Y Genedl

JSOJJlUiV YR ARl)D.j OYFAPWYDDIADAU A I CHYNGHORION. Can TOM JOftES, Caernarfon. J Gwrteithiau. I Clywir yn gyfiredin gwyno g,lil twthyinvyr oherwydd yr anhawsder i sicrhau gwrtaith i'r ardd. Rhaid addef furl hynny yn bwysig iawn er cynyrchu cnydau ffrwytnlon. ond camgymeiiad ydyw meddwl tod yn rhaid cael tail ceffyiau neu wartbeg, er wrth gwrs, add- etwn kú cLe-l swin o hwn yn dra hwyius, am y rheswm ei ioi fel rheol yn cynwys cytar- taledu da o'r gwahanol elfenau. Y mae yn angenriieiuiol i lysiau eu cael er tyfu a ffrwythluni yn briodol. Y prif eifenau liyny ydyw phosphates, nit- rogen, a potash. i n awr y mae yr olaf a en- wyd y:i amhosibl ei gael bron t'ei gwrtaith celiyddydol gan y dibynem i raddau helaeth ar Germani am y sylwedd hwn yr hwn sydd i'w gael yno yu haenau naturiol yn y tfuri a elwir ivainit. Y mae vn wir fod llawer o dir yn cynwys rhyw gymaint o'r elfen hon yn naturiol, ond y ffordd fwyaf hwylus (a'r un sydd yu nghyraedd pawb;, i gynyrchu hwn, ydyw trwy losgi pob ysbwriel o'r ardd neu'r gwrychoedd, ac yna cadw y ltudnv t'i ystorio yn sych, a' I gymh wy<io i'r tir i wa- hanol gnydau yn y gwanwyn. a gellir tyiu 11awer iawn o bet-hau gyda hwn Y11 unig, ac os bydd ychydig bach o dail i'w gael, ce.ir yr elfenau eraill niegis nitrogen yn y tail. Nodwn, er enghraifft pys a fft. (lellir tyfu y riiai hyn yn gampus heb dail o gwb!, yn unig trwy roddi y Uudw oddiwrth yr ys- bwriel llosgedig iddynt. Y mae y dosbarth hwn o K'siau a j- lwir yn leguminous yn cael eu gwneyd yn gyfryngau gan y bacteria sydd yn v ddaear yn naturiol i ystorio yr elfen nitrogen yn eu gwraidd, yr hwn a dynir ganddynt o'r awyr i'r pridd, oblegid y mae digonedd o nitrogen yn yr awyrgylch yn was- tad. Y mae yn bosibl y sylwyd fod gwra.idd y mathau yma o lysiau megis ffL, pys. cjover. etc., wedi eu gorchuddio a rhyw faoll rony-n- au. Y mae y rhai hyn wedi eu h.ystorio yn llawn o nitrogen, yr hwn a 'droir yn faeth i'r llysieuyn. Peth gwerth ei gofio felly yn y cysylltiad yma ydyw pan y byddis yn clirio hen resi pys a ffa, etc., am beidio eu tynu ymaith o'r gwraidd, ond yn hytrach eu tori yn ymyl y ddaear, ac felly y bydd y rhan o'r ardd yr qedd y llysiau hyn yn tyfu ynddi yn gyfoethog o'r elfen han, i gnwd arall a ddaw ar eu hoi. Dyna beth arall sydd fel rheol yn lied hawdd ei gael, sef huddygi. Y mae hwn yn wrtaith rhagorol, ac yn cynwys nitrogen. Yn unig gofaler am beidio cymysgu calch gydag ef, neu a ei aerth ymaith yn ammonia.. Wrth gwrs. fe wna yn gampus felly i gadw pryfaid a mahvod draw. Y ffuxf geliyddydol, fwyaf cyffredin a'r n-,rogen yn y wlad hon yn awr ydyw sulphate of ammonia, yr hwn y gellir ei gael weithiau yn y gweithfeydd nwy. Y mae hwn yn wrtaith nodedig o effeithiol os gellir ei gael, a gweithia. yn gam pus ar bytat- ws a chnydau eraill, pan y mae tail arall yn brin, oblegid vchwanega y swm o nitrogen, a gellir hefyd ei gymhwyso yn achlysuro] wedyn i'r gwahanol gnydau, ac feallai mai dyna y ffordd fwyaf effeithiol i'w ddefnyddio, sef trwy roddi ychydig ar y tro ac yn am!. Gellir cymysgu super-phosphate gyda hwn, ond gofaler peidio cymysgu basic slag gydag ef, neu digwydda yr un peth ac a grybwyll- wyd am y calch a'r huddygI, neu beth arali. yr hyn a wvr pawb, sydd yn niweidiol, sef cymysgu calch poeth gyda thail. Pytatws. I Cwynir yn fawr mewn rhai rhanbarthau ob- legid y clwyf a elwir yn wart disease, yr hwn sydd yu nodedig o heintus, ac yn un y mae yn rhaid rhoddi gwybodaeth i Fwrdd Am- aethyddiaeth am dano neu byddis yn ago-red i ddir.vy drom. Y mae braidd yn galed ar fwthynwy;- yng ngherddi bychain y rhai y mae yr haint 'fynychaf, pa.n y mae cymaint o a phwyso ar bawb i wneyd defn- j ydd o'u gt?rddi,nas gallant ohenvydd yr haint hwn blanu yr un bytaten yn y gerddi con- demnedig hyn. Beoh sydd yn ei achosi? Ac a oes medd- yginiaeth? Am yr olaf, nag oes ddim. Un- waith y dechreua'r haint Iledaena yn gyflym, ac nis gellir ei atel heb roi goreu i dyfu pyta- tws am rai blynyddau. Am y cyntaf, sef yr acho, y mae n bosibl fod tyfu yr un matii o hadyd o flwyddyn i flwyddrn yn un achos o hono, ac felly, er diogelwch i'r rhai y mae yr haint eto o bosibl lieb ymosod arnynt. gofaler nev.id yr liadyd yn anil. Xiwidier y cnydau hefyd rnag tyfu yr un peth yn yr un fan o hyd. Gofaler hefyd am dyfu y mathau o bytatws, sydd wedi cael eu profi fel rhai cymhwys i wTthsefyll yr haint hwn. megis Epicure yn mysg y rhai cynar, a Golden Wonder a Great Scot fel ail gynar. C-ofier hefyd am beidio gildael pytatws yn rhy hir yn y ddaear cyn eu codi. Y