Yr Udgorn

AT EIN GOHEBWYR. Aufoner erbyn BOREU SAI-WRN y fan bt-Ilaf Pob archebion a ttitiiiadaii am > UDGORN i'w hanfon i'r GORUCHWYLJWH, 74, High Street, i w),heh Pob gobebiaeth i'w cyfeirio— YR UDGORN OFPTCK, PWLLMKI.I. Bydd yn dda gei-yn: ildfrs \n u.heK iaetbau oddiwrtb ohebwyr ar fakf-. ion ileoi o ddyddordeb cyhoeddns

NODION A HANESION. Newid Dedfryd. Ym Mrawdlys diweddaf Maldwyn cafodd David Ruscoe, yr hwn a gaed yn euog o saethu at ei wraig gyda'r bwriad o'i llofruddio, ei ddedtrydu gan y Barnwr Lawrence i ddeng mlynedd o benyd-wasanaeth. Gwnaed yn hysbys yr wythnos ddiweddaf tod y Barnwr wedi ad-ystyried y ddedfryd, ac wedi ei thynu i lawr i bum' mlynedd. Hen Gyfaiii Mr. Lloyd George Rhoed 1 orffwys ym mynwent Dol- gellau, ddydd Mawrth diweddaf, wedd- illion marwol hen gyfaill anwyl i Mr. Lloyd George, sef Mr. William Evans, Liundain. Yr oedd yn aelod pwysig o'r Clwb Rhyddfrydol Cenedlaethol, a chymerodd ran amlwg am flynyddau ymhob symudiad gwleidyddol Cymreig. Rhoes Mrs. Lloyd George flodeuglwm hardd ar ei arch yn ngorsaf Haddington, ac wrth y flodeuglwm yr oedd nodiad yn llawysgrif y CangheUor o barch i'w Hen gyfaill ffyddlon." Masnach a Meddwdod. Sylwyd yn nghyfarfod Ustusiaid Din- esig Lerpwl yr wythnos ddiweddaf, fod un agwedd boenus ynglyn a sefyllfa lewyrchus masnach ar hyn o bryd, sef y ffaith fod meddwdod yn cynyddu, a throseddau eraill yr un modd o ganlyn- iad. Dywedwyd fod carchar Walton yn orl iwn. Yr oedd y cynydd mewn meddwdod y flwyddyn ddiweddaf o'i chymaru a'r flwyddyn flaenorol yn ar- swydus. Damwain Gyfyng Mr. Tom Parry, A.S. Catodd Mr. Tom H. Parry, yr aelod newyd:' tros Fwrdeisdrefi Fflint, ddi- hangfa gyfyng yn ngorsaf Llandudno Junctio pan ar ei ffordd i Frawdlys Caerna fan. Pan gyrhaeddodd y tren i Landuc -o Junction neidiodd Mr. Parry allan c r cerbyd i 'nol newyddiadur. Llithrov d ei droed a syrthiodd rhwng y platfforr I a'r tren. Daeth gweithwyr y rheilffor Id ac eraill i'w gynorth vyo ar unwaith, a rhyddhawyd ef o'i setyllfa beryglus. LUfogydd yn Nghonwy. Yn hc--wydd y gwlawogydd trymion a pharlnus yn sydyn ddydd lau diwedd- at cododd afon Conw mor uchel nes llifo tro ei glanau gar ruchuddio rhan helaeth o'r dyffryu. Erbyn y nos yr oedd bron yr oil o'r dyfnyn ar ochr sir Gaernarton o dan ddwr, gan gynwys y ffordd o Lanrwst i Drefi iw, a 'f brit- ffordd o Drefriw i Gonwy. Cododd y llif mor sydyn Sel mai gyda tbrafferth fawr y llwydd.dd y ffermwyr i arbed eu hanifeiliaid. Yr oedd un guas tlerm n gweithio mewn cae hefo ceffyl a throl yn agos i'r afon, a dihangfa gyfyng galodd am ei fywyd. Daeth y Hit ar ei warthaf yn ddisymwth. Neidiodd i'r drol a vyrodd y ceffyl gynted ag y gallai am y ffordd trwy y llif. Cyn y gallai gyraedd y ffordd, fodd bynag, bu raid i'r ceffyl nofio am cryn bellder, a bu agos i'r drol a throi aniryw weithiau. Cael CorfF Bachgen ar y nheil- fFordd Yr wythnos ddiweddaf cynhaliwyd trengholiad yn Brierfields, ar gorff; Richard Rigby, bachgen dengmlwydd oed, yr hwn a gaed wedi ei dori yn ddarnan ar y rheilffordd. Daethai y bachgen gartref o'r ysgol ganol dydd y Llun blaenorol fel arfer, ac ar ol ei ginio aeth i fwydo'r ieir a'r mul. Yn mhen ychydig wedi hyny caed ef ar y iheilffordd a'i gorff wedi ei dori'n dda-.i ddarn. Pasiwyd rheithfam i'r perwvl ddarfod i'r bachgen geisio croesi'r llln- ell ac i'r tren redeg trosto. Cludo Nwyddau trwy'r Awyr. Y mae cwmni tybaco o Newcastle wedi gwneud cytundeb gyda Mr. Cyril Figgin, awyrwr o'r lie, iddo g!udo eu nwyddau i wahanol leoedd gyda'i awyr- long. Bydd i'r daith gyntaf gymeryd I lie ar y loted o Chwefror, os ciiniala'r tywydd, a phob yn eilddvdd wedi hyny. i Diogelwch ar y Mor. Y mae Bwrdd M asnach w.