Gwyliedydd Newydd

Wyliedydd Newydd, aros ar from:, Ac edrych allan am yr iawn a'rpur, Gwas'naetha grefydd,—seinia ar ein clyw Os gelyn feiddia gyffwrdd Ddinas Duw. TALFARDD.

Y Diweddar Blrcb. T. J. Pritchard Xfilandjfi), Cadeirjdd Talaith y De. Pan y clywais, ac y gwelais ei 4U ddarlun byw yn y South Wales Daily News," dydd Mawrth, cod- odd hiraeth calon, ac aeth deigryn dros fy ngrudd, a saeth i'm bron, ac aeth fy meddwl yn chwim yn ol dros ddeugain mlynedd i Bethel," Capel y Wesleaid, Rhigos, pan y :safai yn y pulpud yn llanc ieuanc, Uwydlas ei wedd, yn rhoi Emyn allan i ddechreu y cwrdd. O! y thrill deimlais; yr oedd ganddo lais swynol, a gallai bwysleisio yr adeg honno, ond nid oedd wedi ei Verffeitlqio, na'i gaboli ond ychydig i'w gymharu a'r hyn ddaeth ar ol llyn. Yr oedd y pryd hwnnvv gar- 'tref gyda'i rieni yn Ferndale. Cydiodd fy serch ynddo, ac er iddo .grwydro, am ysbaid i'r Coleg a -mannau eraill, parheais i'w garu a'i edmygu am ei ddawn, a'i ath- rylith, a'i foneddigeiddrwydd. Yr oedd yn dywysog ymhlith ei frodyr fel boneddwr yr oedd yn debyg i -4' Cynfaen yn y gras hwn, a'r ddau yn debyg i'r Iesu. Y tro diweddai i mi ei weld, a -chael gair ganddo, oedd yng onghapel Eglwysbach, Pontypridd, yn y Convention alwyd oddeutu blwyddyn yn ol i geisio deffroi ein gilydd i ymgysegriad 1 waith yr Arglwydd. Canfyddwn fod rhyw 44 bryfyn wedi cydio gafael ynddo, ac oedd yn dechreu bwy to. ei nerth. Yr oedd y goler wen oedd am ei wddf yn dechreu llacio, dywedais wrthyf fy hun, ac wrth fy meddyg niwyn, Mr Arthur Jones, y mae arnaf ofn fod yna elyn ynglyn ac ef sydd yn mynd i'w dynnu i'r Byd a ddaw:" ac celiddo ym ladd yn galed i'w orchfygu, a chael help meddyg- ol goraf tref Caerdydd, awelon mor Porthcawl, a thynerwch priod, brawd, a chyfeillion hoff, angau a -orfu, ac aeth i mewn i'r Orffwysfa dragwyddol, mewn "cariad a hedd," dydd Llun, lonawr 21ain, yn -65 mlwydd oed. Cefais lawer o'i gwmni yma a thraw. oblegid yr oedd yn breg- .ethwr cyrddau mawr," ac yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf yr wyf wedi erwydro tipyn fy hun clyw- ais ef yn pregethu yn Llansamlet, Port Talbot, a Chwm Nedd, ac mewn lleoedd eraill nad oes gen- Bym ni achosion ynddynt. Nid wyf yn meddwl nad oes capel yn «in Talaith fach ni, nad oedd Glandyfi wedi bod yn pregethu, darlithio, neu areithio ynddo; ac ambell dro yr oedd yn feistr ar y -gynulleidfa, a byddai y dylanwad- au dwyfol yn rymus. Pregethai yn fynych yn Seisnig, yr oedd ganddo svocabulary eang, a da: ni fu yn ddiffygiol mewn iaith. Tra yn byw yn Aberdar, cefais lawer o'i gymdeithas yn y capel, ac yn y ty. Yr oedd yma yn an- terth ei nerth: pregethai yn ddwys, ac ambell foreu Sabboth yr oedd yn hedfan yn uchel i'r uchel derau, a byddai y gwlith yn disgyn "yn drwm, nes ireiddio'r prennau, v planhigion, a'r egin grawn. Elai i mewn drwy ddrws y cynt .,edd i Babell y Cyfarfpd fel aich- offeiriad i ddal cymundeb a Duw ac Q.! fel y gweddiau am fendith- ion i'r praidd, a thros y byd yn ei dlodi