Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
6 erthygl ar y dudalen hon
O'r Wy i'r Dywi.
O'r Wy i'r Dywi. Gwersi Mewn Hanes Lleol gan Lewis Davies, Cymmer. HEN AMDDIFFYNFEYDD. Pan sonir wrthym am 'gastell,' y peth cyntaf ddaw i'n meddwl ydyw adeilad anferth wedi ei gylchynnu gan furiau trwchus gyda nos ddofn yn cylch- ynnu y rhai hynny drachefn. Dyna, yn wir, yw y cestyll Normanaidd adeilad- wyd saith neu wyth can' mlynedd yn ol, ond yr oedd yma amddiffynfeydd ymhell cyn hynny, a gelwir llawer o'r rhai henaf hyn hefyd wrth yr enw I castell,' ynghystal ag wrth 'dinas' ac enwau ereill. Ni fu amser erioed ar ddyn, ym Mhrydain, fel pob gwlad arall, nad oedd yn gorfod arfogi ac amddiffyn ei hun rhag ei gyd-ddyn, a gan fy mod eisoes wedi dweud rhywbeth am gythrwfl y cyn-oesau, naturiol yw i chwi ddisgwyl imi ddweud rhywbeth hefyd am olion amddiffynfeydd yr un cyfnodau. Y mae cannoedd o'r gwersylloedd hyn yng Nghymru, ac nid oes odid gwmwd na chantre nad all ddangos weddillyn o un neu ychwaneg o honynt yn rhychu arwynebedd y tir. Nid ydynt i gyd yn gyn-hanesiol, ac nid i'r Brytaniaid yn unig y gellir eu priodoli oil. Bu y Rhufeiniaid yma dros bedair canrif gyntaf o Oed Crist, gan adael ar eu holau olion amlwg o'u gwersylloedd, a bu y Daniaid ('Llu Du' yr hen frutiau) yn ein bro yn achlysurol o'r nawfed i'r unfed ganrif ar ddeg, gan adael olion o'u hamddiffynfeydd hwythau yr un modd. Ond yr unig wersylloedd cyn- hanesiol yw y rhai Brytanaidd, a dim ond yr henaf o'r rheiny. Felly hwy gant ein sylw gyntaf. Yn yr ucheldiroedd y ceir hwynt bron yn ddieithriad, yn coroni, ond odid, rhyw foel neu allt serth fuasai yn natur- iol addas i'r gorchwyl o ryfela, h.y., un allesid yn hawdd ei dal gan lu bychan, ac ar yr un pryd fuasai yn un anodd ei chymeryd gan lu mwy. Cylchynnid copa'r graig a gwal sfich tra y tu allan i honno drachefn byddai un, dwy, neu dair o rychiau dyfn i beri rhwystro y gwarchaewyr yn eu rhuthr. Os gallesid cael ffynnon y tu fewn i'r amddiffynfa, -cyfrifid hi yn gaffaeliad mawr, ond nid yn ami y gallai hynny fod, am mai ar grib y llethr y sefydlid y gwersyll bron yn ddieithriad, ac anfynnych y buasai cyflenwad o ddwfr yn y fath le. Ychydig o'r gwelydd sychion sydd yn aros, ond canfyddir y rhychiau yn eglur eto, ac oddiwrthynt hwy gellir gyda chryn sicrwydd benderfynu cyfeiriad a maintioli pob gwersyllfa ymron. Fel rheol, go-grwn neu grwn (oval or circu- lar) ydynt o ran ffurf, ac yn hyn o beth y gorffwys un gwahaniaeth mawr rhyng- -ddynt a'r amddiffynfeydd Rhufeinig, y rhai bob amser ydynt bedair-onglog (rectangular) Dim ond y gwersylloedd pwysicaf gyfaneddid drwy y flwyddyn, ac yn y rhai hyn yn unig y ceir sylfeini aneddau. Ni ddefnyddid y gwersylloedd llai ond ar adeg o berygl, ond yr oedd hynny, ysywaeth, yn dra mynnych hefyd, fel yr edrydd llawer pennod ddu yn ein hanes. Ni pheidiodd y Brytaniaid--a gwneud amddiffynfeydd pan ddaeth y Rhufein- iaid i'n traethau. I'r gwrthwyneb, bu eu dyfodiad yn foddion amlhad y 'cedyrn leoedd,' a'r un modd pan yn eu tro y daeth y Saxoniaid, y Daniaid, a'r Normaniaid mewn oesau diweddar- ach i'w poeni. Yr ydym yn sicr fod y Brytaniaid yn dal yn eu llochesau mynyddig hyd ddiwedd yr unfed ganrif ar ddeg, h.y., hyd yr amser y daeth y Xormaniaid yma gyntaf. Ond buan wedyn dysgas- ant oddiwrth y bobl ryfelgar hynny fod cestyll tyrrog yn well hyd yn nod ar y gwastadedd na chlawdd a ffos yn yr ucheldir. Yr hanes diweddaraf wclais ° ddefnyddio hen wersyllfa mewn rhyfel sobr oedd gwaith Owain Glyndwr yn adgyweirio Caer Drewyn, ger Corwen yn 1400. Ond 08 yw yr hen wersylloedd yn fud heddyw, heb na gwaedd na chrochlef yn torn ar eu hunigrwydd, pery eu ffosydd yn eithaf hyawdl i'r hanesydd, ac i un- rhyw un arall all ganfod, fel y dywed- odd Schaki espeare, Sermons in stones and books in the running brooks." Edrychwch o'ch deutu i weled a oes un o'r rhai canlynol o fewn cyrraedd taith fer i chwi, ac ewch i chwilio y llannerch y bu eich hynafiaid lawer tro yn gorfod ymladd am eu hoedl. Os na wna hynny well C'ymry o honoch, an- obeithiol ydych, yn wir. Rhai o Amddiffynfeydd y Brytaniaid. 1. Garn Goch, rhwng Llandeilo a Llangadog, y gwelydd yn eithaf arnlwr. 2. Bwlwarcau, ger Llangynnwyd, tair ffos i'w hochr orllewinol. 3- Y Gaer, Pare Tredegar, dwy ffos gyfan o'i hamgylch. 4. Pen Crug, Aberhonddu, tair ffos mewn mannau. 5. Castell Meurig, i'r gogledd o Lan- ymddyfri; olion y gwelydd. 6. Twyn Barlwm ger Rhymni. 7. Bellinstocke, ger Caerlleon (enw oeisnig), pedair ffos. 8. Twyn y Gaer, ger y Fenni. 9. Mynydd y Co,stell, Margam. (Dygai hwn yr enw 'castell' cyn son am .y Mansehaid, chweithach y Talbotiaid.) 10. Pen y Casten, Cefn Cribbwr. 11. Y Pebyll, rhwng Abergwyn? a BRi? aen Cwm.  ( PenIle'r Castell, ?'"y? y Bet- tw8, Caerfvrddin. 13. Gwe;syl1 y Maendy, rhwng Cwm- pare a'r Ton. be?he??7 Gaer' Ba&lan< "wch- berf herT ??.YBIaenBagian. 15 SN Aberhonddu. 16- xr •' ger Aberhonddu. hywel ? ??? ?.Y?. Crug- 17. Cefnllys, Sir Faesyfed. 18. Pentwr Clawdd a Phentwr Cas- tell, ger Llangyfelach. 19. Cefn Carnau, ychydig i'r gogledd 1 1 o Gaerdydd. 20. Bryn y Gwyddyl, rhwng Aberdar a Merthyr.
