Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
BYD CREFYDDOL.I
BYD CREFYDDOL. I Y Ddiod. I Cynaliwyd cyfres o gyfarfodydd dirwestol arbenig yn Nghastell- nedd yn ddiweddar mewn cysyll- tiad ag Undeb Gobeithluoedd De- heudir Cymru. Traddodwyd an- erchiadau rhagorol vno gan Dr. W. A. Chappie, A.S., a J. Hugh Edwards, A.S. Ymdriniai Dr. Chappie ar niwed yr alcohol ar y corph dynol. Tystiai fod alcohol yn achosi Ilawer o afiechydon. Da oedd ganddo ddweyd fod prif ysbytdai ein gwlad bron a gwneud ymaith a'i ddefnyddio yn llwyr. Bu Ysbytty Leeds un amser yn rhoi ar gyfartaledd gwerth 6s 6c. y pen i'r cleifien, ond yn awr nid ydynt yn caniatau mwy na gwerth 2g. y pen. Bu Ysbytty Guy, Llundain, yn gwario f 1,567 yn flynyddol ar alcohol, ond yn awr nid ydynt yn gwario mwy na £ 150. Dywedai Mr Edwards fod y Llywodraeth tra yn gwario dros 50 miliwn o bunau ar y Llynges i amddiffyn ein gwlad rhag ryw elyn allanol, yn goddef i elyn mewnol a mwy dinystriol i ddifa ein nerth. Credai mai alcohol ydyw prif achosydd darfodedigaeth, ac mai ofer fyddai i'r Llywodraech godi sanatoriums, os gadawant lonydd i'r Fasnach Feddwol. Cadeirydd un o'r cyfarfodydd oedd Syr Sta- fford Howard, Llanelli. Mae o yn credu fel Ilawer eraill y dyllesid gwneyd dirwest yn bwnc gorfodol i'w ddysgu yn yr ysgolion dyddiol. YsgoHon Sul yr Wyddgrug. Syniad rhagorol sydd o'r tu ol i Undeb Ysgolion Sabbothol yr [Wyddgrug. Yr unig beth sy'n eisieu i'w wneud yn berffaith ydyw cael Ysgol Sul yr Eglwys i mewn. Una yr Ymneillduwyr i geisio gwneyd yr ysgol yn fwy effeithiol a phoblogaidd nag erioed. Dyma awgrym i'r rhai sydd yn amcanu at undeb rhwng yf ehwadaii. CofFa Morgan Rhys. Paratoir a chesglir i ddodi colofn goffa i fyny yn ardal Llanfynydd a Chapel Isaac i'r emynydd, Morgan Rhys. Da yw gwneyd ymdrech yn y cyfeiriad hwn. Nid yw'n debyg y cyst swm mawr iawn; ond pa faint bynnag a gyst, dylid gwneud y gwaith. Dyna'r unig ffordd i Gymru gydnabod y rhai roisant ei phethau anwylaf iddi, heblaw y Beibl. Beth fyddai'r meddwl Cvmreig heddyw heb yr emynau sydd yn rhedeg drwyddo ? Hwynthwy sydd wedi dod a'r nef agosaf at y Cymro o bopeth ag eithrio Gair Duw; ac y maent gydag ef o'r cryd i'r bedd. v Methodistiaid Manceinion. Daeth ystadegau C.M. Manches- ter allan yn brydlon ac yn gyflawn, a manwl fel arfer. Y Parch D. D. Williams sy'n ysgrifenu yr anerch- iad. Dywed fod cynydd o 64 yn rhif yr aelodau, fod yr Ysgol Sul yn ychwanegu peth cryfder, a chas- glwyd [1,174 19s. Ic. at y weinid- ogaeth, a f, 3,852 14s. 9c. at bob achos. Nid oes ond tair eglwys mewn dyled,—a dim ond [49 17s. 11--c. yw