a'i wasgfa oedd yn ceisio byw tu allan i fendithion gras. Clywais y diweddar Mr Watkins yn dweyd lawer gwaith: Gresyn ilia fyddai Mr Pritchard yn St.Paul's Cathedral y boreu yma." Ac 0 'r perarogl hyfryd godai o'i ymad- roddion mwyn, a synwyrol yn y gyfeillach nos Iau. Er blinder y dydd a'i helyntion,—-melus a chwerw,-teinilem yn y seiat lawer noson fod "palmwydden a ffyn- non"wedi ei chael, ac adnewydd iad nerth wedi ei dderbyn. Ac ar ol y seiat trown i mewn i'w dy am fygyn a mygom": nid oedd yn gartrefol gydag helyntion y byd, a manion bethau y Gylchdaith, ond Oh! yr oedd yn gartrefol gyda phethau mawr yr efengyl a'r byd ysbrydol: yr oedd yn athraw mewn diwinyddiaeth, athroniaeth, gwy ddoniaeth, a barddoniaeth. Llawer tro y teimlais fod yr amser a dreul- iais yn ei gwmni wedi bod yn ennill dirfawr, ac wedi fy symud r tywyliwch i'r goleuni. Nid oedd surni yn ei natur, a gallech fynd ato fel at blentyn, a gofyn unrhyw beth iddo. Yr oedd mor llawn o wybodaeth a'r Encyclopedia goreu, ac eto heb ymgais i ddangos ei fod yn gwybod dim. Pan yn troi at y bwrdd am damaid ei ymadrodd mynych oedd-" Plain living, high thinking," sydd yma. Siarad yn uchel yr oedd ef bob amser am ei frodyr, ac am bawb pan y tuedd- w'b; pan y tuedd- ai i feirniadu ambell dro, yr oedd ganddo ef ffordd arall i weld y gwrthrych, ac yr oedd honno yn fwy ysblenydd o lawer. Yr oedd yn cael ei ddal, fel pawb, gan ddi- galondid ar rai adegau, ac edrych ai yn ddu a digalon wrth weld ein safle ni fel enwad yn y De, ac yr oedd yn gwbl argyhoeddedig ers blynyddau mai ein hunig iachaw- dwriaeth fel Talaith oedd cael mwy o gyd ddeall rhyngom a'r Dataith agosaf atom. Ond yr oedd yn Gymro i'r earn, ac yn caru ei iaith a'i genedl: wedi y deffroad diweddaf yn yr iaith Gymraeg, Hwyrach y daw yn well eto," meddai. ac y gwelir y Dalaith yn blodeuo fel gardd yr Arglwydd." Pan y dadleuech ag ef ar unrhyw fater, yr oeddych yn rhwym o gan- fod y boneddwr uchel yn dod i'r golwg fel gweithien o aur pur. Yn ol fy marn onest, yr wyf yn medd- wl mae efe oedd un o'r gweinidog- ion mwyaf diwylliedig yn ein Talaith, a'i gymeryd drwodd a thro. Dywed rhywun, o bosibl, fod yna lawer o fan golliadau ynddo, dichon fod. Nid oedd yn Ddeddf Rhoddwr," nag yn "Consrcript"; ac hwyrach ei fod yn wan fel ar- weinydd, gyda rhy ychydig o'r initiative,-o'r mentro i linell y tAn. Ond yr oedd yn arweinydd praidd Duw at y "dyfroedd gris- ial'' a'r borfa werddlas." Gwr tangnefeddus, a'i enaid wedi ei lanw a chariad, a brwdfrydedd yn llifo drosodd i gadw y colledig, ac i amddiffyn muriau y Jerusalem nefol. Cafodd ei fanteisio ac addysg tuhwnt i'w gyfoedion, diau y ceir rhywun mwy ei ddawn na mi i ddadlenu y pethau byn. Nid oedd yn dal ei gorff, ond yn fawr mewn meddwl-" Mind is the standard of man." Rhoddodd yr oil o honno ar allor ei Dduw a'i Eglwys, a bu yn llosgi ac yn goleuo am dros ddeugain mlynedd. Melus fydd dy hunell; cawn gwrdd eto tu draw i'r afon," ac yno ni ddywed neb claf ydwyf." Mountain Ash. HYWELNEDD.