!Glyn Nedd.I
Glyn Nedd. I Boreu Llun diweddaf dechreuodd tren gweithwyr redeg o Ferthyr i Glyn Nedd. Bydd hwn o fantais fawr i lawer. Arosa yn Abernant, Llwyd- coed, a Hirwaun. Cychwyna am bum munud i chwech, a bydd yng Nglyn Nedd am hanner awr wedi chwech. Cychwyna yn ol am ddeg munud i bedwar, a bydd ym Merthyr hanner awr wedi pedwar, ag eithrio dydd Sadwrn. Bydd yn myned awr yn gynt y diwrnod hwn. Y mae'r gweithiau glo Aberper- gwm mewn cyflwr llewyrchus yma yn bresennol o dan reolaeth fedrus a doeth Mr Rees Howells, Trewennol. Ceir yma bellach y peiriannau goreu a diweddaraf, a'r oil yn gweithio wrth y trydan. Codir o un drifft dros fil o dunelli'r dydd, ac y mae wedi ei chynllunio fel y gellir yn y man godi dwy fil. Y mae drifft arall newydd spon yn aros yn segur yn disgwyl am ddynion i'w gweithio. Prin yw y tai yma, ac y mae yma :le da i rai a garent anturio adeiladu. Y mae yma le i gannoedd o dai. Deallwn y gellir cael tir ar brydles gan Godfrey Williams, Ysw., am bris isel, neu yn rhydd-ddaliadol am werth pum mlynedd ar hugain. Y mae'n syn na fai ychwaneg o adeiladu mewn dyffryn mor dlws. Dywed .y rhai a wyddant fod digon o lo am bum can mlynedd yn ol fel y gweithir yn awr, ac y mae yn lo o'r ansawdd oreu. Da gennym hysbysu fod y Parch. T. C. Harris, gweinidog Bethel, yn gwella, a gobaith y ca godi o'i wely y dyddiau nesaf. Torrodd ei goes wrth ddisgyn o gerbyd, ac y mae wedi bod dau orfod i orwedd yn hir. Brawd rhadlon yw efe, a iechyd fydd gweled ei wyneb serchus o gwmpas unwaith eto, a chlywed ei lais. Son sydd fod y foneddiges ieuanc hawddgar, Miss Jennie Howells, Tre- I wennol, a Mr William Davies John yn myned i briodi, ac y mae pawb yn dymuno yn dda iddynt. Merch yw hi i Mr R. Howells, goruchwyliwr Glofeydd Aberpergwm, ac yntau yn fab i Mrs John, Bryncynon, Hirwaun. Y mae hi mewn parch mawr yng Nglyn Nedd, ac yntau yr un modd yn ei ardal yntau. Cosbwyd gyrrwr yma yn ddiweddar am esgeuluso cau drysau ar ei ol o dan y ddaear, a thrwy hynny beryglu by wyd ei gyd-weithwyr trwy gadw yr awyr rhag cylchredeg trwy'r gwaith. Atebiad haerllug roddodd i'r gor- uchwyhwr pan alwyd ei sylw at ei esgeulusdod, ac o herwydd hyn y gwysiwyd ef i'r llys. Hysbyswyd ef j mai carchar fyddai iddo y tro nesaf y deuai yno am ymddygiad o'r fath. Dirwywyd ef i 35s. yn cynnwys y costa u. Ymgymerodd ei gyd-yrwyr a chasglu iddo tuag dalu'r ddirwy, a dvwedir iddo gael mwy o swm nag a dalasai. Y gresyn yw fod gwedd ar y casgliad yma sydd yn awgrymu fod rhai fel pe am gefnogi gweithred nas ellir llai nai chyfrif yn anfad. Y mac'r Gymdeithas Ddramodol yn dysgu'r ddrama Jac Martin; os gwnant Jac cystal ag y gwnaethant i Die bydd yn dda.
IBarlysu. I I Plentyn wedi…
I  Barlysu. I Plentyn wedi ei Barlysu. I Gadael yr Ysbyty yn ffaeledig. Adfer ei Gerddediad trwy nerth TABLED) DR. CASSELL. Dywed Mrs. Cooper, o Fenn Lanes, Fenny Drayton, ger Nuneaton:— Rhoddodd Tabledi Dr. Cassell well- had rhyfeddol I'm merch fach, Hilda. 11 Bu'n barlysedig am dair blynnedd, ac yn awr ar ol cwrs o'r Tabledi, gall fynd I o gwmpas ei hun. Yr achos o'i helynt oedd ei tharo i lawr gan feic pan yn dair oed. Rai blynydd- oedd yn ddiwedaar- ach daeth y parlys; I er i ni gael cyng- horion da, ac er i ni fynd a Hilda i Ysbyty, lie bu dan I weithred lawfeddyg- ygol ysgafn, ym- Hilda Cooper, Nuneaton. I ddangosai yn ddiobaith. Gadawodd yr ) Y sbyty yn gripyl, a thybid na fyddai I I byw lawer o fisoedd. Beth bynnag, mynais Dabledi Dr. Cassell iddi, ac yr oedd y gwelliant yn fy synnu. Y mae I Hilda yn awr yn mynd o gwmpas heb unrhyw gynhorthwy, ac hyd yn oed yn mynd ar negesenau i mi. i Y mae gwellhad ar ol gwellhad, hyd yn oed yn yr achosion inwyaf eithafol, wedi profi mai Tabledi Dr. Cassell yw y feddyginiaeth sicraf a ddvfeisiwyd at Fethiant y Nerves, Tlodi Gwaed, Gwen- did, Diffvg Cwsg, Poen Ginn, Curiad y Galon, Afreoleiddiwch y Stuitiog a'r Arennau, Gwendid Plant, Parlysiad y Cefn a'r Giau, Dihysbyddiad Cyffredin- ol o Nerth y Corff, Lludded yr Ymen- I ydd, a phob math ar fethiant yn y < cyflwr. Anfoner 2g. heddyw i Dr. I Cassell's Co., Ltd., 418 Chester Road, Manchester, am sampl rhad. Gwerthir I j y Tabledi gan yr holl Fferyllwyr am lOc., Is. lie., a 2s. 9c.—y maent olaf yw y rhataf yn y diwedd.
