Y Darian

Briton Ferry. — .A Claddedigasth Dau Henafgwr. Bu farw John Parry wedi cystudd ychydig fisoedd. Bu yr ymadawedig yn ddiacon ffyddlawn yn Rehoboth, Eglwys y Bedyddwyr, ac yn arweinydd y canu ynddi am dros ddeugain mlynedd. Ystyrid ef yn un o'r "Gwyr rhagorol." Hunodd yn yr Iesu Mawrth 6, wedi cyrraedd rhai blynyddoedd dros brydles y Salmydd. Cludwyd ei weddillion gyda thorf luosog o'r ardalwyr i Gladdfa Gyhoeddus y lie, Mawrth 10. Canodd Cor Eglwys Rehoboth emynau ar y ffordd i'r gladdfa, ac ar lan y bedd. Gwasanaethwyd yn y ty a'r gladdfa gan y Parch. Henry Hughes, gweinidog yr eglwys, a'r Parchn. E. Egryn Davies, W. Samlet Williams, Rhys Powell, Thomas Hughes, a John Davies, B.A. Yn marwolaeth John Parry cydnebydd pawb a'i hadwaenai fod un o ddynion goreu yr ardal boblog hon wedi dianc i'r wlad well, a honno yn un nefol. Yr hynafgwr arall ydoedd Bartholo- mew Bromham, yn 82 mlwydd. Ychydig wythnosau o gystudd gafodd. Yr oedd yntau yn gymydog tawel. Bu yn weith- iwr ffyddlawn ar stad Tarll Jersey am 50 o flynyddoedd. Perchid ef yn r fawr gan swyddogion y stad. Bu farw Mawrth 7, a cludwyd ei weddillion i'w daiaru yng nghladdfa gyhoeddus y lie Mawrth 11, gan liaws o'r ardalwyr, ac yr oedd amryw o swyddogion y stad yn yr angladd. Danfonwyd torchflodau Jtirydferth gan larll Jersey; A. T. Wil- liams, Y.H., y goruchwyliwr, ac eraill. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Parch. W. Samlet Williams a Mr Thos. Thomas. Tabor, Maesybar. Llansamlet, un o hen weithwyr stad larll Jersey, a gweithiwr glew ar stad yr Arglwydd lesu.

Nodion o Abertawe. I Y Mabinogion yn Dathlu Canmlwydd- I iant Seren Gomer." Teimlodd "Mabinogion" Abertawe I mai dyledswydd arnynt oedd peidio gadael i'r amgylchiad diddorol a nod- edig yma fyned heibio heb dalu sylw ar- bennig iddo. Nid oes yn hanes ein gwlad gyfnod a inwy o ramant yn perthyn iddo, na chyfnod am hanes y Cofnodolion a'r Cylchgronnau. Felly, nid rhyfedd i Fabinogion Abertawe ym- ddiddori yn y ffaith fod y flwyddyn 1914 oedd yn ben can mlynedd er cychwyn- iad ein Llenyddiaeth Gyfnodol. A chan I mai dyma y tro cyntaf, hyd y gwyddom, i'r amgylchiad nodedig gael ei ddathlu yn Nghymru, rhoddwn adroddiad gweddol fanwl o'r gweithrediadau, os caniata y Gol. y gofod anghenrheidiol. Trefnvyd fod y dathliad i gymeryd lie nos Fawrth, y lOfed, yn Ngwesty y Grosvenor, Heol y Coleg. Daeth y cwmni yng nghyd yn weddol gryno, ac ychwanegwyd at y nifer gan gyfeillion nad ydynt yn aelodau o'r 'Ma»binogion.' Wedi treulio amser difyr o gylch bwrdd y wledd ddarparwyd ar gyfer y corph, neillduwyd i'r ystafell arferol i gario allan yr adran