y tair gyda'u gilydd; tra y mae gan y 14 egl wys aral I weddill o c346 lls. 4c. Yr Annibynwyr a Kikuyu. Dyma benderfyniad Annibynwyr Gorllewin Morganwg:—" Ein bod fel Cynhadledd yn dymuno datgan ein cymeradwyaeth i amcan Cyn- hadledd Kikuyu er sicrhau cyd- weithrediad .rhwng y gwahanol gymdeithasau Cristionogol yn y meusydd cenhadol yn Affrica. Ein bod yn llawenhau yng ngwaith Esgobion Mombassa ac Uganda yn uno yn yr ymdrech i sicr- hau cydweithrediad, ac yn arbenig pan yn ymuno a'u cydgenhadon yn y Swper Sanctaidd. Ein bod yn anghymeradwyo gwaith Esgob Zanzibar yn gwrthod ymuno a'i frodyr yn y Gynhadledd, ac yn condemnio ei ysbryd gwrth-Grist- ioncgol yn dwyn cyhuddiad yn erbyn ei frodyr gerbron awdurdod- au yr Eglwys Esgobol yn Lloegr. Y Methodistiaid Calfinaidd a Dirwest. Cyfarfu Pwyllgor Gweithiol Cymdeithas Ddirwestol y Cyfun- deb yn Rhyl ar y 19 cyfisol. Yn mysg ainrywfaterion fu gerbron pasiwyd y penderfyniad canlynol Ein bod fel Pwyllgor Dirwestol y Gymanfa Gyffredinol yn datgaia mawr lawenydd fod y Mesur i hyr- wyddo Achos Sobrwydd yng Nghymru a Sir Fynwy wedi pasio ei ddarlleniad cyntaf yn Nhy'r Cyffredin gyda'f fath fwyafrif ar- dderchog, ein bod yn hollol argy- hoeddedig fod llais Cymru yn yr alwad am y Mesur hwn yn gryf a phenderfynol, a'n bod yn y modd mwyaf gwresog a hyderus yn pwyso ar y Llywodraeth i roddi i'r Mesur bob hwylusdod a chymorth dichonadwy er pasio y Mesur trwy ddau dy y Senedd yn ystod y tymor hwn. ;• Yn y Mesur hwn sydd dan ofal ein cydwladwr ffyddlon Syr J. Herbert Roberts, A.S., dyma gam ymarferol ar ffordd Ymreolaeth i Gymru-rhoi llywodraethiad Mas nach y Ddiod yn nwylaw y bob!. Prin y mae y Mesur ardderchog hwn wedi cael y sylw a deilynga eto. Gwnelai ein Haelodau Sen- eddol waith tra bendithiol wrth ei gefnogi, nid yn unig yn y Sened 1, ond hefyd mewn cyfarfodydd cy. hoeddus led-led y wlad. Or4 iddynt hwy arwain yn y gad cam deimlo fod calonau gwerin Cymru mor gadarn a'r mynyddoedd wrth eu cefn. Ardderchog o beth fydd- ai cael y Mesur bychan ond gwerthfawr hwn yn ddeddf cyn diwedd y tymor hwn.
GORPHWYSFA, TREGARTH.
GORPHWYSFA, TREGARTH. Nos Fercher diweddaf dirwymyyd ein Cymdeithas i ben gyda swper rhagorol, a mwynhaodd pawb eu hunain gyda'r dan- teithion. Ar ol swper cafwyd cyfarfoct difyr iawn, ac yn ystod y cyfarfod cyflwyn- odd Mr J. Thomas anrheg hardd o Dress- ing Case i'r Parch E. Tegta Davies fel danghosiad o werthfawrogiad y Gyrn- deithas o'i la fur diflino yn ystod y tri tymor. n> ^iw v d diolchgarwch hefyd i'r chwior* d 1 am wasanaethu gan Mr Hemy The."as, Penllyn. ) Gon,
TAMEIDIAU GWLEIDYDDOL.