ùi gwneud cyfoewidiadau pwyig- ynglyn a'r rheol- au o dan Ddeddf y Fasnach Forwrol, a deuant i rym ar y lat o Fawrth nesaf. Y mae y rheolau r.ewyddion yn darparu ar gyfer gwell cyfleusterau i achub bywydau ar y mor pe digwyddai d.im- wain i long neu agerlong. Damwain Angeuol mewn Glofa. Cyfarfu jt--)scpi !,i-ies, 52am ml wydd oed, a datnwain angeuol yn Nglofa Gresford yr wythnos ddiweddaf. Yr oedd ergyd wedi cnel ei thanio yn y pwli, a chan nad oedd ond wedi rhydd- hall ychydig ar y 10 aeth Jones hefo trosol i geisio tynu'r ylo i lawr, a phan wrth y gorchwyl daeth tua dwy dunell o lo i lawr ar ei gefn. Yr oedd ei fab yn liygad-dyst o'r ddamwain. # Lrcs Slr Fon Ymgcisydd Toriaicd tros Sir Fon Mewn cyfarfod o Gymdeithas Geid-I wadol Men, gynhaliwyd yn Dangefni ddydd lau diweddaf. caiodd Mr. R. O. Roberts, bar:gyfreithiwr. ei ddewis yn unfrydo! yn ymgeisydd Toriaidd trus y Sir yn yr etboliad nesaf. Marw Golygydd "Y Faner." Nos Fercher diweddaf bu farw y Parch. Robert Griffiths, golygydd Baner ac Amserau Cymru," yn 7oain mlwydd oed. Brodor o Feddgelert yd- oedd, lie y bu ;i brentis o saer coed. Wedi hyny bu yn g'erc i'r Parch. John Phillips, Bangor. Yn ddiweddarach aeth yn ysgolfeistr, a bu yn brif athraw ysgol Llithfaen. Gadawodd yr ysgol drachefn, a chafodd le fel clerc yn swyddfa'r Faner," a chyn hir daeth yn is-olygydd i'r newyddiadur hwnw, ac ar farwolaeth Mr. Thomas Gee daeth yn olygydd. Ysgrifenodd Mr. Griffiths lawer iawn i'r Wasg Gymreig, ac ys- grifenwyd yr erthygl olaf ganddo i'r Faner" ddydd Sadwrn, wythnos i'r diweddaf. Yr oedd yn breethwr cym- eradwy gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, a phregethai yn nghapel y Fron, Din- bych, y boreu Sul cyn ei farwolaeth. Perlau mewn Pictiwr. Pan oedu swyddogion y customs yn New York yn edrych ffram pictiwr oedd wedi ei an Ton trwy'r pos syrthiodd perlau alia:, o'r ffram (iwnacd ym- chwiliad arno a chafwvd o fewn iddo werth 4,ooop. o berlau Pan ddaeth Nathan Grtsn, gemydd o'r He, i ymofyn am y pictiwr o'r llythyrdy, cymerwyd ef i'r ddalfe Digwydd; id Erchyll. Yn Taur on, y dydd o' blaen, cyn- haliwyd trc ngholiad ar ^orff Ernest West, gw ithiwr ar y rheilffordd. Pan yr oed. West yn dilyr ei orchv.yl yn Bridge\ ater daeth tren lieibio a tharawodd f yn ei gefn, a chanwyd ef yn hongied f ar ben blaen y peiriant i Taunton, rJlder o ddeudJeng milltir, heb yn wyt 'd i undyn, nes y cyrhaedd- odd y tren stesion. Yr oedd asgwrn ei gefn wet ei dori, a'i gl ;;sau wedi eu tori ymaith oddiwrth ei gorff. it Gwella'r ancr. Yn 01 yr adroddiad gei- yn y cylch- grawn mec ygol o'r arbra Son wnded tuag at wel :'r cancr, bernir tod gobaith cryf y t?e'r g" v\ e 11 a. *r afiechyd difaol hwn trwy iddion y radium. Dynia'r ffigyrau ) I tyn a'r arbraufion wnaed yn y sefyd d :-Wedi eu '!wyr iachau, sS wedi t hiachau o bob arwydd o'r afiechyd, wedi gwella, 245; heb wella din 70; yn anobeithiol, 88; wedi marw. 55 Lr m w y n Ci. GwelodJ Owen Edwards a John Jones, dau lafurwr o Landudno, gi mewn