Y Darian

I ESTYN EIGH OES < Bwytewch ac yfwch yn gymhedrol, ond os digwydd annoethineb, gellwch ym- ddibynnu bcdb amser y bydd i PELENI LLYSIEUOL KERNICK lanhau'r cyfansoddiad, cryfhau'r  '.y'? traul a rhwymedd, v   glir a glan. mae aii0edyd (eddyginiaeth ?, blychau ?? a ? gan yr h,ll Fferyll- wyr.

John Gower y Bardd. I I Ganwyd ef tua 1320, a bu farw tua I I 1409. Cyfrifa y Saeson ef yn rhestr y beirdd Saesneg, eto, ni wyddant ddim am ei achau. Y traddodiad balch sydd am dano yn nheulu Ar- dalydd Stafford yw mai un Stitenham ydoedd. Medd Todd, yn ei Illustra- tions of Gower and Chaucer," a phwy na ystyriai anrhydedd ei achau yn ymchwyddo wrth gofrestu yn mysg eu henwogion y moesol Gower ? Ond dywed Lewis Topo. Diet. ei fod yn disgyn o Gruffydd de Gower, tywysog neu bennaeth Cymreig o un o'r hen deuluoedd brenhinol, a sylfaenydd neu foncyff teulu y Gower, y rhai a fuont hvnod mewn cyfoeth ac awdurdod tua j diwedd y drydedd ganrif ar ddeg. Yr oedd John Gower yn berthynas i Dr. Harri Gower, Esgob Ty Ddewi. Dvwed Williams Em. Welshmen fod tudalen enwadol y Confessio Amantis, argraffedig yn 1852, yn dweyd yn bend.int mai Cymro ydoedd. Y mae ei ddelw yn eglwys St. Mary Overies, a choronig o flodau am ei phen, yr hyn a arwydda ei fod yn farchog. Yr oedd yn farchog; profaf hyn i chwi .Van y trof at hen lyfr Theo Jones. Dengys ei ewyllys ei fod yn fyw yn t 1408. Mae ei gymun roddion i eglwysi ac ysbytai, ei waith yn gadael i'w wraig J;ioo, yn nghyda'i holl eiddo gwerthfawr, a rhenti maen- oriaethau Southwell, yn Swydd Nottingham a Multon, yn Swydd Suffolk, yn profi ei fod yn dra chyfoethog. Yr oedd y bardd Chaucer ac yntau yn gryn gyfeillion, ond oer- oedd eu cyfeillgarwch cyn diwedd eu hoes. Dywed Gower ei hun ei fod yn ddall yn ei henaint. Gadawodd dri gwaith mawr ar ei ol: "Speculum Meditantis," can yn y Ffrancaeg-yn traethu yn benaf ar edifeirwch pech- adur; Vox Clamantis yn Lladin, yn traethu ar y gwrthryfel yn nheyrnasiad Richard II., a Con- fessio Amantis yn Saesneg, ym- ddiddan-gerdd rhwng carwr a'i gyfaddefwr, yr hwn yw offeiriad Venus. Y mae ei weithiau yn dangos ei fod yn fwy dysgedig na barddonol. Cymaint a hyn sydd i'w weled vn v Cymru" dan olygiad Owen Jones, Llandudno gweler hefyd y "Brvthon" am Alban Eilir, 1863: yna trowch at hanes Swydd Brycheiniog gan Theo. Jones, wyr Theo. Evans, awdwr Drych y Prif Ooesoedd." Fe welir yn ddigon eglur fod John Gower yn farchog, ac yn dal cysylltiad agos a'r Cymry, oherwydd yr oedd yn Uchel Sirydd dros barthau uchaf Caerfyrddin a Brycheiniog. Fe wyr ugeiniau o ddarllenwyr y "Darian" am Lwydlo Fach, Tir Abad, yn agos i Lan- wrtyd. Saif Llwydlo Fach tua haner y ffordd rhwng Llangammarch a Llanymddyfri, yn union ar v ffin rhwng siroedd Brycheiniog a Chaer- fyrddin. Tafarndy hynafol iawn «edtl Llwydlo Fach, ac fe ddywedir gan yr hen frodorion fod y gegin yn un sir, a'r parlwr yn v sir arall. Mae olion amlwg o'r "hen" dv i'w weled hyd y dydd heddyw. Bum yno ddwy flvnedd yn ol. Yr oedd yn arferiad gan hen foneddwyr Cymru i gyfarfod eu gilydd ar Llwydlo Fach i ymdrin a materion gwladol, a gweinyddu cvfiawnder rhwng brodorion y sir- oedd cylchynol. Mae Theo. Jones yn dweyd fod plat pres ar ddrws yr hen dyfarndy ac arno a ganlyn — 1540. 