TRYSORFA'R GWYLIEDYDD NEWYDD." Derbynied y Cyfeillion canlynol ein diolch am eu rhoddron i gyn orthwyo y G.N. yn yr argyfwng s d Parch Hugh Evans, Rhyl 3 0 Mr T. Griffith, Glynceiriog. 16 Mr Charles Humphreys, Llan. faircaereinion 5 0 Mr W. O. Williams, Bangor 5 0

Deddf yr Eglwys Gymreig. I (Gan Mr HAYDN JON-ES, A.S.). Galwyd fy sylw at lythyr gan Esgob Ty Ddewi a gyhoeddwyd yn y 'South Wales Daily News' am y 5ed o'r mis hwn. Ymddeng- ys i mi ei fod yn bennaf yn atebiad i sylwadau a wnaed gan fy nghyf- aill a'm cyd-aelod, Mr Llewelyn Williams. Mae'm cyfaill yn hollol abl i ateb drosto ei hun, ac am sylw'r Esgob ar yr hyn a ddywedoddefe nid oes angen i mi ddweyd dim. Sut bynnag, wrth basio mae'r Esgob yn cyfeirio at lythyr o'm heiddo a gyhoeddwyd drwy'r wasg. Ya y llythyr hwnnw gwnaethum osodiadau penodol ynghylch effaith gohirio dyddiad dadwaddoliad ar gyllid yr Eglwys Gymreig yn y dyfodol, sef 1. Mai yr unig golled a achosir drwy'r gohiriad ydyw yr hyn' gymer le ynglyn a bywiolaethau a ddaw'n wag cyn dyddiau dad- waddoliad." Mae pob bywwiol- 'aethau ddaw'n wag, wrth gwrs, yn rhoi diwedd ar bob budd personol A chymryd yn ganiataol y bydd 150 o fywiolaethau yn dyfod yn wag, bydd y golled flynyddol yn £ "17,550. A phrisio hyn yn ol pryniant 13eg mlynedd, mae'r golled mewn cyfalaf yn £ "228,150. 2. Mae yna enillion drwy'r gohirad sydd yri gosod yr Eglwys mewn safle ariannol gryfach nag a fuasai pe rhoddasid y Ddeddf mewn gweithrediad ar unwaith. Dyma y rhai hyn:- (a) Drwy gynnydd yng ngwerth y Degwm,—a amcan gyfrifir yn £ 46,000 yn 1918, yr hyn sydd yn gyfartal i gyfalaf o £ 598,000. (b) Drwy'r ennill yn y blwydd- daliadau a delir yn lIe Degwm allan o'r Commutation Fund. 0 dan y Ddeddf mae blwydd-dal i'w dalu i bob un sy'n dal byw ioliaeth blwyfol yn lie Uegwm Mae pob gohiriad o flwyddyn gan hynny yn golygu arbediad o un flwyddyn o Flwydd dal. Effaith y tair blynedd o ohiriad sydd eisoes wedi myned heibio ydyw arbed o leiaf £ "220,000. (c) Byddai yr ychwanegiadau hyn at y Commutation Fund, ynghyd a'r cynnydd yn y llogau ar ba rai y buddsoddir y Drysor- fa,—o 3-1 y cant,—yn golygu cyn- nydd yn nerbyuiadau yr Eglwys (ar ol tynnu allan y golled a nodir uchod yn paragrafi 1) o 67,550 y flwyddyn, ac yn gwneud y derbyniadau yn ddigon i gyfar- fod cyflog y clerigwyr fel y safent yn 1916, gan adael gweddill o cl6,212 hob ddefynddio ceiniog o gyfalaf aruthrol y Commu- tation Fund o tua 21 o filiynau o bunaau. Yr unig bwynt ar ba un y mae'r Esgob yn gwrthwynebu ydyw fy ngosodiad yn paragraff 2 (a) fod y £ 46,000 o gynnydd blynyddol yn y Degwm-yr hyn sy'n gyfartal i gynnydd o E598,000 mewn cyfalaf, -yn ennill parhaol i'r Eglwys. Ei ddadl ef ydyw fod y swm hwn yn cael ei gyflwyno drosodd i'r rhai fydd yn dal y bywiolaethau, ac felly nad yw yn ddim ond budd personol i'r rhai fydd yn dal byw- iolaethau yn awr. Nid oes amheuaeth nad yw y clerigwyr ar hyn o bryd yn derbyn llawn fudd y cynnydd yng ngwerth y Degwm, and mae haeriad yr Esgob fod Corff Cynrychioliadol yr Eglwys yn gyfreithiol gyfrifol i barhau i'w dalu ar ol dyddiad datgysylltiadyn hollol anghywir. Oblegid tra y mae'r Ddeddf yn gosod i lawr yn fanwl fod yn rhaid i'r Degwm gael ei brynu rhwng y Genedl a Chorff Cynrychioliadol yr Eglwys yn ol y cyfartaledd saith mlynyddol fydd at y pryd mewn grym, mae y Ddeddf yr un' mor bendant