trjl iiii ar ddibyn enbyd ar y Great Orn. ac er perygi dirfawr i'w bywydau f hunain aeth;.nt i lawr y creigiau i gael i ddiofjelwch. Yr oedd y lie lor beryglus 1 el pe bae y dynion Wl. llithrio unwaith ni buasai y gobaith i iaf am eu bywyd. Ymwahai J wrlh yr Allor. Pan oede priodas ar fin cymeryd lie yn Boston nvng Miss Elizabeth Blan- vett a Mr Vlorris Holmes, gofynodd y briodfercy, -iii i'r clerigwr adael y gair ufuddhar allan o'r gwasanaeth Ni chaniatai y gwr iddo wneud hyny, ac aeth yn helynt ihyngynt. Y -canlyniad fl: i'r parti, n adael yr egh. ys a mynd bob un i'v ffordd ei hun. Yr oedd priodas arf.,1 i gymeryd lie yn Pennsyl- vania, rhw- g geneth ugain oen a mas- nachw r cyt, 2thog iawn. Pan yr oeddynt ar gychwyr. i'r eglwys :;ofynodd yr eneth i'w d;»rpar wr faint oedd ei oed, ac atebodd yntau ci fod tros driugain oed. [)yw;dodd hithau nas gallai ei briodi. ac aeth y darpar wr vn ol gartref. Cyhuddiad o Dwyll. Yn heddivs Llundain, ddydd Gwener diweddaf, i)huddwyd F il.llard Henry Barber, yr i,"n a ddiangoc.d oddiar vr heddgeidwaid druy neidic, o'r tren, o sicrhau ei gofrestriad fel n eddyg trwy dwjll, ac o arwyddo a fLgio naw o dystysgrifau marv\dlaeth. Galwai ei hun yn Dr. Richard Henry Barber, a cletny ddlai i-,au ar ol ei enw, ond dywedai IV, r. Bot'kin tro, yr erlyniad fod y gwir Jr. Richard f :nry Barber v t-di marw, ac nad oedd cyhuddedig Old wedi persono i yr madawedig. Gt hiriwy-d yr achos. C huddo Geneth o La. rad. 11 Llandudno, ddydd Gwener, cy- huddwyd gi neth o (orwyn c r enw Hi!da Lit tewood, o fod u edi llad/ata dilladau o'r Alexanc a Hotel, ac her/d o ladrata cynl.tsau ot. Jiyno. Cafuy i hi yn euog o'r trosedd a c, hi i iawn ymddwyn y y dy'bdol ac lalu 14s. oj gostau. Tuflwyv. yr achos arall allan.

Merched y Bleidlais a Mr. Lloyd George. Ddydd lau diweddaf, yn y Trysorlys, yfartu Mr. Lloyd George, Syr Edward Grey, ac amryw aelodau ereill o'r Llyw- cdraeth, ddirprwyaeth gref ar ran Undeb Politicaidd y Me-ched. Cyn- ysai y ddirprwyaeth ferched o'r dos- barth gwelthiol,-athrawesau, merched siopau, morwynion, a rhai weithiant ar enau pyllau g!o. Arweinid y ddirprwy- aeth gan Miss Annie Kenney a Mrs. Drummond. biaradodd rhai o'r merched yn rhag- orol tros eu hachos, a dywedodd Mr. Lloyd George tod eu rhesymau yn gryf- ion, ac yn rhai a wnai argraff ffafriol ar teddyliau y cyhoedd pe y gwneid hwy yn hysbys. Buasai yn dda ganddo pe y ceisiai y merched hyrwyddo eu hachos felly bob aniser, a rhoi y dulliau eraill oedd ganddynt heibio. Yr oedd ef a'r rhai oedd yn bresenol gydag et yn hollol b'eidiol iddynt, a gwnaent eu goreu i gynwys y gwelliantau awgrymid gan- ddynt yn Mesur yr Etholfraint. Syl- ,A-o d d Mr. Geori wodd Mr. George y daroganid y byddai rywrai ymddiswyddo os pesid y gwell- iantau, ond dymunai eu hysbysu nad oedd hy.ny'n ffaith. Yr oedd y Prif Weinidog ac eraill o'r Cyfrin Gyngor yn thu.ynebol i estyn yr etholfraint iddynt, ond gallent gymeryd ei air ef y byddai i'r Llywodraeth adael y ewestiwn i'w benderfynu gan Dy'r Cyffredin. Byddai i Mr. Asquith, fel aelod unigol, ei witluvynebu wrth gwrs, yr oedd bob amser wedi amlygu hyny, a byddai iddo yntau a Syr Edward Grey, fel aelodau unigol, ei gefnogi, ond nis byddai i'r Llywodraeth fel Llywodraeth wrthwyn- ebu o gwbl, ac yr oedd pob aelod o'r Weinyddiaeth yn rhwym o bleidio'r Llywodraeth.