31. H.S. "Fiat Justitia Ruat Mundus." Syr John Gower. Dyna fel y mae gan Theo. Jones, ond barnwyf fod Jones wedi camsynied y 1540 yn lie 1340. Ystyr y frawddeg ar y plat ydyw, "Let Justice be done, though the world perish," neu yn Gymraeg yn debyg i hyn Gwneler cvfiawnder pe trengai y byd." Bu y plat uchod yno am flynyddau lawer, ond o'r diwedd, trwy ddrygioni'r ieuenctyd, fe gollodd y tyfarnwr y pl&t, ac yna mewn ychydig amser fe osododd y pennill Lladin canlynol ar bren cerdin yn ei le- "Festina lentc paulisper Siste Viatur Cor delassatum Pocula plena levant." Nid yw Jones wedi arall eirio yr uchod. Cvfieithwch chwi ef goreu y galloch. Yr wyf wedi cynnyg trwy gymhorth cyfaill a Geiriadur Lladin fel hyn Hasten slowly for a little while Stay Traveller, Full cups refresh The weary heart." Rhywbeth yn debyg i hyn yn ein hiaith ni Brysia'n araf am enyd fach Safed y teithiwr, Cwpanau'n 11awn o faeth Adfywiai'r galon flin." Rhyw brydnawn tesog yn yr haf daeth clerfardd heibio o Abergwesin, a phan welodd y pennill Lladin ar y pren cerdin, dywedodd mewn eiliad: "Pwy oedd y dyn ysgymyn A ddododd ar bren cerdin Ar ben Llwydlo, llwm yw'r lie, mor llydan Eiriau Lladin." Cyfeithiwyd hwn gan Jones fel hyn "What foolish wight On wych did write To make the people stare A Latin phrase In such a place As Llwydlo bleak and bare." I Pan glywodd y tafarnwr y clerfardd yn dannod tylodi Llwydlo ffromodd yn enbyd, a cheisiodd gyfansoddi atebiad, ond yr oedd yn hollol di- bwynt ac heb farddoniaeth meddai Jones,, ac nid yw wedi ei roi i fewn yn ei lyfr. Felly bum yn holi hwnt ac I yma am yr atebiad, ond nl chefais hyd i mi ohebu a Mr Evan Jones, ffermwr cyfrifol ac hynafiaethydd en- wog Tynypant, ger Llanwrtvd. Dyma rhediad y pill: "Mae Llwydlo'n llawn trwy'r I flwyddyn 0 fara can ac enllyn Nid oes un lie ar wyneb daear Mor llwm ac Abergwesin." Tua thri chan Hath yn mlaen o'r hen dafarndy, tua chyfeiriad Talgarth, ar ben bryncyn bychan sych ar y llaw chwith, a thua deugain llath oddi ar y ffordd, mae cylch ceilogod, ac yma byddai y bobol o'r ddwy sir yn cyfarfod i ymladd ceiliogod. Trwy ymddiddan a hen wr dros bedwar ugain oed yn 1800, daeth Theo. Jones jo hyd i'r hyn oedd ar y plat pres. vVel, ynte, trwy fod enw Syr John Gower arno, mae'n ddigon amlwg mai Cymro ydoedd, ac yn dal cysyll- tiad arbennig a gwlad Brychan-hen wlad fy ngenedigaeth. Pan fu Syr John farw, claddwyd ef yn St. Saviour's Church, Southwark, Llun- dain. Ar y mur oddifewn i'r Eglwys mae plat pres mewn coffadwriaeth am dano. Heb fod yn mhell o Lwydlo Fach, saif fferm hynafol Sarn y Cyrddau, neu Sarn y Cyrtau. Dywedir fod Court Leet i drefnu materion gwladol yn cael ei gynal ynddo. Clywais gan Mr Evan Jones, Tyny- pant, mai Rhyd y Sarnau oedd enw cyntefin y He, enw desgriffiadol ddigon —oherwydd y mae nant yn rhedeg ger y ty, a heol Rufeinig Sarn Helen yn trawsu y fan tua chyfeiriad Ystrad- fellte. Daethpwyd o hyd i ddarn o honi ar dir Cefnwaunhynod, Ystrad- fellte. Y r eiddoch, yn wladgar, Caerdydd. JOSIAH JENKINS. I Caerdydd.

