Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
10 erthygl ar y dudalen hon
""-..-P CWRS Y RHYFEL. .
"P CWRS Y RHYFEL. ADOLYGIAD YR WYTH NOS Y brwydro yn Ffi-ainc, y Chwyldroad yn RWBia, V sefyllfa yn. Armani, a'r hyn a wna yr America—dyna bedwar prif bwynt cwmpawd Cwrs y Rhyfel am yr wyt-huos ddiweddaf. Yr ydys yrrysgrifenu hyn o hth iioft lau pan mae cyfnewidiadau pwysig naill ai yn. neu ar fedr, cymeryd lie yn y pedwar mae a allant. o bosibl cyn yr ymddengys yr ysgrif hon yn y "Genedl," gyfnewid gryn lawer ar gwrs pethau yn y dyfodol agos. Y Chwyldroad yn Rwsia. JBglurwyd yn bur llawn yr wyt-huos ddi- weddaf tffeithiau y chwyldroad raawr yn Rwsia ei hun. ISid oes raid felly ond wrth air neu ddau ar ei dadblvgiadau diweddarai'. Gvill fod yr un perygl yn bygwth H-wsia vn, ac ar ol, y chwyldroad yno ag ydoedd vn bygwth Unol Dalaethau yr America pan rvddhawvd v caethion yno fel caiilyuiad y Rhvfel Cartrefol. Mae estyn bremtiau rhyddid dilyffethair i bobl. fu yn gaethion am gamifoedd yn debyg I fvrw perlau o flnen v mock, neu osod trysot, drud a bran pob tesjan yn llaw baban. Nid yw r nioch yn gwybod gwerth y perlau, na.'r boiban ddrudaniaeth y trysoi, 11a r naill ua r liall pa fodd i ddefnyddio y rliodd. FeUy gyda'r eaeth a ryddheir heb arweiniad. Bu cenedl, neu yn hytrach genbedloedd Rwsia, en o ietaf dri chan' mlynedd o dan rwymau oaeth- lwed nior Avirioneddol ormesol ag y bu dyniosn du yr America cyn dyddiau Abraham Lin- coin. Cymer genhedlaet.h ueu ddwy i werin I a fu yn hir yn gaeth i ddysgu beth yw rhvddid a pha fodd i'w ddefnyddio. Gwerg anhawdd ei dysgu yw fod gwir ryddid yn gortodi y rhyddid i barchu hawlian pobl eraill. Eglurir y perygl yn Rwsia yn ayml ond yn fffeithiol gan ymddygiad hen wraig o'r werin "P-dd yn rhodio yn rhwysgfawr ar ganol pal- mant Petrograd y brifdd-inas dranoeth i ddi- orseddiad y Tsar. Cilwthiai bawb o'i ffordd gan fyviu canol y palmant ar hyd y stryd iddi hi ei hun. Pan geisiodd rhywun ymrea- vmu a hi, a'i chynghori i gadw rheol y pal- mant, atebodd yn syn a swrth :— "Twt, lol Yr wyf yn rhydd yn a.wr rodio lie v mynaf ac fel y mynaf,a gwnaf bvny hefyd!" Yr oedd y 'rhyddid a fynai'r hen wraig ei fwynhau yn cylyngu ar ryddid pawb arnll-- ac nid "rhyddid" ond "gormea' yw hyny. Perygl mawr Rwsia heddyw i'r "Rhyddid" doeth a da a enillwyd i'w gwerin dl-wy ddewrder ei senedd, yw iddo ddirywio i fod yn "benrhyddid" tebyg i y lien vreigan ar y palmant. Ac y mae cernhaxlott rudd Germani wrthi eisoes a."u holl egni ymhob rhan o Rwsia yn ceiaio perygiu ilwvddiani v chwyldroad drwy gymell y werin sy'n profi bias rhyddid am y t.ro eyntai etioed, i'w ddefnyddio yn benrydd ae er tiwed i bob awdurdod. Uadleuant rywbeth frl hyn:— "■Cymerodd y Senedd yr awdurdod oddiar) v Tsar. Wei, cymerwn ninan yr awdurdod riddiar y Senedd. Mynodd y fkinedd ei fFnrdd mynwn ninau ein ffordd. Dyna beth yw rhyddid i bawb. Nid oes gan y Senedd fwy o hawl i gyfyngu ar ein rhyddid ni nag ydoedd gan y Tsar o'r blaen. Arweinia'r llwybr hwn ar ei union i wrth- ryfel yn erbyn pob awdurdod, ac i anarch- iaeth ddlreol a. berygla y rhyddid a emllwyd —ac a wna. Rwsia yn ddiymadferlh yn y rhyfel yn erbyn Germani. Dyna berygi Rwsia—o nod ac uchelgais Germani. ()nd codir cri fydd yn wi-thwenwyn i'r perygl hwn. A'r cri hwnnw yw hawl i'r werin lywodraeihu drwy ei chyn- rychiolwyr etholedig. Mae ym bobl- ac yn, wir yn debyg-y g,;velir gweriniaetah- fel eiddo'r America—yn Rwsia. fllae'r mit. wvr eisoea yn galw am yr hawt i ethol ett I swyddogion eu hunain. Caniateir hyny I raddau pell i'r catrodau newydd a godir t fl-e.tr rhy fel yn vr Unol Dalaethau. Betb ?. pe Y caniaVid hyny yn y wlad yma- pan tturnwyd gynt?f fyddin CymrQ trwy gyd- '? t '??thrpdiad Mr. LJoyd George, Arglwydd I I Kitchener, a'r Cadfridog Own Thomas? 1cr y? y buasai ?i 0 achos cwyno g?n t '??gyn Cymru yn y fyddin nag a fu. I Pum' Munyd i Ddeuddeg1 yn I Germani. Mae y chwyldroad yn Rwsia wedi gyruV eloc ymlaen vn Germani ymhell iawn eisoes. Ag eithrio Rwsia nid oedd yr un wlad yrt Kwrop He yr oedd cloc rhyddid gwerrin mor "slow" ag ydyw yn G«rmani. Yn Rwsia JI Tsar a'i Lys llygredig oedd yn rhooli popeth = yn Germani, Prwsia a'i Junkers milibaraidd Oedd yn rheoli. Yn Rwsia y oarchar, a'r chwip, ac alltudiaeth oedd yn ajos pa.wb a godai ei lef dros hawliau dyn; yn Germani y carchar, a'r cledd oedd, ac yw, cyflog pleid- wyr rhyddid. Militariaeth yw crefydd Ger- mani MawTth, dnw rhyfel, yw ei ctuw, a t'oosp y tri Ilanc ar Wastadedd Dura. aydot yn aros ymo bawb a.r na phlygant glin wrth swn v cornet mUitaraidd. Y Caiaar, fel Pen Hywydd Milwrol, pydd yn oruchaf yno. Efe ayd¿ yn penodi pob swyddog S'eneddol, (hvladol. a. Milwrol. lKi was ef, i gario allan (11 orchymyn ef, ac i wneuthur ei ewyllys ef yn y Senedd yw y Canghellor-y swyddog at ptwir yn y wlad hon yn Brif Weinidog. Ym Mhrydain os gorchfygir y Llywodra;itn trwy leldlalS Ty'r Cyffredin rhaid i'r Prif Worn lflocr a'i Wemyddiaeth ymddiswyddo; nid I felly yn Hermani geill y Prif Weinidoj vno glecmn oi fysedd yn nanedd y Henodd b'rvd y mynr>—ac aros yn ei swydd ar -i Njd. oes gan y werin yn Germiai, fwy ydoedd ganddi vn Rwsin. y enwyld,I"IJIr., lilis gwirioneddol yn llywodra^cJi y v-i.-d. y dosbarth mi)wro!'gv'n Nfao aeY rhyfel wedi troi cloc rhyidid gwe- in t yn ol gryn dipyn yn y wlad hon f'tid y rnle y cloc hwnw wedi bod ymhell ar ol ei ainser Yn Germani erioed. Yn awr m»e'r bohl yn fJechreu anesmwytho. ac yn gaJyr am symnri hygedd y cloc ymlaen, fel y cadwo 3r.