Ffaith o Bwllheli. Ffaith ydyw y peth sydd arnom eis- ieu. Nid ydyw opiniwnau yn Jdigon. Mae opiniwnau yn gwah? liaethu. Dyma ffaith o Bwllheli. Gel wch ei phrofi. Dywed Mrs. E. Griffiths, Bryn-y- fedwnant, Carnarvon Road, Pu Mheli:— Y mae yn bleser mawr genyf ddweyd fy mod wedi cael Doan's E ickache Kidney Pills yn ddefnyddiol iawn i fy ngeneth fach. Blinid hi gan wendid yr yswigen am rai blynyddau. Yr oeddwn wedi rhoi prawf ar am- ryw gyffiriau, ond nid oedd dirr yn thoi cymaint o les iddi a Doan's Pills. Y mae wedi gwella yn rhyfeddo), ac nid oes amheuaeth genyf na bydd iddi yn y man gael ei llwyr welihau, am yr hyn y teimlaf yn dra diolchgar." Achosir poenau ergydiol, lly ri, yn y ccfn gan wenwyn oddiwrth uHc acid, pa un y metha yr elwlod ei symud o'r corph. Achosa lygaid chwyddedig, traed chwyddedig, dropsi cyndyn, gravel a chareg, anystwythder y gewynau (fel crydcymalau), a theimlad parhaol o ysgadrwydd, gan wendid neu afiechyd yr el .v lod. Cynyrcha Doan's 1. ickache Kidney Pills weithrediad naturi 1 ar yr elwlod a'r yswigen heb anghyfleusdra na phoen, yna symudir y gwenwyn peryglus sydd yn achosi yr afiechydon uchod ymaith yn gyson allan o'r corph. Pris 2s. gc. bocs, chwe' bocs am 13s. gc.; gan bob siopwr, neu oddiwrth y Foster McClellan, Co., 8, Wells Street, Oxford Street, London, W. Peidlwch gofyn am kidney pills, gofyn- wch vn CylUf am Doan's Backache Kid- ney Pills, yr un math ag a gafodd Mrs. Griffiths i'w geneth fach.

Helynt Mynydd Cilan. Yn Mhwyllgor H èddlu Sir Gaernar- fon, ddydd lau diweddaf, gofynwyd i'r PI if Gwnstabl a oedd yn parhau i gadw gwyliadwriaeth heddgeidwadol ar y llid- iardau a'r rheiliau ar fynydd Cilan, lie y bygythid eu tynu ymaith. Atebodd fod yno dr i cwnstabl. Oddeutu chwech wythnos yn ol daeth mintai o ddynion yno gan fygwth tynu y rheiliau ymaith, ond perswadiwyd hwy gan yr heddgeid- waid i fynd yn eu holau, ac ni wnaed dim ymgais at ddifrod ar 01 hyny. Ni rwystrodd yr heddgeidwaid hwy rhag tynu y rheiliau, ond rhybuddiwyd hwy o'r canlyniadau pe y gwnaethant rhyw niwed iddynt. Llafurwyr oedd y dynion, ac yn ol pob golwg rhai heb ddim dydd- ordeb yn yr helynt. Awgrymai y Prif Gwnstabl fed pi wyt Llanengan yn cael ei wneud yn ddosbarth heddgeidwadd arbenig fel ag y byddai i'r gost ychwan- egol o gadw'r heddlu yno ddisgyn ar y plwyf hwnw, ac nid ar y Sir i gyd. Sylwodd Mr. J. Jones Morris gan mai hawliau y cyhoedd oedd yn y cwestiwn na ddylai yr heddlu ymyryd. Dywedodd Mr. J. Bodvel Roberts fod yna gwesti wn arall hefyd. Yr oedd tir wedi cael ei werthu i Mr Smythe, yr hwn a honid oedd wedi cau alian ran o'r Comins gan gau hefyd lwybr ag cedd yr, un cyhoeddus. Yr oedd Mr. i Smythe mewn anbawster gan nas gallai setlo'r mater yn gyfreithiol yn herwydd nas gvvyddai pwy oedd yn codi gwrth- vvynebiad. Yr oedd Mr. Smythe wedi codi gvvys yn erbyn n o'r dyi ion, yr hwn a addawodd n nai ni wed i'r eiddo drachef n, ond ar ol hyny lynwyd y rheiliau ymaith a th.dlwyd y HUiardau i'r mor.. Dywedodd Mr. T. W. Griffith y cred- ai fod y Prif Gwnstabl wedi r ynd tu hwnt i'w awdurdod drwy edrych ar 01 yr eiddo hwn, ond atebodd y c Jeirydd (Dr. Robert Owen) mai dI \-Ie(J,Ydd y Prit Gwnstabl oedd edrych f( eidlio personol yn cael ei ddiogelu. I Wedi tratodaeth bellach oasiwvd gofyn i'r Swyddfa Gartrefol gard itau l't doshaith gael e: wneud yn lanbarth heddoeidwadol arbenig.