Oddiar Lechweddau Caerfyrddin. Cerbyd yr Efengylydd mewn gwir- ionedd welwn yn gwibio heibio i mi noson neu ddwy yn ol, ac ynddo gwel- wn y Parch. E. T. Jones, Llanelli; y Parch. Hugh Jones, Bethel, a'r Parch. W. R. Watkin, M.A., Moriah, a'r brodvr D. Protheroe, Moriah, a T. Job, Bethel. Yr oedd y cerbyd yn mynd fel un heb feistrolaeth arno, ac yr oedd myn'd rhyfeddol yn y brodyr er yn eistedd yn y modur gerbyd, ie, mynd ac yn llosgi dros hawliu gweini- dogion eglwysi gweiniaid y wlad. Mynd i gynhadledd eglwysi y Gwen- draeth a'r cylch a gyfarfyddent vn Bethesda, Ponthenry. Clywais fod y Gynhadledd a'r Cwrdd Cyhoeddus yn llosgi gan frwdfrydedd. Ymroi ati y mae brodorion y Cwm mawr tuag at gael Eisteddfod ar raddfa eang, a'r arch-a^rweinydd Volander o Drecastell yno yn arwain a chloriannu. Wrth Borth Pryd- ferth y Deml" yw testyn y gadair. Gresyn na fuasai Volander wedi ei alw i lwyfan yr Eisteddfod Genedlaethol i arwain ymhell cyn hyn. Arweinydd Eisteddfodol diguro ydyw. oson frwd gawd yng Nghymdeith- as Gymrodorol a Christionogol Horeb y Pump Heol nos Fercher wythnos i'r diweddaf. Darllenwyd papurau ar y "Apostol Paul," gan Mr M. Davies, Tan Dderw, a phapur ar Ragoriaeth y Grefydd Gristionogol ar-Grefyddau'r Byd gan Mr Willie Leonard, Farm Fach. Siaradodd amryw o'r chwior- ydd eiriau canmoladwy am bapur chwaethus a chynhwysfawr Mrs Davies, a'r brodyr ar bapur Mr Leonard ddangosai gymaint o ol llafur darllen, ac o farn mor anibynnol. Pentre dramayddol yw pentre y Felinfoel. Dim ond ychydig bach o amser sydd er pan berfformwyd Beddau'r Proffwydi" gan barti o'r Heo dan arweiniad Myfyrfab. Nos Fawrth nesaf wele barti o eglwys y Methodistiaid dan arweiniad Carodyn yn mynd i berfformio "Myfanwy." Llwyddiant ri-Wwr ddilyn ymdrechion dramayddol y ddau frawd. Heddyw'r bore efo'r "postman" wele hysbvslen i'n llaw yn hysbysu fod Cymdeithas Gymrodorol a Christ- ionogol Capel Seion, Pontyberem, yn cynnal gwyl nos Fawrth nesaf o dan lywyddiaeth ei gweinidog ath- rylithgar a gwladgar, y Parch. D. Rhydderch. B.A., a'r Athro E. Ernest Hughes, M.A., Caerdydd, yno yn ei hanerch, a chor y plant yn canu alawon Cymreig o dan arweiniad Mr David Walters. Y mae'r Gymdeithas hon wedi ymuno ag Undeb y Cvm- deithasau Cymreig. Rhaid treio bod yno nos Fawrth nesaf. Clywais mai yr ysgol-feistr Mr J. M. Jones, sydd i siarad yn nathliad yr wyl yn y Pump Heol ar "Dewi Sant," a'r gweinidog, MyfVr Hefin, ar "Neges yr Wyl." Disgwyliaf fod yn alluog i roddi i chwi adroddiad o'r ddau ddathliad y tro nesaf ac o ddath- liad Llangenech hefyd. Dymuniad Ben Bowen yrrodd o'r Affrig bell i Gymru flwyddi yn ol fo yn cael ei wireddu eleni eto Awel a chin ddelo i chwi 0 law Duw ar Wyl Dewi." MYRDDIN MIN Y MOR.

