Y Darian

Cymrodorion Tonyrefall. Bu Mr W. J. Gruffydd, M.A., Caerdydd, yn annerch y Gymdeithas uchod nos Fawrth ddiweddaf, pryd y cadeiriwyd gan Mr D. P. George. Ar ol ychydig sylwad- au pwrpasoi cynwypodd y darlitnyud i m fel un a gymerodd ran fiaenllaw mewn symbylu ein cenedl i efrydu a gwerthfawr- ogi ei llenyddiaeth. Dechreuodd Mr. Gruffydd trwy ddweud iddo ddod i'n plith i gyhoeddi newyddion da," a chawsom ar ddeall fod ei newyddion yn dal cysylltiad a Llenyddiaeth Newydd Cymru. Dywed- odd wrthym, ymhlith pethau ereill, mai llenyddiaeth gynhyddol oedd yr eiddom ni, a'i bod yn addo ei hoes euraidd ymlaen. Rhennid hi i dri cyfnod, ac ar ol olrhain llenyddiaeth y gortfennol, daeth i'r pen- derfyniad mai'r cyfnod cyntaf oedd y gwannaf, fel y bydd bob amser yn neddf twf; adeg babandod yw'r gwannaf. Ond yn yr ail gyfnod dechreuodd y Cymry edrych oddiamgylch, a gwneud cyfeillion a chenedloedd ereill. Yna, dechreuasant fenthyca oddiwrthynt, ac y mae benthyca jn un o hanfodion bywyd cymdeithasol. Cyfeiriodd at Dafydd ab Gwilym fel un o'r rhai a gymerodd y fantais fwyaf ar yr agwedd hon o fywyd y genedl. Yn ystod y trydydd cyfnod daeth amser i ad-dalu, a dyna wna lien Cymru y dyddiau hyn. Cy- feiriodd hefyd at ddylanwad gwlad i draws- newid cenedl a rhoi ei ffurf arbennig ei hun ar bob peth o'i heiddo. Tynnodd ein sylw at yr oes dywyll fu ar Gymru am amser ar ol i'r Tuduriaid esgyn i orsedd Lloegr, pryd y dechreuodd tywysogion a boneddig- ion Cymru dyrru i Lundain, a chan mai hwy oedd prif noddwyr llenyddiaeth yr amser hwnnw, iddynt hwy ac am danynt hwy y bvddai'r beirdd yn canu, ac felly ar ol eu hymadawiad cawn i'r awen ddis- tewi bron yn hollol yng Nghymru. Yna cododd yr Hen Ficer a chyfansoddodd ben- hillion telyn; a chytieithodd Edmund Prys y Salmau. Hhoddodd bwys neillduol ar waith Williams Pantycelyn, gwir fardd cenedlaethol Cymru, sydd wedi ysgrifennu yn iaith, syniadau a dull y werin. Cyfeir- iodd at y ddwy ffrwd (y mesurau caethion a'r mesurau rhyddion) yn ein llenyddiaeth, .sydd wedi bod am hir amser yn elyniaethus i'w gilydd, ac er eu bod yn rhedeg yn gvf- ochrog eto heb gymysgu hyd yn gymharol ddiweddar. Yn ystod y ddarlith crybwyllodd am lawer bardd o fri, megis Huw Morus, Eben Fardd, Eifion Wyn, a T.«Gwyn Jones, a dlfvnnodd yn helaeth o'u gwaith fel esiam- plau o'r gwahanol gyfnodau yn hanes ein llenyddiaeth. Gresyn na ddaethai chwaneg ynghyd i wrando'r ddarlith alluog hon. Gan mai dechreu y mae'r gymdeithas hon, rhaid cymeryd cysur, gan hyderu y deffry y Cymry hynny sydd mewn twmgwsg cyn y bydd yn rhy ddiweddar. Cvnygiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i Mr Gruffydd gan y Parch. Gwrhyd Lewis; eiliwvd gan Mrs. A. James, a chefnogwyd gan Mr David Rowlands, a danghosodd y gwrandawvr eu gwerthfawrogiad o'r ddar- lith ragorol yn y modd arferol. Ar ol ychydig eiriau gan y cadeirydd, galwyd ar Mr Tom Roberts i ddiweddu'r cyfarfod <lrwy ganu "Hen Wlad fy Nhadau." T.J.