Disgyn Tros Glogwyn. I GWEDDW YN HAWLIO IAWN Yn Mraw vs Caernarfon ddydd Sadwrn, o flaen" y Barnwr Lawrence a rheithwyr arbenig, gwneid apel am iawn-dal oddiar berchenog gwaith Carreg-y-Llam, Llithfaen, gan Mary Jones, gweddw o Edeyrn, gwr yr hon a gyfarfu a'i angau yn y gwaith trwy syrthio tros ddibyn craig. Sylfeinid vr apel ar esgeulusdra honedig y diffynydd. Yr oedd y tran- ccdig yn of yn y gwaith, ac yr oedd ef a gweithwyr eraill yn byw yn ystod yr wythnos mewn barrics yn y gwaith. Un diwruod yn Mawrth diweddaf ar ol noswyl, yr oedd y dynion yn parotoi lie i wneud tan, ac aeth y trancedig allan i chvvilio am garreg i wneud grat. Aeth ar hyd y llwybr cul a arweiniai i'r gwaith. Hwn oedd yr unig lwybr, ac ar hyd hwnw yr elai y dynion yn ddyddiol. Syrthiodd y trancedig dros y dibyn a bu tarw. Honid nad oedd y llwybr yn y lie hwnw ond dwy droed- fedd o led, a'i tod yn llawer rhy gul, a hetyd nad oedd wedi ei warchae yn briodol gan nad oedd ond un wifren rhyngddo a'r dibyn. Ar 01 y ddamwain I eangwyd y llwybr a gwnaeth gwell darpariaeth ar gyfer diog-elu y rhai gerddai hyd-ddo. Honid fod y diffyn- ydd yn euog yn herwydd nad of-dd wedi cyflawni ei ddyledswydd trwy wneud y Ilwybr i'r chwarel yn ddiogel. Rhoed tystiolaeth i'r perw) I fod y llwybr yn awr yn bedair troedfedd o led, a thystiwyd hefyd y dywedwyd y byddai i ddamwain gymeryd lie yn y fan hono rhyw ddiwrnod os na wneid gwell darpariaeth yno. Ar ran y diffynydd rhoed ty stiolaeth gan oruch wyliwr y chwarel i'r per?y) fod y llwybr yn hollol ddiogel, a chan Mr Llewelyn Lloyd Jones, prisaer yr un modd. Dy wedodd Mr Arte ius Jones, yr hwn a nmddiffynai, las gellid profi esgeulusdra ar ran y di vn- ydd, ac nad oedd y ddamwain edi digwydd i'r trancedig yn ystod c au gwaith. Yr oedd ar y pryd y cyme; dd y ddamwain le yn defnyddio'r 11 w br i'w bwrpas ei hun. Argymhellai y Barnwr i'r rheith .'yr nad oedd yna dystiolaeth ddigon o esgeulusdra ar ran y diffynydd yr yn { a'r rheolau, a rhaid oedd cyme i i ystyriaeth a oedd y dyn, ag el yn gwybod cyflwr y llwybr, yn ei d n- yddio ar ei gyfrifoldeb ei hun. Rhoed dyfarniad o blaid y diffy i id.

0 Pum' Mlynedd o Ben d I Wasanaeth. Yn yr Old Bailey, ddydd Sac irn, cyhuddwyd un a alwai ei bun yn 1 'cy Jeffrey Lewin o ysbeilio 4p. I.. a phethau eraill oddiar Amy Sophia K sh- more, yr hon, fel yr honid, a dwy )dd efe trwy ffug-briodas yn Wimblede Dywedai Mr. Travers Humph ys, yr hwn a erlynai, fod amryw gyh' dd- I iadau yn erbyn y carcharor. Yr edd ganddo wraig a thri o blant, y 'hai oeddynt yn byw yn agos i'r ty lie y "cymerodd Miss Rushmore i fyw. Yr oeddis wedi gwneud ymchwiliad i eriad yr eneth, ac wedi canfod ei bod yn eneth tedrus iawn ac yn neilldi.ol o barchus. Dywedodd y cudd-swyddog Pike fod y-carcharor yn ddyn o gymeriad drwg iawn. Ei enw gwirioneddol oedd Lent, Yr oedd wedi ei anfon i garchar droion am dwvllo a throseddau eraill. Un- waith cymerodd eneth barchus gydaf ef i Lundain o dan amod i'w phriodi. I Cymerodd hi at swy ddfa gofrestnj a gadawodd hi o'r tuallan tra yr elai ef i mewn. Pan ddaeth allan dangosodd iddi bapur glas adyv\edodd tod pobpeth yn iawn, gan fod ganddo drwydded ar- benig. Wedi hyny ymhen ychydig diflanodd. Tystiwyd hefyd fod Lent yn gohebu gyda geneth arall gyda'r bwriad o'i phriodi ar y pryd yr oedd yn canlyn Miss Rushmore. Dywedodd y Barnwr wrth y carchar- or fod dyn o'i fath ef yn berygl i ym- deithas, ond y byddai cymdeithas yn ddiogel oddiwrtho am beth amser. Yr oedd yn ei ddedfrydu i benyd-wasanaeth am bum' mlynedd

