Gwyliedydd Newydd

LLESTRFR TRYSOR," Dan olygiaeth D. Tecwyn Evans, B. A., a E. Tegla Davies. (Gan y Parch T. GABRIEL HUGHES, B A.). i Llawenydd ydyw croesawu'r gyfrol hon. Mawr fu ein disgwyliad am dani, mawr hefyd y bias o'i darllen. Llon- gyfarchwn y Golygwyr a'r cyhoeddwr ar eu gwaitb yn dwyn allan gyfrol mor ragorol. Mae staff da o gyfroddwyr. Diau y ceir llawer dadl parthed y llyfr. Cyll ambell un ei dymer—a bygythia rhai y collant eu ffydd-ondo hyn oily daw lIes. a budd. Gobeithio y ca dderbyniad gwresog gan ein pobl. Tybed mai nid diffyg ydyw peidio cy- hoeddi pennod ar Bibliography." Credaf mai mantais fyddai hynny i'r llyfr. Digon gwir mai byeban yw rhif y llyfrau Cymraeg ar y pwnc, ond gellid rhoi rhestr o lyfrau Seisnig sy'n ym- wneud a'r pwnc. Byddai'n dda gan ambell un chwilio am fwy o oleuni ar rhyw un adran o'r Beibl. Gwell gan rhai fyddai efrydu mwy ar yr H. D., ond myn eraill wybod mwy am y T. N. Yr Efengylau cydolygol.y Synoptic problem aiff a bryd rhywrai, ond erys y Hall yng nghwmni'r "disgybl annwyl." Mantais aruthrol i'r rhain fai gwybod ymhle i gael fwyo wybodaeth ar yr adran neill- tuol a dynn eu sylw. Y peth cyntaf i wneud wrth ddarllen llyfr ydyw troi i'r Rhagair. Yma dywedir gair am yr ys- grifenwyr. Ni honnant "unrhyw gym- wyster arbenig yn anad eu brodyr yn y weinidogaeth," ond perthynant i ddos- barth sy'n cydymdeimlo'n ddwfn a'u cyd-ieuenctid." Credwn fod hyn yn gymhwyster ynddynt i ysgrifenu, yn enwedig os oes ganddynt allu i symud anhawsterau meddyliol" eu cyd-ieu enctid gyda chrefydd, ac os tybiant y medrant eu harwain i oleuni a thaw- elwch meddwl." Gwelir amcan y llyfr yn hyder y golygwyr. Hyderant y rhydd y gyfrol ddiddordeb, a goleuni, a bendith, ac yr enyna awydd mewn llawer (ymhawb a'i darlleno) i chwilio am wybodaeth lawnach ynghylch y Beibl. Amcan gwir deilwng i unrhyw lyfr, os ceir goleuni a bendith, yn sicr ceir diddordeb. Gallddiddori heb oleuo na bendithio. Rhaid i'r neb a gais feir- niadu y gyfrol hon yn deg, wneyd hyny a chadw golwg ar amcan bedwar-plyg y golygwyr, O'm rhan fy hun, gallaf ddweyd i mi gael diddordeb, goleuni a bendith hefyd mi a obeithiaf, a chredaf fy mod wedi llwyddo i gael eraill i gymeryd y llyfr, a gwn mai effaith dar- llen y llyfr ar rhain fydd creu ynddynt awydd am wybodaeth lawnach ynghylch y Beibl, a thrwy'r wybodaeth lawnach honoi ddeall y Beibl yn well. Ceir rhagarweiniad campus gan Ti Aitsh," gwr a berchir yn fawr gan weinidogion ieuainc—onid ef iu gyda ni oil, neu y rhan fa f o honom yn ein dydd blin." Rhydd ef grynodeb byrr o hanes tyfiant y wyddor hon. Nis gallwn lai na chwerthm wrth ddar lien y frawddeg sy'n gwneud gwrth- wynebwyr penaf yr uwchfeirniadaeth yn uwchfeirniaid i gyd. Ie'n siwr