Y Darian

COLOFN Y PLANT. Blwyddyn Newydd Dda i ddarllen- wyr ieuainc y "Darian?" A ydych yn cofio am danoch yn yr ysgol un di- wrnod yn ysgrifennu, ac wrth nesu at waelod y ddalen yn rhyw hanner <leimlo nad oeddech wedi gwneud eich goreu? Wrth edrych dros eich gwaith gwelech ami i lythyren wedi ei hysgrifennu yn ddiofal, ambell i air heb ei sillebu yn gywir, ac ambell i ysmotyn o inc yn anurddo'r cyfan. Mor dda oedd gennych gael dechreu dalen newydd wen a glan! Mor dda cael cyfle newydd i wneud yn well Mae symud o un flwyddyn i un arall yn debyg iawn i droi dalen mewn llyfr ysgol. Wele'r flwyddyn 1914 ar ddyfod atom yn wen a glan-heb air allan o'i le ynddi, na'r un ysmotyn <lu. Ni sydd i ysgrifennu arni-yn dda neu yn wael. Dyma gyfle newydd i ni i dreio ein goreu. Hoffwn awgrymu i blant Cymru un ffordd i wneud y flwyddyn hon yn well na'r un o'r rhai blaenorol. 'Rwyf am i chwi-yn enwedig chwi blant y trefi a'r gweithfeydd-siarad mwy o Gymraeg nag a wnaethoch erioed o'r blaen; ei siarad ar yr aelwyd, wrth gwrs, a'i siarad hefyd bob cyfle gewch wrth eich cymdeithion ar yr heol ac ym maes chwareu yr ysgol. Dyna beth hyfryd yw clywed plant a phobl ieuainc yn medru dwy iaith yn dda! Nid pawb all wneud hynny. 'Rwy'n adnabod llawer o bobl mewn oed na fedrant, er treio eu goreu, ac er dysgu am flynyddau, siarad mwy nag un iaith yn groew a chywir. Mae clywed un gair o'r iaith newydd o'u genau yn ddigon i brofi nad honno yw eu mamiaith. O'r ochr arall, mae Ilawer i Gymro a Chymraes ieuanc yn ein hysgolion yn gallu siarad Cymraeg fel Cymry a Saesneg fel Saeson. Nid peth bach yw hynny. Nid peth dibwys chwaith yw hynny i Gymru fel y danghosaf rywbryd eto. Eto 'rwyf am i chwi ddarllen mwy o lyfrau ac o bapyrau Cymraeg. Ceisiwch gan eich tad a'ch mam roi y rhai hyn yn eich cyrraedd, rhai gaw- sant hwy rywbryd yn ddiddorol, neu rai ereill wyddant am danynt. Byddaf am i chwi ateb cwestiwn ynglyn a hyn cyn hir. Mae Dydd Calan wedi mynd. I blant y wlad, hwn yw dydd mawr y flwyddyn. Ant o dy i dy, o un ffarm i'r Hall i ofyn am galennig, rhai a gwir angen arnynt, eraill heb ond angen difyrrwch. Gwna plant Sir Forgan- wg rywbeth tebyg gyda'u carolau cyn y Nadolig. Wele i chwi bennill adroddir weithau o flaen y drysau gan blant Sir Aberteifi "Dydd Calan yw hi heddyw I ddyfod ar eich traws I mofyn am y geiniog Neu doc o fara chaws; 0, peidiwch bod yn sarug Na newid dim o'ch gwedd, Pan ddaw dydd Calan nesaf Bydd llawer yn y bedd." Gwelaf yn rhai o'r almanaciau mai ar Ddydd Calan yn y flwyddyn 1722 y ganed Cymro o'r enw Goronwy Owen. A wyddoch rywbeth am dano? Os na, holwch eich rhieni. Os na fedrant hwy ddweyd dim, holwch eich athrawon. Yna ysgrifennwch lythyr i mi yn rhoi yn fyr ei hanes. Ca'r llythyr goreu ymddangos yn y Golofn hon. Cyfeiriwch eich llythyr- au i "M. Colofn y Plant, Swyddfa'r Darian," Aberdar.