mae wedi ei brofi vn ddiamhe-uol fod tatws cn-nar, dyvve der, wedi eu cadw i'w codi yn nechreu mis Gorphenaf yn llawer mwy clir oddiwrth bob elwy, Heblaw hyny daw yr hadyd yn fwv cynar at y flwyddyn ddyf -dol. ac os na fydd eu heisiau i gyd fel hadyd gellir ystorio y srweddill at. eu bv. vta. yn gymeu yn union t'efy gvvneir gvda thatws diweddar, ond gof- alu V'T bod "cie l eu ha.wyru yn briodol, fel na byddont yn chwysu. ac felly yn llygru. Mantais arall a ddeillia o hyn ydyw y ceir y darn tir yr oeddynt yn tyfu ynddo yn glir ar unwaith, ac yna gellir ei laiivi a chnwd arall rhagblaen. Cyf arwycfdiadau. Yn awr ydyw yr araser goreLt (hyny ydyw, os y bydd y tywydd yn caniatau) a hyd yn hyn, md oes llawer o axwy-dd;oii am gyfnevv- idiad er gweil yn yr hin afryvviog. Pa fodd bynag pan y daw cyfle, hauer ychydig geinau o wahaaol fathau o fresych, ca-ufiflowers di- weddar a'r gwahanol brocoli, at yr Hydrei a Kale hefyd, llysieuyn defnyddiol iawn a nodedig o -a.!ed. Wedi nodi y cefn allan tua 3 neu 4 troedfedd o led, crybinier yn drefnus gan wneyd wyneb y pridd yn fan. Yna agor- er rhych?;u bas gyda phen neu goes, y crlO- yn, tua J- mcdfedd o ddyfnder, arhyw 7 neu 8 modfedd ar wahan, hauer yn lied deneu, a chlaader yr had yn ofalus gan ei grybinio drachefn yn drefnus. Os bydd adar yn llu- osog u gwmpas, bydd yn ofynol eu gorch- uddio a rhwyd, neu edau ddu, wedi ei rhedeg yn ol ac ymlaen uwchben y gwely rhyw dair modfedd i'r ddaear, weài "i chysylltu, wrtii nifer o ddarnau o bretn yma ac ac-v. Ffoardd arall dda i gadw yr adar i ffvvrdd ydyw lluch- io ychydig lwch calcli a huddygl wedi ei gymysgu yn achlysurol dros wyneb y gwely. Y mae hwn, trwy roddi allan ammonia yn y cyfnevvidiad fferyHol a gymer le trwy en cym- ysgu a'a gilydd "fel y sylwyd yn barod, yn beth nad yw yr adar yu ei hoffi gan ei fod yn myned i'w ffroenau, pan y maent yn pigo y ddaear am yr badau. Yr adeg y gwna yr adar fwyaf o ddifrod arnynt. ydyw pan y maent ar fin e^ino, oblegid cant aiael ar germ bla.sus yr h-n. Coner hefyd am hau plnsiad o lettuce yr un pryd. neu lluchier ychydig dros wyneb y cefn, pan yn crybinio y cefnau ar 01 hau, a daw y planhigion i fyny yma a thraw a gelllr eu oodi i'w trawsblanu cyn y bydd y bres- ych. etc., wedi dod i ymyryd a hwynt. Un math rhagorol o fresycb i'\y hau yn av.'r yw Winnivgstad, caulilfower, walcheren, a Voitch's Autumn Giant. Savoy, Ormskirk, Vetch's Self Proitecting. a Winter Mammoth, Lettuce all the year round, neu unvhyw un o'r lluosog fathau sydd i'w cael. Prvsuror yn m!?en gyda'r pvtHtwS cynar yn enwedi?, os bydd y pridd yn weddol sych. (?T?pr rhcddi di'T?n rhwn? y rL?.-i. dim llai 41,y droedfedd. Hauer rhes o bys hefyd i ddHyn y rbai? cvnlil a hawvd eisioes. Grridm sydd fatii | j^.Tcrnrnl i'w hau yn awr. Y mae yn tyfu tua t 4 troedfe-dd n uchder. os dewisir rhai byr- J ach rl:odder cynyg ar Stratagsm, King Ed- j ward. Thomas Laxton. etc. Y mae yn a-wr '| yn adeg dda i ail blanu per lysiau megis, sage, thvme. trwy wneud cuttings o honynt, ,1 T'liooth i mewn gan eu sicrhan yn dda yn y ddaear. Wrth gwrs gellir eu codi oddiwrth j befyd.

LLE'R GYMRAEG YN ADDYSG CYMRIT. DYLEDSWYDD YR YSGOLION A'R COLEGAU. ATEB BEIRXIADAET11 SYR HEXRY LEWIS. Can Yr Kenaclur Y Parch D. H. WILLIAMS M-A Gahvyd fy sylw at ymdrafodaet-h a, gymer- odd le mewn cvfarfod o Lywodraethwyr Ys- gol G-anolraddol Bangor yn cUiweddar ar y dystiolaeth a gyfhvpiwyd gan Fwrdd Canol Addysg Cymru girbron y Ddirprvvy^eL,. Fren- hinol ar Addysg Prifysgol Cymru. Mabwys- ifiaadd Rlieolvvyr Bangor benderfyniad— "Yn gwrthaystio yn erbyn yr awgrymiadau "gynhwy^i yn nhystiolaeth y Bwrdd Canol "nad yw efryd^aeth o'r iaith Gymraeg yn "oael ei ^efnogi gan y Golegau Cenedla^tho. "a eiia-n y Brliysgol; ac yn nodi gan nad pa "mor ddymunol a fyddai rhoddi oefnogaeth "pellach i arfer y Gymraeg fel iaith lafaredig "fod hefyd tiKildau eaill drvvy y rhai v medrid "cael myiK'giad i'r ysbryd Cymreig, ac y "gellid meithrin a chefnogi delfrydau y bob,. Yr wyf yn hbllol gydsynio a'r rhan olaf o'r pender fy Iliad..Mynega nid yn unig fy mam 'bersonol i, ond, os nadl wN-f yn camgymeryd, iarti. y Bwrdd Canol hefyd. Gvdnebydd y pendarfyniaid mai dymunol-yw cefnogi arfer v Gymra-eg fel iaith lafaredig,, a sylweddolwn bawb ohonom fod moddau eraill hefyd drwy y rhai y gellir meithiin delfrydau ac ysbiyd Cvmru. Yn y rhan gyntaf o'r pemciJerfyniad cwynir fod y Bwrdd Canol yn awgrymu nad oes cefnogaeth ddyladwy yn cael ei roddi gan y Co',e,,au a'r Brifvqgo, i efrydiaeth o'r Gym- raeg. Ni wn.1ed yr awgrymiad hwn gan y Bwrdd heb yn gyntaf archwilio yn fanwl ys- tadegau yr Ysgolion a'r Colegau ynglyn a'r pwnc. Dywcdodtd Syr Henry Lewis wrth. gynnyg y penderfyniad. nad oe-eld y Bwrdd Canol yn ymddangos fel pe yn gwybod maint 'y gwaith a wneir vn v Colegau. Sylwaf, er hiynny fod Kyr Henry yn ymg-adw yn ofalus rhag rhodd; yr vst,-iOec,-Liu. D, nUnLif wneud' v diffvg i fyny. Cyflwynwyd i'r Ddirprwya?th Fren- hinol fRs-yrau swydo?go!. a. rhoddaf yma gryn- hodeb o'r ffigyrau hy?ny. Efrydiaeth mewn Cymraeg yn nhri Choleg Prifysgol Cymru. M^-fyrwyr yn derbyn adtJysg yn y Gymraeg. • g be cc fi —" C3 H I- ? ? Rf. t ? ? ?? ?? .5 M s- >' 5 0 & 5 ?? J? fe ?? 