TAMEIDIAU GWLEIDYDDOL. Ystrywlr Toriaid.—Llithio'r Fydd- in. ApPEL AT Y WERIN. I Fel y canlyn yr ysgrifena Teyrn- garwr :— Foneddigion, "O'r diwedd, y mae Ystryw Tori aid y Bendefigaeth yn noeth o flaen llygaid y deyrnas Er's rhai blynyddoedd, bellach— a'r ddwy flynedd ddiweddaf yn ar- benig-y maent yn llechwraidd wedi bod yn gwenwyno a llithio'r Army—er mwyn herio Deddfwr- iaeth Prydain. Ond y mae Helynt Curragh (yn lwerddon) wedi bradychu'r ystryw (plot), a gwn- euthur y Cynllwynwyr yn wawd i'r byd gwareiddiedig! Tra yr oedd y Prifweinidog di- gymmhar, Mr Asquith, yn symmud yn mlaen yn ofalus a hynny yn ngoleuni'r Cyfansoddiad (Constitu- tion) Prydeinig-yr oedd Toriaid Ty'r Arglwyddi ynghyd a'u clym- blaid ynfyd yn Nhy'r Cyffredin, yn treio'u goreu i feddianu'r Army o'u plaid hwy. Ac ni fu'r fath Frad a hyn erioed yn hanes y deyrnas. N id yn fuan yr anghofia'r Wlad araeth annoeth gwr o safle'r Ar- glwydd Roberts beth amser yn ol yn Nhy'r Arglwyddi, i'r cyfeiriad hwn—' A most mischievous speech,' chwedl y Manchester Guardian' am dani foreu dranoeth. Yn awr, dyma gyfle Gwerin Gwlad i brotestio-a dwyn ynfyd- ion balchaidd Ty'r Arglwyddi ar eu gliniau, a phrofi unwaith ac am byth iddynt mai Trech Gwlad nag Arglwydd. Gymru, o bob dosbarth; yn Fas- nachwyr, Ffermwyr, Glowyr, Chwarelwyr, &c.a oddefwch i'r a nfadwaith hwn barhau ? Y mae'r allwedd i'r Fuddugoliaeth yn eich Haw. Cofiwch nad Ymreolaeth na Dadgysylltiad yn gymmaint yw'r cwestiwn yn awr; ond yn hytraeh Seiliau Cymdeithas a Deddfwriaeth Ddilwgr. Na thwyller chwi mwyach gan nac Arglwydd Tirol, na Brewer, na Thafarnwr, nac Esgob, na gweniaith undyn byw. Eiddo pwy yw'r Army—dyna'r pwngc Cofier, y mae pob sail i gredu ddarfod i'r Brenin (Sior V.) weith- redu'n berffaith amhleidiol. x Sicr- lhewch chwithau yr Orsedd—drwy. eich gwroldeb yn yr argyfwng presennol. Oni chofiwch Ryfel ynfyd De Affrig-Rhyfel y Miliwnwyr Tori- aidd-a gostiodd i'n gwlad, heb law miloedd lawer o fywydau gwerthfawr, gymmaint a 250,000, OOOp.! Ac onid y Blaid Doriaidd sydd with wraidd mwyafrif mawr 'I Rhyfeloedd Prydain ? 0 Brydain Gristionogol! pa gy- ¡ hyd y'th dwyllir gan y Ddelw Aur ? Cywirdeb Esgob. I Un rhyfedd yw Esgob Llanelwy. Ychydig 'lawn mae In'falio am gy- wirdeb ei osodiadau. Pan yn anerch cynulleidfa o foneddigesau yn Grosvenor Gardens yn Llundain y dydd o'r blaen, dywedodd mai yn 1870 y rhoddwyd bod i'r pen- derfyniad cyntaf yn erbyn Dadgys- ylltiad yn Nghymru. Felly'n wir. Edryched yr Esgob eto. Dim ildio i fod. I Bu Mr Percy Illingworth, y Prif Chwip Rhyddfrydig, yn anerch cyfarfod yn Blackburn. Rhoes bedwar sicrwydd neillduol i'r cyf- arfod :— (1) —Y bydd i'r cwestiwn sydd wedi ei godi gael ei settlo gan y blaid Rhyddfrydig ar ei linellau ei hun, yn ei ffordd ei hun, ac yn ei amser ei hun, ac na bydd i'r Llyw- odraeth gymmeryd ei hattal na'i gwyro trwy unrhyw fygythion o gwbl.' (2)-Fod ffrwythau y Ddeddf Seneddol i gael eu casglu. (3)-Fod y Brenin, trwy yr adeg mwyaf cynnhyrfus ac anhawdd, wedi gweithredu yn y modd mwyaf cyfansoddiadol. (4)—Pe byddai pob swyddog Prydeinig yn y fyddin yn ymddis- wyddo, ni bydd i'r Llywodraeth ildio yr un blewyn oddi wrth y dasg sydd ganddynt mewn Haw. Yr oedd y brwydfrydedd mwyaf yn bodoli yn y cyfarfod, a rhoed cymeradwyaeth faith a byddarol i Mr Percy Illingworth ar derfyn ei araeth. Llafur a Rhyddfrydiaeth. I Gwnaeth Llywydd Cymdeithas Ryddfrydol De Morganwg apel amserol iawn y dydd o'r blaen trwy apelio am gynhadledd o arweinwyr Plaid Llafur a'r Blaid Ryddfrydol er dod i gyd.ddeall= twriaeth. Gresyn mawr yw i'r sedd gael ei pheryglu trwy ymran- iadau. Gan yr ymdrechant i sicr= hau yr un buddianau, ni ddylid petruso aberthu llawer er cael y ddwy blaid gref yn un i gydweith- redu yn erbyn yr un gelyn, a sicrhau buddugoliaeth fawr eto. Y Methodistiaid a'r Eglwys. I Mae tua dau adwsm o Bwyllgor Gwrth-ddadwaddolwyr Esgobaeth Bangor yn perthyn i'r Methodist- iaid. Dylai y 'Llan' ddweyd pa nifer o honynt sydd yn Doriaid. Tybed nad oes ar y Parch John Owen, M.A., Criccieth, awydd oblegid hyn, uno y Corff" a'r Eglwys.