bwysicaf o'r rhaglen. Llywyddwyd gan ben llyw y cylch, sef y Bonwr D. Rhys Phillips, F.L.A., ac o'i amgylch yr oedd y Bonwyr John Meredith, Llywydd y Cymrodorion; J. Lovat Owen, Y.H.; D. Morlais Samuel, D. Spurrell Davies, is-lywyddion y I Cymrodorion; D. Hicks Morgan, B.A., yag. cyffredinol y Cymrodorion; W. Llewelyn, D. J. Higfs, D. Gibbon Lewis, J. O. Jones, W. R. Jones, y Cofiadur, a Mrs. Meredith, priod hawddgar Cadeir- ydd y Cymrodorion, a hi fu'n eistedd wrth ben y bwrdd ac yn rhannu o'i flasus bethau. Hefyd yr oedd yn bres- enol nifer (canys felly y sibrydwyd) o Wyr Cenffig,un o'r cymdeithasau mwyaf cyfrin a ffurfiwyd erioed mae yn fyw ac yn llawn asbri heddyw, yn en- wedig os bydd brwydr o ryw fath i'w hymladd dros Gymru, yna diflanna, a bydd i bob golwg wedi rhoddi i fyny yr ysbryd. Yn wyneb y wybodaeth hon, synwyd ni gan bresenoldeb Cawr Aman, gwr tal yn droedfedd dan chwech; Rhyngyll Cenffig, yntau yn gorach pump troedfedd dros un, a phob amser o'r dydd yn barod am ginio a "Dilwyn" yn holi pryd mae'r grwydr nesa; a "Myrddin Ddu" frithwalltog yn llygadu am achos i frwydro drosto; a "Chaplan Cenffig" bybyr barablus; hefyd y B. G. amryddawn a "Chofiadur Cenffig," nid y "Clerk of Kenfig" y canodd Ernest Rhys am dano yn ei Faled beth amser yn ol yn yr "English Review" fel hyn: The Clerk of Kenffig is dirnking hard, Drinking night and day He cannot bear the driving sand. Salt with the sea, wild with the wind. That blows from Kenfig bay, This night, I think, the sou'west wind Is worse than ever it was; The Clerk-he had better pray than drink, For the sand might be blown from Pharaoh's land By a Mast of the Samoom's jaws." Mae llawer o ddyfalu pwy yw y bobl ryfedd yma; o ba le y daethant, ac i ba le y maent yn myned. Na, nid ydynt leng o G- fel y tybia rhai, ac nid dis- gynyddion Gwvlliaid Cochion Maw- ddwy" ydynt, fel yr honna eraill, oher- wydd,nid oes ond un o brydwedd gwawr- jgochlyd yn eu plith. ac y mae ef mor ddiniwed ei ymddangosiad fel y mae anawdd credu fod un syniad gwaedlyd erioed wedi cael lie yn ei feddwl. Tu- eddir ni i gredu mai rhai o "Farchogion Arthur" ydynt allan yn sbio sefyllfa pethau o dro i dro. Fod swn y Llanw Cenedlaethol yn torri ar ddistawrwydd yr ogof, rhyw nawfed ton feallai, yn gwneud i'r gloch dincian tufewn, a hwy yn cael eu gyrru i wel'd a oedd yr awr arbennig wedi gwawrio. Boed a fo am hynny, digon i ni yn bresennol ydyw fod "Gwyr Cenffig" yno, ac mor selog dros I amcan y cyfarfod a'r un. Dywedodd y Llywydd yn ei sylwadau agoriadol fod yn dda ganddo lanw y gadair ar achlysur mor ddiddorol, a'i fod gyda mwynhad yn galw ar y Bonwr J. Lovat Owen \i gyflwyno y llwnc- destyn, Seren Gomer a'i chychwyn- ydd. 