Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
11 erthygl ar y dudalen hon
Nodion Min y Ffordd. I
Nodion Min y Ffordd. I GAN EOS HAFOD. I Dywed y bardd: Mae'r haul eto'n gwenu Ar feusydd y nen, Boed gwenau y nefoedd Ar Gymru fach wen." Nis gwyddom ai ar y dydd cyntaf o fis Mawrth y dymunodd hyn, gan mai eithriad yw cael disgleirdeb Huan ar y mis y dywedir am dano Ei fod yn dyfod i mewn fel llew ac allan fel oen." Daeth i mewn eleni yn fwy serchog nag arfer, gan wasgar heulwen ar fryn a phant. Gwneir ymdrech mewn llawer ardal wledig i gadw hen lwybrau rhag myn'd i dir anghof. Hefyd gwneir yn gyfelyb & gwedd hen fwthynau sydd wedi estyn cymaint cysur i deuluoedd drwy yr oesau. Da iawn fod eynnifer yn teimlo sel dros hen bethau, gan tuedd yr oes hon yw pob peth newydd. Na, pwyll- wn, gan fod olion y dyddiau gynt yn fynych ddwyn i gof waith dwylaw a meddyliau ein mamau a'n tadau. Mae son am hen gamfa y cae, rhodfeydd y bugail, a Bwthyn bach melyn fy nhad," yn creu anwyldeb mor dyn am ein hoffder o honynt ag y gwna yr eiddew am furiau y "Bwthyn to gwellt." Lleddfnod fu absenoldeb yr Henadur E. H. Davies, Ynad Heddwch, Bryn- heulog, Pentre, o gyfarfod Gwyl Dewi y Cymreigyddion y cylchoedd hyn. Mae y boneddwr adnabyddus wedi bod yn ffyddlon i ledaeniad y Gymraeg ac i gyrfodydd sydd a'u hamcan at buro y chwaeth a'r ddeall. Arferem ei glywed yn siarad o'r gadair lywyddol yn fyn- ych pan yn mwynhau Cymdeithas y Cymrodorion. Cawn fod ei ferch siriol a pharchus yn fedrus ar chwareu y delyn. Yn anffodus, nid yw iechyd yr Henadur mor ffafriol ag y bu, a blin gan ei edmygwyr am hyn. Mae y 'Dar- ian' yn cael ei chroesawu ganddo. Bob boreu yn awr c&n beraidd yr aderyn du glywaf gyntaf. Mae fel pe'n llawenhau fod y canghennau yn ail wisgo a dail. Llona ei nodau y glyn a'r pant. Mae y Parch. R. B. Jones, Ynyshir, yn arwain cyfarfodydd cenhadol yn nglyn a Lamb Mission yr Ystrad. Cyn- hyddu mae y genhadaeth leol hon, a, hynny yn bennaf drwy weithgarwch Jboneddigesau. Mae amryw o weinidog- ion o bryd i'w gilydd wedi rhoddi eu gwasanaeth. Fe welir bran yn ddyddiol yn croesi o gwm i gwm yn y cylchoedd hyn. Mae ei chlywed yn beth naturiol iawn, gan na chafwyd hyn er's peth blynyddau o'r blaen. Pan ddechreuwyd tori coedydd llydan ddeiliog a deniadol ein llech- weddau a'n glynoedd ffodd y Uu asgell- «g fel na wyr llawer am y boddhad gaed gynt wrth wrando ar eu seiniau per pan ar frigyn llwyn neu goeden. Yn nghapel Jerusalem Seisnig (W.), Ystrad, Rhondda, nos Iau diweddaf, boddhaus i lawer oedd gwrando ar ber- fformiad o'r gan wasanaeth (service of song) gan gor. perthynol i'r addoldy. Arweiniwyd gan Mr Samuel England, a chyfeiliwyd gan Master Spencer Gold- ing. Darllenwyd y rhan lenyddol gan y Parch. T. Roberts, a llanwyd y gadair gan Mr Horace Thompson, M. E., Ys- trad. Enw y gan wasanaeth yw, Mathew Belton's Thanksgiving Ser- mon." Mwynhad i lawer fu gweled llu o helgwn yn myn'd drwy y dyffryn hwn y dydd o'r blaen. Yr oedd yn adgof i rai o'u swn greddfol pan ar ol llwynog y dyddiau gynt ar hyd llechwedd, mynydd a glyn. Pan glywid "tally ho" yn ad- seinio drwy y dyffryn byddai pawb yn effro i glywed llais yr helwr a'i ofal. Byddai yn dda gan ganoedd ail glywed y bryniau yn adfywio fel cynt. Cawd. helfa hwylus yn ddiweddar o gylch Llan- trisant. Blin