Cyflafan y Diniwed.I
Cyflafan y Diniwed. I Dyn barbaraidd oedd Herod. Enill- odd ddirmyg a gwawd dynoliaeth am ugain canrif o herwydd ei greulon- deb. Gorchymynodd lofruddio llu o blant. Efe ydyw anghenfil gwaedlyd y ganrif gyntaf. Gadewch i Herod fod yn bresenol yn eich meddyliau tra y byddaf yn adrodd hanes syml am un teulu Cymreig. Tu fewn i ergyd careg o'r lie yr eisteddaf i ysgrifenu, mae yna dy cor- nel mewn rhestr o bedwar o fythynod. Gwn am y ty yn dda. Tair ystafell sydd yn y ty-un ar lawr a dwy uwch- ben. Pedair Hath wrth bedair Hath yw mesur y gegin, a dyna fesuriad dwy ystafell y llofft gyda'i gilydd. Nid oes yn y ty lawer o ddodrefn gwych. Newida y llawrlen ei lliw gan henaint, ac y mae yn dyllog yn herwydd hir wasanaeth, ac yn frwnt dros ben. Dwy gadair, bwrdd, a chwpbwrdd ydyw holl gynwys y gegin. Dewch gyda mi i'r llofft. Yn un ys- tafell nid oes ond gwely yn unig. Mae yna ddau wely a chadair yn yr ystafell arall. Mac y llawr yn noeth, a'r unig addurn ar y mur yw almanac yr eglwys. Rhyfedd hyny i mi, oblegid yn mhob cartref Cymreig bron heb eithriad ceir adnodau mewn llythyrenau breision yn hongian ar y piur a darlun o Lwyd Sior. Triga gwraig o'r enw Mrs E-- a phedwar o blant yn y palas mawreddog yma. Gweddw ydyw oddeutu deunaw-ar- hugain oed. Mae y plentyn hynaf yn ddeuddeg oed, a'r ieuengaf yn saith. Bu farw gwr y ty oddeutu tair blynedd yn ol. Y ddarfodedigaeth a'i lladdodd, ond nid oedd wedi enill cyflog wythnos gyfan er's dros deng mlynedd. Gwnaeth ei ddyledswydd hyd y gall- odd, a bu farw yn ei waith un boreu Sul. Aethai y wraig allan i olchi bob dydd tra y parhaodd ei afiechyd, er enill rhywbeth i gadw corph ac enaid wrth eu gilydd, gan adael y claf i drugaredd ei chymydogesau. Ar ei farwolaeth cafwyd ugain punt o'r un- deb crefftol y bu yn ffyddlon iddo ar hyd ei fywyd, ond elai chwech o'r rhai hyny i dalu'r meddyg. Mae y cartref yma wedi bod o fewn cylch fy adnabyddiaeth am un flynedd ar ddeg, a gallaf dystio fod bywyd y teulu wedi bod yn ymdrech barhaus. Bu yn galed, nid yn ifnig i gael dau pen y llinyn ynghyd, ond i sicrhau angenrheidiau bywyd yn ami. A barnu o safbwynt Cristionogol a ddylai y pethau hyny fod ? Bu'r teulu fyw ar haner llai na digon dros haner eu hamser. Drwy yr adeg y bu gwr y ty, ff on bara'r teulu yn wael, pan nad allai enill dim, nid oedd y cyfanswm a'i i'r ty byth yn fwy na deg neu ddeuddeg swllt yr wythnos. Gwir fod y bachgen hynaf yn gweithio yn awr, a gellir cymeryd yn ganiattaol fod rhagor yn myned i fewn i drysorfa'r teulu. yn niyne d 1 fewn i drysorfa'r Prynodd y wraig fasnach fechan ar ddeg punt oedd yn weddill ar ol talu treuliau angladd y gwr. Ond yn an- ffodus nid oedd ond un o'r trafnid- iaethiau hyny sydd yn tori calon ei pherchenog yn ami. Byddai i'r fasnach ewyllys dda genedlaethau yn ol, ond nid oes dim heddyw. A o un person i arall. Anaml y tala, a gwna pwy bynnag a'i pherchenoga golli mwy na enilla. Ar ol ymdrech wrol