6'? 1912-1913. Aberystwyth 429 41 9.5 Bangor 332 74 .3 Caerdydd 607 37 6.1 1913-1914. Aberystwyth ..32 8. liangor 317 >67 21.1 Caerdydd 576 36 6.3 1914-1915. Aberystwyth 331 38 11.5 Bangor 390 51 17.6 CaerdN-dcl 469 32 6.8 Y Gymraeg yn yr Ysgolion Sir. Disgybhon yn derbyn addysg yn y Gym raeg Cyfanrif Sir neu C.-vfani-if y yn dysgu Faint FwTcJeisdref. ciiigvvioli. Cytmraeg. y cant Aberteifi 712 558 78.3 Caernarfon 1179 » 635. 53.9 Brychcinîog. 4S9.. 262 « « 53.5 Mon 421 211 50.0 Caerfyrddin 1287 » 638 45.5 Morganwg 4145 • 1951 < 47.0 Meirionydd 756 334 44.2 Tirefaldwyn.. 548 223 40.6 MertT Tydvil 252 « 93 « 36.9 Mvnwy 1314 415 31.5 Dinbych 1068 317 29.7 Abert-awe 520 18.7 Penfro 829 128 15.4 Fflint 6B4 85 < 13.0 ilaesyfed « 114 11 9.7 Caerdvàù 554 38 6.8 Gasnewydd1 520 0. 0 C vfanrif Cymru yn 1915 15,267 5,998.. 39.3 Oddiwrth y ffigyrau hyn gwelif tra v ceir vn agos i 40 o bdb cant- o'r disgyblion vn yr i Kgolion Canolraddol yn derbyn addysg yn y Gymraeg ni cheir yn nhri Choleg Cenedl-" aethol y Brifysgol (gan girmeiyd cyfartaledd y tair blynedd, 1912-1915) ord 12 0 bub cant Ni chyll y ffigVTau hyn ddim o'u pwysig- rwydd wrth gofio ohonom fod Cyfrifiad 1911 vn dangos. a olivinervd llO11 boblogaeth y Dwvysogaeth i mewn, fod' 8.47 o bob cant yn siarad Gymraleg yn unig, 35.01 o bob cant yn siarad Cymi-aeg a Saesneg j 56.52 o bob cant yn siarad Saesneg yn -urtig. Wrth gwrs, ni ddisgwyliai neb weled cyfar- taledd mor uehel o'r myfyrwyr yn y Colez,u yn cymeryd y Gymra-eg ag a geir "T1 yr Ys- golio7-—a hynn57 mewn rhan am fut: y myf- yrwyr pan ant i'r Coleg yn rhannu—rhai i Adran y Celfyddydau (Arts) ac eraol i Adran v Gwvddorau (Science),-a.c mewn rhan fod cvfarta.edd bychan o'r myfyrwyr yn dyfod o'r tu allan i Gymru. Yr wyf yn dal er hynny y dylai cyfartaledd y myfyrwyr Nii y Colegau a gv-memnt y Gymraeg fel rhan t'lu cwrs adfi'ysg fod yn agosach nag ydyw ar hyn o hryd i gyfartaledd y rhai sy'n dysgu Cymraeg yn yr Ysgolion Sir. ) Casgrliadau Syr Henry Lewis. Wrth gynnyg ei benderfyniad ym Mangor tynnodd S'y Nr Henry Lewis nifer o gasgliadau oddiwrth y crjuodeb o dystiolaeth y wI'(fid gerbron y Ddirprwyaeth. Cyo'nebydd yn rhydd nad yw y casgliadau a dynnir ganddo i'w cael mewn cynifer o eiriau yn y crynodeb o'r dystiolaieth; ond dteil ef hymny eu bod yn gasgliadau teg. Ond yn anffodus gwel Syr Henrv yn y dystiolaeth betbau na feclraf fi eu canfod. CjTnervvn ei gasgliadau yn rhestrig:— 1 Y ca?ghad cyntaf a dynn efe yw Mai I)oll .s i B?wrdd Caiiol vw 9 wneu d v G-, i n- oolisi  Bwrdd Canol yw gwneud y G:m- i-deg yn orfodol yn y Matriculation." Ond yr hYl a awgrymir yn y f?ypbiola?h yw gosód C'vim'ae? ar \t nn tir a Lladin a Grvmofvdd_ i svdd N-!i a%r yr i *ds- lath (Dynamics), v rhai sydd yn aw;" yn" hnau dewisiadoI. Yn wr awgrymiad cym- e-jrol iawn yw hwn,—gwneud y Gymraeg yn destyn v medr yr ymgeisydd ei dtlfewis os mvnn. ond nad oes rhaid arno ei gymeryd. 2 Ail gasgliad Svr Henry yw fod y BwtgI Canol vn a'ymuno "gwneud gwybodaeth o r Gymraeg yn crfodol ar bob athtaw io n du. swydd yng Nghymru." Tebyg ywrnai ar v pai-agraff sy'n ymwneud ag Adran HyfTord-d- iadol Colegau y Brifysgol v seilia Syf^nrv yr haeriad hwn. Dyma ddywed y paragraff hwnnw "Yn yr Adran Hyfforddiadol ynglyn a'r "Colegau dylid gwneud cJarpariaeth am addysg yn y Gymraeg modd y giIl yr ath- rawon a benodir i Ysgolion yng Nghymru j "gael eu cymlrwyso yn briodo' i roi gwersi "yn y Gymraeg. Ymhen amser, gvda chyd "weithrediad Adnn AdtiVsg y Llywodraeth j :a'\ awdurdodau lleol-, gellid'o bosibl ^ryrlejuv; "ho'i Ysgolion Cymru ag atihrawon c- )wv, "i roi gwersi yn y G-ymraog. Dylai'r Brif- j "ysgol wasgu pwvsigrwydd y Gymraeg ev j "lies yr atihrawon eu hurrah' yn ogystal ar; I "eiddo'r ysgolion." Dysgir y Gymraeg vn ymron vr oil o yscro ion elfenol y Dywyfsogaeith. Ni ellir dis- J gwvi r.ddvsg effeithiol yn y Gymraeg one1 yn unig gar