Nodion o Frynamman. GAN "WALCH HYDREF." CYRDDAU EFENGYLU. Dyddiau Llun, Mawrth, Mercher, lau, a Gwener, Rhag. 22, 23, 24, 25* a 26, cynhaliwyd cyfarfodydd pre- gethu yn y "Gospel Hall." Gwasan- aethwyd gan y Parch. W. S. Jones, Llwynypia. Cafwyd cyrddau rhagor- ol a chynnulliadau lluosog. SILOAM. Dydd Sadwrn, Rhagfyr 27, un- wyd mewn glan briodas gan y Parch. J. Lee Davies, gweinidog yr eglwys, Mr. George Griffiths, mab Mr. a Mrs. Tom Griffiths, Glyn Road, a Miss Annie May Morgans, Dryslwyn House, Llandilo Road, merch Mr. a Mrs. David Morgan. Bendith ar eu huniad. LLWYDDIANT EISTEDDFODOL. Dydd Nadolig, ennillwyd y gwo- brwyon canlynol yn Eisteddfod Bryn Seion, Glanamman :— Unawd So- prano, yn nghyd ar her unawd, gan Miss Mary Davies; ennillodd her unawd yr un dydd mewn Eisteddfod a gynhaliwyd yng Nghalfaria, Garnant. Haner y wobr cafodd Mr. Garfield Roberts ar yr unawd Tenor y tro hwn yn Eisteddfod Gwynfe. Yn yr un Eisteddfod ennillodd Mr. David Elias Evans, Park Street, dwy wobr, un am y draethawd, a'r llall am y llythyr caru. Felly hefyd gyda Mr. D. B. Thomas, Brownhill House; cafwyd yntau haner y wobr ar y pennillion a'r wobr flaenaf ar yr araeth ar y pryd, a'r ail am draethawd yn Llansadwrn. Cafodd Miss Rachel Davies y wobr flaenaf yn nghyd a'r ail yn y Garnant. Dyna hanes y Bryn mewn Eisteddfodau a gynhaliwyd .,dydd Nadolig. Credaf y gallwn fod yn llawen yn llwvddiant plant y Bryn.

Y Stori. I EDWARD DAFYDD Y PERERIN. (Parhad.) "Mi fyswn i'n leico gallu atab gweddi'r hen frawd yna," ebai Edwart Dafydd. Bendith ar ych pen chi os medrwch chi. Wn i ddim sut y baswn i'n teimlo taswn i'n meddwl na 'tydi i weddi o ddim i'w hateb. O'r braidd na faswn i'n ama daioni'r Brenin Mawr, os na wela i Arthur Huws wdi troi yn hogyn da." "0 ry'ch chi'n myned yn rhy bell I nawr. Nid atab gweddi'r hen frawd yn y ffordd fysech chi a fine'n ddishgwl yw'r prawf o'i 1 ddaioni E. Rhaid i ni gofio fod j ewyllys Arthur Huws yn y cwestiwn, • a'i arferion e, a dylanwad rhai ereill j arno, a llawer o bethe ar y ffordd. I Onid y'n ni yn ca'l yn dysgu mai peth anodd iawn gan Dduw yw rhoi pech- I adur i fyny. Yn siwr i chi, 'dyw'r tad odd yn dod i'r golwg yn y i weddi heno, ond cysgod gwan, er cystal yw e, o'r Tad sydd yn y nefoedd. Tad fel y gweddïwr yna yw .m o'r prawfion cryfa i fi o ddaioni Duw." I "Wir, dyna ola newydd i fi ar betha, a rydach chi'n siwr o fod yn I iawn." I Yr oedd erbyn hyn yn hwyrhau, a throdd y ddau eu camrau tuag yn ol heibio i'r bwthyn. Gwelent ole yn y ffenestr arall erbyn hyn, a deallent fod y ddau hen bererin ym myned i orffwys o dan gysgod ei adenydd Ef. Ymadawodd y ddau ddyn, ac Edwart Dafydd yn