'I Dywedodd yntau fel hyn: Pan ys- tyriwn bwysigrwydd a defnyddioldeb cyhoeddiadau cyfnodol, yn trosglwyddo I gwybodaeth yn ei holl ganghennau, yn ) hyrwyddo lledaeniad newyddion o bob math, yn creu a meithrin awydd cyffredinol am hyfforddiant, nis gallwn lai na galaru fod y Cymry wedi eu gadael cyhyd yn amddifad o'r breintiau i hyn. Nid oedd neb yn fwy teimladwy i o'r ystyriaethau hyn na Gomer, a meddai ddigon o wladgarwch i ym- drechu cyflawni mewn rhan y aiffyg. I Cafodd gan nifer o foneddigion, oedd gyfeillion iddo, i gyduno i gyhoeddi newyddadur yn y Gymraeg, y cyntaf o'r fath. Dydd Sadwrn, Ionawr 1, 1814, daeth allan y rhifyn cyntaf o 'Seren Gomer, neu Hysjbysydd Wythnosol ¡ Cyffredinol dros holl Dywysogaeth I Cymru.' Joseph Harris ei hun oedd y I Golygydd. Mewn "Anerchiad i'r Cym- ry" gesyd o flaen y cyhoedd natur ac amcanion y cyhoeddiad. Bydd i 'Seren Gomer' wynebu ar derfynau anwybodaeth," meddai, "a gwahodd y I preswylwyr yn gariadlawn i fwynhau pleserau gwybodaeth." Er dyngarwch a haelioni y boneddig- ion a sefydlasant y Seren, ynghyd a doniau ac athrylith y Golygydd clod- 'fawr, anffyddlondeb y Cymry, ysyw- aeth, a fu yn gyfryw ag i luddias y gorchwyl. Yn Rhif 81, dyddiedig Gorph. 12, 1815, y mae anerchiad yn dywedyd: Fod y perchenogion. gyda thrymder calon, yn gorfod mynegu fod yr anogaethau a gawsant yn annigonol. Yr ydym (meddynt) dan rwymedigaethau neill- duol i lawer o'n gwladwyr hynaws am ein cynorthwyo yn mhob modd y gallas- ent; ond nid ydynt yn ddigon lluosog. Credu yr ydym y bydd yn edifar gan lawer Cymro iddo roddi heibio derbyn ein newyddlen pan fyddo yn rhy ddi- weddar." Dyna fel yn gyffredin y telir cym- mwynaswyr ein cenedl. Er hynny ail gychwynodd, ac ar y dydd cyntaf o. Ionawr, 1818, daeth allan Rhif laf o "Seren Gomer, neu Gyfrwng Gwybod- aeth Gyffredinol i'r Cymry. Ymrodd- odd yn awr yn ddyfal a gweithgar i olyg- iaeth y Seren, nes iddi gyrraedd sefydl- ogrwydd a derbyniad. a dyfod yn un o'r breintiau gwerthfawrocaf a roddwyd er- ioed i genedl y Cymry. Gwasanaethodd Joseph Harris ei genedl mewn modd rhagorol i ddefn- yddio geiriau un a'i hadwaenau yn dda, y Parch John Herring, Aberteifi. "Cod- odd ynddynt ymofyniad am wybodaeth gyffredinol, dysgodd iaith ei hen deid- iau iddynt, ac ymlidiodd o'u plith y bwbachod a'i brawychent ddydd a nos. Bydd enw Gomer yn gyd-oesol a llawer sydd he.b eu geni." Harris ddwys, gudeg oedd eres ddysg- awdwr, Gwyddai brig ieithoedd, gwiw dda bregethwr, Eirian i'r eithaf, gywrain areithiwr, Uniawn a gweddus, fedrus iawn fydrwr, A gwr hawddgar