deall fod gwaeledd iechyd yr Anrhydeddus W. Abraham (Mabon), A.S., yn parhau. Nid yw hyd yma wedi gallu myn'd i addoldy Nazareth, Pen- tre, lie mae wedi canu can y cysegr mor wresog lawer tro, a chymeryd rhan yn ordinhadau ereill yr eglw* ys gref a nod- wyd. Clywaf i'r Cyfarfod Dau Fisol basio pleidlais o gydymdeimlad ag ef yn ei gystudd, a chyfarchiad siriol iddo ar ei ddyfodiad yn ol i'r cylch o'r Fro. Mae i'w obeithio y caiff adferiad llwyr a buan. Sylwaf y neillduir prydnawn y Sul yma a thraw er annerch dynion ar fater- ion crefydd sydd yn bwysig i fywyd. Yn ddiau cyrhaedda hyn amcan da. Ni anghofir gwneud hyn yn y Fro, a theim- lir y lies deilliedig o hynny fel ymhojb man arall lie yr eir at y gorchwyl gyda'r difrifoldeb dyladwy. Y dydd o'r blaen awn heibio i ffyiion y mynydd. Meddyliais wrth ei gweled fod ei tharddiad o dan y lasfron. Bu edrych arni yn adfywiad i mi, gan iddi ddwyn adgof o'r hen ystraeon melys gaed gynt o'i chylch ac wrth gyrchu dwfr pur o honi i'n cartrefleoedd. Daeth i'm meddwl hefyd arwyddair ein Go- beithlu, Dim ond dwr i ni." Gwneir llawer o ymdrech i'n hadgofio o werth dwfr a'i diogelwch. Yr wyf yn gorfod cerdded o fan i fan yn ddyddiol, a synnaf fod cynifer o hen wynebau siriol wedi mya'd o'r golwg yn ystod y gaeaf hwn. Y llwydrew dro yn ol wnaeth niwed mawr gan iddo beri cystudd a marwolaeth. Mae ami i glaf, fel y gwyliedydd am y boreu, yn disgwyl yn hyderus am wenau y gwanwyn. Nid rhyfedd hyn wedi eu caethiwo am fis- oedd i'w hystafelloedd. I bob yli) ddangosiad fe wna cystudd a thylodi flino plant dynion tra pharhao byd. Trueni hyn, gan eu bod yn dwyn cymaint anghysur.
Nodion o Gylch Aberafon. I
Nodion o Gylch Aberafon. I Cafodd y dyn ieuanc anffodus, Evan I Davies, gfvfarfyddodd a damwain angheuol b." yng Ngiofa y Bryn, I angladd barchus neillduol dydd Mawrth diweddaf, pan v daeth Tyrfa luosog o'i gydweithwyr i dalu y gym- wynas olaf iddo. Bu y swyddogion mor garedig ac atal y gwaith yn gynnar er mwyn i'r gweithwyr allu mynd i'r angladd. Danghosai y II cannoedd oedd yn y cynhebrwng y parch oedd gan v gweithwyr at yr ymadawedig. Deallwn fod tebygolrwydd y dech- reuir yn y Cynon yr wythnos hon. Gobeithiwn y gwireddir hyn, ac y gwelir agwedd lewyrchus eto ar yr fasnach lofaol yn y dyffryn. Bwriedir dechreu ail-adeiladu Capel Bryn Seion (lYLC.), y Bryn, yr wyth- nos hon. Dywedwn am y ffyddloniaid yma, Onid oes gan y bobl hyn galon i weithio?" Y mae Corph parchus y Methodistiaid am gadw i fyny ar am- serau trwy helaethu a dodrefnu eu temlau. Y mae Eglwys Penycae wedi dechreu ar y gwaith o helaethu ei chapel hithau hefyd. Clywsom fod Cymrodorion Port Talbot a'r cylch wedi cael noson lawer nos Gwyl Ddewi, a'u bod yn benderfynol o gael y Gymraeg yn iaith eu holl siaradwyr yn eu cyfarfodydd. Pob llwydd iddynt i gadw'r iaith yn fyw yn yr ardal Seisnigaidd hon. Credwn, er hynny, pe byddai y Gym- deithas yn gwneud ei hun yn fwy hysbys y buasai llawer iawn o Gymry gwladgar yn uno a hi. Diolchwn am y gwres a'r brwd- frydedd a ddanghosir yn Nyffryn Aberdar o blaid yr hen iaith, a bod loan Gruffudd yn parhau yn ei nerth a'i hwyl, a brodyr Moriah, Llwydcoed, yn enwogi eu hunain yn y byd dramodol. Pob Ilwyddiant iddynt i ddiddymu Sais-addoliaeth o'n plith, a chodi Cymru, Cymro, a Cymraeg i sylw v werin. MAB Y MYNYDD.