i wneuthur bywioliaeth onest, gwerthodd Mrs E-- y faelfa am lawer llai na rodd- odd am dani-ryw haner cymaint. Enilla y wraig yn awr saith a chwech yr wythnos am olchi. Mae y fam allan bob dydd yn awr yn gweithio i eraill. Gweithia y mab hynaf hefyd, ond ni fydd byth yn rhagor na gweithiwr anghelfydd, oherwydd na all fforddio ddysgu crefft. Mae ar y ffordd lydan i raddio fel labrwr," a'r unig sym- byliad i'w fywyd yw ca bunt yr wyth- nos ryw ddydd am ei waith os yn ffodus. A y plant ieuangaf i'r ysgol ddyddiol. Esgeulusir dyledswyddau yr aelwyd am fod y wraig yn gorfod absenoli ei hun. Nid oes ganddi amser yn y boreu i lanhau, i gywiro, nac i olchi i deulu ei hunan, a phan ddychwela yn yr hwyr teimla yn rhy flinedig. Gwaria yr yni a ddylai gael ei wario ar gartref a' phlant ei hunan ar gartrefi a phlant dynion eraill am y nesaf peth i ddim. Y canlyniad yw fod plant Mrs E-- dan orfodiaeth i lusgo eu hunain i fynu goreu a medrant. Nid ydynt yn cael y bwyd priodol i adeiladu eu cyrph tra yn tyfu. Ni ofelir yn iawn am danynt. Nid oes ganddynt oriau rheol- aidd. Ni wyddant dim am ddisgybl- aeth. Gellir eu gweled ar hyd yr ys- trydoedd bob awr o'r dydd a'r nos— yn ami yn frwnt a bratiog. Nid ydynt mewn sefyllfa i ennyn cydymdeimlad y rhai y dont i gyffyrddiad a hwynt. Maent mewn sefyllfa waeth o lawer, gan fod ganddynt bron digon o ddill- ad, bwyd, gwresogrwydd, ac iechyd i'w cadw o afaelion awdurdodau y tlotdy, ac mewn canlyniad maent yn meithrin yn ddiarwybod iddynt eu hunain afiechyd, tlodi, ac anghymwys- ter i wynebu byd. Tyfa y bachgen hynaf yn aflonydd. Clywa chwedlau gwych am Wrlad y Gorllewin Pell, ac am y bydoedd eang ellir eu meddianu yno, ac ni fyddai yn syn genyf glywed ei fod wedi gadael Gwlad y Gan (hynny yw, Gwlad y Breintiau Mawr a Gwlad y Gormes Ofnadwy) am "Wlad yr Aur." Mae y tri plentyn ieuengaf yn byw mewn rhyddid gogoneddus drwy yr haf, ond newynir a gwesgir hwy yn y gauaf. Mae lliw marwolaeth ar eu gruddiau, tra y dylent fod yn gochion fel y rhos. Mae eu llygaid yn- drwm a llonydd, tra y dylent fod yn ysgafn a bywiog. Cedwir pob cyfleustra oddi- wrth y rhai diniwed yma. Ni chant wybod dim am lawenydd, am lawnder, ac am hapusrwydd bywyd, er fod y pethau yma yn iawn dwyfol pob enaid byw. Mae un gydag enaid llai a chydwybod lai na'r Herod mwyaf gwaedlyd wedi cyhoeddi eu marwol- aeth, ac yn lie symudiad sydyn i dra- gwyddoldeb condemnir hwy i fodol- aeth ddamniol mewn tlodi, anwybod- aeth, a chlefyd cyhyd ag y byddant byw. Mae yna filoedd o deuluoedd yn byw o dan yr un amodau yn y wlad, ac ni wneir ond y nesaf peth i ddim i liniaru y boen yma. Dyna yw dyled- swydd cyntaf Cristion. Dyngarwr I oedd leSLi o Nazareth yn gyntaf. Yr ydym yn hen gyfarwydd a chlywed am uffern tu draw i'r bedd, ond beth am yr uffern feunyddiol yr ydym yn byw ynddi? Mae yna gyfrolau ar gyfrolau wedi eu hysgrifenu, a phre- i, gethau filoedd wedi eu traethu ar boen uffern dragwyddol, a llawer un yn siarad fel pe wedi treulio blynyddau I yno yn ngwmni diafol a'i angylion, I tra yr anwybyddir y trueni presenol. Mae yna deuluoedd yn Nghymru heddyw yn cael eu damnio gorph ac enaid yn herwydd amodau byw. Wer- in Cymru, dihunwch. N1 ysgrifennyd y llith uchod yn Abercraf. E. ARONFA GRIFFITHS, I F.F.C.C. Grove House, Abercrave. I I