en\1\! braidd yn anffodus yw uwchfeirniad- aeth, ond ni wna lawer o niwed os cofir mai. yr Is-feirniadaeth (Textual Crit- icism) sy'n gyfrifol am dano. Braidd na welaf awydd ynddo i geisio gwneud i ffwrdd a'r ffurf Jebofah, ac nis gwelaf pam y cedwir at y ffurf hwn yn y gyf rol. Gwell fyddai lawch neu ynte Yahweh gan mai ychydig iawn a geir yn defnyddio'r Jehofa" y dyddiau hyn. Mae gan J. M. H. ysgrif dda, hynod odda ar "Ddatguddiadac Y s- brydoli-aeth." Dywed ef beth yw tone y llyfr-" cymedrolwr yw ef." Nid eitha- fydd mohono o gwbl. Dengys eí sut ,y gellir cysoni ffrwyth beirniadaeth a phaham i gredu mewn datguddiad ac ysbrydoliaeth. E- R. sydd yn traethu ar lyfrau han -es. Gwna hvn mewn ffordd glir. Credaf mai gwell pe wedi traethu mwy ar y gwabanol ddocuments J. E. D. P. Yn sicr byddai hynny wedi paratoi y ffordd i'r neb a ysgrifennodd ar y Ddeddf. Rhyw syniad braidd yn an- eglur geir o'r modd y daeth y docu- ments i fod. Gan fod J. E. D. P. fei sylfaen llyfrau hanes yr R. D., diddor .01 iawn fyddai cael mwy o lith arnynt Dengys yr ysgrif ol chwilio a darllen. I'm tyb i, E. I. H. gafodd y gwaith caletaf. Nid hawdd yw traethu'n glir ac i bwrpas; ar y dded-df a'r gyfraith Mae'r ysgrif yn drwmlwythog a chyf- oethog. Mae mwy ynddi na feddylia dyn. Eealiai na bydd cymaint ciavlleii arni a'r ysgrifau eraill, ond yn sicr sal efiydu'r benod hon yu drwyadl yn dda, i'r neb t. wna hyny. Mae'n daigon tebyg mai'r farn gyffredin am dani fydd Too dry, ond caiff yr efrydydd selo5 H'.borfa fras "-Ilawer o oleuni--ac o drafferthu wrtbi fendith hefyd." Nid yw mor ddarllenadwy a'r Proffwyd gan E. T. D. Tybed na wnae,th T*: ^la fistec yn yr ysgrif odidog hon. Mae ei ddarluniad- o'r proffwyd yn wir "!da, ac nid rhyfedd i'r P"rch D. Evans day- weyd mai hon oedd un o'r pecodau mwyaf Er hyny nis gwelai i x amcan ysgrif fel hon mewn llyfr sydd yn Introduction,' onid amcan y llyfr ydyw yn ngeiriau J. M. II. rhoi dysg- eidiaeth beirniaid Beiblaidd cymedrol am y Beibl, o ran ei darddiad, modd ei gyfansoddiad, ei awduraeth, ac amser- iad a ebymeriad llenyddol ei wahanol lyfrau. Os felly, pam y gadewir allan ddysgeidiaeth y Beirniaid parthed llyf- rau Esaia, Jeremiah, ac Eseciel ? Mae'n werth i ni gael gwybod rhywbeth am Esaia—yr ail a'r trydydd Esaia. Dy- munol hefyd fyddai gwybod rhywbeth am gyfansoddiad proffwydoliaeth Jere- miah. Mae llawer i"w ddweyd am y man broffwydi. Gwna waith da gyda Sina, ac mai darllen hono yn peri i ni ofidio fod Esaia yn anad un heb ei. ddwyn i sylw. Wrth gwrs mater o farn ydyw hyn, feallai fod gan y Golygwyr reswm cryfach dros ddewis eu ffordd hwy, ond credaf yn sicr y gellid gwneyd penod ar y tri proffwyd mawr, a'r pro- ffwydi lleiaf i gael penod iddynt hwyth- au. Os