I-IPenelawdd.
Penelawdd. Bu Eisteddfod Gwyl Ddewi Trinity yn llwyddiannus iawn eleni eto. Mr Tom Price, Merthyr, oedd y beirniad cerddorol. a Mr Iorwerth Edwards, Rhymni, y beirniad cerddorol. Cawd cystadleuaethau rhagorol ar yr un- awdau ac ar y prif ddarn corawl, ''The Victors" (Seth P. Jones). Y buddlhpl oedd Cor Elba, Gowerton, dan ar- weiniad Mr J. Jenkins, ysgolftis(r cynorthwyol. Soprano Solo, "Y Golemen Wen." Miss B. Davies, Berthlwyd. Contralto Solo, Sanc- taidd Wr Gofidus, Miss Bennett. Dunvant. Tenor Solo, Mr B. Lewis, Llanelli. Baritone Solo, Mr H. Brenton, Penclawdd. Adroddiad, Mr Enis Guy, Penclawdd. Canmolodd y beirniad y pwyllgor am roi darn mor newydd a theilwng a'r "Concwer- wyr yn destyn y brif gystadleuaeth, a phroffwydodd boblogrwydd mawr i'r darn oherwydd ei nwyfiant a'i danbeidrwydd. Gwyl Ddewi.—Bu yr wyl gyntaf eleni mor llwyddiannus fel y bu rhaid cael ail gyfarfod y Llun dilynol. Methodd y Parch. T. E. Nicholas, Glais, gan afiechyd ddod i roi ei ddarlith ar Derfel yn y cyfarfod cyntaf. Yn yr ail gyfarfod cafwyd darlith ar "Ddyfodiad Crefydd i Gymru a Dewi Sant" gan Mr Seth P. Jones, ysgolfeistr. Darlith ddyddorol ac ysgolheigaidd oedd, ac yn cynwys llawer o ffraethineb gogleisiol. Anogwyd ef i'w danfon i'r "Geninen" neu ryw gyhoeddiad cenedlaethol arall. Cawd amryw alawon Cymreig gan Gor yr Ysgol, ac areithiau gan Mrs Williams a Mr Thomas Guy, a Ilawer o adroddiadau Cymraeg ac unawdau cenedlaethol gan gantorion y lie. Y Parch. D. J. Richards, Triniti, oedd y cadeirydd, a chadwodd y dorf fawr yn llawen a threfnus drwy'r cyfarfod. GOH.
Gohebiaeth. I
Gohebiaeth. TWYLLO'R WLAD. Mr Golygydd,—Anfonir deisebau o amgylch yn bresennol i'r bobi eu harwyddo yn erbyn mesur Dad- gysylltiad'a Dadwaddoliad. Yn ystod yr wythnos ddiweddaf dywedir fod geneth ieuanc ym myned ag un o honynt at ei chyfeillesau ieuainc i ofyn iddynt ei harwyddo. "Y mae mam," ebe hi, "yn gofyn a wnewch garedigrwydd a hi trwy ysgrifennu eich enw ar y papur hwn." Wrth gwrs, ceir llawer i arwyddo heb dalu sylw i'r mater mawr mewn golwg, eithr o deimlad da at y sawl sydd yn cardota ffafr. Yr wyf yn ysgrifennu atoch i ofyn a wnewch agor eich colofnau i gyhoeddi enwau rhai o'r bobl hyn sydd yn darostwng eu hun- ain mewn gwaith fel hwn ac i roddi eu hanes yn casglu enwau?— Y dwyf, MAESYDRE.