addaw galw heibio i Huw Wilias drannoeth am "ryw scwrs bach." Wedi ei adael iddo ei hun ar ei ffordd yn ol i'w lety, deuai Arthur Huws a gweddi yr hen wr o hyd i feddwl Edwart Dafydd. Holi am Arthur y bu eto yn ei lety, a'r un cymeriad a gafodd iddo yma. Am Arthur Huws y breuddwydiau wedi iddo gau ei lygaid mewn hun. Bore drannoeth talodd vmweliad a'r hen bobol. Dywedodd wrthynt yn syth mai "dyn o'r South" ydoedd ar un o'i bererindodau blynyddol; a chyda'r hyspysrwydd hwn taenodd megis cwmwl dros eu hwynebau, a deffrodd ynddynt atgofion chwerw. A anghofia gwraig ei phlentyn sugno?" "Rydach chi'n adwaen y bachgen yma felly?" gofynnai yr hen wraig. Ei thybiaeth hi, fel llawer eraill o bell, am y Deheudir oedd mai rhyw un stryd anferth oedd, a phwll glo mawr ar y sgwar yn y canol, a phawb yn adwaen eu gilydd. Na," meddai Edwart Dafydd, 'dw i ddim yn i nabod e; ych gweddi chi ar i ran e neithwr dda'th a fi yma heddy. 'Tawn i'm cal i gyfeiriad e gyda chi, fallc gallwn i fod o ryw help iddo." "Cewch 'n taid, y cyfeiriad ola gawsom ni." "Parhewch mewn gweddi," ebai Edwart Dafydd, ac wedi iddo estyn rhywbeth i'r hen bobl aeth i ffwrdd. 0 hyn allan nid oedd i'r Pererin y bias arferol .ar ei daith. Yr oedd gweddi yr hen frawd gydag ef o hyd; methai a chael Arthur Huws o'i feddwl, a dychwelodd adref. I IV. I "0 ble dethoch chi? Beth halodd of an arnoch chi?" gofynnai tri neu bedwar o'r teulu yn yr Ystrad. "O's rhai honoch chi yn napod Arthur Huws, bachan o'r North?" oedd atebiad Edwart Dafydd. Wedi synfyfyrio am ennyd dywed- odd un o honynt, Ma un Arthur Huws wedi mynd i'r jail, bachan o'r North yw e hefyd O'r arswyd dyma hi, bese'r hen bopol yn gwpod hyn !—yn y carchar —bachgen gore'r ardal," meddai Edwart Dafydd yn gynhyrfus. Nid oes yno neb allai ddweyd mwy na chynnwys nodiad a welsent yn y papur, ddedfrydu bachgen o'r enw o herwydd niweidio rhywun mewn ymrafael i ddeng niwrnod o garchar gyda llafur caled. Aeth Edwart ar ei union at arolygydd yr heddgeidwaid, J' a chadarnhawyd iddo eto mai Arthur Huws o Fon oedd y carcharor, a'i fod yn un o glymblaid oedd yn enwog am derfysg yn y lie. Disgwyliai yr heddgeidwaid gael ychwaneg o hon- ynt i'r ddalfa yn y man. Yr unig ffordd i Edwart Dafydd gael hyd i Arthur Huws o flaen neb arall oedd iddo fynd i Gaerdydd y noson honno i'w dderbyn allan o'r carchar bore drannoeth, oblegid lied dybiai y byddai ei gymdeithion yn disgwyl am dano, ac efallai ym mynd i Gaerdydd gyda'r tren cyntaf Achubodd yntau'r blaen arnynt. "Arthur Huws o Shir Fon," oedd y cyfarchiad ddisgynnodd ar glustiau y dyn ieuanc ar ei ddyfodiad allan trwy byrth haearnaidd fore ei rydd- had. Trodd yntau a