yn ymgadw rhag rhwymo Corff Cyn- rychioliadol yr Eglwys i bender- fynu yn ol yr un cyfartaledd, swm y blwydd-daliadau a delir i r rhai fydd yn dal bywiolaethau. Mae y Ddeddf yn darpar fod y blwydd- daliadau a delir i'r rhai fydd yn dal bywiolaethau yn lie Degwm i fod yn ddarostyndeig i unrhyw drefn- iant a wneir rhyngddynt a'r Corff Cynrychioliadol.' A ydyw yr Esgob yn ddifrifol yn disgwyl i'r cyhoedd gredu y bydd y blwydd- daliadau yn cael eu penderfynu yn ol gwerth eithriadol o uchel y Degwm fel y digwyddo fod ar ddyddiad dadwaddoliad,' ac nid yn hytrach yn ol y gwerth fydd yn cynrychioli cyfartaledd teg? A yw yr Esgob yn awgrymu fod y clerigwyr i fwynhau Elw Rhyfel yn adeg Heddwch ? Ac os yw yn golygu hyn, a ydyw efe yn meddwl v bydd i unrhyw Gorff Cynrychiol- iadol roi ei gefnogaeth i'r fath syniad ? Oherwydd fod: gennyf fwy o ffydd na hynyna yn noethin- eb a deheurwydd rrfasnachol y Corff Cynrychioliadoly darfui mi haeru yn fy llythyr blaenorol, a daliai i haeru eto fod y cynnydd hwn yng ngwerth y Degwm yn golygu cynnydd parhaol yng nghyllid yr Eglwys wedi ei Datgysylltu. Gyda golwg ar paragraff yn lythyr yr Esgob ymha un y cyfeiria at y swm o £ 31,000 sydd fel yr haera efe yn ymddangos ar un ochr i'r fantolen ac nid ar yr ochr arall, dymunaf ei atgofio fod y Papur Seneddol am Mawrth 20fed, 1913, ar ba un y mae efe yn seilio ei ddadl, yn cynnwys hefyd atebiad yr Ysgrifennydd Cartrefol i'r haeriad yna. Mae'r Esgob yn an- wybyddu yr atebiad hwn. Ond hyd yn oed pe byddai y golled a achosir gan doadwaddoliad £ 31,000 yn fwy na'r amcangyfrif cyntaf,—yr hyn yr wyf yn ei wadu,—ni byddai hynny yn effei thiodim ar fy nadl fod y gohiriad oherwydd y rhyfel nidi wcdi achosi colled, fel y ceisia yr Esgob gael gan bobl gredu, ond wedi sicrhau ennill sylweddol i'r Eglwys. 0 berthynas i eiriau terfynol yr Esgob yng nghylch yr anhawster arswydus a achosir i'r Corff Cyn- rychioliadol drwy ddihysbyddiad ariannol y wlad gan y Rhyfel mewnpodi cyfraniada U gwirfoddol y cyfalaf mawr fydd yn angen- rheidiol er gwneud i fyny yr hyn,a gollir o'r hen Waddoliadau; yr wyf yn dadleu eto na bydd angen am godi cyfalaf o'r fath. Ac a gaf fi atgofio'r Esgob fod yna Eglwysi eraill, yn cynrychioli y mwyafrif aruthrol o drigolion Cymru, gan nad pa ddiffyg ariannol fydd yn ystod y rhyfel ac wedi iddo fyned heibio, yn gorfod casglu bob cein- iog fydd yn eisiau at cyfalaf ac at gostauary pryddrwy ymdrech wirfoddol Awgryma'r Esgob nad yw Mr Llewelyn Williams a minnau yn cynrychioli teimlad Anghydffurf- wyr Cymru. Yr wyf yn hollol fodIon i adael.hyn i'w benderfynu gan fy nghydwladwyr. Mae'r icwestiwn yn fwy na chwestiwn ariannol. Cwestiwn ydyw o beth yw y gwir, yr holl wir, a dim ond y gwir. Os oes rhyw Anghyd- ffurfwyr wedi eu harwain i ddym- uno newid y Ddeddf, yr achos o hynny yw yr haeriadau unorchrog a chamarweiniol a wneir gan foneddigion fel yr Esgob, y rhai nid ydynt byth yn colli cyfle i siarad am y golled,—sydd yn fychan,-a byth yn dweyd am yr ennill,—sydd yn llawer mwy, Wrth siarad ac ysgrifennu am y Ddeddf, yr unig beth ag yr wyf yn awyddus am dano ydyw am i'r union wir gael ei wneud yn hys. bys. Pan y dealla fy nghyd-wlad- wYr beth yw y gwir, byddant yn edrych ar > Ddeddf nid yn unig fel un sydd yn cyfiawn, ond hefyd fel un sydd yn neilltuol ohael tuag at yr Eglwys sydd wedi ei datgys- sylltu. <