O Dir y Gogledd. I GAN "GLYNDWR." I Nos Fercher diweddaf bu Esgob Ty Ddewi-hcn F ethodist gyda Haw yn anerch cyfarfodydd yng Nghaer- narfon yn erbyn Dadgysylltu a Dad- waddoli Eglwysi Lloegr yng Nghym- ru. A ddarfu i chwi sylwi, Mr Gol., mai y proselytiaid neu "turncoats v —yw y mwyaf chwerw o bawb yn er- byn eu hen enwad neu gyfeillion, Felly vn yr achos hwn. Gwedir y stori fod Esgob Llanelwy yn bwriadu priodi gydag un o ferched y diweddar Arglwydd Penrhyn. Sonir yn awr am gael ymgeisydd Llafur yn Eifion i wrthwynebu Mr Ellis W. Davies, A.S. Yn Llys Bwrdeisiol yng Nghaer- narfon yn ddiweddar, anfonwyd tri o fechgyn-Hugh a John Hughes (dau frawd) a Willie Jones i Ysgol Hy- fforddiadol. Dywedai eu mam nas gallai gael rheolaeth arnynt. Sylwodd Dr. Parry Edwards eu bod megis arabiaid hyd yr heolydd, er fod y tri yn fechgyn cyflym iawn eu deall. Nid oedd eu tad yn gofalu llawer am danynt. Onid yw hyn yn drueni mawr mewn gwlad Efengyl? -r Y mae llawer o enwogion Cymru wedi eu claddu ym Mynwent Llan- beblig, Caernarfon, megis Parchn. David Jones (Treforth), Griffith Parry, D.D. (Carno). William Lloyd (M.C.), David Richards (T.), Thomas Thomas (E.), Llew Llwyfo, Hefin Jones, Meigant, Dewi Glan Teifi, Gwyndaf Eryri, Parch. Evan Rich- ardson, etc., etc. Ym Mynwent Ymneillduol Caeath- raw, ger Caernarfon, y mae yn huno Ieuan Gwyllt, William Owen (Prysgol), Parchn. David Morris (Bwlan), WTilliam Evans (Millom), W. R. Jones (Goleufryn), etc. Dyma englyn i ddiweddu sydd ar garegfedd yn Llanbeblig :— "Myned oedd raid i minau-ar alwad Rheolwr fy nyddiau; Ond dof o'r bedd, culfedd catil Uwch ingoedd a thawch angau." Os bydd rhai o ddarllenwyr y "Darian" eisieu cymwynas oddiar fy llaw—megis holi am berthynasau, etc.—bydd i mi wneuthur hyny, yn arbenig yn Sir Gaernarfon, ond i'r ymofynydd anfon at y Gol. (gan yr hwn y mae fy enw priodol).

Abertysswg. II Nos Lun yng Nghapel Bethania, traddododd y Parch. Fred Jones, B.A., B.D., Rhymni, ei ddarlith odidog ar "Len Gwerin Canolbarth Ceredigion" i gynulleidfa astud. Cadeiriwyd gan y Parch. E. S. Jen- kins, y gweinidog. Yr oedd y darlith- ydd yn ei hvvyliau goreu, a chafwyd amheuthyn o'r blasusaf ganddo. Treuliwvd noson ddifyr ac adeiladol yng nghymdeithas Cymru Fu. Mae Mr Jones yn adnabyddus fel un o bregethwyr ieuainc blaenaf pulpud Annibynia; fel bardd er yn blentyn, fel y' cofia y sawl ddarllenodd ysgrif fedrus y prif-fardd Wil Ifan yng "Ngheninen," Ebrill, 1913, ar y "Teulu Athrylithgar." Yr oedd pfant y Cilie yn englyna wrth chware, a'u tad yn curo'r haearn i fesur deg sill ar hugain; fel ysgolor a Chymreigydd o'r radd ffaenaf, a bellach adnabyddir ef fel darlithydd llawn arabedd a chalon gvnnes Gymreig ddiwylliedig tucefn i'r cyfan. Siaradwyd gan am- ryw frodyr ar y testyn a thalwyd y diolchiadau arferol.