gwelodd wyneb a welsai o'r blaen yng Nghwm Rhondda, ond gan nad oedd unrhyw adnabyddiaeth flaenorol rhyngddynt, cychwynnodd yn ei flaen fel pe'n teimlo yn ofidus ei weled gan un nad oedd ar delerau cyfeillgar ag ef. Edrychai hefyd o'i gwmpas fel pe'n disgwyl rhywrai a adwaenai. Ennill vmddiriedaeth Arthur oedd y pwnc i Edwart Dafydd. Teimlai nad oedd amser i'w golli. "Yn awr neu byth" tmeddai llais yn ei enaid. "Arthur Huws," meddai, "rw i wedi dwad bob cam o Shir Fon ar gais ych tad a'ch mam i chwilio am danocjb?" Càfôdd yr hyspysrwydd hwn y dylanwad a obeithiai ar Arthur. Er cychwyn o hono ar frys, arosodd a I neidiodd mewn dychryn a go- fynnodd— "Ydach chi ddim am ddeud 'u bod nhw'n gwybod mod i wedi bod i fewn yma ?" Teimlodd Edwart Dafydd fod yn yr ofn a amlygid yn y cwestiwn hwn ddolen gref i afael ynddi. Na, trw drugaredd," meddai, "wyr yr hen bobol ddim am hynny, a rw i'n gobeithio na ddon' nhw ddim i wybod. Ond cofiwch 'dy'wch car- chariad chi ddim ond ffrwyth pethau sy'n hyspys iddyn' nhw ag yn peri blinder iddyn' nhw. Fuoch chi mwn carchar o'r bla'n?" 11 N addo. "Trowch nol ynte. Fyscch chi'n caru mynd i fewn yna yto?" Daeth ias oer o ofn dros Arthur, ac atebodd- N a faswn." Da iawn, a chi wyddoch am y ffordd sydd yn arwain i fewn yna ?" "Gwn," meddai Arthur, a chryn- dod yn ei lais. "Wel, ma hi'n mynd ym mhellach o lawer. 'Dy'ch chi ddim ond megis wedi dechreu teimlo'i gerwindeb hi. Cofiwch mai i weddi'ch tad ry'ch chi'n ddylcdus am 'y mod i yma yn ych derbyn chi. Dewch gyda fi-ma gyda fi lawer i weyd wrthoch chi. A da chi, penderfynnwch ffarwelio a'r hen ffordd yng ngolwg drws y car- char yma." Ni ddywedodd Arthur ddim mewn atebiad, ond diau i awydd o leiaf godi yn ei enaid am allu dod i ben- derfyniad o'r fath. Ffodus iawn iddo ef y boreu hwn oedd syrthio o hono i ddwylaw Edwart Dafydd. Anodd yw dweyd beth fuasai ei hanes, pes gadewsid ef y diwrnod hwnnw, at drugaredd y "stormydd mawr o demtasiynnau" a gurasent arno cyn y nos. Tra'r Pererin ac yntau gyda'u gil- ydd yn y llety, cymerodd Arthur y papur oedd ar y bwrdd. Yn y man clywai Edwart Dafydd ef yn och- neidio'n drwm, a gofynnodd iddo, "Be sy'n dy flino di?" Estynnodd Arthur y papur iddo. Darllennodd yntau, gymeryd rhai o gymdeithion Arthur, a fwriadent gyfarfod ag ef ar ei ryddhad, i'r ddalfa, a thraddodi un o honynt i sefyll ei brawf yn y frawdlys chwar- terol. Wedi methu cael hyd i Arthur aeth y rhai hyn i yfed ac i gweryla. "Weli di," ebai Edwart Dafydd, "ma'r ffordd yn mynd ym mhellach o hyd. Y fath fantes yw troi o honi am ddiwrnod "Na, nid am ddiwrnod rwy'n go- beithio," atebai Arthur, a dwyster yn ei lais. ei lais. (I barhau.)