athranon fo'n gymwvs i'r g-va th. Pisgwylir foH athraw mewn rh'fyddeg nid Y') unig vn medcfti gwybodaeth o'i bwii", onH yn gwybod hefyd pa. fndd i gvfranu ad(iVsg vn v pwnc hwnnw. Y d'ffyg mewn cyfranu addysg yn y Gymraeg yn ein hyagoli^n eT- | fenoi ar hvn o bryd yw fod llawer o'r ithraw- i on nad ydynt yn gwylxi-d digon o G*vmrrve? J ac na chaftvsant eu hvfforddi hi b"iodol P" ] fodd i'w dysgu i eraill. O? na yirtgymeri Ysgolion a Cholegau Cymru a'r gwaith o hy- fforddi athrawon yn briodol pa fodid i gyfranu addysg yn y Gymraeg, pwy wna? 3 Tvydydd casgliad Syr Henry Lewis yw fod y Bwrdd Canol yn dymuno "na ddylid penodi neb ond C'yniry i gadfeii-iau Atlirawon yng Ngholegau Cyrani." Yn sicr rhaid fod Syr Henry wedi tynnu'r casgliad hwn o'i ddych^nyg ei hun, ac nid o'r dystiolaet-li a roddwyd gan y Bwrdd Canol. Cwyna'r Bwrdd Canol nad yw "awyrgylch" y Co egau yn ddigon Cymreig. Cfedai y geliir cyfrii am hyny gan y ffaith mai lleiafrif bychan yw yr athrawon yn y Colegau; nooJant hefyd fod llawer o'r is-athrawon, oherwydd bychan- &!ra eu cyflogau, yn cyfrif eu hunain fel ym- deithwyr yn unig yn ein gwlad, ac o ganlyn- iad mai prin y gellir disgwyl iddynt ar- ddangos dyddordefb byw mewn materion Cym- reig. 4 y pedvvervdfi' ysgeJerder a gen fydd Syr Henry Lewis yn nhystiolaeth y Bwrdd Cano yw fod y Bwrdd yn dymuno gweled "Y Gym- raeg yn cael ei dysgu yn y Colegau, fel iaith lafaredig, ae nid fel iaith athrofaol, ac yn y fath fodd a.g i fod' yn atdyniad i fyfyrwyr ar ferant siarad Qjmraeg, i ymuno a 'doabarth iadau arbennig, a'u cyfrif mae'n d'ebyg fei Cymry uniaitih." Y.i sicr ni ddiarfu i'r Bwrdd Canol erioed dybied y gwelid byth fyfyrwyr Cvmreig unieithog ym Mh.ifysgol Cvmru. Ni wna y rhan yma o araeth Syr Henry ond yn unig fradychu yr yspryd yn yr hwn y dyfeisiwyd givithOeIv.;titid aii,,()r. Deltryd' y Bwrdd yw cenedl ddwyieithog, yn defnyddio'r Gymraeg a'r Saesneg gydč1 rhwytOdineb cyfarta.1, ac yn med ru gwerth- fawrogi llenyddiaeth y ddwy iaith. Geill fod hyn yn ddelfyd anihawdd i'w eWrraedd, ond er liynny yn un deilwng i ymgeisio ac ym- drecha am dani. Mewn perttiynas ag ymdrin a'r Gymraeg fel iaith lafaredig, onid iaith lafaredig ydyw? I Yr wyf yn deall fod rhai o'r gwersi a roddir yn o leiaf un o'n Colegau yn y Gymraeg, yn 1 cael eu tradldodi ga.n yr atihraw yn yr iaith Gymraeg. ond fod y rlian fwyaf o'r gwaith yn cael ei wiloucil yn Saesneg. PaliAin na ellir cvifnewid hyn? Tybiler a.m egluxo gwaitli Dafyddi ap Gwilym vn i ddosparth o efrvdwyr Cymi-eig! Yn rhai o'n hysgolion canolraddol goreu dygir y wers Ffrengig ymlaen yn gyfangwbl i-ii y Ffranc- aeg. Paliam na chai yr iaith Gymraeg fod yn gyfrwng cyfranu addysg yn iaith a llen- yddiaeth Cvmru yn ein C'olegau Cetiet-kla-,th- ol? Onid yw'r Gymraeg yn iaith yn yr hon y gpnir cyfranu gwybodac?? Nid yw'r Bwrdd Cano! wedi amlygu dymumad i gau y sawl na fedrant G- raey aVan o fod yn athrawon yn ysgolion Cymru, nac i wneud y Gymraeg yn d'estyn gorfodol ar blWb fo'n ymgeisio am urcMau ym Mhrifysgol Cymru. Ond dy- muna'r BwrddCa,1101 weled mwy o gefn- ogaeth yn cael ei roddi i'r Ia.ith Gymraeg yn y Colegau, ac yn rhai sefydliadau addysgol eraill yng ghymrit,-megys er engraifft yn un o'r Ysgolion a. lywyddir gan Lywodraetih- wyr Lleol Ysgol Sir Bangor. Ffaith arwydd- ocaol yw nad oes cvmaint ag un ;,llai1 o'r tua chant o fechgyn sy'n myirychu Y sgol y Friars ym Mangor yn dysgu Cymaeg—ysgol a reoli gan y LlywodJraethw\T gwrthdystiol hyn; ie, N-,m Mangor yn dysgu Cymraeg—ysgol a reolir ledd Cymru! CanWna'r siaradwyr eraill yn yr un cy weir- nod a chynygvdd y penderfyniad. Priodol- ant i'r Bwrdld Canol syniadau nad yw y Bwrdd erioed wodi eu dal, ac yna beirniadant y syniadau hynny. Hoffwn gymeradwyo i'r siaradwyr ereill sylwadau cvanodroi Doctor yr Ath raw Phillips, yr hwn a sisryd o dan ymdeimlad o gyfrifoWeb, a chyda llawer o'i syniadau cydo'ygaf. Sylwaf hefyd gyda boddhad ar dystiolaeth y Prifathra-w Harris a.m safle'r Gymraeg yn yr Y sgolion Canol- raddol. Y r angliyfartaledd rhvvng y safle a roddir i'r Gymraeg yn yr Ysgoliwl o'i ehymliaru a'r hyn a roddir i'r iaith yn y Colegau a gymhellodd y Bwrdd i alw sylw y Ddirprwyaeth Frenliinol at y mater. Os Oaniateir imi, heb gael fy nghyfrif yn rhyfygus, g<allaf ddweyd cMarfod i mi, pan yn cyllwyno fy nliystiolaeth gerbron v Ddir. prwyaeth Frenhinol, ddweyd er fy mod yn e1 theimlo yn ddyledswydd arnaf i feirniadu y Colegau yn yr un peth h n. fy mod v-i mawr werthfawrogi y gwasanaeth amhru«ia.d.Svy a wnaed i Gymru ga.n y Brifj~sgol a'r Colegau.