I Y BEIBL. I
Hanes y genedl yw un sianel y dat- guddiad dwyfol. Ond yr oedd i'r dat guddiad sianel arall, sef, profiad person- au unigol. Pan y byddai cyfran gorff y genedl yn isel mewn ysbrydolrwydd ac am hynny mewn gweledigaeth, ceid proffwyd welai ymhellach ac a dreidd- iai yn ddyfnach i ddirgelion Duw a bywyd, ac ynddo ef datguddiai Duw ei Hun i'r oil. Mae yn y Beibl hanes tri math o brofiad yn sianelau y datguddiad, yn ol yr awdur hwn 1. profiad mewn gweledigaeth; 2. profiad mewn cwrs weithrediad araf: profiad amherffaith yn cael ei fynegi. 1. Engraifft o'r profiad drwy weledig- aeth yw Esaiah ac Esecial. Mown gweledigaeth y derbyniodd y naill a'r Hall y gwirionedd. Rhoed i Esaiah olwg newydd ar sancteiddrwydd Duw a phechod, a'r gwrthdarawiad sydd rhyngddynt. Nid.Esaiah oedd y cyntaf- i ddysgu hyn, ond iddo ef y daeth yn argyhoeddiad ac yn chwyldroad gyntaf. I Eseciel syniad newydd am benar- glwyddiaeth Duw a roed, ac o hwn y tyfodd ei ddiwinyddiaeth. 2. Engraifft o brofiad trwy gwrs hir ac araf yw eiddo Hosea a Jeremiah a Paul. Yn ei helynt teuluaidd ei hun- anffyddlondeb ei wraig a'i hadferiad i burdeb a chartref-dysgodd y proffwyd barodrwydd Duw i adfer y colledig. Drwy ffenestr ei galon ei hun edrychodd i mewn i galon Duw. Yna mae pwys- lais ei genadwri ar gariad Duw. 0 brofiad araf y daeth cyfroddiad Jeremiah i'r datguddiad yn y syniad o gyfamod newydd rhwng y person unigol a Duw. Barna Dr. Peake fod y gwir- ionedd yma wedi dod i Jeremiah o her- wydd calibre neillduol ei feddwl. Nid oes angen am i mi helaethu ar Paul fel engraifft am ein bod yn ddigon hyddysg ag ef. Ond ceir yn y Beibl fynegiad o brof- iad ei hun. Nis gellir ei ddeall heb gofio hyn. Nid gair Duw i ddyn yn unig yw, ond gair dyn wrth Dduw. Ceir y galon ddynol ynddo yn datgan ei dyheadau, ei theimladau, ei mawl, ei hiraeth, ei hedifeirwch. Dengys hyn fod yn y Beibl elfen ddynol, yr hyn a.'i gwna yn real iawn inni. Camgymeriad rhy gyffredin yw tybio ei fod yn llai o werth ar y:cyfrif hwn. Gwerthfawrocach yw. It is a human heart which throps in the Beibl, and it is this whichgrips us with such unequalled power," ebai Peake. It is because Scripture is often so instinct with emotion begotten of experience that it casts so strange a spell upon us and stirs us to the inmost depths ebai efe drachefn. Yn rhyw- le yn y llyfr sonia y Dr am hawl Llyfr y Pregethwr i'r Canon, er mai pessim ist rhonc oedd y Pregethwr yn cyfrif bywyd yn wagedd. Ond fel mynegiad gonest o brofiad, a datguddiad o syniad- au cyfnod arbenig, paham nad oes iddo le yn y Canon ? Buasai y Beibl yn dlotach hebddo. Felly, i edrych yn ol, adroddiad yw y Beibl o Dduw yn datguddio ei Hun yn hanes y genedl ac ym mhrofiad yr un igol. Yr oedd y datguddiad yn bod ar wahan i'r ysgrythyr, ond mynegwyd ef a