cymerai hyn ormod o ofod, gwnawn i ffwrdd a'r ysgrif ar Ddat- guddiad ac Ysbrydoliaeth, ac hefyd Beirniadaeth a ffydd. Tybed a ellir rhoi Joel 410 heb (?) un rhestr dyddiad y proffwydi. Mae llawer o le i rhywun eto fanylu ar y proffwydi. Ysgrifena C. J." yn bur glir ar y Salmau. Dywed lawer o bethau new- ydd. Braidd y credir ei ysgrif gan y mwyafrif. Dengys mai ffrwyth meddwl gwahanol oesau geir yma, ac fod llyfr y Salmau yn fath o Feibl ynddo ei hun. Erthygl dda a hawdd ei deall ydyw hon. Beth ddaeth o Dafydd ? Gwyr D. T. E. sut i ysgrifenu. Tyn ei arddull sylw'r beirniad-a hawdd iawn ydyw i ddyn fethu gweld yr hyn a dyn oddiwrth ei ysgrif gan mor ddymunol ei style. Pa ryfedd iddo draethu mor dda ar y fath lyfr a Job. Os yw ei ddarlith mor flasus a'i ysgrif ar un o'r chwe' llyfr" gore yn y bya Nid rhyfedd fod cym- aint o ganmol arni. Rhydd i ni olwg glir ar safle feirniadaeth gymedrol ar y llyfr. Cefais fwy o flas arni nac ar yr ysgrif ar Efengyl loan. Gwelaf iddo ddilyn yr hen argument am awduraeth loan. Maddeued i ni am ddweyd fod dyn yn colli bias ar weld yr un hen drefn o hyd. Onid yw yn, amser chwilio am rhyw ddull arall i gyflwyno'r ddam- caniaeth am awduraeth loan. Gormod o le a roddir i hyn. Gwell fuasai delio mwy gyda'r ymgais i brofi mai hanes sydd yma. Tuedda llawer yn awr o bobl ieuainc yr eglwysi i edrych ar yr efengyl fel alegori. Tybed na ddylai alros tipyn yn hwy gyda'r pwynt yma. Hefyd os adgyfodiad Lazarus yw" onex y llyfr, tybed mai doeth ydyw myned heibio mor swta. Os oedd yr awdwr o Palestina sut y dywed fod Caiaffas yn arcboffeiriaid y flwyddyn bono. Qedd yna newid archoffeiriaid, ai ynte a oedd yr archoffeiriad yn aros am ei oes ? Llithoedd gwerth eu darllen yw'r rhain. J. R. J. yw'r un a gais egluro'r efengylau cydolygol. Gwnaeth yn gall i gyfyngu ei hun i'r broblem len" yddol. Dywed nas gellid deall y broblem hanesyddol yn iawn ar wahan ï; hon- Hon ydyw y broblem fwyaf ar hyn o bryd. Tybed a ellir dweyd mai ffrwyth beirniadaeth gymedrol yw mai darlun o'r argraff gyffredinol a adawyd gan yr Iesu ar ei gydoeswyr a geir yn yr efeng- ylau cydolygol. Os yw hyn yn wir am yr efengylau cydolygol, beth am y bed- waredd efengyl. Syndod i mi ydoedd gweld enw D. R. R. wrth Actau'r Apostolion—a minau'n gwybod am ei allu fel ysgolor Hebraeg a'r Arabaeg, ac yntau'n byw ac yn bod mewn efrydiaeth o'r H. D. Er hyny gwnaeth waith da gyda'r Actau. Ysgrif- 6na'n glir a syml. Geilw sylw at y 'tendency' sy'n yr Actau. Gwrthyd y syniad mai nid Luc sy'n gyfrifol am yr hyn a ciiw'r Sais yn "We passages.' Ysgrif pur dda ar yr Actau. Gormod gwaith roddwyd ar ysgwyddau R. J. OLibaefod y gv r o Drawsfynydd o ys- bryd llednais, gwrthodasai'n bendant ysgrifenu ar yr