Yn Fan ac yn Amal.-I
Yn Fan ac yn Amal. I A ddylai'r Cymry gadw en hiaith yn fyw?" oedd y pwnc fu dan sylw Bwrdd Gwarcheidwaid Dinbych, dydd Mercher, yr lleg o Fawrth. Cododd y drafodaeth oddiar gynnyg o eiddo Mr E. Wynne Owen fod y cofnodion yn y dyfodol i'w cadw yn y Gymraeg. Eglurodd mai nid oddiar deim- lad o wrthwynebiad i'r Saeson y codasai'r cwestiwn, ond am ei fod wedi ei ddat- guddio yn ddiweddar fod llawer o amaeth- wyr mown safle ymylai ar gaethwasiaotli am nas gallent siarad Saesneg fel ag i wneud eu meddyliau yn eglur i'r tir- arglwyddi. Gwrthwynebai y Parch. J. Venmore Williams N- cynnyg. Ni chredai ef mewn dysgu Cymraeg yn yr Y sgolion. Eto honnai ei fod yn genedlgarwr anar- ferol! Wei, ie, "Ai a chusan, etc." yw hi o hyd. Tybed na allai Cyngrair Cymdeithasau Cymraeg y Gogledd ganoli eu sylw ar Ddin- bych. Y mae'r syniad ar led mai gweinidogion yw gelynion pennaf ein cenedlaetholdeb, ac mai hunan-Ies sydd wrth wraidd eu gwrth%nobiad. Dywedir fod rhai mewn ofn a dychryn os crybwyllir cwestiwn yr iaith. Ymesgusodant trwy ddweyd fod crefydd yn bwysieach na iaith. Druan o grefydd ein gwlad os mai ar ddynion di- asgwrn-cefn y dibynna. Dynion yn credu mai ar fara yn unig y bydd byw dyn yw v cenedlaetholwyr a wrthwynebant yr nen iaith. Cynhelir cinio'r gogleddwyr yn y Doro- thy, Caerdydd, nos Wener nesaf. Bydd Mr Ellis Jones* Griffith, A. S., yn siarad yno, a chynorthwyir ef gan amryw wyr enwog ereill. Am y lluniau byw: peth da ydyw hwnnw'n cae l ei dreisio i amcanion drwg; pe'i cedwid at fod yn gyfrwng addysg lan a defnyddiol, gellid daioni anhraethol- 01 o hono; ond wrth ei adael yn nwyJaw mamoniaid dibris o grefydd a moes ac o bopeth ond cist lawn, y mae'n gwenwvno'n pobol, ac yn porthi blys afiach ac afradus yn ein plant, ac yn hulio Ilawer o bethau merfedd ac aflednais ger en bron. Megis y dywedais lawer gwaith o'r blaen, gweld mwy ar Waredwr byw a llai ar y fluniau byw fyddai'n iechydwriaeth i Gymru.—Gol. y "Brython."
INodion o Frynaman. I
I Nodion o Frynaman. I I GAN "WALCH HYDREF." I I Patrwn Bywyd. I Nos Iau, Mawrth 5ed, ym Methania, traddodwyd darlith ar y testyn uchod gan y Parch. Dyfnallt Owen, Caerfyrddin. Cafwyd darlith ardderchog, ac hyderwn i ieuenctyd yr ardal ddal ar y cyfle hwn i glywed beth yw y patrwn hywyd goreu ar gyfer y dyfodol. Cadeiriwyd gan yr Hon- adur W. J. Williams, Y.H., Ammanfryn House. Yr elw i gynorthwyo y brawd W. R. Bowen i fynd rhag ei flaen yn y coleg er dod yn bregethwr. I Llwyddiant. I Dydd Sadwrn, Mawrth 7, mewn Eistedd- fod a gynhaliwyd yn Church Hall, Cwm- gors, enillwyd y gwobrwyon canlynol:- Soprano solo, Miss Esther Davies. Solo bass, R. Parry. Unawd i blant o dan 14: Yr ail wobr i Blodwen Thomas. Adrodd- iad i blant o dan 10 oed Yr ail wobr i Gwennie Thomas, Goleufryn, Park Street. Y beirniaid oeddynt Mr John Pencrug Jones a Mr Griff Morgans, ysgolfeistr, Banwen, yr oil o Brynamman, felly chwi welwtih fod y Bryn yn parhau i ennill mewn Eisteddfodau. Clywais hefyd fod Miss Mary Davies, Llandilo Road, wedi gwneud marc go dda mewn cyngerdd a gvnhaliwyd yn Mhenybank, Tycroes, Mawrth 9fed. Gyda Ilaw, dylaswn ddyweud fod Mor- gan's Orchestral Society, dan arweiniad Mr Tom Morgan, Rose Cottage, yn par- hau i dderbyn galwadau. Nos Iau a nos Sadwrn, Mawrth 12, 14, ym Methania, Glanamman, byddant gyda'r cor yn per- fformio "Gwledd Belsassar." Y maent yn ennill canmoliaeth uchel ym mhob man. I Eisteddfod. I Dydd Sadwrn, Mawrth 14, cynhaliwyd