\ser I'hywbeth yn debyg i eiddo gwledsrld eraill- Mewn canlyniad i hyn ymddiswydd.>1d dan awvddog uchel yn Llywodraeth Prwsia < i-,It ":edi bod yn enwog a.m gadw'r cioc yn 01 j KrB rliyw fis yn ol traddododd un )h;,r, ,,nt.. °unt Yorck, araeth vn y Senedd, y n ("weyd rrlai PerYgl mawr Germani yw rhoi awenan I iywodraeth yn nwvlaw'r bobl vn )! yn l'wy- law y dosbarth militaraidd; "Din-yabr G^'r- mani. diwedd ar ei safle ymhlith y «Rhfv{- loedd," ebe fe. "a fuasaj rhoi'r hxwl i'r Senedd i lywodraetho yn 11("1' fyddin. We yw un o'r ddau sydd wedi gorfvl vrri.ldT- i swyddo jt wythnos Ùdlweddaf. jlt,r,,) (rios tau) mae v Canghellor (y PPir vVeiuid'V* yi traddodi aracth fawr yn Senedd Gornnvii. j Hisgwylir y bydd iddo (a) Gyfeirio at y chwyldroad yn Rwara. Ib) Nodi bwriad y Llywodraftth i yru cloc, hawliau'r bobl ychydi ymTaen drwy ■ ganiatau mwy o awdurdod i'r Senedd. (c) Awffrymu pnrrvdrwvdd Gernwni •;  wneuthuT heddwch, gan Rodi t?fT-aa ? mwy de1'bymol genym ni n.?'r rh?i o'r II blaen. Yr vdvs yn ysgrifenu hyn cyn traddodi o'r ("ansjliellor vr arneth bwvsinr hon, ac wrth Rwrs amhosibl felly vw dwevd a gymer efe y liine'l uchod ai peidio. Eithr sicr yw fod jjorsedd v Caisnr yn sigl0. ac Tn:'l.i YT tmia; I obnith iddo cnel cadw ei coron a'i oraedd yw iddo ragflaenu chwyldroad drwy i'r Vv'erin raddan Nnwer eangach o rvddid. iir o !ais a llaw yn Uywodrneth y wind nag n fwyn- hnwvd crfindd-nt.. hyd vn hTn. Mi" v "Vorevarts," panur Sosialaidd mnwr Ger- ?tani. newvdd gvhoeddi prthv? fin I) T yn vr ?'?n v rhvbuddir y CansrhpHor 9'r ?wdurd?d- an pi bod yn "bum' munyd i dd("lddE"g" ar- livnt. ac os C'l'T cloc daro dendde>r cvn r-noi I i'r werin ei hawlinn rhesvmol. vnn— Bi;do!a anesmwvthder cvfTredmol (hwy'r I XvIad yn ( Jermani. Yn v trl'fi mil mae },hvwi)etfi sydd yn bvrwth chwvldroid wedi tori allan. ce I]. streics vn fvnvrh yn y ^Weil.lifcvdd pw ysic-if. IMnr gyfTredinol a bypvtiiiol vw y cynhwrf fel v tarfodwva yr nwdurdodiii i alw catrodau o filwvr yn ol o'r Tfrvnt yn Ffrainc i gadw trefn. inae viili o'r hiilwy,- a gymerwyd genym yn garc-harorion yn Ffrainc yr wythnos jfdiweddaf wedi myn- egu fod anesmwythter yn gyffredinol yn y fyddin. "Yr ydym yn gorfod ufyddhan i'n swyddogion yn awr, o dan gosp marwolaeth os na wnawn," meddant, "Ond pan elo'r rhyfel heibio, torwn yddfau y gormeewyr creulon hyn." I I 'Pris y Bwyd yn Germani. Un o'r elfenau pwysicaf a eill benderfynu Cwrs y Rhyfel ac amser ei diwedd, yw cyf- yngder parhaol a. ohynyddo! Gennani am reidiau arferol bywyd. Mae llawer yn barod 2wyno am bnsiau uchel nwyddau o bob math yn y wlad yma. Ond boed i'r sawl fo'n grwgnach yma gymharo ein cyllwr yma ag eiddo trigolion Germani. Yn Germani mae'r prisiau fel a ganlyn:—Te, deg swllt y pwys; coco, deuddeg swllt; oofli, pedwar swllt; es- gidiau plant, punt y par; esgidiau merched, dwy bunt y par. Nid oes gig moch, na wyau, na reis, na, thafcws, na phys, na def- nvddiau cotwm na gwlan i'w cael am unrhyw bris. Yr wythnos ddiweddaf aeth boneddwr cyfoethog i fewn i ffermdy, a chynygiodd ddeugain punt am ham oedd yn crogi yn y gegin. Dywedodd y ffermwraig fod yn rhaid iddi ymgynghori a'i gwr cyn gwerthu. 'lYa y bu hi yn myned i ystafell arall at y gwr, difianodd y boneddwr a'r ham—ond yr oedd deuga in punt ar ford y gegin pan ddaeth gwraig y ty yn ei hoi. Pa ryfedd fod y bob! yno yn dyheu am heddwch? i Pa. Fodd i Wneud Heddwch. I UelJid yn awr yn ddiamheu ddwyn diwedd I y rhyfe! yn nes o ran amser, a hyny ar am- odau i sylweddolent yr amcanion penaf oedd genym ni yn y wlad hon wrth fyned i'r rhyfel ar y dechreu, pL- yr hysbyaid y byd he.ddyw- 1. Ein bod ni, a Ffrainc, a Rwsia, a'r Kidal, yn barod i wneud heddwch yn ddioed. U. Ond y rhaid i'r heddwch hwnw gael ei wneud a chynrychiolwyr etholedig ac awdurdodedig Gormani-ac nid a'r Caisar a'i Lys militaraidd presenol. Mae yn rhesymol i ni wrthod gwneud bar- gen a'r Caisar am ei fod wedi profi drosodd a throsodd na cheidw efe na gair na llw. Gwrthododd Germani wneud heddwch a Ffrainc ar ddiwedd rhyfel 1870 ond ar yr amod fod y bobl yn ethol ac yn awdurdodi y pergonau oedd i lawnodi y cytundeb heddwch. Gwnai hyn fwy i dori rhwymau caelhiwed gwerin Ewrop nag a wnai enill y fuddu^oJ- iaeth fwyaf ar faes y gwaed. Adiais natur- ioi y chwyldroad yn RWSLa a fyddai rhydd'iiu gwerin Germani felly. I Creulonderau Diratd. Amlygwyd yr wythnos ddiweddaf am ra.i o'r creulonderau diraid a gyflawnwyd gan y Germaniaid wrth encilio yn Ffrainc. Ym- ddengys erbyn hyn mai trwy orchymyn yr awdurdodau goruchel yn y fyddin, ac yn groes iewyIlys y milwyr eu hunain, y gwnaed y pethau ynfyd ac anfad hyny. Wylai Uawer o'r milwyr wrth ddinystrio y tai lie buont yn cael cymaint o garedigrwyda, ac amlygai y swyddogion milwrol lleol en gofid eu bod yn gorfod gwneud drwy orch- ymyn yr uchswyddogion. Dyna brawf newydd mai yr urdd fUitaraidd yw gelyn y werin yn Germani—yn ogystal a'n gelynion ninau. Yr wythnos ddiweddaf 'cafwyd, ar gyrff swyddogion Germanaidd a laddwyd yn y brwydro yn Ffrainc, gylchtythyra-u swydd- ogol oddiwrth ddau o faeslywyddion Byddin- oedd Germani ydynt yn ymarferol yn goroh- ymyn iladd pob miJwr Prydeinig. Uywed y cylchlythyrau anfad hyn mai "anfri Dywed y ar ddewrder milwyr Germani