I Y BLAID LAFUR. I EIX HYMBORTH, Y DDIOD, A HHDDWCH. Bu cynhadledd flynyddol y Blaid' Lafur Anni'bynol yn Leeds ddydd Llun a dydd Mavvrth diweddaf. Yr oedd yn brtseno! fvr.y o gynrychiolwyr nag arfer, a. chymerodd tra- fodaethau dlyddorol le ar wahanol bynciau yn nglyn a'r rlryfel. Cyfeiriodd y C'adeiiydd, Mr. F. W. JovVett, A.S., at amryvv gwestiyn- au megis gwaith Unol Dalaethau yr America yn cyhoeddi rhyfel yn erbyn Germani, ac ag- wecld y Blaid Lafur tuagat y rhyfel. Pe buasai Llywodraeth Prydain Fawr wedi bod mor ofalus vn y blynyddoedd a basiodd i roddi hanes amgylchiadau y wlad ag oedti* yr Arlywydd Wilson wedi bod yn ei w lad ef ni buasai ddim wedi i wneyd i ymrwymo y wlad a, LlywooVaeth ddiweddaf Rwsia. Oni bai fod rhwymau o'r fath yn bed buasai y Llywodraeth lyrrc-dig horio wedi.cwympo i'r Ilwch er's llaw<7\o flynyddauv Nid oedd pob' vr America., meddai wedi cael eu harvvain i lyfel drwy lymrwymÜ.i.áudirge';add, ond drwy heriad yr Almaen, a'r datgaidad agoreo i'r perwyl y byddai iddynt dalu'n ol cs siidi- ;1' "omr;in Americarra:dd a drwy hyny nvstrio llawer o fywydau. Pe buasai "pob cened' wedi g-weithredu ar yr egwvddor yna ni bytidai rhyte1 o gwbl. SOSIALWYR A'R RHYFEL. I Y penderfyniad cyntaf oedd un yn galw ar holl bleidiau Sosialaidd i wrthod cefnog" rbivfel yn y 'yfodol, a phasiwyd y penderfyn- iad. Y DDIOD. Cynhygiodd Mr. Snowden benderfyniad yn galw ar y Llywocfraeth i wahardd defnyddio bwyd'ydd at wneuthur y diodydd meddwol yn ystod y rhyfel. Wrth eilio dnrwedodd Mr. Wullhead ei fod \n bleidiol i'r Llywodraeth gyneryii y fasnac-h drosodd ond nid ar y telerau a gyn- rrgiai Mr. Lloyd George. Pasiwyd y pencSerfyniad gyda'r ychwan- effiad fod trefniadau yn cael eu gwneyd i ddarparu gwaith i'r dynion fuasent yn colli eu gwaith drwy atat y fasnach feddwol. HEDDWCH. Pasiwyd penderfyniad arall yn anog y Cyngrheiriaid i agor traf^nUithau er ceisio sicrhau heddwch anrhydeddus a therfynol.

I RHYRUDBIO GERMAN" IAID. I PEIDIO ANWYBYDDU FFEITHIAU. I Mewn newyddiadur a gvhoed-lir yn Berlin, I y mae Capten Persius yn protestio yn erbyn vmdrechion camarvvein:o' rhai ne'vyd 'nd::rf)n i fvchanu pwvsigrwydd milvvrol ymyriad Am- erica, a rhvbuddia hwy rhaz ail-wneud y camtrymeriad a vvnaed gan Germani narthed nerth milv. /ol Prydain. Erfynia ar i'w rryd- wlndwvr agor eu llyfraid ac y.^tyvie-! y rhes- WTT) naham v daeth America aUan i rvfel. a'r popibi'rwydd sydd yn perthyn idrli fel gwlad. Rhvdd yr yserifenydd restr o longan rhy- fel America sydd at wafaDaett). ac I. 01 awg- rvTn nad ydynt hwyrach yn wasanaethgar fpl I Uongau i ymladd dywed e" bed yn werthfa.wr iawn fel natrols ar y cefnfo" ac ar hyd y glajiau. Terfvna drwv ddweyd fod "v thyf- el ar hyn o bryd yn bendant vhwny Teuton- j iaeth no Anglo-Sas-onia-eth a b-od rra.n yr olaf. i nifer mor faith o (Tvnsreimid. fwy o rif." Amser yn unig a ddengys 11nfyd beth yw nerth yr olaf.

-=. Ymosod a, y buffaloes yn heidia«. gyda'u ar fleiddip,:d. yn a.m' bydda^t yn vm- ladd am rai aVddiau. Caed yr ariati i adeiladu Pont Westminster yn T/'u'ldain dl'wy lottery gaciarnhawyd gan y Senedd.

j HEDDWCH YN DOD. f Y PRIF WEINIDOG YN EI RAG I WELED. I Y FFOIiDD I EXILL BUDD UGOLIAETH "Gallaf weled hetMwch yn dod yn awr, nid heddweh a fydd yn barotoaxi diderfyn at gyfer ymrafael a thywa lt gwaed, ond hedd- weh gwirioneddol ra welodat yr ben fyd yma ei fath erioed." Dyna fynegiad Mr. Lloyd George mewn cyiorfod a defnwyd gan glwb Americanwyr Liundain nos lau, pryd y llywyddwyd gan Mr. Page, Livsgeitfiadwr yr America. Dyweolodd Mr. Lloyd George fod gtTaitn yr Unol Dalaethau yn iod i gymeryd rhan yn y rhyfel hon yn dodi y 'stamp' a'r sel terfynol ar natur yr ymdrech, pa un oedd yn ymdirech- yn erbyn llywodraeth filwrol drwy y byd. Nio oedd ef yn synu fod yr America wedi cymeryd amser i wneyd ei meddwl i fyny parthed ti-.b- tur yr vmralaol, yo wyneb y ffaith fod rhan fayaf o'r rhyfeloedd ma'vr fu yn Ewroo yn y goil)henol yn rhai a ymleddid i "sicrhau cwdurtiod brenhinol a goruchafiaeth. Ar y ckchreu nid oedd yr America yn gwybod beth oeddym ni wedi ddioddef yn Ewrop am flyn- 3dctau oddiwrth filwrjaeth Prwfia Nid gweriniaeth yaoedd Prwsia, ond yr oedd y Oaiser wedi addaw y cai fod yn werini&eth ar ol v rhyfel. "Credaf," meddai'r Prif Weinidog, "fod y Caiser yn iawn." Buasai'n drvchineb o'r mvyaf i'r ddynoliaeth pe na buasai yr America yn cael ei chynrvchioli yn y gvnhadledd beddwci gyda'i holl ddylan-" wad a'i galluoedd yr oedd wedi eDill iddi ai hun. Yr oedd ef (y Prif Weinidog) yn llawen- hau fwy oblegid y gwTyddai fod yr Amea-ica am ennill yr hawl i eistedd yn y Gynhadledd I pan ystyrid telerau heddweh nad1 oedd oher- wydd yr adnoddau a ddeuai at alwad y Cyng- rheiriaid1. Dwy ffaith fawr oedd vn nod- weddu yr ymdrech hon fel ymdrech dros ryddid ydoedd y ffaith fod yr America wedi dod i mewn, a'r chwyldroad yn Rwsia. Yr oedd i'r Unol Dalaothau drad'dodiadau ar- duerchog, ac yr oedd y rhai hyny yn cael eu cario ymlaen. Yn ol y rhai hyny ni fu-vvvd erioed yn cjmeryd an mewn rhyfa; oiid dros ryddid (Cym.) i>yma'r ymdfrech fwyaf cfros iyddid y cvmerasant ran ynddi ea-ioed. Yr oedd y ffaith fod yr Unol Dalaethau wedi gwneyd' ei meddwl i fyny yn derfynol yn eg- luro i'r byd piai