u Bywoliaeth Ryfedd. Y mae Americanwr, o'r enw S ein, wedi cyflesu y bu yn rhoi cymaint dau gant o dai ar dan yn New York fel y cai y rhai a'i cyflogent arian oddiwrth y cwmniau yswiriol. Dywedai, os oes rhyw goel arno, y gofynwyd iddo gan i dros fil o drigolion y ddinas i roi en tai ar dan, a bernwn fod byn yn rhoi es- boniad lied glir ar y ffaith tod cyn tint o danau yn digwydd yn y ddinas. \m- cangyfrifir y gwneir ditrod ar eiddo gwerth pedair miliwn o ddoleri n y dull hwn yn flynyddol. Yr oedd Stein mor fedrus yn y gwaith, medd efe fel nad oedd He i amheu nad damwain oll- 01 fyddai y tan bron ymhob achos. Un o'r agweddau mwyaf po HIS ynglyn a'r gorchwyl anfad hwn y y tfaith y rhoddir ystablau ar dan y llosgir hen geffylau ynddynt yn Bydd y perchenogion wedi symur eu ceffylau eu hunain oddiyno i wneu He i hen geffylau diwerth, am y rh i y codir llawn werth y ceffylau eraill. Dywedir fod y busnes hwn yn ca ei gario ymlaen ymhob gwlad, ond yn wy felly yn yr Unol Dalaethau na n wn unrhyw wlad arall, yn ol fel y den s y ffigyrau a ganlyn. Yn Llundain vn ystod 1910 bu 3,941 o danau, tr: yn New York yr oedd y nifer yn 14, 05. Yn Paris ni bu ond 2,068.

Dechreuad YmnetHduaeth I ym Mhr/llhelf. CYFARFOD ARBENIG YM I MHENLAN. Cynhaliwyd y cyfarfod uchod, o dan nawdd Cyngor Eglwysi Rhyddion y dref, nos lau, Ionawr 23am, 1913. Llywyddwyd gan Mr Samuel Williams (Is-Lywydd y Cyngor) Yr oedd taf- leni wedi eu hargraffu a'u dosbarthu drwy y gynulleidfa yn cynwys emynau cyfaddas i'r amgylchiad. Dechreuwyd drwy ganu yr eniyn, "0 Arglwydd, ein preswylfa ni," &c. Yna darllenwyd rhan o'r Ysgrythyr ac offrymwyd gweddi gan Mr Evan Parry, Ysgubor Wen. Caf- wyd ychydig sylwadau agoriadol gan y cadeirydd. Cyteiriodd at y cytnewid- iad sydd wedi cymeryd lie yn hanes y gwahanol enwadau yn eu perthynas a'u gilydd. Bu adeg pan y buont yn ym- ryson y naill yn erbyn y Hall ond erbyn he Hyw y mae heddwch yn teyrn- asu yn ein plith, a'r pedwar enwad yn canu a gweithio mewn gwell cydgord nag erioed. ANMBVNWYH.—Galwyd ar y Parch J. Rhydderch i roddi hanes dechreuad yr achos Annibynol yn y dref. Sylwodd fod cyflwr y wlad yn y dyddiau gynt yn cael ei nodweddu gan anwybodaeth, otergoeliaeth, gwaseidd-dra, a llac- rwydd moesol, ond fod goleuni yr Efengyl wedi bod yn foddion i leihau y pethau hyn i raddau pell. Cyfeiriodd at y ffaith mai tua'r flwyddyn 1646 y ceir yr hanes cyntat am bregethu ym M hwllheli gan rai oedd yn credu yn egwyddorion Ymneillduaeth. Enwodd y brodyr canlynol fel rhai fu yn amlwg gyda'r achos yn ei gyfnod boreuaf,— Mri John Williams, Eiiis Rowlands a Henry Maurice. Dywedodd fod dau frawd o Leyn yn cymeryd rhan flaen- llaw, sef Mr Jeffrey Party, Madryn, a Mt Richard Edwards, Nanhoron. Son- iodd hefyd am Walter Cradoc, Vavasor Powell a Morgan Llwyd fel Yi-iineilldu- wyr selog yn y cytnod hwnw. Mae hanes am yr olaf yn cerdded heolydd Pwllheli ar ddydd marchnad neu ffair, a'i Feibl yn ei law, nes oedd y bobl yn cilio o'r neiildu gan ofn a dychryn. Yr oedd John Williams yn ddyn duwiol iawn ac yn bregethwr galluog, er yn otnus a llwfr ar adegau. Gwnaeth waith rhagorol, ac efe fu yn gyfrwng i gychwyn yr achos adwaenir heddyw fel "Penlan," Symudodd yn 1662 i Kent. Anfonodd lythyr oddiyno at Mr Edwards, Nanhoron, i ofyn am dyddyn i'w fam. Digwyddodd y llythyr fyned i