Cymdeithas Dafydd ap Gwilym,…
Cymdeithas Dafydd ap Gwilym, Rhydychen. Cynhaliwyd pumed cyfarfod y tymor nos Sadwrn, Chwefror 21, pan dderbyniwyd y Gymdeithas gan y Llvwydd, Syr John Rhys, Pennaeth Coleg yr Iesu. Yr oedd nifer mawr o'r aelodau'n bresennol, ynghyd ag, ychydig o ymwelwyr. Croesewir yr aelodau bob tymor gan Syr John mewn modd gwir Gymreig, ac y mae'r Gymdeithas yn falch bod un o brif Gymry'r oesoedd yn llywydd arni. Darllenodd bapur galluog a didd- orol. Fe wyr pawb mai Syr John yw'r prif awdurdod sy'n fyw yn yr ieithoedd Celtaidd, a rhoes ei sylw ers tro bellach i'r olion a geir o'r ieithoedd hyn ar y Cyfandir. Y mae nifer mawr o eiriau wcdi eu hysgyth- ru ar feddfeini ac ar lestri pridd yn Ffrainc a Gogledd yr Eidal, a gwnaeth Syr John fwy o waith na neb er mwyn egluro'r geiriau hyn, a dangos, hyd y mae modd, pa fath yd- oedd yr ieithoedd a siaredid gan y Celtiaid ganrifoedd lawer yn ol ar y Cvfandir. Ychydig, ysywaeth, a ellir ei wybod am hyn o beth, oherwydd bod y broddegau mor fyr, a go debig na ellir gwybod fyth ryw lawer am gystrawen yr ieithoedd Celtaidd yn yr amseroedd bore hynny. Ond rhaid bod yn ddiolchgar am bob dim, a bydd ysgolheictod Geltaidd dan ddyled drom i Syr John. Yn y papur hwn sylwodd ar air a ddigwydd ar ddarn o lestr pridd a gafwyd yng Ngogledd yr Eidal, ac a orwedd yn awr yn Amgueddfa Como. Y gair yw Elioiso," a danghosodd Syr John beth yw ei ystyr. Soniodd am nifer mawr o eiriau Cymraeg yn dcchreu gydag "E1- yn Wyddeleg II." Digwydd y gair ar ei ben ei hun yn Wyddeleg, a'i ystyr ydyw "llawer." Eithr mewn geiriau cyfan- sodd yn unig y ceir el- yn Gym- raeg. Fc'í gwelir, er enghrefft, yn yr enw Eluned, a saif am Elfuned "un a ddymunir yn fawr." Ceir yr un gwreiddair yn y gair dymuno," neu'r gair hyn damuned," yn awr "dymuniad." Yr un el- sydd yn Llanelhaearn, "yr eglwys a. llawer o haearn yn Elfed, a cheir y ffurf Wyddeleg: yn yr enw Illtud, a gam- sillebir yn Illtyd. Enw'r Yswisdir yw "Helvetia," yn llawnach "Heluitu- tia ac fe ddigwydd y ffurf Eltutia ar hen gerfysgrif Ladin. Yr un gair sydd yma ag Illtud, a hwyrach mai ei ystyr yw "llawer o dir"; yr oedd gynt hen lwyth mawr o Geltiaid ar y Cyfandir yn dwyn yr enw "Helvitii," neu "Helvetii." Fe geir y ffurf Helui-" yn Gymraeg yn y Canol Oesoedd, gydag ychydig o gyfnew- idiad, sef "eliw," "llawer"; rhodder y fannod o'i flaen, a cheir "yr elyw, ac yn ein dyddiau ni "y rhelyw," a olyga'n awr "y gweddill." Tyfodd yr h yn yr un modd ag yn y ffurf "ar hugain," oherwydd pwys yr acen. Felly ystyr "Elioiso" ydyw "dyn a llawer o fywyd." Dymunodd Svr John am i'r aelodau ei