chadwyd ef rhag ei lygru pan glowyd ef mewn ysgrifen. Oddiar y safbwynt yna gymer ein hawdur gallwn edrych yn awr ar III. Ysbrydoliaeth ac awdurdod y Beibl. Tasg galed yw darnodi ysbrydoliaeth y Beibi heb ei dynnu i lawr ar un Haw na'i dradyrchafu ar y Ilaw arall. It is much more important for us to feel the inspiration of the Bible than to con- struct an adequate dogma about it." Coleddid syniad caetb, peirianol am ysbrydoliaeth unwaith, a gwneir hynny eto gan y werinos. Hwyrach mai o'r dybiaeth eithafol Hebreig am yr H. D. y disgynodd yr athrawiaeth gaeth. Yn y Talmud dywedir fod pum llyfr Moses wedi eu hadrodd gan Dduw i Mosesi Yn Alexandria, dan ddylanwad Platon- aidd, delid fod ysbrydoliaeth yn dodi heibio y galluoedd dynol. Iestyn Fer- thyr oedd yr un awgrymodd fod yr Ysbryd Glan yn defnyddio yr ysgrifen- enydd fel y gwna y chwareuwr y erwth bewr delyn. Priodolid awdurdod an- ffaeledig i'r Beibl, ond daeth eisteddle yr awdurdod i gael ei gosod yn yr eglwys wedi hyn. Taflodd Luther amheuaeth ar ganon yr ysgrythyr, a daliai yr eg wyddor hon i benderfynu hawl i'r Can- on-y graddau y ca Crist le yn y llyfr. Hawdd oedd iddb ar yr egwyddor yma alw Epistol Iago yn epistol gwellt. Gan y syniad peirianol am ysbrydol- iaeth ai dynion mor bell a dyweyd mai oier holi am awduraeth y llyfr hwn ac arall, gan mai yr Ysbryd Glan yw awdwr yr holl ysgrythyr. Pen ac nid Penman oedd yr ysgrifenydd yn Haw yr Ysbryd Glan yn ol yr athrawiaeth gaeth hon Geilw Dr Peake ein sylw fyth a hefyd at y perygl o fyned at y Beibf gyda syniad rhaglunieiig am ysbrydol- iaeth. Dylem seilio ein hathrawiaeth yn ol y ffeithiau. Os gwneir hynny, ni cba ysbrydoliaeth eiriol gyfleustra i sangu. Mae amhuraeb y testyn a diffygion y cyfieithiad yn gwneyd hynny yn amhosibl. Mae yn amhosibl credu fod y Beibl yn ddigymysg yn genadwri Duw a bod yn ffyddlon i'r ffeithiau. Gan mai datguddiad yn dyfod atom drwy sianelau hanes a phrofiad yw y datguddiad dwyfol, rbaid i'r elfen ddynol o angenrheidrwydd fod yn amlwg yn y Beibl. Mae yr elfen ddynol yn pender- fynu arwyddion (phenomena) ysbrydol- iaeth, oblegid dibyna ei ffurf ar natur y deilydd. Nerth corfforol yw weithiau, fel yn Samson medr meddwl bryd arall, treiddgarwch ac athrylith moesol a chrefyddol bryd arall. Mae'n eglur fod ffurf ysbrydoliaeth yn newid fel y tyfai dyn o'r amrwd i'r diwylliedig. Y ffordd i synied yn briodol am ys- brydoliaeth y Beibl yw ei gymeryd yn ei gyfanrwydd, fel adroddiad o Dduw yn datguddio ei Hun yn raddol yn ol cymhwysder dynion i dderbyn y dat- guddiad. Mae gofyn a yw pob rhan o'r Beibl mor ysbrydoledig a'i gilydd yn cyfodi o syniad cyfeiliornus am yr oil o honno. Cam a'r Beibl yw ei rannu yn hytrach nag edrych arno fel un cyfan- waith. Pan ofynir a yw ysbrydoliaeth y Beibl yn wahanol i ysbrydoliaeth