ddwylaw rhai oedd yn barod i wneud camddefnydd o hono. Newidiwyd ei gynwys rhoddwyd geiriau ynddo yn mynegi teimladau gelyniaethus tuag at y Brenin a'r Llywodraeth. Cyhuddwyd John Williams o ysgritenu y geiriau hyn, a gorfod iddo dalu dirwy o ^36. Bu pregethu am flynyddoedd cyn codi capel. Trwyddedwyd ty i un o'r enw William Griffith ar gyfer pregethu Nid oedd capel cyn 1689, pryd y daeth Deddf Goddefiad i rym. Ceir hanes am un o'r enw James Owen yn dod i J Bwllheli, ac yn pregethu yma am oddeu- tu naw mis. At ol hyny symudodd i Groesoswallt Ceir hanes hefyd am un gweinidog, sef Daniel Phillips, or- deiniwyd yn 1688, yn cael profiad braw- ychus un tro pan ar ganol pregethu. Daeth dyn i'r odfa gyda'r bwriad o saethu y pregethwr, ond yn rhaglun- iaethol, pan ollyngwyd yr ergyd, aeth y saeth i'r pared, ac arbedwyd ei fywyd. Yn nghysgod dy law y'm cuddiaist," meddai y pregethwr yna aeth ymlaen gyda'i bregeth. Tua'r flwyddyn 1748 daeth un o'r enw John Thomas yma, ac ar ei ol ef Lewis Rees o Lanbrynmair. Yn y Gwynfryn y bu gweinidogion Pentan yn byw am 150 mlynedd. Er- lidiwyd llawer arnynt gan Harri Roberts (adnabyddid et fel Harri Dene). Daeth i'r Gwynfryn un tro gyda'r bwriad o wneyd niwed i'r gweinidog. Aeth merch Daniel Phillips i agor y drws, a phan ddywedodd Harri ei neges taraw- odd Miss Phillips ef nes y syrthiodd ar lawr. Aeth Harri yn ei ol yn gyflymach nag y daethai yno, ac ni flinwyd hwy ganddo ar ol hyny. Un arall fu'n wein- idog yn Mhenlan oedd Rees Harries. Un o'r De ydoedd, fel amryw o'r rhai a enwyd eisoes. Yr oedd yn debyg i esgob o ran ei ymddangosiad. Gwnaeth | wasanaeth mawr i'w enwad. Bu farw yn 5° oed. Un arall o weinidogion yr Annibynwyr oedd Benjamin Jones. Ordeiniwyd ef yn Pencader. Daeth i ( Bwllheli yn 1789. Bu yma am 34 ) mlynedd. Yr cedd yn athrawiaethol fei pregethwr ac yn esboniwr rhagorol. Ysgrifenodd rai llyfrau, megis y "Drin- dod" a "Ffynhonau lachawdwriacth." Ei f ii mwyaf oedd diffyg ysbryd cen- hadol. Claddwyd ef yn mynwent Pen- Ian, ac y mae ei weddillion marwol yn gorwedd yn y ddaear yn ymyl y set! fawr bresenol. Bu Capel Helyg a Penlan mewn undeb a'u gilydd am 5° mlynedd. Dechreuwyd pregethu yn Nghapel Newydd Nanhoron yn 1740, ond mae hanes y ddau le yma wedi ymddangos yn Yr Udgorn eisoes. Terfynodd Mr Rhydderch ei sylwadau drwy ddweyd mai y ddau beth am!ycaf yn hanes y Tadau Y mneillduol uchod, oedd cariad mawr at Grist a awaitli mawr (Iron Grist. METIIODISTIAID. -R hodd%vyd hanes dechreuad yr enwad hwn yn y dref a'r cylch gan y Parch Thomas Williams. ) Yn 1741 y daeth Howell Harris i Sir Caernarfon gyntaf. Ceisiodd bregethu yn Glastryn Fawr ond rhwystrwyd ef. Daeth i'r dref ar nos Sadwrn. Deall odd fod y Canghellor Owen yn pregethu yn Llannor y diwrnod dilynol. Aeth H. H. yno i'w glywed. Gwnaeth y Canghellor gyfeiriadau at H. H. yn ystod y bregeth fel "heretic" y dylid gwylio rhagddo. Ni wyddai fod y gelyn hwnw yn bresenol. Ar derfyn y gwasanaeth siaradodd 1-1. H. a'r Cang- hellor. Deallodd yr olaf mai yr heretic "oedd. Hysbysoda y dorf o hyny, a diangodd H. H. oddiyno dan gawod o gerrig. Aeth o Lannor i Lanfihangel. Afreidiol yw rhoddi ei hanes yn Lleyn gan fod y cytryw wedi ymddangos eisoes yn y papur hwn. Bu Pwllheli am 25 mlynedd heb sefyd- liad Methodistaidd ar ol dyfodiad H. H. i'r wlad. Pregethid am amser maith cyn codi y capel cyntaf. Ceir hanes am un yn pregethu mewn cae, tra yr oedd nifer o bohl