wladgarwr, odiaethol, Da wr iawn ethol nid rhyw weniaethwr. —Isaac Davies, Llanfynydd. Galwyd ar D. Gibbon Lewis a Brith- yll Tawe i ddilyn a ffrwyth eu hawen; ae fel hyn yr englynodd y Brithyll: le, can mlynedd i heddyw,—cododd Yn gudeg digyfryw, Seren Gomer, felen, fyw, A odiaeth ei llwybr ydyw. A'r Gibbon Lewis: Os ydyw Gomer yn ei fedd Mewn hedd yn gorffwys yno, Ei ysbryd erys eto'n fyw, A gwiw yw son am dano, A'i bur athrylith sydd o hyd Yn glyd i ddawn y Cymro. Y Mabinogion gyda'r dawn Sy'n llawn o dan gwladgarol, Ac heno dethlir mewn boddhad Goffhad mewn cwrdd diddorol, A thra bydd Abertawe'n bod Bydd clod i'w sel anfarwol. A thra bo brvn, a thra bo pant A nant, a thelyn Cymru, A thra bydd nos, a pherlog ser Yn Jber o hyd yn gwenu, Rhydd Seren Gomer gyda'i gwawl Fyth hawl i Abertawy. Yna cynhygiwyd "Undeb y Cymdeith- asau Cymraeg" mewn, araeth ddoniol arabus fel arfer. [Anghofiodd Talnant roddi'r enw.-Gol.] Pennau ei sylwad- au oeddynt: (1) Buddioldeb yr Undeb (2) Cymdeithasgarwch yr Undeb; (3) Llais Cymru yn glir, a'i nerth yn ei hawliau. Fe sylwa y darllenydd ei bod wedi ei threfnu fel pregeth Undeb hefyd. Atebwyd gan y Bonwr D. Morlais Samuel, Ysgrifenydd Adran Abertawe o Undeb y Cymdeithasau- Cymraeg. [Cedwir araeth Mr Samuel hyd yr wyth- nos nesaf.-Gol.] Y llwnc destyn nesaf oedd. Y Mabin- ogion. a chynhygiwyd yn ddigrif gan y Bonwr D. Spurrell Davies. Gallasem feddwl mai arwerthwr oedd yno yn dwyn ei nwyddau i sylw ei gynnulleidfa, ac yn cyffwrdd a nodweddion pob un- y goreu wrth gwrs, ac yn gweld dim byd ond y da a'r daionus yn mhob un. Atebwyd dros y "Cylch" gan yr Athraw y Bonwr D. Rhys Phillips, F.L.A., a sylwodd ar y mwynhad a ddeilliai oddiwrth efrydiaeth o oreuon ein llenyddiaeth, a dywedodd ei fod wedi cael ei Iwyr foddloni gan ffydd- londeb yr aelodau a'r ymddiddanion difyr gafwýd yn ystod y tymor. Cynhygiodd y Bonwr W. R. Jones "Ein Heglwysi," a dywedodd os nad oedd gan Joseph Harris gofgolofn, fod ein gwlad yn dryfrith gan golgolofnau i hunan-aberth ein gwerin-bobl yn ein capeli a'n heglwysi. Teimlai yn flin fod cymmaint o le yn cael ei roi i'r Saesneg yn ein heglwysi Cymraeg. Atebwyd gan y Bonwr D. Hicks Morgan, B.A., mewn araeth ddiddorol a hyawdl, a baich ei araeth ydoedd y priodoldeb o sefydlu Eglwysi Cymraeg Undebol yn nghyffiniau ein tref a thref- ydd poblog eraill, a chyfeiriodd at un o'r cyfryw sydd wedi ei sefydlu eisoes yn Abertawe ar gyffiniau y Docks new- ydd yng ngwaith Baldwin, a hynny gyda chaniatad a chefnogaeth y perchenog- ion tufewn i furiau y weithfa, a'r Cwmni yn talu am y goleu, etc. Hefyd atebwyd gan y Bonwr J. O. Jones fel y canlyn