yw fod cym- amt ag un milwr clwyfedig o Fyddin Pvydain yn cael ei gymeryd yn garcharor ganddynt." Nid yw hyn namyn anogaeth bendant i ladd pob milwr clwyfedig o'a heiddo ni. ) Llygad am Lygad. Yr wythnos ddiweddaf etuktodd y Qtf* maniaid ysbyt-long Brydeittjg, yr uAøt/uwo las. Mae hyn wedi rhoi grym ae- JC y cri sydd yn codi yn y wlad Im1 am fynO llygad am lygad a darefc am ddant gan J gelyn. Pan suddwyd IJong hospital o'r blaen o'r eiddom, hysbyswyd yn ein senedd y bn- asai ein Llywodraeth yn cymeryd mesnran dial os digwyddai hyny drachefn. Hysbysir yn awr fod y Cabinet yn ystyried pa beth a ellir ei wneud i da.lu i'r gelyn yn ol yr hyn: a wnaeth efe. j Ynglyn a hyn, ac a'r difrod parhaus a wneir ar longau masna.ch pob gwlad gan eudd-longau y gelyn. yr ydys yn awr yn gwasgu ar ein LJywodraeth ni i hysbysu mai un n delerau hanfodol heddwch fydd i Ger- mani dalu iawn am bob llong a ddinystriwyd ganddynt yn angthyfreithJon, ac mai yr iawa a ofynir fydd cael Hong am long, a'r llongau hyny o gyfartal faintioli i'r rhai a suddwyd gnn y Germa.nmid. Byddai hyn yn llawer I mwy o gosp ar Germani nag a fyddai gwneud ) iddi dalu pris y Hongau mewn arian. Canys un o ameanion Germani wrth suddo Ilongaa masnach pob gwlad yw mynu masnach y môl" ar 01 y rhyfel yn eiddo i Germani. Rhai d cael longau at amcanion masnach ar ol y rhyfel. Mae llongau Germani yn ddiogel yn ei phorthladdoedd. Mae Hongau pob gwlad | arall yn cael eu chwythu i waited y mor. ) "Folly ar ol y rhyfel," ebe Germani, "ni bydd llongau masnach i'w cael am rai blyn- yddoedd. ond eiddo Germani," —canys cymer lawer blwyddyn i adeiladu llongau i gymer- yd lie yr holl rai a, suddwyd gan forladron Germani. Wrth fynnu llong am long, timell am dunell, fel iawn, rhwystrir Germani i fan- tClsIO ar ol llaw ar ei hanfadwaith brescno!. Y Brwydro yn Ffrainc. I I'arhau yn foddliaol, mewn vstyr filwrol, y mae y brwydro yn Ffrainc. Vnidden^vfi fod cynlluniau y gelyn wedi ttael en dyry.su gan J'ym a ehyflymder ein hymosoJiadau ni a r Firancod ar ei olfyddin ef pan yn encilio. Tybir fod Hindenburg, ers misoedd Lwer yn of, wedi rhagweled y rhaid i'r Germaniaid enciLto yn Ffrainc, ac yr oedd mewn caxiyn- 1;HI wedi nodi satie arbennig a elwir yn 'Xim- ell fl iideiiburg" i'r fyddin i sefvll pan or- fodid hi i encilio. Tybiai'r Gennaniaid wyth- nos yn ol eu bod wedi llwyddo i gyrraedd eu dinas noddfa ar ol yr enciliad sydyn. Ond erlidiwyd ar eu hol mor gyflym gennym ni a'r Ffrancod, fel na chafodd y gelyn amser i gau pyrth y ddinas noddfa cyn cyrraedd o ddialydd y gwaed yno. Mewn mwy nag un man mae pyrth amddiffynol lihnell Hinden- burg heb eu cau, a'r Ffranood a ninnan o ddydd i ddydd yn gwthio ymlaen tu.a.'r pyrtIL hyn. Os Ilwyddwn i fyned drvrydctynt, rhaid fydd i'r gelyn chwilio am ddinas nodd- fa arall ymhellach yn ol eto, ac yn nes i'w wlad ei hun. Ofer a fyddai rhoddi yma restr o er.wan y lleoedd a gymerwyd gennym ni o fewn corff yr wythnos ddiweddaf, a ddelid gynt gan y gelyn, ac y bwriadai efe eu dal eto. Hab eg- luro cysylltiad daearyddol y naill le a'r llall, yn eu perthynas a'r safle filwrol, ni buasai rhoi enw r lleoedd yn goleno dim ar y dar- llenydd. Ond jrellir dweyd yn gyffredinot- 1. lMae y gelyn eisoes wedi gorfod encilio ymhellach yn ol, ac ar linell llawer mwy o hyd, nag a fwriadai wneud. 2. Mao 11 iire 11 yr enciliad, y tybid ar y dechreu na estynnai dros 50 milltir o hyd. yn awr dros 120 milltir o hyd. 3. Mae rhai safleoedd-peritrefl, coedwig- oedd. afonydd, camlesi, ucheldiroedd- svdd yn hanfodol i ddiogelwch iJine!! Hindenburg, wedi cael eu cymeryd gen- nym ni a'r Ffrancod cyn y medrai'r get- yn drefnu ei dy yno. 4. Mai meddiant o'r safleoedd hyn gennym ni wedi gorfodi'r gelyn, er mwyn ei ddi- • j ogelwch dyfodol, i alw yno filwvr lawer o fannau eraill gyda'r a mean o gau y porth yno i'n herbyn. 5. H vd yn hyn ofer a fu pob ymgais 0 1 eiddo i adennill y lleoedd hyny. ac i gan y pyrth fel ag i ddiogelu ei linell new- ydd. II 6. Fel canlyniad i'r pethau hyn oil mae y Germaniaid eisoes yn parotoi llinell ary all ymheliach yn ol, ac yn parotoi i en- cilio ymhellach nid yn unig yn Ffrainc. ond yn Belgium hefyù-yr hyn yn sier na. I fwriadasai efe wneud ers mis yn ol. Mae trigolion trefi a phentrefi amryw filltir- oedd o'r tu ol i Linell Hindenburg, eis- oes wedi cael eu rhybuddio i ffoi i rywle. a.m ddiogelwch yn y rhagolwg y bydd rhaid i'r Germaniaid yn Juan. eu dinystr- j io mewn enciliad pellach. ] I Amlwg oddiwrth hyn oll fod dyddiau en- I byd gerllaw. j I Samson ar y Ddaear Eto. I Fe gofia deiliaid yr Y sgol Stil arn y gwr- hydri it wnaeth Samson yn ninas Gaza yn nhir y Philistiaid gynt. -Mae Samson arall wedi dod i Gaza heddyw—a Byddin Prydain, yn cynwys cannoedd o fechgyn ysgolion Sul Cymru yw y Samson hwnnw. Uydd Mercher diweddaf cyrhaeddodd Bydd- in Prydain hyd o fewn pum milltir i ddinas Gaza,—pyrth yr hon a gludwyd gan Samson ar ei y&gwyddau gynt. Nid oes yno byrt-h pres heddyw fel yn y dyddiau gynt, ond pe baent, chwythid hwynt Y11 chwilfriw gan sillls magnelau Pry dain sydd o fewn cyrraedd er- gyd iddynt. heddyw. Bu brwydro caled dydd LIun a Mawrth (Mawrth 26, 27) yn erbyn I byddin Twrci o dan swyddogion Germanaidd ac Awstriaidd. Gymerwyd mil o garcharor- ion gennym—ac yn eu plith Faeslywydd y gelyn, ei holl staff swyddogion milwrol, gan gynnwys amryw Germaniaid ac