeth iddo, ydoedd grasol ganiatau i'w weithwyr flewena byw tra yntaa yn dilyn y cwn hela nealn ymdorheulo ar fwrdd ei bleser-long yn Mor y Canoldir. Pan ddaeth yr alwad i'r gad yn 1914, ni fu neb parotach na phlant y werin i fyned i'r ymdrech fawr, ac yno yn y gwarchffosydd a'r llynges, daethant i gysylltiad agos a chydradd a meibion y cyfoethogion, a bu i'r tan a'r dioddef eu gwneud megis brodyr, pan wciuiwyd y cledd ac y distawodd twrf y fag- nel, nis gallai mab y pendefig anghofio gwr- hydri dihafal bechgyn tenantiaid ei dad, na pherchenogion glofeydd a chwarelau wneud i ffwrdd a'r ffaith y dringasai ami un o blant y gweithwyr i fwy enwogrwydd na'i meibion hwynt eu hunain ar faes yr ornest fawr a gwaedlyd, ac o hynny fod canolfur y gwahaniaeth mawr a fodolai gynt rhwng meistr a gwas wedi ei lwyr chwalu am byth. Ar ol dychwelyd o'r bechgyn yn ol i'w eartrefi-filoedd o honynt yn anafus ddiadfer am weddill eu hoes, yr oedd ganddynt bob hawl i ddisgwyl y buasai eu haberth yn cael ei jawn brisio, yn lie hynny, gwelent fod trachwant a rhaib aniwall rhai dosparthiad- au o'r boblogaeth oeddynt wedi cael mwyn- hau diogelwch a chysuron cartref, wedi ym- frasnau ac ymgyfoethogi yn ddirfawr drwy fudrwaith y goretwa a chribddeilio, tra yr oeddynt hwy yn wyneb y gelyn yn Ffrainc a manau eraill yn ymladd eu brwydrau, ac ymgynddeiriogi y maent mewn cyfiawn ddigllonedd fa gwae y wlad a'i llywodraeth- wyr oni wrandawant arnynt. Nid yw bos- ibl bellach i na thir-arglwyddi na pherchen- ogion mwnfeydd a diwydianau eraill i bent- yru cyfoeth heb fod y gweithiwr yntau yn cael ei ran deg o ffrwyth ei lafur, ac hyd oni fydd i lywodraethau y gwahanol wledydd fyned ati o ddifrif i wneud gorelwa yn dros- edd haeddol o gosp drom, nid oes obaith y daw heddwch i deyrnasu mwyach ar y ddaear.
1. 1.--. DYDDIADUR MEDI.
1. 1. DYDDIADUR MEDI. 12-Enciliad yr Ellmyn ar ol cael eu hatal ar yr Aisne, 1914. I 3-M. y Cadfridog Wolffe y diwrnod y cym- erodd Quebec oddiar y Ffrancod, 1759. 14-m. John Ambrose Lloyd, 1874. 15-SYlfaeniad dinas fawr Rosario, 1814. 16-Llosgi Moscow gan y Rwsiaid yr hyn a orfododd i Napoleon golli haner miliwn o'i filwyr wrth encilio oddiyno, 1812. 17-g. y Frenhines Elizabeth, 1553. 18-Cyhoeddi annibyniaeth Chile, 1810.
L.1 origan. 'I
L.1 origan. I QUINTANA yn B. Aires. CAMARONKS wedi eyraedd Madryn ddoe ac ymadael yr un diwrnod am y De. MrrRE i'w disgwyl o'r De ar yr 28,ain cyf. ARGXHTINO yn y De—ni bydd iddi alw ym Madryn ar ei ffordd i fyny ASTURIAMO i hwylio o B. Aires heddyw. ATLANTICO i hwylio o B. Aires ar y ocyf.