Epistolau. Nid arno ef mai'r bai-os methodd wneyd chwar- eu teg a ffrwyth beirniadaeth y llythyr- au pwyslg hyn. Ond ofe gaiff ddioddef os nawnaeuh chwareu teg a fo ei hun. Yn sier dylid rhoi dwy ysgrif i'r epis- tolau. Er hyny llwyddodd R. J. i roi llawer o awgrymiadau i'r neb a gais chwilio'n i NY manwl. Ni fydd pawb yn cyd-weld a'i gasgliadau mae'n debyg. Mae wedi cadw ar y Main Line. Os beiir rbywur am yr ysgrif, rhaid i'r bai ddisgyn ai y golygwyr. Ysgrifena L. E. ar Daniel a Datgudd- iad. Gwaith da oedd rhoi y ddau lyfr yma gyda'u gilydd. Gwell hyn na chftisio rhwymo'r Datguddihd wrth yr ysgrifau loanaidd eraill. Eeallai mai rbain yw'r llyfrau mwyaf dieiihr. Ceir ysgrifau da arnynt a rhydd L. E. yr a graff ei fod yn gyfarwydd a llenydd- iaeta cliweddar ar y llyfrau hyn. Tipyn o anhawsder geir efo damcaniaeth i es- bonio cyfansoddiad y llyfr olaf yn y T. N. Tybir gan rai mai ymgais oedç1 i roi gwin newydd mewn hen gostrelau. Beth Ii, hefyd am berthynas yr Epistolau i'r saith eglwys a chorff yjlyfr. Ni welaf gyfeiriad at hyn o gwbl. Ceir diveddglo aiuderchog gan T. 1. H. ar Feirniadaetu j a Ffydd. Ysgrifena gydag awdurdod— ac mae'r awdurdod yn codi oddiar wy- bodaeth. Mae cael dynion fel T. H. a T. I. H. i gysylltu eu hunain gyda'r llyfr yn gaffaeliad mawr i'r rhai sy'n gyfrifol am ei ddwyn allan, ac nid anmhriodol yn y rhagair yw y diolch yn galonog i'r ddau am eu hysgrifau. Hyderaf y ca gylchrediad eang. Gwna Text Book ardderchog i'n cyfarfodydd diwylliadol y flwyddyn nesaf. Gresyn na fuasai allan yn gynt. Melus, moes mwy." T. C. H.

LLITH OR LLYFRFA, BANGOR. MAES LLAFUR NEWYDD. Fel y gwelir mewn colofn arall y mae Gofyniadau y Maes Llafur am 1914—15 yn barod a gellir eu cael i bob Ysgol erbyn Sul cyntaf blwyddyn y Maes Llafur—y Sul cyntaf o Ebrill. Mae llawer wedi eu harchebu eisoes. Hefyd Esboniad ar "Y Rhufeiniaid 1, gan y Parch W. O. Evans. Dyma ychwanegiad ddirfawr at gyfoeth ein hesboniadaeth. Disgwylid es- boniad gwych ymhob ystyr gan Mr W. O. Evans, ac ni chaiff. yrhai uwchaf eu disgwyliadau eu siomi- yn hytrach bydd eu hedmygedd o'r awdwr yn uwch nac erioed wedi gweled y gyfrol. Ceir yr esboniad mewn cloriau da a thra golygus, a'r argraffwaith o'r fath oreu mewn llythyren ychydig yn fwy na chyf- rolau diweddafcyfres esboniadau y Maes Llafur. Damhegion Iesu Grist Y mae'r Parch Robert W. Jones wedi ysgrifenu llswer ar gyfer yr ieuainc yn Y Winllan o dro i dro a cheir fod ei ymdriniaeth ar y Damhegion' yn eglur, cryno a chynwysfawr. Mae'r Maes yn un diddorol a chaiff y bobl ieuainc athraw medrus i'w cyfarwyddo yn y llaw-lyfr newydd a rhagorcl hwn. Y Safonau. Parha Llyfrau y Safonau i enill ffafr a chymeradwyaeth. Nid oes o ran cynllun, cynwys a darluniau eu rhagorach