beirdd a llenorion, oddiar syniad amherffaith am wasanaeth yr Ysgrythyr y gwneir hynny. Anturia Dr. Peake ddyweud mai ysbrydoliaeth o natur secular yw eiddo Shakespeare, er engraifft, tra y mae ysbrydoliaeth y Beibl yn grefyddol, In Shakespeare it is the inspiraton of a supreme poetical genius." "The in- spiration we find in the Bible is that of supreme religious genius." Nid pawb mae'n debyg aiff gyda y Dr ar hyd y llwybr hwn. Beth pe cymerasai efe Bunyan yn lie Shakespeare, sut y?gwa- haniaethai. Ond y mae cymharu yn beryglus, oblegid yr holl Feibl ddylid ei gymeryd dan ystyriaeth gyda dat- guddiad y tu ol iddo. Nid fel yna y dylid gwneud ond myned at y Beibl fel cofnodydd o ddatguddiad Duw i genedl feddai athrylith tu hwnt i un genedl arall mewn pethau crefyddol. Gwna hyn bob rhan o'r Ysgrythyr o bwys, oblegid nad oes un ran o honni yn am herthynasol, er y gellid tybio am dani yn llai neu yn fwy nag yw. Mae ein syniad am ysbrydoliaeth y Beibl yn rhwym o effeithio ar ein syn- iad am ei awdurdpd. I ryw bobl mae yn awdurdod anffaeledig, ond i'r rhai a wel ynddo yr elfen ddynol yn' ogystal a'r ddwyfol nis gall fod yn anffaeledig. Edrych Dr. Peake ar ei awdurdod oddiar ddau safbwynt. 1. Cyfrifa fod y Beibl y casgliad- gwerthfawrocaf sy'n bod o ddatguddiad- au clasurol ar grefydd gan gorff o ddyn ion wedi eu goleuo gan yr Ysbryd Glan. Yna dywed hyn, os gosodir mewn ysgrifen neu os mynegir ar lafar y dat- guddiad deiliadol dderbynia y sant, yna gellir hawlio yr un math o awdur- dod dros yr hyn a fynegir ag a hawlir dros y sicrwydd mewnol a fedd y sant. Gyda'r gwahaniaelh yma fod yn am- hosibl mynegi profiad yn hollol fel y ceir ef. 2. Ar ddysgeidiaeth anffaeledig Crist y gesyd yr awdur hefyd awdurdod y Beibl. Yn ei eiriau Ef y ceir yr egwyddor i lunio ein diwinyddiaeth wrthi, a'r syniad terfynol am Dduw. Tybed nad oferedd yw ceisio darnodi awdurdod y Beibl. Onid i'w deimlo y mae, ac nid i'w ddeffinio ? Rhaid i'n calon ni fod yn yr un cywair a'r Beibl ei hun cyn y teimlwn ei awdurdod na'i ysbrydoliaetb. Os deuwn at y Beibl heb un math o ragdybiaeth, heb unrhyw argyhoeddiad yn flaenorol ei fod yn ysbrydoledig, argyhoeddir ni ei fod yn ysbrydoledig am y gwthia ei awdurdod arnom wrth ei ddarllen. Y gallu hwn i wneyd hyn yw yr hyn a olygaf wrth ysbrydoliaeth." Dyna ddywed Dr. Denney. Dyna hefyd un o brif ddad- leuon y Tadau. Gelwid ef gan y Tadau Lladinaidd yn Testimonium Sanctus Spiriti." IV. Gwerth arhosol y Beibl. Tylodi y Beibl a wna beirniadaeth yn ngolwg y lliaws, ond fel mater o ffaith ei gefnogi a wiaa. Ystyrid fod cael awdurdod anffaeledig ar bob mater ynddo yn fantais anmhrisiadwy, ac ni ddylid anwybyddu y gwasanaeth a wnaeth y syniad yn yr amser gynt. Mao beirniadaeth eisoes wedi enill i ni rai pethau gwerthfawr: gwna y Beibl