Awstriaid. Enwir bechgyn Cymru 'The Welsh Troops' ymlaenaf oil yn rhestr y catrodalu Prydeinig a wnaethant wrhydri yn y frwydr nodedig han. Llindagfu Twrci. I Khyngom ni a r Rwsiaid yr ydys yn cyMyin lindagu'r Twrc yn Asia. Yr enw swyddogol a roddir ar Frwydr Gaza yw "Brwydr Wadi Guzzee," hyny yw Brwydr Nant Guzzee, Nant a chwm yn rhedeg o Heerseba i For y Canoldir gerllaw Gaza yw y Wadi Guzzee. Gaza ei hun yw y porth neu'r fynedfa i wastadedd enwog Gwlad y Philistiaid. Yin- estyna'r gwastadedd ymlaen gyda glannau Mor y Canoldir drwy Palestina tiia libaiius ar gyffiniau Syria,-hyny yw, Syria fel y'l ceir yn y Beibl, canys cyfrifir Palestina ei hun heddyw yn rhan o Syria, a Syria yn rhan o Ymerodraeth Twrci. Awgrymwyd droion o'r blaen yn yr ys- grifau hyn fod Prydain yn adeiladu rheil- ffordd o'r Aifft tua Palestina. er hyrwyddo taith ein Byddin. Mae y cynllun yn awr yn dod yn amlwg i'r neb a fynno astudio Cwrs y Rhyfel. Bwriedir i'r rheilffordd hon redeg ar hyd y gwastadedd gyda glan y mor, heib- io godreu Mynydd Carmel, drwy ddinasoedd Tyrns a Sidon, trwy Autioch cychwynfan Teithiau Paul. ac i Alexandretta (yr hen Al- exandria). Olrheinied y darllenydd gwrs y mudiadau hyn ar y map. Yn awr am eu pwysigrwydd. NILe gan y! Twrc eisoes reilffordd yn rhedeg drwy ganol y wlad o Aleppo yn Syria, drwy Damascus a Jerusalem, yn fforchogi yno un gangen yn rhedeg tua'r Aifft, a'r llall tuag Arabia. Dichon y gofynnir pa angen ynte i ni wneud rheilffordd newydd gyda glan y mor, tra rheilffordd y Twrc eisoes yn bod, a. nin- nau yn ei guro yntau bob- tro? Yr ateb yn symyl yw-po bellaf yr awn o'r Ailrt pellaf oil yr awn oddiwrth ein hystorfeydd o ddyn- ion, bwyd, a chyfarpar, ac anhawddaf oil fydd danfon cyflenwadau rheidiol i'n milwyr; tra po bellaf y gyrrir y Twrc yn ei ol, agosaf oil y daw ef i'w gyflenwadau yntau. Mewn giriau eraill, po bellaf yr awn ni o'r Aifft, gwanhau yn fwyfwy a wna ein byddin ni, a chryfhau yn fwyfwy a wna byddin y Twrc am ei fod ef yn myned yn nes adref o hyd. Ond mae Prydain yn Frenhines y Mor, a thra bo ein llongau rhyfel a masnach ni ar y mor, a'n rheilffordd ni ar lann y mor, bydd y rheil- ffordd ei hun, a'r cyflenwadau o bob rheidiau i'n milwyr ni, yn ddiogel. Rhaid gadael hyd ysgrif arall ddangos y cysylltiad sydd rhwng buddugoliaeth Gaza, a'r rheilffordd newydd yma, a'r brwydro ym Mesopotamia a Padarn Aram. ? Deddf Newydd Gorfod I Rhybudd Pwysig I Dro yn ol, yn yr ysgrifau hyn, dywedwyd fod y neb a. wrthodwyd gan Fwrdd Meddyg- ol y Fyddin, ac na chafodd y "Pink Form" cyn Medi llyned^, yn rhydd oddiwrth y Fyddin. Mae y Ddeddf Gorfod newydd a ddygwyd i mewn i'r Senedd yr wythnos hon yn ail- ymaflyd ymhob dyn a ryddhawyd gynt oher- wydd afiechyd. Pan ddelo'r Ddeddf ftewydd hon i weithrediad ni bydd unrhyw Dystyst- grif Meddygol a galwyd gynt hyd yn oed gan Fwrdd Meddygon y Fyddin, yn werth dim. Nid yn nnig gellir galw i fyny o flaen Meddygon y Fyddin pob un a gafodd ei wrthod ganddynt gynt, ond gellir hefyd alw yn ol i'r Fyddin y sawl a fu yn gwasanaethu yn y Fyddin ond a yrrwyd adref, neu a ITaf- odd 'discharge' o'r fyddin oherwydd atiechyd. Bydd pawb o'r cyfryw yn y dyfodol yn rhwym i'r Fyddin, ac yn agored i gael eu galw i fyny i gael en harchwilio pa bryd byn- nag y mynno'r awdurdodau. <
PRIS Y GWENITHI
PRIS Y GWENITH I Y PRYDEIXJG A'R AWSTRALAIDD. J Y CWESTIWW YN Y SENEDD. I Codwyd cwestiwn pris aruthrol y gwenith Prydeinig yn Nhý'r Cyffredin, ddydd Gwen- er, pryd y dywedwyd fed y cynhyrchydd Prydeinig yn cael 90s. y chwarter, tra ar y llaw arall y gellid prynu gwenith Aws^ralia am 49s. 3c. y chwarter. Dywedodd Capten Bathurst ei fod yn cyd- nabod difrifwch y sefyllfa bresenol, a bod gr.nddo reswm dros gredu y dygid y mater gtrbron yr holl Gabinet yn Bed fuan. Gofynodd Mr. Thorne onid yr unig fodd- ion i ddelio fi,'r mater oedd hawlio holl wen- ith y wlad. (Clywch, clywch). Mewn atebiad i Mr. Hobhouse, dywedodd Capten Bathurst mai nid costau'r ffreit oedd ynig achos y gwahaniaeth ym mhris y gwen- ith a geid yn y gwahanol farchnadoedd. Mewn atebiad i gwestiynau pellach, dywed- odd fod Llywodraeth Canada yn gwneud yr ymdrechion mwyaf gwladgarol i'n cyflenvti gyda'r gwenith angenrheidiol, ac yn ddiwedd- ar iawn yr oedd trefniant pellach wedi cael ei wneud gyda Chanada i gael cyflenwadau ychwanegol—rhagor nag a ddisgwylid aUent. roT i ni. Nid oedd y LJywodraeth Ffrengig wedi gwneud unrhyw gyfyngiad arbennig gyda'r bara, er fod gwahanol fesurau parthed gwerthiant bara ffres, maint a phwysau bara. wedi cael en mabwysiadu i atal gwastraff, kc., ynglyn &'r bara. Hysbyswyd Mr. Watt gan Capten Bathurst fod allforiad 75.000 o farilau o benwaig wedi eu piclo oedd ar hyn o bryd yn Hebrides, wedi cael ei atal. ac awgrymodd y dylai'r aelodau Ysgotig wneud popeth oedd yn eu gallu i wneud penwaig yn fwyd mwy cymer- adwy yn y wlad hon. Mr. Thorne: Fel y cam cyntaf i'w gwneud vn fwv poblogaidd. a wnaiff y boneddwr an- rhydeddiis ofyn i gadeirydd Pwvllgor y Geg- inroi ychydig yn Nhy'r Cyffredin. (Chwerth- in). Capt. Bathurst: Nid oes genyf amheuaeth na chymer y cadeirydd sylw n awgrym yr aelod anrhydeddus. Ni fuaswn yn dymuno dim gwell fy hun na phenwaig wedi eu piclo. (Clvwch, clvwch). Mewn atebiad i gwestiwn Mr. Thorne, dy- wedodd ymhellach fod cwestiwn y llyfr teulu- aidd ynglyn a'r dognau gwirfoddo! o dan ys- tyriaeth y pwyllgor adranol.