Eisteddfod lwyddiannus yn Ebenezer, o dan nawdd brodyr ieuainc yr eglwys. Cadeiriwyd gan Mr Godfrey Evans, Ban- wen. Arweinydd, Mr Griffith Morgans, ysgolfeistr, Banwen. Beirniaid: Cerddor- iaeth, Madam Kate M. Williams, Amman- fryn House. Amrywiaeth a'r canu penhill- "Ceidrym" Glanamman. Llawysgrif- ion, William Thomas, Bungalow. Cyfeil- au, iwyd gan Mri. Gwilym Jones ac Edward Morgan, A.L.C.M., Glyn Road. Wele enwau y rhai buddugol:—Unawd i blant o dan 8 oed Eluned Davies, yn flaenaf; a'r ail i Gwen H. Llewelyn, Glyn Road. (Caf- odd y rhai canlynol wobrau ychwanegol gan Mrs. W. J. Williams: Bryn Maddock a Gwyneth Thomas). Adroddiad i blant o don 8 oed: Y wobr flaenaf i Gwenny Thomas, Goleufryn; a'r ail i Cbristiana Cook, Cwmgorse. Unawd i blant o dan 12 oed: Blodwen Thomas, School Rd.; a'r ail i'w chwaer, May Thomas. Rhoddwyd gwobr ycwanegol gan Mrs. W. J. Williams i Nellie Davies, Park Lane. Adroddiad i blant o dan 12 oed: Y wobr flaenaf i May Kate Peregrine, Neuadd Road; a'r ail i Lizzie Llewelyn, Park Lane. Unawd i blant o dan 16 oed, Jane Williams, a'r ail i Blodwen Thomas, School Road. Adrodd- iad i blant o dan 16 oed: S. A. Cook, Cwmgorse, a'r ail i Emrys Lewis, Waun- leyshon. Canu penhillion, rhannwyd y wobr flaenaf rhwng Haydn Williams, Am- man Road, a David John Bevan, Glan- amman, a'r ail wobr i Rachel Morgan, Can- non Street. Llawysgrif i blant o dan 14, y wobr flaenaf i Roda Jones, Cannon St., a'r ail rhwng Hannah Jane Evans a Han- nah Mary Davies. Deuawd i blant o dan 16 oed, Edna a Nellie Davies, Park Lane. Englyn, "Cywreinbeth," goreu, Mr Rees Jones, Quarry Road. Unawd tenor, Mr Tom B. Williams, Mountain Ash. Unawd soprano, Miss Esther A. Davies, Llandilo Road. Pedwar pennill i "Organ Newydd Ebenezer," Mr Daniel Thomas, Gwaun-cae- gurwen. Unawd baritone, Mr Idris Smith, Cwmgors. Traethawd, "Cadwraeth y Sab- bath," goreu, Mr David John Davies, Goleufryn. Her unawd, Mr Idris Smith, Cwmgors. Adroddiad agored, goreu, Miss Ceinwen Smith, Cwmgors. Wvthawd, Mr T. Harries a'i gyfeillion, o Gwmllynfell. Cawd Eisteddfod ragorol a chystadleuaeth frwd, yr hyn sydd yn glod i'r trysorydd, Mr Alun Williams, Glyn Road, a'r ys- grifenvdd, Mr David John Davies, Goleu- fryn, Park Street.
I_Bwrdd y Golygydd.I
I Bwrdd y Golygydd. I J.E.—Yn ol eich dymuniad darllenais eich llith cyn ei roi yn y tan. Byddwch yn foddlon bellach. Y mae fy nghroen yn mynd yn dew iawn er pan wyf yn y Swydd- fa hon, fel nad yw rhyw grafiad neu ddau yn effeithio dim arnaf. Mown Llaw.—Llwydlo Fach; RhyfeJ-J ba beth?; Adolygiad ar Gofiant y 'Parch. Robert Thomas; Gwyl Gcrddoro] Soar, Llwynhendy, etc., etc.
Cymry Cymreig Abertridwr.…
Cymry Cymreig Abertridwr. I Nos Fercher, Mawrth yr lleg. Llvwydd- wyd y cyfarfod gan Ysgrifennydd y Gvm- deithas. Cawsom ddarlith gan y eviaill dawnus Alban Morris, Caerdydd, ar Gynydd Addysg a Meddwl y Cymro o'r Canol-oesoedd hyd Gyfnod Caledfryn." Aeth a ni yn ol ymhell i nos a niwl hanes ein cenedl, a galwodd i'n gwyddfod ami i seren ddisglaer yn ei thymor yn wybren v gorffennol, yn Frenhinoedd, Beirdd, a Gwladgarwyr, rhai ni ddileir ol eu traed yn fuan o greigiau hanes y byd. Darlith lafurfawr ac addysgiadol ydoedd, ac yn 11awn o'r hynafieithydd ymchwilgar yn taflu goleu ar lawer digwyddiad a rhamant ddifyr yn ymdaith ein cenedl drwy'r oesau tywyll a gormesol, y rhai adawsent eu hoi yn drwm ac eglur hyd wledydd Ewrob. Dyma fel y canodd y diweddar Ddewi Wvn o Eswyllt i'w hymdaith ac i'n hiaith: Iaith hysbys mewn llys a llan,—unwaith fu Iaith fawr Ewrob Gyfan; Iaith awenolj iaith anian, Iaith a roes i bob iaith ran. Canfu ddiwedd y cynfyd—a diwedd Daear a wel hefyd; E ga'i chaseion i gyd, Oddef ei gwel'd mewn llwvddfyd. -Dewi Wyn o Essyllt. Ac hyderwn fod yr anfarwol weledydd Essyllt yn iawn yn ei broffwydoliaeth. Gwnaeth yr Alban ei waith yn gampus a diymhongar iawn. Cymro hyd waelodion ei fodolaeth yw efe. Rho'dd olau ar aidd a helynt— Camrau a gwaith y Cymry gynt. Cafwyd gair calonnog a phwrpasol iawn wrth gynnyg ac eilio diolch i'r darlithiwr gan y Cymrawd John James, Uwch Stryd, a'r awenyddes Enid Hughes, B.A., Seng- henydd ,ac ategwyd gan v Bonwr Joseph Millward, Uwch Stryd, Abertridwr. Gwr a braich gof i'w gofion,-dd,yn melus Ddawn, yw Milward ffyddlon Noddwr gwyliwr plant vsgolion, A golau sant yn Eglwys Ion. Bydd cyfarfod nesaf a diweddaf y tymor hwn o eiddo'n Cymdeithas nos Sadwrn, Mawrth yr 28ain, pryd y bydd Miss Enid Hughes, B.A., yn traddodi ei darlith ar "Goronwy Owain." Bardd enwocaf mwyaf Mon, Awen oeswr hanesion. DEWT AUR. I
Dewi Sant a'i Wyl. 2 Mb I
Dewi Sant a'i Wyl. 2 Mb I T (Un o Anerchiadau'r Beirdd yng nghyfarfod Cymreigyddion yr Ystrad.) Mae'n dda gyta fi, gyfeillion, I'ch gweled chi yma, bob jac A gobeithio i chi fyta dicon, Os naddo, chi fuoch yn slac. Mi fytes i werth 'y nhocins, Mi dastes, 'rwy'n cretu, bob peth A mi weta i, dros y munan, Mi geso i ddicon, ta beth. I A mi watshes J.J., ein Prif-fardd, A mi fytws! fel medr e' wneud Ond feddylws y oy ddim, er hyny, Y byswn i am dano fe'n gweud. A fe gwatws Archesgob Hebron, A Chenech, y moethe'n go lew, A LIywydd y Cymreigyddion Yn byta a wilia shew. Ac wrth fwrdd y wledd gweles Daniel, Heb arno na chlwyf na chraith Ac os buws e' gyta'r Llewod, Chollws ynte mo'i stymog chwaith. Fe wetwn i shew yn rhacor Am erill fu wrth y bwrdd; Ond y mod i yn ofni'ch blino, Trwy fynd ag amsar y cwrdd. Ond cyn i fi ishte, gyfeillion, Fi liewn just daro'r tant, 0 deyrngad i'r Cymreigyddion, A wetyn i Dewi Sant. Er mwyn yr hen Brophwyd anwl, Sy'n cysgu er's oese maith, O! byddwn yn Gymry teilwng, A chatwn yn fyw ein hiaith. Ac fel gwetws Dyfed, wetyn, Na thorwn y melus dant, Ond safwn i fyny dros Gymru lan, A dysgwn Gymraeg i'r plant." MILWYN. I
Colofn y Beirdd. I
Colofn y Beirdd. I Anfoned ein cyfeillion barddol eu cynyrchion i'r Hendre, Pontypridd. CARNELIAN. I Un o dyrau awdurol-ei genedl, Carn, a'i geinion barddol; Medi'n orlawn wnawn o'i ol Olud ei gnwd meddyliol. Trealaw. WM. BASSETT. Y LLOER. I 0! loerwen urddasol, Arglwyddes y nos, Dy wedd sy'n odidog A hynod o dlos; Pwy na wnai dy hoffi Gan gymaint dy werth Yn nhymor y gauaf, A stormydd blin, certh? Bendigaid olygfa, Ond distaw dy lef Pan wyt yn tramwyo Dros lwybrau y nef; Ar brydiau gwnaf syllu, Gan dderbyn mwynhad, Tra'th lewyrch ymsaetha Yn der dros y wlad. Drwy'r cymyl ar brydiau, Gwnei dremio yn rhydd, Nes gwneuthur v ddaear Yn oleu fel dydd; A'r ser yno welir Fel heuliau di-ri, Mewn dwyfol brydferthweh Yn gwmni i ti. Mi glywais, do, ganwaith, Gan nhad a fy na in, Am ddyn yn v lleuad Yn cario baich drain; A minau yn hogyn Difeddwl pryd hyn, A hraidd na chredaswn Mai du ydoedd gwyn. Mi dyfais drwy hyny, A daethum yn ddyn, j A cheisio 'vyf, bellach, T,wvi- IV litili; Beth bynag aU) hyny, T'n cilos Nldyw hi, Pan siriol lewyreha, Rhydd nefoedd i ni. Sciwen. rOAN DULAIS. (J. G. Rosser.) GUUG Y MYNYDD. Grug y mynydd mewn tawelwch, Molus rh(xlio yn eii su-vn Teimla'm