Taith i Lydaw. (Parhad.) Cychwynais o Gymru ar fore Llun braf yn Awst, a chyrhaeddais Saint Malo tua deg o'r gloch bore dydd Mawrth, wedi cysgu'n esmwyth a thawel yn y llong drwy'r nos. Morwr gwael ydwyf fel rheol, ond gan i mi gau peryglon y mor allan wrth fynd i freichiau Meistr Cwsg y nos, cawd mor- daith ddymunol. Gwelwyd Yachts afrifed yn y Southampton Waters wrth fynd allan, wedi eu goleuo a'u pryd- ferthu'n drwsiadus, ac yn eu plith yr oedd y Royal Yacht a'r Teulu Bren- hinol arni, a Llong Frenhinol Rwssia yn ymyl, a llu llongau man gyda'u hwyl- iau gwyn o'u cwmpas, a'r llongau rhyfel fel gwarcheidwaid gofalus ar yr oil, wedi eu goleuo'n dra phrydferth a goleuni trydanol nes troi'r nos yn ddydd neu yn bertach fyth ei throi fel gwlad y tythyth teg. Noson cyn y Cowes Re- gatta ydoedd. Nis anghofiaf yr olygfa. Bydd fyw fel hud a lledrith yn fy nghof. Aethom heibio i'r cyfan yn nistaw- rwydd a thywyllwch y nos, a'n hwyn- ejbau ar y mor mawr, a disgynasom ninnau i'n caban i gysgu'r nos. Pan ddeffrowyd yn y bore yr oeddem yng ngolwg Llydaw. Yr 'Alderney race' wedi ei rhedeg lie mae'r tonnau trochionog fel meirch porthiannus yn gweryru, wedi eu gorchfygu, creigiau Jersey wedi eu gadael ar ol a ninnau yng ngolwg y wlad y clywyd llawer am dani-gwlad saint ac offeiriaid, gwlad pysgod ac winwyn, gwlad hud a lledrith, gwlad gynnar i orphwys a bore godi. Gwlad anwyl i Gymru. Gwlad Carnhu- anawc a Jenkins Hengoed. Gwlad y mae Bedyddwyr a Methodistiaid Cymru wedi anfon eu cenhadon iddi i geisio ei deffro i bethau uchaf, a buddiannau godidocaf teyrnas Dduw. Dyma ni yn ei golwg ac ar osod ein traed arni ar fore teg hafaidd, a'r haul yn tywynu ar y llu ynysoedd man sydd o gwmpas nes gwneyd iddynt ymddangos fel cyn- nifer o berlau teg yr olwg. Gweddiem am i'n mynediad i'r hafan nefol i fod yn debyg mewn dysgleirdeb goleuni haf- aidd a thesog gyda'r hyfrydwch fod wyneb Tad i'n croesawu ar y lan. Rhaid peidio aros i syllu, breuddwydio, na gweddio, onide nis gellir mynd i mewn i'r hafan. Tidal Harbour ydyw St. Malo. Mae'r porthladd yn sych a'i laid cas yn y golwg pan fo'r llanw allan. Rhaid manteisio felly arno fel llawer peth arall yn y byd pan fyddo i mewn, a phan fyddo felly edrycha porthladd yn hyfryd fel llyn llonydd. Glaniwyd heb adnabod neb ar y llong nag ar y lan, a'r iaith yn gymharol ddieithr i mi. Ni theimlais mor unig erioed fe ddichon a'r bore hwn os na theimlais felly yn Llundain yng nghanol ei phoblogaeth aruthrol dro neu ddau. Ni fum unig erioed yn fy ngwlad fy hun er i mi grwydro dros ei mynyddau moelion a'u bryniau rnân (I barhau.)