yn fwy rhesymol drwy roddi i'r elfen ddynol ei lie priodol ynddo gwna ei unoliaeth yn fwy bywiol, ac yn llai peirianol: lliosoga Iwybrau ysbrydoliaeth ddwyfol, a thrwy hynny gwna fywyd clefyddol Israel yn gyfoethocach gwasgara ysbrydoliaeth dros bob math o ddynion o athrylith grefyddol, a dengys ini na fu cyfnod yn haiaes y genedl heb fod Duw yn siarad wrthi drwy ei phroffwydi. Os estynir amseriad rhai o lyfrau'r H. D. i amser diweddarach na'r hen syniad, tybir fod hynny yn wneuth- ur camwri a'r datguddiad. Ond cam- gymeriad dybryd yw hyny. Gogonedd- usach yw y casgliad a dynn yr uwch- feirniadaeth fod y cyfuod o, bed war can' mlynedd rhwng Malachi ac loan Fedyddiwr, ystyrid o'r blaen yn ddi- ffaeth-fod y cyfnod hwn yn eithriadol o gynyrchiol mewn llenyddiaeth uwch* raddol. Llawer o enillion eraill ellid eu croniclo, ond dywedwyd digon i ddangos fod y Beibl yn gyfoethocach drwy feirniadaeth nag hebddi. Y bennod olaf sydd gan Dr. Peae yw ar werth arhosol yr Ysgrythyr. Ond dyweder a, fyner am y Beibl, beirniadaeth neji beidio, perthyn iddo werth amhrisiadwy. Mae yn gyfoethog mewn maeth i'n henaid. Sieryd wrthym :mewn iaith a chenadwri na heneiddiant daw atom pryd na wiw i un math arall o lenyddiaeth ddod': it is our intimate companion, relieving the tedious monotony of the way drwy yr elfen gref o deimlad geir ynddo dyrchafa ni uwchlaw y cyffredin. Dywedodd Renan mai yr unig lyfrau gaiff eu hailargraffu yn mhen mil o flynyddoedd fydd Homer a'r Beibl. Nid rhyfedd i'r Frenhines Alexandra grefu gan ei mab ein Brenin Sior V. i ofalu darllen rhan o'r Beibl bob dydd, a 'i fod yntau yn beunyddiol gyflawni ei addewid. Gresyn fod cyn lleied o ddar- llen ar y Beibl yn y dyddiau hyn. Nid yw yn syn fod bywyd ysbrydol yr eglwysi yn isel tra y ffynna cymaint o anwybodaeth am y Beibl, oblegid fel y dywed Dr. Peake, mae'r ddau yn cyd- fynd. Mae gennym genadwri neillduol f'r oes hon i ddeffro diddordeb ein pobl yn y Gair y gellir ei ysgrifennu gyda'r brif lythyren o hyd. A chan y ffynna y fath anwybodaeth yn ei gylch yr wyf yn credu y dylem fod yn gynil yn y pulpud yn ein beirniadaeth. Hyd y gwelaf fi ychvdig iawn o berygl sy yn y dyddiau hyn i lenyddiaeth rad a rationalistic andwyo ein pobl ieuainc, oblegid ni byddaf fi yn ddigon o ffodus i gyfarfod a dynion ieuainc yn ddigon meddylgar i ddarllen dim cadarn na simsan. Hwyrach fod rhai o honoch chwi yn fwy ffodus na mi yn hyn o beth. Buasai llai o berygl oddiwrth ein sylwadau uwchfeirniadol pe bae ein pobl yn fwy hyddysg yn y Beibl. I'r lliaws mae y Beibl yn anffaeledig, a rhag porthi amheuaeth, gadewch inni fod yn ofalus beth a ddywedom o'r pulpud am yr hyn a ystyrir yn air Duw o'r dechre i'w ddiwedd. *Papur a ddarllenwyd yng Nghyfarfod y Gweinidogion Ieuainc yng Nghaer- lleon, Mawrth 19eg, 1914.