Miss Collip. L3ta*n. "She suffered terribly from Bronchitis & Whooping Cough Hat where ordinary treatment had failed Vciio's cured C'ompletd¡¡, and now she is as II as a child could be. "—Mrs. Collip, S, V' ■ ndy-street. Worship-street, London, E.C. Verio's Lightning Couali Cure contains onrative principles of unfailing power. w. are not found in nary oough nrepara;ions. That re why Veno's cures w.ven oUier means fail. Its healing effect, ;JI]medJate and certain, the lungs and bronchial tubes quickly gain strength to throw off the attack, and cure follows naturally—even in cases of long standing. Awarded Grand Prix and Gold Medal, International Health Exhibition, Paris, 1910.  I J For Coughs and Colds, ??—jt Bronchitis, Asthma, f)-2 Lds *nfl-- Catarrh, and all Chest and Lung Per Bottle. Troubles In old or young. LaT'II' .Sizes The surest and speediest remedu 1/1} A 9/9 known. VENOS ^KDvinS V COUGH CURE GWAED! GWAED! GWAED! MAE IECMYD A BYWYD YN DIBYNU AR WAED PUR CRYF, IACH A MAETHLON. Hughes's Blood Pills Mae "Hughes's Blood Pills" yn hynod effelthlol at Creu Cwaed Newydd, Pur a Chryf, felly yn dylanwadu ar holl Organau y Corn, drwy hyny yn laohau Dolur Pen, Diffyg Traul, Biliousness, t'?'? ?'—-?. Atu Odrws, Tarddlantati II/fill! fill ar y Cnawd, rTjf 1/6x11111 IT IIII Cornwydon, mW 7 if/ II I Scurvy, Piles m)} 4 u yl Fits, Nerv- ousness, II Cwynt. Cwynelon (neu Cymat- wst). POln Cefn. Lum- balo, Corn- rwymedd, Neuralgia, au yr Aren- au, I seider Surn, y CYlla. BENYWOD! At Anhwylderau tueddol i bob Gwraig, Mam a Merch o bob oedraa mae Hughes's Blood Pills" yn nodedig 0 effeithiol. Rhodder prawf arnynt. RHYBUDU PWYSIG. Wrth brynu y Pills hyn gofaler rhag gael eich twyllo. Mynwoh weled y Trade Mark, sef llun Calon fel hyn- qp <????? 'tZS?BhB? ar bob blwch. Heb hwn, twyJI ydyw. Gwrthodwch bob peth arall. Ar werth gan bob Chemist a Stores am 1/1i. 2/9, 4/6. Neu danfonwoh ei Gwerth mewn Stamps neu P.O. at y Perchenog- JACOB HUGHESt MANUFACTURING CHEMIST, M.P.S., L D.S Pen art h, Cardiff. 1 Athrofa Aberystwyth (UN O'R COLEGAU YM Mhrifysgol Cymru). Prifathra,w-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D, Parotoir yr efrydwyr ar gyfer Arholiadan Prifysgol Cymru. Cynhygir amryw 0 ysgoloriaethau (rhai o honynt yn gyfyngedig i Gymry) y flwyddyn hon. Am fanylion pellaob, ymofyner a— J. H. DAVIES, M.A., Cofrestrydd. OA PAGE Book about Herbs and how to use 6'Jt them. Post free. Me'd for one. Trimnell, The Herbalist, 14-1 Richmond-road, Cardiff. Established 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. ———-— 1 —————————-—————————— TO prevent fraud see that you get Estab JL liBhei 1879 on every label and wrapper of my preparations, without which none are genuine -Trimnell, The Herbalist, 1-14 Rich- mond-road, Cardiff. TRIMNELL'S PILS AND POWDERS X have cured thousands. Why not you ? See that you get "Established 1879 on ever) litbel.