Wrth ein heglwysi golygwn, mi dybiaf, yr holl enwadau cydffurfiol ac anghydffurfiol, ac 'rwy'n sicr y cydunwch i ddymuno eu llwydd- iant, ac hefyd Iwyddiant eu llawforwyn- ion, yn neillduol yr Ysgol Sul a'r Go- beithluoedd, ac yn y dyddiau diweddaf hyn, y Cwmniau Dramodol sydd yn gwneud gwaith rhagorol yn yr ardaloedd hyn, yn fwy felly ym mhlith yr eglwysi Cymraeg na'r Saesoneg. Pe bawn yn gallu siarad i bwrpas heno carwn yn flaenaf oil bwysleisio ein dyled fawr i'r hen sefydliadau hyn, yn enwedig yr Ysgol Sul-sefydliad sydd wedi bod o wetrh anmhrisiadwy i ni fel cenedl, pe ond am y gwaith o ddysgu a chadw yn fyw yr hen Gymrae ganwyl. Cynhygiwyd Ein Hymwelwyr" gan y Llywydd, a dywedodd ei bod yn dda ganddo groesawu yr ymwelwyr, a go- beithiai eu bod wedi mwynhau eu hun- ain yng nghwmni y Mabinogion, ac y caffai y fraint yn ol llaw o'u croesawu fel aelodau o'r frawdoliaeth. Galwodd ar y Bonwr D. P. Higgs (Morgan a Higgs, Llyfrwerthwyr) i atejb dros ei gyfeillion, a gwnaeth hynny yn ddifyr fel arfer. Yr oedd, meddai, wedi dyfod yno gyda'r bwriad o fyned adref yn weddol gynnar, ond yr oedd y mwyn- had gymaint fel nad allai lai nag altos hyd y terfyn, ac os mai engraifft deg oedd y noson honno o'r hyn gymerai le yn nghyfarfodydd y Mabinogion, go- beithiai gael gwahoddiad buan eto. Y llwnc destyn nesaf oedd, Y Wasg Gymreig," cyplysedig a'r "Darian," a chynhygiwyd gan y Bonwr Wm. Llew- elyn, yr hwn a daflodd drem yn oi at yr hen Gylchgronau gyhoeddwyd cyn i Joseph Harris feddwl am Newyddiadur Cymraeg. Cyfeiriodd at ein dyled fel cenedl yn ystod y ganrif aeth heibio i'r "Wasg Gymraeg," ac nid y lleiaf ei dy- lanwad fu y "Darian," ac yr oedd yn bleser ganddo weld yn bresenol un o'i gohebwyr, a chysylltu ei enw a'r llwnc- destyn. Yntau, mewn atebiad, yn mhlith sylwadau eraill, a ddywedodd: Prif nodwedd y wasg newyddiadurol Gym- raeg er ei chychwyniad gan mlynedd yn ol ydoedd ei phurdeb. Nid oedd yn ail i'r un yn y cyfeiriad hwn, ond yn hytrach ar y blaen, a'i hapel yn ddieithriad at y moesol a'r ysprydol. Gesyd ber bron ei darllenwyr y delfrydol yn mhob cylch o gymdeithas. Dywenydd oedd ganddo bwysleisio y wedd yna ar ragoroldeb y wasg Gymraeg ar eiddo gwledydd eraill. Nodweddir y wasg Gymraeg hefyd gan rhyddfrydedd ei golygiadau ar faterion cymdeithasol a gwleidyddol. Ceir hi bob amser yn brwydro o blaid rhyddid barn mewn byd ac eglwys, ac nid yn ail i'r un y bu y 'Darian.' Yr oedd wedi bod yn 'Darian y Gweithiwr' yng ngwir ystyr y gair, ac o dan olygiaeth y Parch. J. Tywi Jones arfaetha gadw i fyny anrhydedd a bri ei gorffennol o blaid Ein iaith, ein gwlad a'n cenedl. TALNANT.