calon ryw hyfrydwch j Pan yn esgyn rhwng y brwyn; Addurn tlws y gwvllt fvnvddau j A chyfaredll-dyn eu gwedd, Er i wyntoedd oer auafau Dori ar eu tawel hedd. Tyfu wna y grug; mewn symledd Ar geulanau'r mawnog dir, Hen wroniaid mewn dillodedd Fyth yn ieualne, fvtl- N-ii btir; Daw awelon cynta'r bore Trwy eu gwallt gan suo c&n Gyda'r gwlith yn adJewyrchu Ar eu gwisg yn berlau m&n. Etifeddion hynaf natur Gyda'u blodau'n glychau cain, Ac yn gwisgo tyner llagur Heb adnabod chwyn, na drain; leir y mynydd hoffa lechu A chartrefu yn eu hedd, A chant esmwvth fan i nythu Mewn dirgelwch wrth eu sedd. Grug y mynydd, ni fu garddwr Yn eu planu hwynt ar daen, Ond canfyddaf law Creawdwr, A'i brydferthweh yn eu graen; Yr un llaw sydd yn eu cadw Ar ramantus lethrau'r tir, Ag sy'n gwisgo'r lili loew Fyth yn ieuanc, fyth yn ir. W. T. LLOYD. Resolvea, MARW EVAN CADWGAN, 86 OED, BRAWD CADWGAN FARDD. Hen Gymro gwladgarol, A thad amaethyddol, 0 blith y llwvth barddol Ddisgynodd i'r bedd; Yr olaf o'r teulu Sy'n awr wedi croesi 'R Iorddonen dan ganu, I fwyniant a hedd. Yr aradr a'r cryman Oedd prif arfau Evan, Wrth deithio'r hyd llydan Hyd derfyn ei daith; Er uchder y gweiriau, A swn v pladuriau, A brwd gyneuafau, Gorphwysa'n ddigraith. Ei hoff ymwo'.iadau Oedd penaii'i- inynyddau, A rhodio yn llwvbrau j Y defaid a'r wyn; Ei wynion balasau [ Oedd llawnion 'sguboriau, A phawb ar eu gwenau Mewn natur a swyn. Bu felus ein horiau Wrth adrodd hen gampau, Ac adgof am chwedlau Y dyddiau a fu; Noswyiio wnaeth Evan Yn Hydref hen oedran Am gadael i wynfan Yn nwndwr y llu. Trealaw. WM. BASSETT. J DEWI SANT. Fe weithiodd rhai yn foreu Ar feusydd Cymru fad, A buont ddiwyd hyd yr hwyr Yn hen gartrefi'r wlad; Yn mhlith v rhai lafuriodd Er meithryn bryn o phant, 'Does neb a haedda uchel glod Yn fwy na Dewi Sant. Bu Cymru yn y dyfnder, Yn methu dod i'r lan, Ac mewn tywyllwch yn ymdroi Heb oleu o un man; Ond cododd haul tanbeidiol Yn mherson Dewi Sant, A throdd wylofain Cymry fu Yn gan, yn ngenau'r plant. Bu yn gwrteithio'r meusydd Yn ddiwyd trwy ei oes, Ac agor dorau ar bob llaw, I ryddid, dysg a moos; Arweiniwyd o dywyllwch Drigolion bryn a phant, I wir fwynhau o oleu'r nef Trwy gyfrwng Dewi Sant. Bydd cofio enw Dewi I Gymry yn fwynhad, Ac uwch yr & ei glod o hyd Tra Cymro yn y wlad; Ymaflwn yn y delyn I roddi peraidd dant, Er ysbrydoli'r Cymry sydd I gofio Dewi Sant. Tredegar. W.LL. YSTORM CILFYNYDD. (Ail yn Eisteddfod Rehoboth, Cilfynydd, Nadolig, 1913, pan ond 18 oed). Ystorom fawr Cilfynydd, Mi gofiaf byth am hon, Aneirif saethau dychryn Suddasant i fy mron. Eneidiau lawer daflwvd r ddyfnder erch o fraw, Y pentref oil a ddygwyd Hyd ymyl byd a ddaw. Y fellten oleu lachar A fflachiodd ddwy y nen, Nes gwelwyd y goleuni Yn taenu'r nef fel Hen; Pob teulu syfrdanwyd Wrth wrando'r daran gref, Byddarwyd clustiau'r pentref Yn swn "magnelau'r" nef. Y rorwynt nerthol, enbyd Ymruthrodd ar ei hvnt. Gan siglo seiliauh1 pentref, Cynddeiriog, wallgof wynt; Er rhuo ond am ennyd, Y difrod wnaeth oedd fawr, Yr adeiladau cedyrn Fe'u rhwygwyd oil i lawr. Ond er i'r eiddo fynpd, Arbedwyd enaid dyn, Gofalodd Duw ei wared, Mae Ef o hyd yr Un; Trugaredd Dwyfol Gariad A welodd ddyn mewn braw, A llamodd drwy'r ystorom I afael yn ei law. GRIFFITH D. WILLIAMS. 61 Ann St., Cilfynydd. Printed and Published for the Propr ietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at their Printing Works, 19 Cardiff Street, Aberdare, in the County of Glamorgan.