Eisteddfod Genedlaethol 1919.…
Eisteddfod Genedlaethol 1919. I Yr oedd yr eisteddfod gynhaliwyd yng Nghorwen eleni yn un hynod am mai hi oedd Eisteddfod Heddwch yr hen genedl. Yn ystod blynyddoedd blinion y rhyfel, nifu gorsedd fel arfer, ac Eisteddfod Genedlaethol heb ddadweiniolr cledd a chlywed llais cen- edl yn gweddi Heddwch" oedd newydd- beth yng Nghymru, y wlad fwyaf heddychol yn y byd, ac er hynny dangosodd yn amlwg yn nydd y taro mawr mai nid anwrol ei phlant ar na thir na dyfnfor. Eleni yr oedd y rhyfel drosodd, a'r mil- oedd yn teimlo mwy dawr nac arfer yn yr hen wyl gynhelid yng Nghorwen-un o'r manau goreu yng Nghymru, gan fod safle y dref mor ganolog a chyfleusterau teithiol hwylus iddi o Wynedd a Deheubarth, ac yn benaf oil y mae'r dref a'r wlad oli hamgyich mor groew ei Chymraeg ac mor selog dros bethau goreu ein cenedl nes y mae ei chlod- ydd ledled y ddaear, ae nid yn hawdd y gall- ai fod yn wahanol, pan gofiwn mai yn y bro- ydd teg o amgylch Corwen y bu Owain Glyndwr, ein penaf luyddwr yn byw gynt- ac y mae ei ysprydiaeth ef yn aros yno drwy holl dreigliadau y canrifoedd i gyd. Gydalr llythyrgod diweddaf i law, cawsom hanes y ddau ddiwrnod cyntaf o'r eisteddfod ac wele iln darllenwyr grvnhodeb olr gweith- rediadau yn ystod y dyddiau hynny. I DYDD LLUN, AWST 4ydd. Llywydd cyfarfod y boreu ydoedd Syr D. S. Davies, A. S. Dyfarniadau,-Am y Gwerslyfr goreu ar i Ie Ddiwyllio tir mewn dull gwyddonol gor- eu allan o dri, Mr. D. Adams—Gwobr 5 gini. Deunaw o benillion telyn "cydradd oreu o 14, Awen Mona, Caersws a John Williams, Llanbedr. Am ysgrif eglurhaol ar dair diareb i rai dan 20 oed, T. H. Ellis Williams, Penmach- no. Am y casgliad goreu o Donau Cymreig heb fod dros gant o nifer na chyhoeddwyd o'r blaen mewn unrhyw Lyfr Tonau, goreu all- o 21 ymgeisydd, Phillip Thomas, Castell' Nedd, gwobr 5 gini. Unawd ar y delyn droed, goreu allan o 4 ymgeisydd Miss Alwena Roberts, Wallasey. Cyfansoddi Canig ar eiriau o waith Myn- yddog, goreu allan o 5, O. M. Price, F. R. C. 0, Louth. Cystadlu Ystum Ganu (Action Song) i gor- au plant o dan 14 oed, (a) "Gwenni aeth i ffair Pwllheli." (b) Unrhyw gan ystum, i'w dewis gan y cystadleuwyr. Daeth wyth cor i'r Ilwyfan, goreu y Wyddgrug gyda 176 o farciau, ail, cor l'rysor, 156 o farciau. Adrodd "Dyddiau olaf Owain Glyn Dwr" 24 yn cynnyg, galwyd dau i'r llwyfan, goreu Miss Jonet Davies, Rhuallt, Llanelwy. Yng nghystadleuaeth yr englyn yr oedd 236, goreu, Dewi Morgan, Aberystwyth, a dymalr buddugol i'r Bluen Eira." Tywyn y rhew distawaf-ilun a Iliw Yn Hawn o'r swyn tecaf, Wele gu lili gauaf Ddwg y storm ar fedd yr haf." (Dalied eiu darllenwyrsylw ar y beirniadu trwm fydd ar yr englyn hwn ym mhapurau Cymru.) Unawd ar y Crwth, goreu, bachgen ieuanc Morgan Rees Lloyd, Abertawe. Canu gyda'r tannau i rai dan 18 oed, goreu, crwtyn bychan o'r enw Dei Ifan, Glan Am- an. i Cyfansoddi dwy don ar ddau Emyn Cym- reig adnabyddus, goreu allan o 123, D, Afan Thomas,' Cwm Afon, gwobr deg punt, rhodd- edig gan Gymdeithas yr Eisteddfod drwy law Syr Vincent Evans. Unawd Soprano (a) Charming Chloe," (b) Yr Eos Lais," goreu allan o 11 o ym- geiswyr', Miss Hilda Roberts, Ellesmere Port. Am y dadganiad goreu o (a) Anthem Gymreig Fer, (b) Salm Don, (c) Emyn ar hen alaw Gymreig-i gorau cynulleidfaol heb fod dros 40 o leisiau, goreu, Salem Rhos f, 30, ail Penycae, £ 15. Ail gystadleuaeth gorawl, (a) "My love, dwelt in a Northern land (b) "Torrwyd y Fant," un cor yn cynnyg a chael y wobr o 15 punt, see y Liverpool Harmonic Choral Society. ( DYDD MAWRTH. Julywyaaion, JJ. uavies, A. Z!)