CYFYNGU'R CYFLEN-I . WAD CWRW
CYFYNGU'R CYFLEN- I WAD CWRW Y mae Arglwydd Devonport wedi anfon archeb allan yn cyfyngu nr gyflenwad y cwrw yn y wlad hon i 10,000,000 o farilau safonol am y flwyddvn arianol ddyfodol, ac yn llei- hau y gwinoedd a'r gwirodydd hanner cant y cant. Mewn amgylchiadau arbennig i gyfarfod cyflenwad ardaloedd, gall Dirprwywyr y Toll nu awdurdodi trosglwvddo barilau oddiwrth tm darilawr i'r llall. Darperir na chvmerir v barilau sydd yn weddill ar v laf o Ebrill er v clnvarteri blaenorol i ystyriaeth wrth ben- derfynu nchafrif y barilau am y chwarter.
i is MOES. MOES." -MOES,;M°ES."
i is MOES. MOES." MOES, ;M°ES." TRACHWANT YR CGLWYS YNG NGHYMRU. IGan W. LLEWELYN WILLIAMS, K.C, A S. Fr gele y mae dwy ferch," medd y gwr doeth. yn Hefain, Moes, moes ac un o'r ddwy, yn sicr. yw'r Eglwys yng Nghymry. Ar ol ymladd am ddwy genhedlaeth heb ball na blino, Ilwyddodd y genedl Gymreig i I gael ychydig gyfiawnder ar law'r Senedd. Nid cyfiawnder yn ei gyfiawnder, ond ychyd- ig, fel gobaith porthmon am nefoedd, chwedl Llyfr yr Ancr; llawer Ilai, nag a gafodd yr Iwerddon yn 1869. Gorfu i'r Mesur Dad- gysylltiad gael ei basio drwy Ty'r Cyffredin dair blynedd yn olynol, yn 1912, 1913, a 1914. O'r diwedd, yn mis Gorffenaf, 1914, wele'r Bil drwodd. a dim ar ei ffordd rhag dod yn gyfraith y tir. >Nid oedd addewid i'w gywiro •na'i ddiwygio na'i gyfnewid, fel oedd yn bod .yn mater Ymreolaeth i'r flwerddon. Pan ddelai'r Senedd-dymor i ben, byddai'r Mesur yn cael ei osod ar ddeddf-lyfrau'r wlad, heb bs nac onibai, er gwaethed cynddaredd esgob- ion a llid a malais TY'r Arglwyddi. 'Roedd Cymru wedi enill cydraddoldeb crefyddol ar ol dygh frwydro, yng Ngorffenaf, 1914. Ond druan o'r hen wlad! Yn awr ei 11. J.- ouadugoliaeth tarawyd ei gobeithion o'i Haw. Torodd y rhyfel allan. Gorfu estyn bywyd y Senedd-dymhor. A gwaeth na hynny,—cyhoeddwyd heddwch rhwng y pleidiau. Ae un o'r telerau heddwch oedd- oedi Dadgysylltiad a Dadwaddoliad hyd nes y byddai'r rhyfel wedi darfod. Am hynny mae'r Eglwys yn parhau i dderbyn y degwm a gwerth y glebe o hyd. Yr oedd y rhai hyn yn werth 157,000p. y flwyddyn yn 1913. Os aiff y rhyfel ymlaen am flwyddyn eto-ac nid oes fawr argoel iddo beidio—bydd yr Eg- lwys wedi derbyn 471,000p. oherwydd y rhy- fel. Ie, a llawer yn rhagor, fel y dangosaf yn y man. I Y DEGWM. Mae'r degwm yn dibynnu ar bris y Ilaf- ur," fel y dywedwn ni'r Hwntws; h.y., ar bris gwenith, ceirch, a lmidd. Pan fo pris y llafur yn isel, syrthia'r degwm; pan y cwyd pris y llafur, coda'r degwm hefyd. Yn 1913 nid oedd can' punt o ddegwm yn werth ond 74p. Y llynedd, am fod y prisiau wedi codi yr oedd yn werth 83p. 'Ond eleni mae'r prisiau'n codi bob wythnos, a phob dydd o'r wythnos. Gwerthwyd gwenith yr wythnos hon yng KgogleddLloegr am 90s. y cwarter. —pris na welodd neb ei debyg yn y wlad hon o'r blaen. Bydd can' punt o ddegwm, felly, yn werth rhyw llOp. neu, hyd yn oed 120p. y flwyddyn nesaf. Beth fydd effaith hyn ar Ddadwaddoliad? Bydd y genedl Gymreig yn gorfod talu—dyweder—llOp. am y degwm. Onibai am y rhyfel, byddai (Dadwaddoliad wedi cymeryd lie yn 1915, pan nad oedd y degwm yn werth mwy na rhyw 77p. Gwerth y degwm yn 1913 oedd 136,000p. bydd y degwm yn 1917 yn werth, fe gredaf, dros 200,000p.64,000p. yn rhagor. Felly, bydd yn rhaid i'r genedl dalu dros dri chwarter miliwn yn rhagor am y degwm—ac yn unig oherwydd fod y rhyfel wedi gohirio dydd Dadwaddoliad. J!elly, fe welir hefyd fod yr eglwys yn derbyn nid 157,000p., ond llawer yn rhagor yn y blynyddoedd hyn. iNid gormod dweyd fod yr Eglwys wedi derbyn ac i dderbyn dros haner miliwn oddiwrth hen waddoliadau, a ddylent fod yn eiddo'r genedl, yn ystod y tair blynedd rhyfel. COMMUTATION." I Ond nid dyna'r holl stori. Pan oedd y Bil Dadgysylltiad o flaen y Tý, dywedais fod tfleraa r Commutation yn llawer rhy hael- icnus. Mae'n anhnwdd esbonio'r peth- credaf nad yw mwyafrif o'r aelodau Senedd- oj wedi deall erioed y peth-ond gwnaf fy ngoreu i wneyd y peth yn eglur. Yr hyn a ystyrir wrth commuation yw hyn: Gwerth yr hen waddoliadau oedd 157,000p. Cynygia y Bil gyfle i'r Eglwys, os myn, i werthu'r incwm am swm o arian. tSiaradai Mr. Mc- Kenna am swm o ddwy filiwn a chwarter. Er cyrhaedd at y swm hwn, tybiai Mr. Me- Kenna tnqi 3-t y cant o log allasai'r Eglwys gael ar yr arian, hynny yw, 78,750p. y flwyddyn- Bu'r Toriaid yn gweithio'n ddy- fal ac yn brwydro'n galed er mwyn tynnu'r llog tybiedig i lawr i 3 y cant. Pe baent wedi llwyddo yn hyn, buasai yn werth 11,250p. y flwyddyn yn ychwanegol i'r Eg- lwys. Maddeuer i mi os udganaf yn fy ud- gorn fy hun em unwaith. Myfi oedd yr unig aelod Cymreig fu'n siarad yn y ddadl ar y pwnc yn Chwefror, 1913, a chredai y cafodd fy araeth beth dyianwad ar y Llyw- odraeth a'r Ty. Beth bynnag, arosodd y llog tybiedig yn '3^ y cant. Ond beth sydd wedi digwydd wedi hynny? Mae'r War Loan yn dwyn mwy na 5 y cant. Hawdd fydd i'r Eglwys gael 6 y cant a rhagor am ei harian ar 01 y rhyfel yn lle'r 3t y cant tybiedig. Felly gwnaiff yr Eglwys elw o y cant ar ryw dair miliwn o bunau hynny yw, rhyw 65,000p. y flwyddyn yn fwy nag a feddyliodd y Senedd pan yn pasio'r Bil! Gadewch i ni weled fel mae pethau'n Pefyll. Dyma I sum' fechan, syml:- Yr 'hen waddoliadau! 