Caerfyrddin. I YSGOL YR HEN GOLEG. I Flwyddyn yn ol beiddiais ddweud y I gallai Llewelyn y Darian" lawen- hau. Dyhea ef am weled y Gymraeg yn cael ei lie yn ein hysgolion rhag- barotoawl a'n Colegau Duwinyddol, a'u hawyrgylch yn Gymreig. Y mae yr ysbryd Cymreig yn dyfod i fewn i Ysgol yr Hen Goleg. Cafwyd yn ei harwest flynyddol hi, y Nadolig, 1912, gystadleuaeth ym myd lien y Gymraeg. Stol gerfiedig oedd y wobr. Nid dyma'r tro olaf, goeliaf fi, y gwelir cystadleuaeth debyg yn I Ysgol yr Hen Goleg. Gwelaf yn y "Darian" ddiweddaf iddynt gynnyg Cadeirio a Choroni Bcirdd yno eleni. Ardderchog! Nid dyna'r oil chwaith -yr oedd y Delyn Gymreig yno. Llwyddais i gael penhillion y Bardd a gadeiriwyd, ynghyda'r rhai ail- I oreu, sef eiddo'r Bardd a goronwyd, Mr. George Lamb—Sais ieuanc sydd a naws Eisteddfod y Cymro lond ei enaid. YMADAWIAD MR. HARRY. Hyfrydwch pur, a thangnef hen gor- lannau Duw, A mwyniant rhoi i'r praidd gysuron gras y Nef, Sydd wedi denu'r Athro mwyn,—a chlwyfus friw I galon yr Hen Goleg yw ci "ffarwel" ef; Ymedy'r gwron oedd a'r heulwen yn ei bryd, A goleu'r mabinogion yn ei lygad mawr, A'r Ysgol heddyw fel ar drothwy dieithr fyd Hiraetha am y llonder oedd mor bur a'r wawr. Yn swn y "ffarwel" deffry hen at- gofion lu 0 erwau y gorffennol megis engyl gl&n— Atgofion am y medr a'r gwreiddioldeb cu Yng ngwyll anialwch dysg fu'n llachar "golofn dan,"— I Y sel, yr ynni, a'r eiddigedd tros y Gwir Fel gweyll huan loewent ei gymeriad ef:- Ac er ei encil, erys ei ddylanwad pur, A'i lwybrau cyfrin frithir fyth gan flodeu'r Nef. J. J. DAVIES. This School, born of thy noble enter- prise, Where oft thy presence charmed in guiding youth,— Where men did come-and taught- remained to rise In learning's holy cause, and way of truth-- This place, so fragrant with the memory past So free from care, from sorrow so aloof,— Where mirth, provoked by wit at random cast Found echo every day from floor to roof, bids thee Adieu Within these walls, without the glee of yore We meet, with sense of loss within our heart; For we must bid thee one, long, last adieu, For thou art going-we remain- and part. Where'er thy lot in future may be cast, On mountain peak, in quiet valley shade, Be sure of this, dear sir, while life shall last, Respect, and honour for thee shall not fade- Adieu G. LAMB. Beiddiaf broffwydo eto fod yr yspryd Cymreig wedi suddo mor ddwfn i galon yr Ysgol fel mai nod- wedd ei harwest yn y dyfodol fydd cadair deilwng o Eisteddfod, ac nid stol gerfiedig. Dymuned pob Cymro am fendith ar ymdrechion y Cymry ieuainc sydd yn yr Hen Goleg. A goddefed ein Colegau Duwinyddol i mi grefu arnynt beidio alltudio yr yspryd Cymreig o'u cyffiniau. Nid cyson yn rhai o athawon ein colegau yw perthyn i Gymrodorion a Chyngreiriau Cymreig, tra ar yr un pryd yn anghefnogi ymdrechion myfyrwyr ym myd y Gymraeg. AR Y MUR. I

Llwynybrwydrau. I os Wener, Ionawr 2il, yng Nghapel Ebenezer C.M., ac o dan nawdd Cymdeithas Ddiwylliadol y lie, cafwyd darlith ddiddorol iawn. Testyn y ddarlith oedd Ieuan Glan Geirionydd," a'r darlithydd ydoedd Mr. Bryn Davies, F.E.I.S., arolygwr Y sgolion Elfenol, Barri. Ymdrini- wyd a hanes Ieuan, a'i waith yn feistrolgar, a darllenodd y darlith- ydd ychydig bennillion o eiddo'r bardd, a gyfieithwyd ganddo ef (y darlithydd) i'r Saesneg. Cynnygiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i Mr. Davies gan Mr. A. H. Thomas, Crymlyn, ac eiliwyd gan yr Henadur Jordan, Parc-y-deri, a chefnogwyd gan y Parch. J. Hywel Parry (A.), a Mr G. Kirkhouse Jenkins. Y cadeir- ydd ydoedd y Parch. T. C. Lewis. GOLWG Y MOR.