I ? I I Alltwen. Marwolaeth.-Blin iawn gennym orfod cofnodi marwolaeth yr hen fam barchus, Mrs Ann Williams, gweddw y diweddar Jonah Williams, y gof, Alltwen, Pontardawe. Darfu iddo ef ei rhagflaenu chwe' mlynedd yn ol. Treuliodd hithau weddill ei hoes gyda'i merch a'i mab-yn- nghyfraith (neu, yn hytrach, hwy gyda hi), Mr a Mrs William Mainwaring. Genedigol o Gwynfe, Llangadog, oedd Mr a Mrs Williams, ond treuliasant dros y deugain mlynedd diweddaf yn yr ardal hon. Magasant deulu lluosog o blant, ac y maent oil wedi eu dwyn i fyny, ac yn llanw cylchoedd amlwg a phwysig mewn cymdeithas yn y wlad hon, a rhai o honynt mewn gwledydd ereill. Ni fu yr hen fam yn rhyw gartrefol byth wedi colli cydmar ei bywyd. Gallasai uno a'r emynydd pan y dywedai: Dyn dieithr ydwyf yma, Draw mae'n genedigol wlad," etc. Cerddodd yn drwm yn y gymydog- aeth. Nid oedd un amser yn siaradus iawn, ond siaradai bob amser i bwr- pas. Mae yma gymydogaeth gyfan yn alarus ar ei hoi, ac yn teimlo o'i cholli. Yr oedd iddi air da gan bawb a chan y Gwirionedd ei hun. Ond er cystal ydoedd daeth yr alwad am dani ¡ Mawrtk y 6ed i uno a'i hanwyliaid sydd wedi blaenu, a chladdwyd hi y dydd Mawrth canlynol ym mynwent ( yr Alltwen. Gwasanaethwyd yn yr angladd gan y Parchn. LI. Bowyer, Danygraig; D. Jenkins, Rhos; R. Evans, Ynysmeudwy; D. G. Jones, Soar, a H. S. Williams, Pontardawe. Bydded y Duw fu'r fam yn wasan- aethu mor ffyddlon yn arweinydd i'r plant hyd derfyn eu hoes, ac yn gysur a diddanwch i'w dau frawd hithau sydd wedi eu gadael yn amddifaid iawn o gyfeillion boreu oes, sef Rich- ard Jones, Chapel Row, Brynaman, ac Evan, sydd yn rhyw ran o America nas gwyddom pa ran. Teimlwn yn ddiolchgar os y gwna'r Drych Americanaidd nodiad o'r uchod fel y gallem ddod o hyd i'r brawd a enwyd.

I Penderyn. I Ar ol cystudd hirfaith bu farw y brawd tawel a hynaws John Jones, o Brynawel, Penyard, ger Hirwaun, ddydd Mercher, lleg cyfisol, yn 63 mlwydd oed. Yr oedd yn aelod parchus o Eglwys Bethel, M. C., ac yn un a ed- mygid yn fawr gan bawb a'i hadwaenai yn herwydd ei dynerwch a'i sirioldeb bob amser. Mae'r teulu yn hynod am eu hysbryd ffein a charedig tuagat bawb, ac yn neillduol o barchus yn y gymydogaeth. Daearwyd ei weddillion ddydd Sadwrn ym Mynwent Eglwys Penderyn, Macphela y teulu, lie yr huna ei rieni, y rhai oeddynt frodorion o Sir Aberteifi. Nodded Duw i'w ddau frawd a'i chwiorydd sydd mewn galar dwys ar ei ol, ac i'r perthynasau oil, gan gofio geiriau ein Gwaredwr mai Gwyn fyd y tangnefeddwyr, canys hwy a elwir yn blant i Dduw," a dyna gymeriad yr ymadewedig.-D.C. ———

• —————— Y mae'r Parch. John Bodfan An wyl, Pontypridd, wedi cyfieithu i'r Gymraeg y i llyfr a elwir. "Livingstone, the Path Finder," o eiddo Mr Basil Mathews, M.A. Bwriedir iddo fod yn llyfr anrheg i blant yr Eglwysi Cymraeg a gasglant at y Ilongau cenhadol yn ystod y flwyddyn nesaf.