157,000p. y flwyddyn. 6 y cant ar 3 miliwn; 180.000p. y flwyddyn. 23,000p. r I Bydd yr Eglwys ar ei hennill, felly, o 23,000p. y flwyddyn! PAHAM? I Ond, medder, os yw y pethau hyn felly, paham mae'r E'glwyswyr yn gwaeddi? Oher- wydd trachwant digymhar! Maent yn colli ychydig oherwydd y rhyfel. Fel hyn: Os bydd offeiriad farw eleni, ni fydd raid talu am ei fuddianau. Y mae 1,034 o fywiolaeth- au yng Nghymru. Ar gyfartaledd, mae'r hen waddoliadau yn werth 150p. yn mhob bywiolaeth. Meddylier fod cant o'r bywiol- aethau yma wedi myn'd yn wag yn ystod y ddwy flynedd ddiweddaf. Gwerth yr hen waddoliadau, dyweder, oedd 15,000p. y flwyddyn-neu swm o 195,000p. pan ddaw commutation." Ac oherwydd fod yr Eg- lwys yn colli 200,000p. ar ol enill dros tiliwn- yn wir yn agos i ddwy filiwn—o bunnau, mae yr Eglwys yn gruddfan ac yn ocham ac yn wylo fel Rahel wedi colli ei phlant! Bu amser pan oeddwn i'n foddlon dod i delerau a'r Eglwys. 'Roedd hynny ddwy flynedd yn ol. Ar y pryd hwnnw 'roedd yr Eglwys yn colli drwy'r rhyfel, ac heb ennill dim. Ni ddaeth i'm bryd i y pryd hwnnw v byddai'r rhvfel yn parhau cyhyd, ac ni rag- welais y byddai'r rhyfel yn gwneyd yr Eg- lwys yn gyfoethocach nag y bu erioed o'r Maen. Ond dyna'r wyrth sydd wedi di, gwydd. ac yr wyf, gan hynny, yn gosod fy ngwyneb fel craig gallestr yn erbyn ail-agor mater Dadwaddoliad. Yn wir, mae gan y genedl le i gwyno ei bod yn gwneyd bargen wael. Yn lie ceintach ac ymgecru. dylai'r Eglwys lawenychu a derbyn yn ddiolchgar y tfawd wrthiol sydd wedi troi Dadwaddoliad yn waddoliad newydd.
——————i—— ) NODION I GWLEIDYDDOL.
——————i—— ) NODION I GWLEIDYDDOL. ) IECHYD Y MILWYR. I AABENIQ I'R QENEDL." Drwg iawn genym ddeall mai parhau yn anfoddhaol y mae lechyd Mr. Herbert Lewis. Nid yw an amser yn gryf, ac yn Jdiweddar y mae wedi- gor-weithio. I Y Milwyr. I Yn Nhy'r Cyffredin, ddydd G wener, dy- I wedodd Mr. Macpherson, mewn atebiad i Mr. Haydn Jones, fod yn ddiameu fod llawer o salwch wedi bod yng ngwersyllfaoedd Lither- land, Park Hall, a Kinmel, ond yn ystod y tywydd caled anarferol gawsom nid oedd un- rhyw adran c,'r boblogaeth wedi dianc Dan- gosai ymchwillad meddygol mai rhyw afiech- yg tebyg i influenza oedd yng ngwersyll Kin- mel. Dywedid fod yr hytiau yn Ian, wedi eM na-.vyro yn dda, ac yn sveh, ac nad oedd- ynt wedi eu ?)r lenwi. Yr oedd lie yn yr ysbyttai i 600 o gleinon. a rhoddw'd gweiy- au ychwa,ielol yn yr hytiau. Bu tri ar ddeg farw yng 'XghinmeL Hysbysid fod cyflwr y gweyJl yn Litherland yn foddhao!. Yn yatod mis C'hwefror a'r haner cyntaf o Fawrth deuai 5.5 y cant o'r milwyr i'r ysbyttai bob dydd. Bu saith farw. Furf o influenzal pneumonia oedd y salwch a fu yng ngwer- syll Park Hail, ac yr oedd yr achosion yri lleihau fel yr oedd y tywydd yn cynhesu. Rhoddwyd gorchymyn arbenig i ddiheintio'r hytiau lie bu dynion yn glaf, a chymerid gofal arbennig. I Datgrysylltiad. Cyfarfu Pwyllgor Amddiffynol yr Eglwys yng ghymru yn Nhy'r Cyffredin, ddydd Gwener. Penderfynwyd fod penderfvniad i'w gynyg yn y Ty yn galw am roi cyfle i'r etholwyr ail-ystyried Deddf Datgysylltiad. Y mae'r perygl yn fawr. I Y Mesur Gorfod. Yn y drafodaeth ar y mesur gorfod newydd yn Nhy'r Cyffredin cymerwyd rhan gan Air. Caradoc Rees, ddyda lau. Dadleuai Mr. liees o blaid y mesur gan ddywedyd na.d oedd yn dilyn yr aniomd y dynion a gymend i'r fyddin dano i ymladd. Os gellid eu rhoddi mewn canghenau ereill ac telly rhyddhau dynion cymhwys i ymladd, yr oedd yn bwysig gwneud hynny. Dadleuai hefyd y dylai'r mesur afael yn y rhai a wrthodwyd am res- ymau heblaw ieehyd, megis eu bod o dardd- iad Almaenaidd. Yr oedd cryn lawer o deim- lad Y11 y wlad oherwydd hyn a dywedid iod y dynion yma yn cymeryd lie rhai oedd wedi gorfod myned i'r fyddin. Yr un diwrnod jic ar yr un mater siarad- wyd gan Syr Herbert Roberts. Dywedodd ei fod yn derbyn gair Mr. Bonar Law am yr angenrheidrwydd am y mater, ond yr oedd arno eisiau gwybod beth oedd y ffeithiau am yr agwedd feddygol. Nid oedd yn ystyried fod staff feddygol y Swyddfa Ryfel yn ddig- onol, a mawr hyderai y gwneid mwy o ddefn- ydd yn y dyfodol o feddygon heb fod yn fiJ. wyr. Awgrymai hefyd mai doeth fyddai gwneud trefniant arbenig i esgusodi dynion lag yr oedd yn berffaith amlwg na chymerid mohonynt i'r fyddin rhag myned dan ail- archwiliad. Amaethyddiaeth. Yn Nhy'r Cyffredin ddydd Gwener, gofyn- odd Mr. Ellis Davies i gynrychiolydd Cyiar- wyddwr y Gwasanaeth Cenedlaethol a wydd- ai nad oedd yn un o'r pedwar cyfarwyddwr ajnaethyddiaeth a benadwyd dros Gymru yn Gymro nac yn medru Cymraeg, ac a wnai efe ofalu, er mwyn sicrhau cydweithrediad y Cymry fod y rhai a benodid yn deall iaith y' bobl ac nid o genedl a.rall T Atebodd Air. S. Walsh fod y Dirprwywr Amaethyddol dros Gymru yn Gymro ac yn siarad Cymraeg. O'r tri is-ddirprwywyr, yr oedd yn enedigol o Gymru, a'r ddau arall yn byw yng Nghymru ers blynyddoedd. Credid fod pob un o'r boneddwyr hyn yn deall digon ar yr iaith Gymraeg i wneud eu gwaith.