ymdrech fawr dros ryddid y ddynoliaeth ydoedd. Byddin fawr oedd Prwsia Yr oedd ganddi ddiwydianau mawr a chyfundrefn addysg aidderchog, yr oedd ganddi ei phrifysgolion, ond yr oedd y ewbl yn is-raddol i'w phrif amcan, sef ca.el byda'in digon cref i goncro'r byd. Byddin ydoedd ag oedd wedi bod yn ymiada tair o iwfeloedd mewn cyfnod diweddar gyda'r unig amcan o gael goruchafiaeth; ac yr oedd swn troe:i y milwyr vn barhaus wedi myned i mewn i ben y Pi-ivsiaid. Yr oedd y Caiser pan byddai Nii archwilio ei fyddinoedd yn I ^LEDDWI AR SWX TRAED Y MILWYR. Yr oedd wedi rhoddi y Ddeddf i'r byd fel pe ba.i Potsdam yn Sinai arall, ac yr oedli yn cyhoeddi'r gyfraith o'r cymylau. "OWl na cJhamgymerwch," meddai'r Prif 'Weinidog, "yr oedd Ewrcp yn anesmwyth yr oedd Ew- rop wedi ei chyffroi ac yn llawn pryder. Gwyddom beth a olygai hyny yr liyn nad oeddym yn ei wybod ydoedd pryd y deual yr adeg. Hwn ydyw y gorthrwm y mae Ew- rop wedi diodoief oddiwrtho er's haner canj-if. Mae wedi parlysj pob symudiad a'i amcan er daioni, ac nis gallai neb ond y Ffrancod ddweyd gymaint y maent wedii orftxi! ddiodklef oddiwrth v gormf:" hwn. Yr oedd bo!,l -vm- drechion y genedl wedi eu crynhoi ijimddi- •ffvn eu gwiad hyd neSl y d'euai awr eu gollyngdod." Yr oeddynt yn cofio. meddai Mr. Lloyd George, beth ddigwyddodd rai blynyddau yn ol yn Ffrainc pan y l, yrwyd Gweiniotog Tramor Ffrainc bron allau o'i swydd drwy ymyriad Prwsiaidd. Paham? Betlh a. wnaeth? Ni wnaeth dim nad oedd gan Weinidog Gwladwriaeth annibynol ber- ffaith hawl i wneyd. Yr oedd wedi croesi y llinell ddychmygol a dynwyd ar diriogactl; Ffraino gan frad Germanaidd. Bu raid iddo jmadael, a phenderfynodd Ewrop a vol diodd- ef hyn am genedlaethau, fod yn rhaicl tyrm LLINELL iriNDENBURG ar draws tiriogaeth cyfreit/hiol Germani ei hunan (Cym.) Hawl diamheuoi ydoedd i ryddid Ewrop a rhyddid y byd. Yr oecSd yn anodd ar y cychwyn i bobl yr America i werthfawrogi hyny. Nid oedd ganddynt hwy odim i ofni parthed eu rhyddid. Ond yr oeddynt wedi cael peth o'r profiad oedd Jiw- rop wedi ei gaeI. Dywed wyd wrth American- iaid na chaent groesi y Wer-;dd yn ol a blaen oddigeith eu bod yn barod i wynebu y perygl- oil. ^Suddwyd 3iprlongau yr America heb rybuaVl, a chollodd dineswyr yr America eu bywvdan ac ni wnai Germani ymddiheurad o ?Vv-bl. Nis gallai yr America gredu ar y decli- reu y buasai pobl gall yn gallu ymddvvyu yn y fath fodd, ac yr oeddynt yn dioddef yn ddistaw ar y deehreu. Ond gwelwyd foti -it yi wnev d Germani yn meddwl beth oeddynt yn wneyd, ac yna cymerodd yr America gan?ai yn uji- iongvrchol. "Fe daSwyd IlincH Hin?nburg dros lanau yr America." meddai Mr. Lloyd George, a dywedwyd wrth yr American- iaia na chaent ei chroesi. Gofynai yr Am- erica "Beth ydyw hyn?" (chwerthin). Ateb- odd Germani 'Dyma ein llinell ni, ac n' ohewoh fyned drosti.' (ch-werthin). A dyw- edodd vr America 'Nid lie y llinell hono ydyw v Werydd ond y Rhine' (Cym. uehel) Yr ,'dV1ffi V11 bwriadu eich helpu i ddirwyn hono i fyny(Cym.) Aeth Mr Lloyd George ymlaen i ei fod wedi bod yn gofyn idefo ei hun y cwestiwn paham yr oedd Germani yn v tryd- vdd flwyddyn o'r rhyfel wedi cynbyrfu yr America, i gyhoetJdi rhvfel. Yr awgrymiad ydoedd fod elfenau neillduol yn rnvwyd Am- trica, ac yr oeddynt dan yr argraff y gallas ent ei wneyd yn anmliosibl i'r Unol Dalaeth- au gyhoeddi rhyfal. Nis gallai ef hvnv. Yr oedd yr atebiacf wedi ei roddi gan v Cadfridog Hindenburg el hun mewn jmi- om a gyhoeddwyd yn y Wasg y borcu hwnw. Yr oedd yn arniwg yn dibynu ar un neu ddau o bethau-T buasai ymgvreh y 8urW-longa.ll waiii dinystrio masnach Uongau y vdd fel ag i ddifetha busnes Prydain cyn bod yi America. yn barod. Credai y gwr hwnw na byddai yr America yn barod' am ddeuddeg mis, ond nid oedd vn adnabod yr America (Ovm.) eu y dybiaeth a.ral1 ydoedd pan y bvddai yr America. yn barod' zvda'i b^Tdd1^ ymhen Tn, na bydd it llo^gau i'w cael i gludo v milwyr drosodd i rvfela. Y n ngeiriau Hindenburcr nid oedd1 yr America o bwys o gwbl fcbwertbinV Gadawer idlynt ddancros fix! dyfaliad Hindenburg mc- ang hvwir ag ydoeo'd ei svnia d am ei linen en w'og pa an ydym wedi e; dori eisoes fCyro.^ Yr oeddt y FFORDD I FUDDUGOLIAETH a sicrwydd pendant am fuddugoliaeth i'w cliael mewn un gair "Llongau." (Cym.); a'r ail air oedd "Llongau" a'r trydydfcl gair oedd "Llongau." Deallai ef fod yr America ei fl- oes wedi trefnu i adeiladu mil o longan n 30!>0 o dunelli at wasanaeth masnach y Werydd (Oym.) Yr ooddym ni, meddai, weal gwneyd Tawer o gamgymeriadau yn ystod y tair blyn- edd diw-diaf. Yr oeddym wedi (TVel gwers. ond bell;wh credaf ein bod wedi taro ar y cwrs priodol. Awgrymaf yn barchus ei fod vn werth i'r America a-tudio ein eamgymer- iadau fel ag i ddecihreu ne yr ydym ni yn ,awr, nid He yr oedlym dair blynedd yn ol fCym.)" Wrth derfynn., d.yw-edod;! Mr Lloyd George é fod yn doa, rranddo fod yr America am anfoJl eu gwvr cvfarwvdd mewn materion milwrol a llyngbcsol drosodd i ym gn-n'hfni '&'r dVnion Cldfl e-,soe- wedi oo-i b" b' 1" drwy y busnes yn ystod v tair blyneu^ u. tii- wedda.f (Cym.) —.

Y mae y Cadfridog Von Hindenburg yn chwareuwr chess rhagorol, Goíynir i bf-rchcMiogion eiddo yn Efrog Ne- i wyrM beidjl,) gosod na rheutu tai i Negro- aid.