Advertising
I URIC ACID, A Ddechrena fwy o Afiechydon na'r nn Gvenvjn arall Eich Arenau yn Unig a'ch Gwared. Crynholr yn eioh oorph mewn ychydig ddyddiau ddigon o surni troethol (uric acid) i aohosi mu- wolaeth. Eich arenau yn unig a'eIa gwared; gweithiant hwy ddydd a nos i doddi y gwenwyn marwol hwn, a'i hidlo allan o'r cyfan- aoddiad. Cadw yr arenau yn iaoh, felly, ydyw rheol euraidd iechyd da, ft phryd bynnag nas byddooh yn teimlo yn siriol ac yn achel eioh ysbryd, dylech ar unwalth ddechrou gyda PHKLENI ARENAU CEFNBOBH Do AN (Doaris Backache Kidnty Pills). Hwy a roddant i chwi ryddhad buan a pharhaol, oblegid hwy a wnant yr arenau yn iach unwaith eto, ac yna ymarllwys 1 gwenwynau o'r corph yn y Sorda naturiol. Ond oa esgeuluswoh eich arenau hwy a esgeulusant hidlo allan wenwyn yr uric acid, ac yn y man chwi a ddechreuwch deimlo yn drymaidd, ac yn llesg I ac yn drist. Eich lliw a a; eioh. llygaid a elant yn hagr, ac el eich. camrau yn araf ac yn egwan. Hefyd cewch boenau llymion 18 eich cefn ac yn mhen eich clun. Eich fferau a.'oh aelodau ft chwyddant; eich owsg ni'oh llesola; eich calon a weithreda ya ddieithr. a Yr uric acid a grisiala ao achoa grafel, annhrefnau troethol (urm- airy disorders), cryd cymmalao, eymmalwst (gout), clunwst (se««- tica) a'r neuralgia, a diwedd M y cwbl fydd, drwy luddias gwaith naturiol yr arenau, achosi y mar- wol glefyd mor adnabyddus dan vr enw Briaht's disease. Perygl mawr gwenwyn yr uric meid ydyw, ei fod yc magu nerth mor raddol, mor ddistaw, fel ar y cyntaf ni sylwir. arne, a phan y gwelir ac y teimlir arwyddion moi ddiamheuol a phoen yn y cefn a'r annhref- nau dyfrol, gellir sicrhaa fod y drwg eisioes wedi gafaelyd yn gadarn yn y dioddefydd; felly, pryd bynnag y byddwch allan o hwyl, rhoddwch gynorthwy i'ch arenau drwy gymeryd PELENI ARENAU CEFNBOEN DOAN (Doan's Backache Kidney Pills), y feddyginiaeth y gellir ymddiried ynddi at bob anhwylder yn yr arenau a'r Pbb dadan tdywed hmmm w pool 41 WeàeD. (Ni weithreda ar y coluddion). I Mae y PBUENT DoAN hyn yn toddi ac yn symud ymaith bob ormodedd o surni troethol (excess of uric add); yn slanhau yr arenan a'r sianeli dwfr; yn lliniaru y fflameg (inflammation) ac yn iachau yr arenau. Mae PELEsr DOAN wedi bod mewn ymarferiad am yn agos i 75 o flynydd- oedd, ac y maent yn berffaith ddiogel i'w cymeryd gan y naill ryw fel y Hall, a chan bob oedran, oblegid gwneir hwynt o wreidd- iau pur a llyaiau, ac ni ymyrant 4g xmrhyw organ arall o'r corph. V-3dr- i? A%Nq. I YR UNIG FLWCH DIDWYLL. I Gan boll fFen-llwyr ac yn y Stores urn ?,V v blwnh 0 blwch 18/9 neu yn rhydd (trwy v out vn svth oddiwrth v FOSTER MCCI.KI.I.AN CO., X, Wells Street, Oxford Street, London, W,