yn chwareu tennis mewn rhan arall o'r cae. Dyna sefyllfa peth- au oddeutu 150 mlynedd yn ol. Cym- eriad hynod oedd Huw Thomas, hen ddyrnwr wrth ei alwedigaeth-byddai hefyd yn gwau rhwydau mewn ymgudd- fa, gan ei fod yn llwfr ac yn ofni'r gelyn, yn Lon Fudr, Dinas, y treuliodd ran o'i oes. Cariai ei fwyd yn ei boced wrth fyned o gwmpas i bregethu. Soniai un tro yn ei bregeth am y pwys- igrwydd o droi i'r noddta thag Hid a dialedd yr Anfeidrol. Cyfeiriai at y nefoedd fellle ag iddo do aur, drwy ba un ni ddeuai y tan dinystriol i losgi y rhai fyddai odditano. Bu Williams, Pantycelyn a Peter Williams yn preg- ethu yn y dref gerllaw yr adeilad adnabyddid fel y Coleg y pryd hwnw -yn y fan lie y mae y Metropolitan Bank yn awr. Ty annedd oedd y capel cyntaf perthynol i'r Methodist- iaid yn y dref. Safai yn y fan 11a y mae y capel presenol, sef Penmount. Michael Roberts oedd y bugail cyntaf ar Penmount. Dacth yma i gadw ysgol yn 1803-bu hefyd yn cadw ysgol yn Nghlynnog. Ordeiniwyd ef yn 1813. Mae rhai yn dweyd ei fod yn fwy o bregethwr na John Elias, Gwisgai yn debyg i Esgob. Bu yn gyfrwng i sefydlu y Cyfarfod Ysgol cyntaf, yn Pentre Ucha y cynhaliwyd hwnw. Dywedir fod Michael Roberts wedi darllen y Beibl 42 o weithiau cyn bod yn 60 oed. Gwyn fyd pe efelychid ef yn y peth hwn gan grefyddwyr yr oes hon. (I'w barhau). --0

Cyflog Gweithwyr y Ffyrdd. Mewn erthygl yn y Geninen dywed y Parch T. E. Nicholas fod rhai Cynghorau Dosbarth yn Nghymru yn rhoi pymtheg swilt yr wythnos o gyflog i'r dynion weithiant ar y ffyrdd, a phan yn eistedd ar Fwrdd y Gwar- cheidwaid, pan elo un o'r gweithwyr hyny ar y plwyf," rhont iddo 4s. yr wythnos i gynal teulu o wyth o blant. Yr oedd y fferm wyr cyfoethocaf yn eistedd ar rai o'r cynghorau hyn, a chadwent gyflogau gweithwyr y cyngor mor isel ag oedd bosibl fel na byddai i'w gweision hwy ar y fferm ofyn am ychwaneg o gyflog. Yr oedd pobl yn byw yn Nyffryn Abertawe, medd efe, mewn tai nad oeddynt nemor gwell na chytiau moch. Yr oedd y bobl biau y tai hyn yn fawr eu parch yn yr eglwysi. Yr oedd y wasg grefyddol yn eu clod- fori yn herwydd eu haelioni at y cen- hadaethau tramor. Ac eto yr oedd yr arweinwyr crefyddol yn methu deall paham yr oedd cymaint o'r ieuenctyd yn troi eu cefn ar yr eglwysi.

Gweithred Lawfeddygol ar y Mor. Pan yr oedd yr agerlong Osterley, yr hon sydd newydd gyraedd i Llundain, ar ei mordaith rhwng Colombo ac Awstralia, cyfarfu un o'r criw a dam- wain mor ddifrifol fel yr oedd yn rhaid gwneud gweithred lawfeddygol arno ar unwaith cyn y gellid arbed ei fywyd Cyflawnwyd y weithred arno gan Dr H. L. Hughes Steele, meddyg y llong, yn cael ei gynorthwyo gan Dr Sprott, teithiwr ar yr agerlong, ac eraill. Bu- wyd wrthi am awr ac ugain munu'; ond troes yn llvvyddianus hollol. rns- iodd y teithwyr bleidlais o ddiolaigar- wch i Dr Steele a chyfranasant -2op. 1 r dyn a anafwyd.

O'r Aifft i Gyrllru. Yn mynwent eglwys frefnant, Din- bych, ddydd Sadwrn, claddwyd gwedd illion Mr John Somerville Birch, Dir- prwywr y T^'aethau Prydeinig yn yr Aifft. Efe oedd fab hynaf Mr R. F. Birch, Kaes Elwy, Llanelwy. Bu tarw yn Llundain ddydd Mercher diweddaf, yn 51 mlwydd oed. Edrychid ar yr ymadawedig fel un o'r swyddogion Prydeinig mwyaf galluo- yn y Aifft, ac yr oedd gan Arglwydd Kitchener fedd- wl mawr o hono Gwyddai am yr Aifft a'i thrigolion yn well na nemor undyn, ac yr oedd safle swyddogol uwch yn sicr iddo pe wedi cael byw.