I Ferndale. I I GAN "lOAN." I Cynhaliwyd cyfarfod anrhegu yn Festri'r Tabernacl (A.), Chwefror 28, gan Gyfrinfa Urdd Annibynol y Rech- abiaid, Ferndale. Uywyddodd y Parch T. Bryn Thomas. Anrhegwyd aelodau Cyfrinfa'r Plant a llyfrau gwerthfawr am ennill aelodau newyddion i'r Gyfrinfa. Aeth y wobr gyntaf i Miss Gwen Poole; yr ail i Mr William D. Davies; y 3edd i Gwilym Richards y 4edd i John Rees Richards. Cyflwyn- wyd y rhoddion gwerthfawr hyn gan Mr W. Henry Jones, P.D., C.R. Treul- iwyd y rhan olaf o'r cyfarfod mewn adrodd a chanu. Cafwyd adroddiadau gan Mr Willie Flicker, Miss Lily Jones, Mips Emily Jones, Miss Edith Morris. L'nawdau gan Miss Rachel Jones, Mr Osborne Hughes, a Mr T. Hughes yn cyfeilio a mouth organ i Mr Osborne Hughes. Deuawd gan Misses May B. Jones a Rachel Jones. Triawd gan Misses Annie May Williams, Sarah W. Williams, a Edith A. Evans. Cafwyd difyrwch mawr gan Mr H. Poole drwy gyfrwng y blwch cerddorol. Cafwyd anerchiad gan Arolygwr Cyfrinfa'r Plant, Mr Wm. Morgan, ar sefyllfa y Gyfrinfa yn ystod y pedair blynedd di- weddaf Mawrth y 7fed, cafwyd dadl ddiddorol iawn yn Festri Penuel (M.C.), dan nawdd y Gymdeithas Ddiwyliiadol. Llywyddodd Mr John Edwards, Ty Capel. Y testun ydoedd, A yw y dyn cyfiawn yn fwy manteisiol i gymdeithas na'r dyn care dig?" Cymerwyd yr ochr gadarnhaol gan Mr W. H. Jones, .a'r nacaol gan Mr W. Lloyd Davies. Blin gennym fod y brawd Mr Vv. Lloyd Davies, 5 Wood Street, wedi cyf- arfod a damwian gan dorri ei glun a'i briwio yn ddrwg dydd Mercher diwedd- af ym mhwll No. 9, Tylorstown. Hy- derwn y ca wellhad hollol a 1man, am ei fod yn frawd parchus a gwasanaeth- gar yn y lie. Mawrth 4, yn Festri Trerhondda (A.), cafwyd dadl addysgiadol yn y Gym- deithas Ddadleuol. Testyn A yw y Ddeddf Yswiriol yn Ilesol i'r dosbarth | gweithiol ?" Y dadleuwyr oeddynt Mri. I Thomas Davies a W. J. Thomas. Caf- wyd anerchiadau brwdfrydig gan aelod- au eraill y gymdeithas. Llywyddwyd gan Mr Martin Davies. Cafwyd unawd gan Miss Lizzie Davies. Cyfarfod Cweittlwyr. I i Mawrth y 13eg. yn un o ystafelloedd y Ddarllenfa, cynhaliodd gweithwyr y lie gyfarfod cyhoeddus. Cafwyd anerchiadau gan Mri. A. Onions, D. Watts Morgan, a William John, goruch- wylwyr gweithwyr y Rhondda. Amcan y cyfarfod oedd ystyried y priodoldeb o godi y cyfraniadau misol tuag at y Ffederasiwn. Bydd y gweithwyr yr wythnos nesaf yn pleidleisio drwy y ballot ar hyn.

I ¡ Llansamlet I ? Nos Fercher, Mawrtb neg, yn Festri Ebenezer, Llwynbrwydrau, cafwyd darlith dan nawdd y Gym- deithas Ddiwylliadol. Testyn y ddar- lith ydoedd "John Thomas (Pen- cerdd Gwalia), a'r darlithydd ydoedd y Bonwr Joseph Jones (Ehedydd Samlet). I agor y cyfarfod cafwyd "Ymdaith Gwyr Harlech" gan y delyn, soddgrwth, crwth, a'r ber- doneg, yn cael eu chwareu gan y Bonwyr John Lewis (Trebanos), Tom Williams, Gwilym Roberts, a'r Fonesig Lil Thomas. Yn britho'r ddarlith cafwyd can, Gyda'r wawr," gan y Fonesig Edith Sims. Can, "Yn Nyffryn Llangollen," Ehedydd Samlet. Can, "Rhyfelgyrch Capten Morgan," y Fonesig Beatrice Adams. Can, "Y fam a'i baban," Edith Sims, yn nghyd ag alawon ar y delyn a phenhillion gan y telynor. Cafwyd cyfarfod yn llawn asbri Cymreig, a thalwyd diolch gwresog i'r darlithydd a'r chwareu- wyr, Crymlyn yn cynnyg, a Ieuan Samlet yn eilio. Y llywydd ydoedd y Parch. T. Cyfelach Lewis. Terfyn- wyd drwy ganu "Hen Wlad fy Nhad- au. Cyngerdd.