LLYTHYRAU'R "GENEDL."
LLYTHYRAU'R "GENEDL." NODION YR ARDD. (AT OLYGYDD Y GENEDL GYMREIG). Syr,—'Diolch am "iNodion yr Ardd yn y "Genedl." Ymofyniad: (1) A oes lies (neu niwed) mewn carbide (o lamp bike,' &c.) i lysiau neu flodeu yr ardd? (2) Pa fath bridd gymeradwyir i'w roddi mewn boxes i hau hadau, &c.! (3) Yr wyf yn cael darn o'r comins gerllaw y ty, yn ardd pridd melyn tlawd. Beth fu- asech yn awgrymu i'w blanu ynddo y flwydd- yn gyntaf? A beth fel gwrtaith? Diolch lawer. Yr eiddoch. &c.. R.W.J.
GEIRIADUR CYMRAEG. j
GEIRIADUR CYMRAEG. j (AT OLYGYDD Y GEKBDL GYMJREIG). I Syr,—Gair bach ar y mater hwn. Y mae I genyf un geiriadur y byddaf yn rhoddi cryn bris arno heblaw llyfr hylaw a defnyddiol Mr. Bodfan Anwyl. Llyfr ydyw a drefnwyd gan y Parch. D. D. Williams, Lerpwl, Geir it'r Prif-feirdd." Y mae'n gymorth mawr i ei- rydwyr llenyddiaeth Gymraeg. gan ei fod yn cynwys nid yn unig ddifyniadau o'r clasur- on yn dangos sut y defnyddir gair .ond hefyd gyfeiriadau at ddarnau ereill. Cyhoeddir ef gan Gymdeithas yr Eisteddfod, ac i efrydwyr y mae'n werthfawr iawn. Yr eiddoch, &c., 0- EFRYDYDD. ♦ I) ♦
GEIRIADUR CYMRAEG. I
GEIRIADUR CYMRAEG. I (AT OLYGYDD Y GENEDL GYMREIG). I Syr,—Maentumia Efrydydd Penwyn," yn y "Genedl" am yr wythnos ddiweddaf, nad yw'r Geirlyfr Cymraeg pwysicaf wedi ei ysgrifennn eto. Dywed nad yw'r geiriad ur newydd yn rhoi tarddiad geiriau, ond an- hawdd deall byth a olvga wrth ddweyd nad yw'r geiriadur hwn yn ramadegol a llenyddol. Efallai y gwna egluro. I'm bryd i, y peth pwysicaf o ddigon yw bod yn weddol sicr ynghylch ystyr neu ystyr- on gair yn y gwahanol gyfnodau o'i hanes. I raddau mawr, y rheswm fod cyn lleicd ddarllen wedi bod ar glasuron y Gymr yw diffyg geiriadur boddhaol am bri ;/e., ymol. Teimlaf yn ddiolchgar fod c amt o'n prif ysgolheigion wedi dod i gystal cytun- deb erbyn hyn ar ystyron geiriaB- Mi gred- af eu bod eto heb fedru cytuno/ar ffynonellau llawer o'r geiriau benthyg sydd yn y Gym- raeg, ag eithrio'r benthyciadau o'r Lladm, efallai. Os yw Efrydydd Penwyn n gynefin a gramadeg y ProtTeswr J. Morris Jones, a chrap ganddo ar y Lladin, dylai wybod sut i olrhain v eeiriau fenthyciwyd o'r iaith honno drosto ei hun. (aiff-fod- y Proffeswr wedi gwneud gwaith gonest ar gryn bedwar cant o'r benthyciadau hyn. Y mae olrhain gair i'w ffynhonell yn null teg a gwyddonol yr athraw o Fangor yn ddisgyblaeth i'r meddwl, ac yn rhywbeth can' gwell na beichio'r cof 51 thnrddiadau ail-law (ac amheus yn ami) a welir mewn ambell i eiradur. Yr hyn a ychwanegu at werth y geiriadur- on newyddion fyddai iddynt gynnwys dyfyn- iadau o'r clasuron. neu o leif ddweyd ymha le yn y clasuron y mae'r geiriau i'w cael pan fo't yptyr dipyn yn wahano! i'r hyn ydyw hedd yw. Y mae hyn wedi ei wneud & geiriau Beiblaidd, ond y mae eisiau cyfeiriadau tebyg at y cla uron Cvmreig hefyd. Rhoddai hyn fwy o oleuni'n am! ar werth llenyddol gair. a'r dull i'w ddefnyddio, na gwybod ei darddiad., Ond fe ychwanegai hynny hef- yd gryn lawer at faint a phris y geiriaduron poblogaidd. Y maent eisoes agos wedi mynd n ran pris. allin o gyrraedd darllenwvr cy- ffredin a phlant ein hysgolion canolradd. Os ant yn llawer drutach, bvdd yn bryd i ryw gyhoeddwr anturiaethus feddwl am gyhoeddi cvfrolau mwy rhadlawn. j Yr eiddoch, &c., ) 'ATHRAW.
- - . 1. D1WEDDA :r A F .
1. D1WEDDA :r A F   I (TELICRA?C Aimi?lG I'R j "GENEDL") 12.30 Nos Sal. LLUNDAiN. Hysbysu r Swyddfa Ryfel lud ymguis o eiddo r gelyn ym Mesopotamia i gyd-gyfartod o El Aadiieim a Deli Abbes wedi myned yn fetniaiit. Aetii ymlaen -gyda'r symudiad o Deli Abbes, ae y mae r minteioedd gelyn- iaethus sydd yn symud yrnlaen o'r cyieiriad yna yn enciliOll brysur ymhobman. Ymoe- >dwyd ar y fintai oedd yn dod ymlaen o Shatt E, I Addheim gan t'in nnlwyr ni ar y I29ain, ac iir (il brwydro chwerw meddiana-som holl saf- le r gelyn pryd yr aeth amryw ymoaodiadatt o eiddo r gelyn yn fethiajit. Ceisiasant ein symud o'r salleoedd a enillasom. Gadawsant L54 o garcharorion ac amryw garcharorion clwyfedig nv y nuwes, ac y maent wedi ceisio cael llocfies ur lan ddeheuol y Shatt El Add- heim. P ÂRl. Dywedir yn yr adroduiad Ffrengig Bwydd- og'ol fod ymladd ffyrnig gyda'r cvtiegrau ym myned ymlaen ar y Somnie a'r Oise. Ar ffrynt L-sigay iVnay bu ysg;irniesoedd rhwng y patrols yng nghyffiniau Pok-nderay a Coney. l<r gogledd a'r de o illette llwyddasom i wneud cynnydd sylweddol ya yatod y no&, yn arbennig i r gogledd-ddwyrain o -Margival. Aeth yindrecliion y gelyn yn erbyn ein safle- oedd i I- de-ddwyiain o Craone ger \'annguou;, ac yn y gymydogaeth sydd ir de-orllewin o Al<-i*t Homme, yn fethiant. Cymerasom rai earcliarorion. < t PETROGRAD. Y Il ol yr adroddiad swvddogol Rwsiaidd a ddaeth heddyw (Sul) gyda'r teligram di-wif- rau. gwnaeth tri chwmiii Awstriaidd, yn cafcl eu cynorJJiwjTo gan gyllegrau, amryw ymosod- iadau yn olynol yng nghyffiniau Kirlibaba, a. llwyddasant i dreiddio i'r gwarchffoeydd Rw- iaidd, ond ymJidiwyd hwy n ol yn fuan meTra gwrth-ymo<Jodiadau, ac adenillwyd y gwarch- ffosydd. Ar y ffrynt Rumanaidd, curwyd yn ol ymosodiad y gelyn i'r de o Jaboceni Vale- putna gan y cvflegrau. Liosgwyd lloog- aw-yr perthynol i'r gelyn fel canlyniad ymais- odiadau gap longau-awyr yng nghyffiniaH Odobestchi ar y ffrynt Caucasiaidd. yng nghyffiniau Alma. Gwnaeth y Tyrciaid yrn- osodiatiau aflwyddianus ar y Rwsiaid i'r de- orllewin o Gnniishkhani. Gwnaeth squadron o ddwy ar hugain o longau-awyr Rwsiaidd ymosodiad ar Braalor ar y Danube. Gollyng- wyd pump ar hugain o bombs ar lanfa y doe- ian a'r ystorfeydd gan achosi colledion mawr.