GOBEITHLUOEDD I DOSBARTH NEFYN. AIL GYMANFA DDISWESTOL UNDEBOL ADRODDIAD DESGiRLFIADOL. Cynhaliwyd y gyntaf yng nghapel M.C. Morfa Nefyn, yng ngwanwyn (Ebrill), 1915, dan arweiniad y Parch. J. Hughes, Edeyrn. Aethepwyd yn hwnw trwy raglen ddyddorol o ganu ac adrodd, a dadleu ac anerch. Y capel yn rhwydd lawn. Yr oedd y cyfarfod yn ddigon brwdfrydig a llwyddianus i alw am un arall. Yn mis Medi, 1915, ymgyfarfyddodd pwyll- gor cryf o gynrychiolwyr Gobeithluoedd y gyfer y cymanfaoedd canu, er gwaethaf drud- eyrn, Morla. a Nefyn, agos i ddeugain ohon- ynt; a daeth y doraeth ohonynt ynghyd. Yno penderfynwyd cynal ail gymanfa. Y dydd a ddewiswyd iddi eleni ydoedd dydd Gwener y Groglith. a'r lie ,Soar .(A.). IXefyn. Yr oedd hwn yn bwyllgor brwdfrydig. Penderfynodd argraJfu llyfr cyffelyb i'r un a argreffir av fa, a'r plaint ac eraill yn edrych ymlaen ati. aniaeth y papur, &c. Dewiswyd is-bwyllgor i'r amcan hwn. Gwnaeth ei waith vn ddi- ymdroi, a bu yr argraffydd yn rasol er mwyn dirwest. Rhoddwyd eisoes ran uchaf wyneb- ddalen y llyfr. Y mae yr ail fel y canlyn,— • Txlywydd, Parch. G. Parry Hughes; trysor- ydd. Cad. W. Williams, Minydon, efyn; ysgrifenydd, Mr. Owen Williams, Ysgol y Cynprhor, Nefyn. Arweinydd y canu. Mr. 0, M. Williams, iLr.TJS.O., Morfa. CyfeHydd, Mr. A. E. Roberts. Voelas, Nefyn. Yr ochr fewnol i'r wyneb-cldalen ce-ii, enwau yr holl gynrychiolwyr. Ar y ddalen nesaf ceir y rhaglen. Yn dilyn ar y tu arall i'r ddalen yna ceir holwyddoreg wedi ei thynn allan ar gyfer y cyfarfod, ac i'w holi ynddo cran y Parch. E. T. Evans (A.), Morfa. Oddi- na i'r, diwedd dilyna v tonau. Hyfryd yw dweyd fod y gwahanol gnnghen- fin wedi ymaflyd yn eu gwaith o ddifrif i ym- barotod erbyn dydd, y Gymanfa. a hynny megis er gwaethaf arholiadau sirol a llawer o bethau ereill. Fel yr oedd yr amser yn agos- hau yr oedd cryn son yn y cylch am y Gyman- o'u tonau, a chychwynasant am Netvn ddw Trefnnsai y pwyllgor i gael baneri i'i- plant, a'u bod i'w dwyn dan orymdeithio ar ddydd yr wyl. YR ORYMDAITH. Cychwynodd C.o&ithlu tEdeyrD rlw;ng tri a pheSwar y prydnpwn. yn dwyn baneri am- plie d y pry vii d vh b,,tner i -,tin- ryliw, a baner gocn fawr hardd yn en blnen- ori. Yn v Morfa ymunai Edeyrn a Gobeith- luoedd y lie hwnnw. Dysjent hwy faneri deuliw, sef gwyn a glas, gyda baner wen yn eu blaenori, ac arni mewn llythvrenau tywyl1., "Pwy sydd ar du yr Arglwydd?" "A wn i'r Gad." Gobeithluoedd v Morfa. Yma yn ymyl yr hen "Castle, canasant un Li tonau, a chychwynasan am Nefyn dan ganu ".Awn i'r Gad." Yn agos i_ i sgol Sirol Nefvn yr oedd Gobeithluoedd Nfyn. Pistyll, a'r Mynvdd, gyda baneri amryhw yn eu cy- iarfod; hwythau yn cael eu .blaenon gan faner fawr wen, ac arm mewn llythyrenau tywyll,- "Ymlidiwn, Goddiweddwn, Ein gelyn penaf— Y IDdiod Feddwol." Yn eu dilyn hwy yr oedd Gobeithlu Bod- fean. Dygai y plant faneri deuliw, sef gwyn a glas, ac ar y blaen iddynt yr oedd baner wen fawr, ac arm y geiriau- Gobeithlu Bodfean. "Os yr Arglwydd sydd Dduw, ewch ar ei ol Ef." Ymunodd yr holl Obeithluoedd yn awr, ac aethant i mewn i dref,-Nefyn dan ganu "Awn i'r Gad." Aeth yr orymdaith i lawr trwy waelod v dref. Yno ymffurfiodd y plant vn gylch i ganu, "Dwr gloew, pur, grisialaidd. Yna aethant i fyny yr ochr arall i'r dref trwy Stryd v Llan, a, Stryd y Plas, gal1 ffurfic yn gylch ar y groes, a chanu "Awn i r Gâd," I Y CYFARFOD- Oddiar y groes aed i gapel yr Aninbyr,\vy!- (Soar), lie y cynhelid cyfarfod amrywiaetliol mewn gwirioned dan arweiniad y Parch. G Pany Hughes: Wedi i bawb gymeryd r Sa lie, cauodd y plant, ,Ddu. eRtwyr, cym- erwch galon." Yna darllenodd y Parch. J. erwc h ga l oii. M. Williams (W.), ran briodol ol r Ysgrythyi- ac arwoiniodd y cyfarod yn fyr a defosiynol li orsedd gra". Wedi hyn canwyd "Gweddi Plentyn," gan t plant. Y peth nesaf oedd pregeth gan y Pard1. Idris Tliomas (B.). Beth; pregeth, mewl cyfarfod amrywiaethol? Ie siwr. dyrchafu dirwest y cyfarfod amryw- iaethol a ddaw ag ef i'w bviyII yn v man. Testyn y pregethwr oedd "Gwatwarus yw y gwin, a therfvsglyd yw diod gadarn a phwy bynag a siomir ynddi nid yw ddoeth." Cyd- iodd y pregethwr vn ei wrandawyr ieuainc a'r gair cyntaf; daliodd ei afael ynddvnt tra. yn bachu wrthynt dair gvi ers bwysig oddiwrth ,ei destyn (1) Gwaradwydd y mddvyn. "Gwat warns yw'r glvill" (2) Apostolaeth y medd- v, -i-i, "a therfysgaidd v, v diod gadarn" (3) | | Yrfydrwydd y meddwyn, "Pwv bynag a siomir ynddi nid yw ddoeth." Cyn pen naw n:urud yr oedd y pregethwr wedi gerphen pregeth,ac edrych faint o'r brcgeth oedd ei wrandavvy]; vn ei gofio. Wedi. pregethu felly bregeth gryno, fedrus, finiog, fywiog, clnvacthus. eisteddodd wedi gorphen ei waith, ac aed vmlaen i ganu "Awn i'r Gad." Yn dilyn liynijv caf-d ndroddjad gan r. I Nefyn, sef "Adgof y Meddwyn," a, "Cau y Tafamau." Yn anffodus, y mae yr enwau ar goll. Ar ol hyn gwnaed casgliad at y treuliau. a phnt.iwyd i gynal y Gymanfa eto y flwyddyn nesaf. Canwyd gan barti o'r Morfa, dan arweiniad Mr. O. M. Williams. gwaharddiad. Wedi hyn cyflwynodd y Parch. Ü. Pritch- ard, Sefyn, dros y pwyllgor, i sylw y cyfar- fod, benderfyniad yn apelio at y iSenedd am iddi atal gwneuthuriad a gwerthiant y ddiod feddwol dros dymor y rhyfel ac am chwe' mis wedyn. Cododd y gynulleidfa yn unfrydol ar ei thraed i gadarnhau y penderfyniad. Yna canwyd "Dwr gloew, gi,isialaidd." Y peth nesaf oedd holi v plant, gan y Parcii. E. T. Evans .