-Trirnnell, The Herbalist, 144 Riohmond Road, Cardiff. Agents wanted. Y FORD. Yn 01nnwys arlwy Baot &m Nwyddwyn  i bmnt "?? b oed, sef:— 13 0 Bregethau A 13 0 Delynegion. Mae'r gyfrol wedi 'i hadolygu yn y modd mwyaf ff?friol gan y Wasg Gymreig, megis Y B -iad, Y B??oM, Y ry?, ?MrM,c??'r Plant, Seren Cymru, Seren Gomer, Y Oryaorta, &c ac y mae'r Awdwr wedi derbyn Ila 0 lytK^rau oanmol oddiwrth bregetbwyr, lienorion, plant, Ac. Y gJfrol i'w ohael ar dderbyniad Postal Order 8wlltgan yr Awdwr- T. VALENTINE EVANS, CLYDACH, Nr. Swansea. Dywedwch wrth bawb: II Y ma. DA VIESS COUGH MIXTURE yn rhyddau Peswoh." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA. -Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnewidiol fod llawer o ddio- ddef oddi wrth Beswch, Bronchitis, Pas, Dolur Gwddf, Crygni, Caethdra, Diffyg Anadl. Y mae yr hen Feddyginiaeth Davies's Cough Mixture etto ar y blaen, ac yn cael ei gwerthfawrogilyn fwy nag erioed, bob amser wrth law, yn felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rhydd- hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. 1/lJ a 2/9 (postage, 3c.)— HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. THE Aberaman & Mountain Ash Billposting and AdvertisingOo. Proprietors of the most prominent statiooe in Aberaman, Cwmaman, t; mbach, Abercwmbot. Aberdare and District. ADVERTISE BY BILLPOSTING. EVERYONE SEES POSTERS. All communications and parcels should II. addressed to the MANAGER. Public Hall & Institute, Aberaman, Aberdare Tel. P.O. 12, Aberaman, lao; £ s BLANCHARD'S PILLS Are unrivalled for ?  afford relief and neve r^^o an suffering.  Pil Cocbia. Bitter Apple. &0. ars thsTsit of all PIHs for Woiuea. Sold • 1? 1 mi hw BOOTS, ncbs. and "aM 'chemiSs^ or post free, s»»me "— from 4BSUB MARTYN Ltd.Ch|TON'LAJJB LONDON 3 DALSTON LANE, LONDON Free Sample and valuable B<?'.t. Post free Id. stamp AM BOB MATH 0 ARGRAFFWAITH ymofynsb yn Swydd fa'r "Leader" A Swyddfa'r "Darian," 19 CARDIFF ST., ABERDAR. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how all Irregularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Recom- mendprl by eminent Physicians, as the only Bafe Sure and Genuine Remedy. Never Fails. thouisands of Testimonials. Established 1861 MR. PAUL BLANCHARD, OlarMBont Bouse, Dalaton T ane, Tendon. DOWN & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture, Bedsteads, Bedding, Carpets, And every Description of HOUSE FURNITURE. 21   Lane.  21 High Irs Morri? L„ Swansea. The Largest and Cheapest Stearri Cabinet Manufactory in South Wa188. Illustrated Catalogues free on application. IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on all Orders above £10, or Delivered Free in our own v. ———— BOON TO THE LAME. J. J. STUBBS, Maker of ARTIFICIAL LIMBS, with RUBBER FEET. Are the most Natural, most Efficient, most Comfortable. Absolutely noiseless. Fitted with Ball Bearing Joints. All bolts, springs, catguts abolis ed. Over 2000 limbs in use. Hundreds of Testimonials. Every limb guaranteed. Trusses, Belts, and all kinds of Surgical Goods kept in stock. RUBBER SPECIALITIES. Write for Catalogue. ——— 51 CITY ROAD, CARDIFF. ———"