., ac Arglwyda Clwyd. Unawd ar y Crwth, Miss Pauline Taylor, Egsbaston yn oreu a hogyn bychan o'r enw Emlyn Samuel, Caerfyrddin, yn ail. The" The Goodley Laud goreu, parti Albert Edwards, Gwrecsam. Am y trefniant goreu i Gerddorfa o dair Alaw Gymreig-neb yu deilwng. Unawd Mezzo Soprano To our Lady of Sorrow," goreu, Miss Violet M. Murray, Saltney, ail oreu Mrs. Gwladys J. Morgan, Canada. Unawd Tenor, Good breaketh th battle goreu allan o 32, Harry Lewis, Merthyr, hen arwr mewn llawer eisteddfod-sydd erbyn hyn a'i wallt wedi troi yn wyu. Corau meibion, unrhyw dair o Alawon Cymreig o drefuiant Harry Evans-saith cor yn ymgeisio a Nantglo gipiodd y wobr ddeg- punt roddid gan Mrs. Wynn, Rhug. Canu gydalr delyn, cydradd oreu Llytni Hughes a Miss Annie W. Griffiths, Peny- groes, Llanllyfni. Tair Telyneg, rhanwyd y wobr rhwng Griffith W. Williams, Cellan, Aberteifi a'r Parch. Cynfig Davies, Abertawe. Cyfansoddi darn i'w adrodd, goreu Griffith J. Williams, Cellan, Aberteifi. Traethawd Beirniadol ar Athroniaeth Bergson, goreu, D. Richards, M. A., Tre Thomas, Mynwy, gwobr 15 punt. Cywydd Mynachlog Gryn y Groes," E. Cleden Davies, Llanybydder. Traethawd "Eben Fardd fel Athraw," gwobr o ddegpunt gan Syr O. M. Edwards, goreu, Parch. Pierce Owen, Rhewl, Ruthyn. Pryddest y goron—"Morgan Llwyd o. Wynedd," gwobr 12 gini a choron arian, deunaw o ymgeiswyr-tri yn dra rhagorol o dda meddai Elfed, a'r oil yn meddu ar ddig- on o'r ddawn i gyrhaedd y goron yn y dyf- odol. Pan alwyd ar y "Bwa Melyn," cod- odd Hugh Morris, Cesail y Berwyn, Ysgrif- enydd yr Eisteddfod ar ei draed i gynrych- ioli y Parch. Crwys Williams (A) Abertawe, a dyma'r ail dro iddo enill y goron yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Y Brif Gystadleuaeth Gerddorol, -pum cor yn cystadlu ar (a) "God goeth up," (Bach) (b) Sylvia" (J. H. Roberts) a dyma fel y clorianwyd hwynt gan y pedwar beirn- iad, Dr. Dd. Evans, Dr. D. Christmas Willi- ams, Dr. Caradog Roberts a Mr. E. T. Davies. iaf. Ammanford gyda 176 o farciau. I 21I. Nottingham gyda 168 o farciau. 3ydd. Cefn a'r Cylch gyda 157 o farciau. 4ydd. Llangollen gyda 150 o farciau. 5ed. Shotton gyda 147 c farciau. Awdl y Gadair, Y ProfFwyd," 18 yn cyn- nyg a Mr. C. Davies, Ysgolfeistr Cwrtnewydd Aberteifi yn fuddugol ac yn cae I canmoliaeth uchel ilw awdl. Traethawd, Enwau lleoedd yn Sir Feir- ionydd," y wobr o 20 punt i'r goreu o 4 ym- geisydd, sef y Parch. Ellis Williams, Rheith- or Chwilffordd, Treffynon. Myfyrdraith "Wrth fedd Hedd Wyn," 5 yn cynnyg a'r wobr bumpun yn cael ei èyf- arnu i'r Parch. Emyr Davies (M. C.) Brym- bo. Adrodd The Slave's Dream," cipiwyd y wobr oddiar 16 gystadlai gan Madame Lewis Evans, Casnewydd ar Wysg.
0 Bed war Ban Byd. o BedwarBan…
0 Bed war Ban Byd. o BedwarBan Hyd. Gwrthoda Serbia a Rumania arwyddo y Cytundeb Heddwch ac Awstria. Dyweder a fyner, pobl anhydrin ac an- ystywallt y myn y Balkaniaid fod drwy bobpeth-y maent yn ddraen barhaus yn ystlys Ewrob, ac ofnwn mai parhau felly a wnant am, y rhawg eto. —o— Fythefnos yn ol yr oedd deg: o agerlong- au mawrion yn cael eu llwytho ac yd yn ngwahanol borthiaddoedd Argentina am U.D. America—^gwlad fawr y gwenith a'r indrawn. ■■ --0- Y mae Prydain wedi cynyg- amodau neullduol i Argentina yn nglyn a'r "Bahia Blanca", o'u derbyn, gall y llong- lwytho ei glo ac ymadael pan y myn. Bu'r Bahia Blanca wrth ei hangor yn