yng Nghymraeg heddyw. Y maent ar y blaen i Lyfrau Ysgol Sul Cymru. Fel y gwelir oddiwrth yr hysbysiad ceir y safonau mewn tri llyfr. Mae'r I llyfr cyntaf ar gyfer planf dan 8 oed ac yn cynwys Safon I; yr ail lyfr ar gyfer plant dan 9 a 10 oed, ac yn cynwys Safon II a III y trydydd lyfr ar gyfer plant dan 11 a 12 ac yn cynwys Safon IV a V. Y maent bellach mewn arferiad yn y rhan fwyaf o'n Hysgolion Sul a liyderwn na by ad e;thriad cyn di- wedd mis Ebrill. Gyda'r Iesu. Dyma lyfryn del gan y Parch D. Gwynfryn Jones, yn arwain yr ieu- ainc mewn modd dengar i hanes swynol yr Arglwydd Iesu Grist, Mae yn llyfr bychan rhagorol i'w wasgaru ym mhlith y plant, a gwna wobr fuddiol a chymeradwy iawn iddynt. Cynwysa unarddeg o bennodau a darlun gwych yn addurno pob pennod. Wele'r Leitl- au: Awn hyd Fethlel-lem; Yn Nazareth Myn'd i'r Wyl Fawr; Yrnhlith y Doctoriaid Yn ninod- edd Nazareth Yr Efrydydd Dyfal Y Rhagflaenor Mawr Y Llef yn y Diffaethwch Canys j'elly y mae yn weddus Y Temtiad—troi y cerrig yn fara Temtasiwn y Pin acl a'r Mynydd. I'w gael mewn amlen hardd am 4 ceiniog post free, dwsin o gopiau am 3/4. I Eto Ddiwrnod Arall. Gweddi am bob dydd o'r flwydd- yn gan Dr J. H. Jowett, wedi eu cyfieithu yn rhagorol i -G- vmraeg gan y diweddar Mr William Thomas, Llangefni, ydyw y llyfr bychan hardd o dan y teitl "Eto Ddiwrnod Arall. Cyhoeddir ef gan Gyngor Cyflredinol yr Eglwysi Rhyddion dan olygiaeth Elfed. Ei bris ydyy. 2/1 post free. Gellir ei gael o'r Llyfrfa. Dywedir am y cyfieithydrl yn nedireu y llyfr, "Pregethai yn achlysurol bu yn weithiwr ffyddlon ac amlwg gyda'r \V esle; ac yn gynorthwywr paroct i > achos da. Bu'r gyfrol fechan i pan ddaeth allan yn Seisrlegj y n gysur beunyddiol iddo pan oe iccLyd. yn pallu. A'i jchyfieitij M ei orchwylnes iddo dd°i bvii n ai .■ ad He nad oes YIlddi I gp dyddiau.

ETO DIWRNOD ARALL. 1 Y geiriau uchod a ddefnyddir yn i deitl i lyfr bychan defosiynol rhag- orol, a gyhoeddwyd yn ddiweddar j gan Gyngor Cenedlaethol yr Eg- i lwysi Rhyddion Efengylaidd, o waith y Parch J. H. Jowett, M.A., D.D. Trowyd y llyfr o'r Saeson- aeg i Gymraeg, gan y diweddar Mr William Thomas, Llangefni, gwr safai yn amlwg iawn yn mysg trigolion Ynys Mon, mewn cylch- oedd cyhoeddus, gwladol a chref- yddol. Adnabyddid William Thomas gan NVesleald Sir Fon, fel un o'r dynion mwyaf deallus a duwiolfrydig a fu yn eu plith er- ioed mewn cysylltiad a'r Cyfun- deb. Yn nechreu y llyfr hwn ceir y nodiad a ganlyn o berthynas iddo Ganwyd y Cyfieithydd yn Llangefni, ac yno y bu farw. Cafodd ei addysg yn Ngholeg Normalaidd Bangor, a bu yn ath- raw ysgol yng Ngwalchrnai, Llan- erch-y-medd, a Llangefni, ac fel athraw yn fawr ei barch a'i ddyl- anwad. Ymneilltuodd o'r gwaith hwn, a gwnaed