I HYN A'R LLALL.
HYN A'R LLALL. Am Dymor i Ffrainc. Y mae'r Parch. H. H. Roberts, B.A., Capel Curig. yn myned i helpu gyda'r Y.M.C.A. yn Ffrainc am dymor. 0 Syr Cwen Thomas. Nid yw Syr Owen Thomas wedi bod yn dda ei iechyd yn ddiweddar, ac erys mew. nursing home ar hyn o bryd. Due Westminster. Bu yr Uchgadben Dduc Westminster, D.S.O., ar fyrr ymweliad a Sir Gaer, a bu allan gyda helgwn y sir. Mae ei balas yng Nghaerlleon wedi ei droi yn ysbyty i glwyf- edigion rhyfel, ac wedi ei roddi at wasanaeik I y wwyddfa Ryfel i'r amcan hwnnw. a a I Gwasanaeth Maith. I Bwriada Mr. Cvnwal Jones, Conwy, ym- Ineillduo o was:maeth Cwmni y Ffordd Hai- arn yn Llandudno Junction, ar ol 47UB 1 mlynedd o wasanaeth. Mr. Jones ydoedd ysgrifenydd yr Eisteddfod Genhedlaetbol gynhaliwyd yng Nghonwy yn 1879. I Y Parch O. Lloyd Jcnet ¡ Drwg genym ddeall na ada?th dim newydd I pellach am y P?rch 0. Lloyd Jones, M.A., D.D., BuoiJ?. Y mae ar goU bellach ers  pythefnOs i ddydd lau diweddaf. Cynygir I gwobr o ?Up am unrhyw wybodaeth 8Ícr .a ) dano. t < N j Llwydd Cymro leuanc. j Llawenydd genym glywed am Iwyddiant addysgol Cymro ieuanc o'r enw John W. Jone-s, yn Neheudir Affrica. Mab ydyw i Mr. William J. Jones, Pen y Bwlch, Llan- rug. Efe ydoedd yr uwchaf yn Lydenbnrf; District yn arholiad terfynol yr ysgolion dyddiol. Trwy hynny enillodd fynediad i mewn i Goleg King Edward VII., Johannes- burg. Gweini ar y Clei-fion. Cynhahwyd cyfarfod blynyddol Oym- deithas y Gweinyddesau yng Ngogledd Cym- ru, yn Rhyl. ddydd Llun, dan lywyddiaetk Mr. J. E. GreaTes (Arglwydd-Raglaw isir Goerna,rfon). Dywedid fo4 y gymdeithas yn llwyddo'n dda, ac yr oedd Tywysog Cymru wedi dod yn un o'r tanysgrifwyr i'w chron- fa. Yr oedd Bwrdd Llywodraeth Leol wedi ychwanegu eu cyfraniad o 179p. i 400p. /1 Y "Ceneda" yn y Ffosydd. Wrth ysgrifenu adref o Ffrainc, dywed Pie John Griffith, o Gaernarfon, iddo fod mewi lleoedd ofnadwy yn ddiweddar, a bod y mil- w yr Prydeinig yn gwneud gwaith caled; "Us Lec-on," meddai, yr oedd yna saethu mawr, ac yr oedd yn ddigon a gwneud un yn wallgof. Digwyddais gael copi o'r '& Genedl un nos- on, a dyna oedd yr unig beth a. fwynheais ya y lie ofnadwy yma. Meddyliwch, darllen yr hen Genedl yn y gwarch-ffosydd." Menyg: Gwynion. Nid oedd achosion troseddol i ddod gerbroa Brawdlys Chwarterol Arfon, ddydd lau, a chyflwynwyd, ar ran yr Uchel Slr)dd Mr. IL A. Neele). bar o fenyg gwynion i r Arglwydd Raglaw (Mr. J. E. Greave3v Uongyfarch- odd Mr. Greaves y sir ar agsenoldeb trosedd. a sylwodd ar y ffaith Od lleihad mawr ym nifer y carcharonon fn yng Ngharchar Caer- narfon yn ddiweddar, er fod carchar Rhuth yn wedi ei gau. /tarch ar Caernayfon oedd yr unig garchar^yn awr yng Ngogifea^L Cymrm. i I -i) Cymr?DeAffri?. }? ?? I iMae1^ hysbys fod lluawa o GSefptty yn y lie j4y"ddorol a elwir Pilgrim's > Jfesfedir Affrica. Carant eu gwlad yn asi- gerddol, a llawenydtj dirfawr derbyn y, newydd fod Mr. Lloyd GriRtoga wedi ei wneuthur yn Brif Wainidog. wild pwyllgor i vstyried pa fodd t nmlygn'ew ieimladau da- tuagato, gan benc>di M>. B. W. Jcnes, o Lanrug, brawd y Parch. 0. Selwyn Jones, Deganwy, yn ysgrifenydd. Pender- fynwyd anfon iddo eu llongyferchiad cynhee- al. trwy 'cablegram,' a'i anrhegu hefyd & darn o aur y He wedi ei woithio yn brydfertlt, a'r geiria n "Cymru am Vl-t gerfiedig arno. úwell nag aur coeth yn eu golwg yw ei ffyddlondeb ef i'w wlad a'i genedl. m Protestanraid Ffrainc* Mae'r Athraw T. A. Levi, Coleg y Bnfys- go3, Aberystwyth, wedi cyhoedai apel yn Gymraeg at Gymru i gynorthwyo Protest- aniaid Ffrainc yn y cyfwng presenol. Dyma ddywed :-Dyma apel a fydd yn sicr o gyr- raedd calonau'r Cymry. Yr ydym wedi myned i ryfel o blaid dynoliaeth, i amddiff- yn y tlawd a'r gorthrymedig yn mhlith dyn- ion a chenhedloedd. Hwn yw'r achoa mwy af yn y byd. Mae'r fath frwydr ya go erlidiau a dyoddefiadau y tu hwnt i'n dyclt- ymyg ni. v rhai sydd yn byw mor ddedwydd a dyogel yn Nghymru. Ac o bawb sydd wedi dyodd jf yn y rhyfel. nid oes neb wedi. dyoddef yn fwy na Pkrotestaniaid Ffrainc. Yn yr awr gyfyng hon mae Protestaniaidl Ffirtinc yn apelio at y Protestaniaid yn Lloegr. Ysgotland. Iwerddon. a Chymrn, am gynort] l, Bydd y cyfraniadau yn cael ea defnyddio. bob ceiniog o honvnt. i osod y rtiai sydd yn yr angen mwyaf yn ol yn eu cartrefT, ac i esmwyt lIo eu doluriau, mor ben ag y m;ie, hyny'n bosibl. Bvddant yn cael eu cyn- orthwyo hefyd i adgvwpino ac i adpi?du o'r newydd eu hnff eghvni Protestanaidd, ac | gadw lamp yr Efensvl yn llosgi'n oleu yn Ffrainc y dyfodol. Mae'r apel hon yn dyfod