gynnorthwyo drwy gadw ar gof hen enwau Cym- raeg sydd mewn perygl o fyned ar goll drwy eu Seisnigo, neu eu darnio gan grach ieithegwyr a fyn lurgunio enwau er mwyn eu cael i ateb eu rhagdybiau hwy eu hunain ynghylch yr ystyr a defylai fod iddynt Nid drwg fyddai i awdurdodau cyhoeddus Cymru gofio hyn, ac nid brysio'n wasaidd i foddlom mympwy pob cwmni rheilffordd. Yn ystod y cyfarfod danghosodd Syr John, ar gais y Gymdeithas, y bathodyn a gafas yn ddiweddar gan Gymdeithas y Cymroyorion fel ar- wydd egwan o'r ddyled sydd ar y Genedl iddo am ei llafur diflin o'i phlaid. Diolchwyd yn gynnes i Syr John am ei garedigrwydd tuag at y Gymdeithas, ac am ei bapur godidog. Terfynnwyd fel arfer drwy ganu Hen XVIad fy Nhadau."
Advertising
GWAED 1 GWAED! GWAED 1 MAE IECHYD A BYWYD YN DIBYNU AR WAED PUR CRYF. IACH A MAETHLON. Hughes's Blood Pills Mae "Hughes's Blood Pills" yn hynort effeithiol at Creu Cwaed Newydd, Pur a Chryf, felly yn d) lanwadu ar holl ■ Organau y Corff, drwy hyny yn laohau Dolur Pen, Diftyg Traul, Biliousness, Afu Ddrwg, Tarddiantau ar y Cnawd, Cornwydon, Scurvy, Plies Fits, Nerv- ousness, C w y n t Cwynegon (neu Cymal- wst), Poen Cefn, Lum- bago, Corn- rwymedd, Neuralgia. Anhwylder- au yr Aren- au, Iselder y a p r y d, 8 u r n I y Cylla.  I Agpt\ I BENYWODl i bob At Anhwylderau tueddol i bob Gwraig, Mam a Merch o bob oedraa mae ughes's Blood Pills" yn nodedig o effeithiol. Rhodder prawf arnynt. RHYBUDU PWYSIG. Wrth brynu y Pill. hyn gofaler rhag gael eich twyllo. Mynwoh weled y Trade Mark, sef llun Calon fel hyn—   S   ?????? '?H?HEN? ar bob blwch. Heb hwn, twyU ydyw. Gwrthodwch bob peth arall. Ar werth gan bob Chemist a Store. am 1/1i, 2/9, 4/8. Neu danfonwch ei Gwerth mewn Stamps neu P.O. at y Perchenog- JACOB HUGHES* MANUFACTURING CHEMIST, M.P.S., L.D.S Penarth, Cardiff. 'V. Athrofa Aberystwyth (UN O'R COLEGAU YM MHRIFYSGOL CYMBU). Prifathraw-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D Parotoir yr efrydwyr ar gyfer Arholiadau Prifysgol Cymru. Cynhygir amryw o ysgoloriaetbaa (rhai 0 honynt yn gyfyngedig i Gymry) y flwyddyn hon. Am fanylion pellaoh, ymofyner a— J. H. DAVIES, M.A., Cofrestrydd.  PAGE Book about Herbs and how to use ) them. Pose free. 8ecd for one. Trimnell, The Herbalist, 141 Richmond-road, Cardiff. Established 1879. PLEASE NOTE 1HE ADDRESS. To prevent fraud see that yon get Estab I liBhe-l 1879 on every label and wrapper of my preparations, without whioh none are genuine.-Trimnell. The Herbalist, 114 Rich- mond-road, Cardiff. TRIMNELL'S PILLS AND POWDERS .L have cured thousands. Why not you 9 See that you get Established 1879 on every label.-Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond Road, Cardiff. Agents wanted. Y FORD. Yn cynnwys arlwy flsol am flwyddwyn i blant 0 bob oed, set 13 0 Bregethau A 13 0 Delynegion. Mae'r gyfrol wedi li hadolygu yn y modd mwyaf ffafriol gan y Waeg Gymreig, megis Y Beirniad, Y Brython, Y Tyst, Cymru, Cymru'r Plant, Seren Cymrn, Seren Gomer, Y Drysorfa, &c ac y mae'r Awdwr wedi derbyn lln o lyth^rau canmol oddiwrth bregetbwyr, I e no rion, plant, &c. Y glfrol i'w cbael M dderbyniad Postal Order Swllt gan yr Awdwr- T. VALENTINE EVANS, CLYDACH, Nr. Swansea. Dywedwch wrth bawb "K/fiaa DA VIES'S COUGH MIXTURE yn rhyddau Peswch." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA. -Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnewidiol fod llawer o ddio- ddef oddi wrth Beswch, Bronchitis, Pas, Dolur Gwddf, Crygni, Caethdra, Diffyg Anadl. Y mae yr hen Feddyginiaeth Davies's Cough Mixture etto ar y hlaen, ac yn cael ei gwerthfawrogi yn fwy nag erioed, bob amser wrth law, yn felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rhydd- hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. 1/1! a 2/9 (postage, 3c.)— HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. THE Aberaman & fountain Ash Billposting and Advertisin g;'Go. Proprietors of the most prominent stations in Aberaman, Cwmaman, k, mbach, Abercwmboi. Aberdare and District. ADVERTISE BY BILLPOSTING. EVERYONE SEES POSTERS. All communications and parcels should be addressed to the MANAGER. Public Hall & Institute, Aberaman Aberdare Tel. P.O. 12, Aberaman. LADiFS BLANCHARD'S PILLS Are unrivalled for al icre$ul.rities, &c.. they speedily afford relief and neve 'fad to |ig^jate a'lufferinof They supersede Pennyroyal, hia_ Bitter Apple, &0, ? ?'?h.rd'th.B.????????? Sold in boxes, 1/1i. by BOOTS' Bnche8. and Si ?t fr». P"«' from _SLIE MARTYN 'LANE, LONDON Free Sample and valuable Booklet, LANE, LONDofq Free Sample and valuable Bwkiet, post free Id. gtamp AM BOB MATH 0 ARGRAFFWAITH YMOFYNHB YN SWydd fgt9r 66 LOELdei§999 A Swyddfalp "Darlan," 19 CARDIFF ST., ABERDAR. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how oil Irregularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Recom- taended by eminent Physicians, as the only Safe Sure and Genuine Remedy. Never Fails, thousands of Testimonials. Established 1862, MR. PAUL BLANCHARD, ndoil- Clfrrraaont House. Dalston Lane, London- DOWN & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture, Bedsteads, Bedding, Carpets, And every Description of HOUSE FURNITURE. CABINBT  21 High ITo Morris Lane, Wall The Largest and Cheapest Steanj Cabinet NJanufactory iq South Wales. Illustrated Catalogues free on application. IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on all Orders above £10, or Delivered Free in our own Vaw*. ———— BOON TO THE LAME. -——— J. J. STUBBS, Maker of ARTIFICIAL LIMBS, with RUBBER FEET. Are the most Natural, most Efficient, most Comfortable. Absolutely noiseless. Fitted with Ball Bearing Joints. All bolts, springs, catguts abolished. Over 2000 limbs in use. Hundreds of Testimonials. Every limb guaranteed. Trusses, Belts, and all kinds of Surgical Goods kept in stock. RUBBER SPECIALITIES. Write for Catalogue. ———— 51 CITY ROAD, CARDIFF. ————