ef yn bostfeistr Llangefni. Parhaodd yn athraw a chyfarwyddwr i'r ieuanc ar hyd ei oes. Pregethai yn achlysurol bu yn weithiwr ffyddlon ac amlwg gyda'r Wesleaid, ac yn gynhorth- wywr parod i bob achos da. Bu'r gyfrol fechan hon pan ddaeth allan yn Saesneg, yn gysur beunyddiol iddo pan oedd ei iechyd yn pallu. A'i chyfieithu oedd ei orchwyl nes iddo dderbyn yr alwad i wlad nad oes ynddi gyfrif dyddiau. Mae yno yn dragwyddol haf, Ni wywa byth mo'i blodau braf." Credaf y bydd yn dda gan bawb a adwaenant y diweddar William Thomas yn ogystal ac eraill, na chawsant gyfleusdra erioed i'w ad- nabod, gael y fraint o ddarllen y nodiad blaenorol am dano. Gweddi am bob dydd o'r flwyddyn" ydyw cynwysiad y gyf- rol fechan. Yn Saesneg, mae yr unfedarddeg argraffiad o honni eis- oes allan o'r Wasg, er nad oes ond ychydig amser er pan gyhoeddwyd yr argraffiad cyntaf. Cyhoeddwyd yr argraffiad cvntaf yn Gymraeg, yn ystod y mis hwn, Mawrth, 1914. Os caiff y derbyniad a deilynga, bydd galw yn fuan am argraffiad- au eraill yn Gymraeg. Pris y gyfrol fechan yw swllt, ac mae yn ddiameu gennyf y gellir trefnu i'w chael o'r Llyfrfa Wesleaidd, yn Mangor. Rhoddaf ddwy neu dair o'r gweddiau Am Ionawr 2il, ceir yr un gan lynol:—" Fy Nhad Nefol, dymun- wyf gofio y rhai sydd a thuedd ynof yn fy ngweddi i'w iianghofio. Gweddia dros y rhai nas gallaf eu hoffi. Gwared fi rhag fy nheim- ladau hunanol Newid fy nhu- 'i \? e w' eddiadau Dyro i mi galon dos- turiol. Dyro i mi r purdeb calon sydd yn gallu dod o hyd i"th ddelw ym mhobrnan." Eto am Mawrth 31ain, ceir yr un ganlynol:—" Dduw graslawn, cofia fi wrth fy ngorchwyl. Os yn ol Dy ewyllys, rho i mi ddiwrnod llwydd- ianus. Bydded i'm holl waith gael ei wneud yn iawn. Na foed i mi droi allan unrhyw beth ar haner ei wneud. Bydded i mi Dy ogoneddu Di a gwaith gonest/' 0. H.

CYFARFOD TALAETHOL. Y DE. I Cynhelir yr uchod yn Nhon Pentre (Cylchdaith Treorchv) Mai 3-7, 1914. Byddwn yn dra diolchgar i Ar- olygwyr y Cylchdeithiau am anfon inni enwau y CynrychiolwTyr yn ddioed ar ol i'r Cyfarfodydd Chwarter eu pennodi. Bydd yn dda gennym gael gair hefyd oddiwrth y lleygwyr hynny sydd yn "bywr yn y Cylchdeithisu cyragos yn ein hysbjsu os by da angen darparu llety iddynt neu a fwriadant ddychwelyd yn 01 i'w cartrefi ar ol gwaith y dydd. Ar bedai hyn y drafferth o ddarpai u mwy o lettyoedd na fydd gwir r angen am danynt. K Yr eiddoch. ¿""c, A. C. PEARCE. Mawrth 24ain, 1014.

MARWOLAETH. ROBERTS.—Mawrth JDeg, Mr Thomas Rob- erts, 10, Garden Row, Mostyn, yn • .-o mlwydd oed. Dymuna Mrs Roberts a'r teulu ddr 1 a eu diolchgarwch i bawb am eu 'ji- deimlad, ac am y llytbyrau caredig a dderbyniasant yn y brofeàigaetü y inaerji wedi ei gyfarfod. 10, Garden Row, Mostyn. f "*«