(A.), Morfa. Holi'r plant mewn cy- farfod ami-yw?thol? ?e, gn'syn na bu- asech yno yn clywed. Lluniasai Mr. Evan? ryw bedwar ar bymtheg neu ugain o gwes- tiynau, y rhai a argraffwyd yn y llyfr er ar- weiniad iddo ef a'r plant. Yn hytrach na < fflatio. cododd y cyfarfod i bwynt uchaf ei frwdfrydedd gyda'r gwaith hwn. Anelai Mr. Evans ei gwestiynau o ganol bywyd y wlad, a thrwyddynt hwy gyr.ai wersi dirwest a'r cy- farfod adref. Holai yn wrol, yn hynod felly, yn ogystal a dyddorol, ac atebai y plant yn meddianodd. Bu y rhai sydd yn gweithio glochaidd ac ar dan. A chariwvd "Calon Lan" gan yr holl blant. Yn dilyn cafwyd anerchiad byr mewn stori ddyddorol gan y Parch. J. Hughe" Edeyrn. Yna canodd parti o'r Mynydd, dan arwplniad Mr. Hugh Evans, "Ieuenctvd anwyl Cymru," a ther- fynwyd trwy i'r plant ganu "Buddugol- iaeth. ADOLYGIAD. Y dystiolaeth gyffrediuol ydyw fod y Gy- manfa wedi bod yn llwyddiant mawr, yn eu wedig i ddeffro yr hyn a ddywedir sydd mor anhawdd i'w deffro o blaid dirwest, sef sel a brwdfrydedd. Cyfeiriwyd eisoes at rai peth- au sydd yn dangos hyn. Goddefer i ni nodi j ychydig eto. Fel y dywedwyd, bu y pwyll- gor yn frwdfrydig a ffyddiog yn y nifer a v* ddeuai ynghyd a'r ysbryd anturiaethus a'i meddianodd. v Bn y rhai sydd yn gweith yda r Gobeithluoedd yn y gwahanol fanau hefyd yn selog. pan yr oodd y tywydd yn ei gwneud yn anhawdd dal ymlaen. Dymunol fuasai cyfiwyno rhestr enwau y gweithwyr distaw, selog hyn ond s:an na wyddis enwau yr oil. gwell peidio enwi neb. Ond dylai yr eglwvsi a'r rhieni fod vn ddiolchgar iawn iddynt. Dvddorol oedd clywed am Chwior- vdd ar eu traed y nos yn llunio banen i'r plant Da oedd gwait.h lom liHis Hughes yn argraffu ar faner Bodfenn. a Mr. H. W. Owen, y paentiwr. ar f-Mieri Nefyn a Morfa. yn ewyllysgar ac yn rhad. Nid sel pobl yn siarad yn unig ordd yma. eltbr danghosodd" v Gymanfa frwdfrvdedd v ljiai dis'aw hefyd. Bu rhyw in, neb a. chalon oer, vn gwneud ff/n i ddal v baneri. Ond yr oedd v orym- daith hefyd vn cano dvla'uvad mawr. Clyw- som fod v rhit'ni yn Bodfean ar be'n v drw* vn cychwyn y plant yn Ilawen. Ac yn Ed- I eyrn, fod y pentrei yn bur gryno allnn. fel pe bua"-ai ivw ben ysbryd fu yno gvnt wedi dtffro, ac yn barod i ymosod ar y (zelvil. YIA y Morfa vr oedd ysbryd buddu^oliaeth mewn torf o bobl nr qroeslon Cae Coch vn disgwvl y satrawd o Edevrn i vmuno a, hwynt. y Nefyn deuai v hohl allan o'r Vii yn lluoedd i weled a chlywed.—rhai ar banner yfed te, ambell un vn Uewvs ei grys. ac amryw yn eu ffedo,.(t.ti, fel gwylwyr yn barod i ymuno a rhuthro ar y gelyn. Y ffaith nesaf sydd yn dangos y sel ydvw fod y capel yn orlawn, y canu dan arweiniad Mr. 0. M. AVuHam?. ?,l myn'd vn d(h: ac nid bvchan yw ein dv?ed i'r ysgnfenydd. Mr. Williams. Ysgol y Cynghor, am ei vmrodd- iad ffvddlon a medrus i wneud y uvmanfa yn llwyddiant. I O Goed yfGarn, I O Goed y^Garn, IjIA r AD Y NOS. Y Groglith, 1917-

I Y MAE FFORDD BELL BELL. (Cyfieithiad o "There's a long long Trail"). Maith yw'r dyddiau a'r nosweithiau, 'RWY yii lino'n Ian, Dim ond disgwyl clywed seiniau- Seiniau iloii dy gay; Hen adgofion sydd yn gwibio Drwy fy nghalon i; Gwibio wnant o hyd, Un breuddwyd yw v byd, Yn dy ddwyn yn ol i mi. Y mae ffordll bell bell yn troepi I fy hoff baradwys dir, Lie mae'r eos vn telori Dan y lloer wen glir; Y mae nos faith faith i ddisgwyl Hyd nes cawh wen y byd, Pan v Yb* yddwn ni yn myn d i Iawr Y?daith bell bell ynghyd. Drwy'r nos faith v gelwi arnaf— C,elwi'n f-,vyii ,i Nvlll Ysgafn swn dy droed a gJywaf- Olywaf ym mhob man Er mor faith yw'r ffordd sv'n estyn Rhyngof a thy" di, U Gwenu wnei yn Hon. fel pe o hyd gerbron, ^Nid oes a n gwahana ni. Y mae ffordd beil bell yn troelli, etc. I HUWCO PEiNMAEN.

? <S EXC?LLE?T rOR  ? Mother Sc'r?i's S-rnp :s an ick>:iL Moliu of: { = ? ;r:l ;c; !;]¡¡¡l O\1::J¡: === leaves, Hence its rcmarkabte record of <?=E ? ¡-did to suffcrcrR from stomach ?md I:vl. g|p '11-y 30 drops, Ifter mc?)s to"  troubles. Try 30 drops, after meals, for a little wlule. Note the speedy benefits. ?-B a li tHe \vh:?. Kotc the speedy bnetib, *.— i j | I [IwBidiSTism