—Nos Sadwrn, Mawrth 14eg, yn Seion (C.M.), Peniel Green, cynhaliwyd cyngerdd uwchraddol gan Gor Gobeithlu'r Capel. Perfformiwyd y llyfr "Under the Palms." Cynorth- wyid hwy gan gerddorfa Mr R. Aubrey Thomas, ynghyd a Mr Eleazer Thomas wrth yr organ,a Miss Lil Thomas wrth y berdoneg. Yr unawdwyr oeddynt: Soprano. Madam Richards, Birchgrove; contralto, Madam Eunice Rees, Bethel; tenor, Mr John Stephens, Bonymaen; bass, Mr Robert Hughes, Landore. Yr oedd y capel yn orlawn, ac amheuthyn yd- oedd clywed y cor yn canu mor dde- heuig. Diau fod hyn i'w briodoli i'r arweinydd medrus, Mr D. Howell Thomas. Y mae ef yn adnabyddus yn y byd Eisteddfodol bellach fel un- awdwr, ond dyma'r tro cyntaf iddo fentro i'r llwyfan a batoni yn ei law. Gwnaeth yn rhagorol. Wedi myned drwy'r llyfr aethpwyd drwy raglen amrywiol gan yr unawdwyr, a chaf- wyd deuawd ar y berdoneg gan y cyfeilyddion, a deuawd ar y crwth gan Mr Alfred Jenkins a Miss Elsie Jen- kins. Llywydd y gyngerdd ydoedd yr Henadur Jordan, Pare y Deri. GOLW G Y MOR.

CYMERWCH HYN YN DDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich hunain pa un a ddylai Parot( 4d, gan ba un y mae Enw da yn ei wlad ei hun ac yn mhlith ei bobl ei bus yn mhob man, bwyso gyda chwi fel prawf o'i Werth Gwirioneddol a'i Adnoddau lachaol ar ol ugain mlynedd o Boblogrwydd cynydd- crf, neu feddyginiaeth ddieithr wedi ei pharotoi gan dramorwyr anadnabyddus, gan beidio rhoddi enw i'r cyfansoddiad, a dim ond dirgelwch i'ch harwain? Y PWNC 0 JECHYD Y mae hyn yn fater sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- ser neu gilydd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- din, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er cadw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef o dan ei ddylanwad helbulus, ac yn neillduol ar 01 ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansodd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf peryglus o anhwyWerau. Mae QUININE BITTERS GWILYM EVANS yn cael ei chydnabod gan bawb, sydd wedi rhoddi prawf teg iddi fel y feddyginiaeth hysbysol oreu er delio a'r Anwydwst yn ei wa- hanol ffurfiau, gan ei bod yo Barotoad sydd wedi ei barotoi yn fedrus a Quinine yn nghyd a phethau cyfoethogol a Gwaed- burol ereill, addas i'r Afu, Treul- iad, a'r holl anhwylderau sydd yn galw am Adgyfnerthydd cryf. haol ac adnoddau giaugynyddol. Y mae yn anmhrisiadwv pan yo dioddef gan Anwyd, Pneumonia, neu unrhyw afiechyd difrifol neu lesgedd wedi ei achosi gan ddiffyg cwsg neu bryder o unrhyw fath, pan y mae teimlad cyffredin o wendid a lludded ar y corff. pEIDWCH OF-DI. YSTYRIWCH YN A WIf Gyrwch am gopi o bamphled y tystiolaetbau, a darllenwch y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch yn dda, yna prynwch botelaid gyda'r Fferyllydd neu yn yr Ystordy agoa- af, ond pan yn prynu mynwch weled fod enw Gwilym Evans" ar y label, stamp, a'r botel, oblegid heb hyny nid oes dim yn wirion- eddol. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN Mewn Potelau, as. gc. a 4s. 6ch. yr un Unig Berchenogion QUINIJIE BITTERS t4ANUF4CTU41NO COMPANY, LIMITED, LLAMELLY. gotith Wales.