Ebenezer, Rhydri, Caerffili. I Mae Ebenezer yn un o eglwysi Anni- bynol hynaf yr ardal. Ffurfiwyd hi yn y. flwyddyn 1794. Mae iddi hanes diddorol iawn. (Gellir cael y manylion yn Mebyll Seion "-C. Tawelfryn Thbmas.) Un o fechgyn y Rhondda yw'r gweinidog, y Parch. J. Rhedynog Evans. Daeth yma tua dwy flynedd a banner yn ol yn llawn tan a brwdfryd- edd. Yn ddiweddar cafodd Mr Evans alwad daer ac unfrydol o Eglwys aen- -ezer, Pontnewydd. Ond y Sul diwedd- af (Mawrth 15), yn absenoldeb y gwein- idog, cafwyd cwrdd eglwys i ystyried y sefyllfa. Penderfynwyd gyda phleidlais unfrydol ein bod yn gofyn i'r gweinidog i aros yma in harwain eto yn y dyfodol. Awd a'r newydd iddo, ac mae yntau yn ol ein cais wedi penderfynu aros. Ymhellach, fel arwydd o'n parch tuag ato yr ydym yn gwneud codiad sylwedd- ol yn ei gyflog. DARLLENYDD CYSON. I

Oddiar Lechweddau Caerfyrddin. Canwr llwyddiannus yw Mr Griffith Williams, mab-yng-nghyfraith < Mor leisfab, ac ysgolfeistr Pont Henry. Efe syd yn cipio'r her unawdau yma yn ddi-eithriad, ac efe a orfu ychydig ddyddiau yn ol yn Abergwili. Mae'r tad-yng-nghyfraith Morleisfab yn sicr o fod yn dweyd y gwir fod canu yn talu yn llawer gwell yng Nghymru na barddoniaeth wrth weled ei fah- yng-nghyfraith yn ennill y punnoedd hyn o dro i dro. Cawd Eisteddfod Gadeiriol lwydd- iannus yn Carway dydd Sadwrn di- weddaf. Eisteddfod y cadeiriau ddyl- aswn ddweyd. Yr oedd yno gadair i'r adroddwr dan i6eg oed; cadair am y prif adroddiad; cadair am draethawd, a chadair go debyg i arweinydd y cor, ond dim i'r bardd druan. Gresyn meddwl fod Cadair yr Eisteddfod yn cael ei dibrisio a'i cham leoli y ffordd hon. A pha bryd y symuda Gorsedd y Beirdd ymlaen i roi atalfa ar hyn. Y mae yn hen bryd. Cawd cyfarfod llwyddiannus dan nawdd Cymdeithas Gymrodorol a Christionogol Horeb Pump Heol nos Fercher diweddaf. Cawd dau bapur diddorol ac ådeilådol-un ar Waith Crefydd Foreol gan Mr David Thomas, Brynawel, Pump Heol, a'r Hall ar Ann Griffiths gan Mr Wil- liam Davies, arweinydd y gan yn Horeb. Pa engraifft well o werth y grefydd foreol nag Ann Griffiths. Siaradodd Mrs Willie Leonard, Mr Charles Jenkins, a Mrs Davies, Tan Dderw, eiriau canmoladwy ar y diw- edd. Hon oedd noson olaf y Gym- deithas am y tymor, ac y mae geiriau canmoladwy i'w clywed iddi yn mhob :man y ffordd hon. J MYRDDIN MIN Y MOR.

Ferndale. GAN "IOAN." Cydymdeimlir yn gyffredinol a'r brawo I hynaws, Mr. William Davies. Cyfarfu a 1 damwain a'i analluogodd i ddilyn ei alwed- igaeth fel glowr. Y mae bellach er ys rhai wythnosau yn Ysbyty Bryste. Mab yoyw i Mr a Mrs Richard Davies, Ardwyn Ter- race, teulu parchus a chrefyddol. Cydym- deimlir a hwythau yn eu gofid vnglyn a'r anffawd i'w mab. Mawrth 14eg, cynhaliwyd trengholiad ynglyn a niarwolaeth Mr Owen Hughes, 47 oed, 19 Frederick Street, yr hwn gvfarfu a damwain ym mhwll No. 1, ac a tu farw ymhen wythnos. Aethai tram ar wyllt am tua deg Hath ar hugain, gan ei daro. Barnodd y rheithwyr mai damwain ydoedd. Claddwyd ef y Llun, Mawrth 16, yn y Gladdfa Gyhoeddus. I Bu yr holl byllau perthynol i Gwmni D. Davies a'i Feibion yn segur Mawrth 15, oherwydd prinder wageni; effeithiau yr ystorm diweddar. Mawrth 12eg, yn Festri'r Tabernacl (A.), I cafwyd eyfarfod diddorol i anrhegu Mr Reed, ac i gydnabod ei wasanaeth yn canu'r offeryn yn y c-apel am 12eg mlynedd. Cyflwynwyd iddo oriawr aur a chadwyn ddestlus. Cyflwynwyd hwynt gan Mr Dd. Davies, llyfrwerthwr, diacon hynaf y Taber- nael. Cyflwynodd Mrs. Morgan Williams hefyd Feibl hardd i Mrs. Reed. Cafwyd yr oil trwy gyfraniadau aelodau yr eglwys. Diolchodd Mr Reed ar ei ran ef a Mrs. Reed i'r eglwys am eu pharch tuag atynt. Credwn gyda'r eglwys fod y ddau yn haeddu gwneuthur hyn iddynt. Mae Mr Reed yn ysgrifennydd ffyddlon Cyngor Eglwysi Rhyddion y lie, ac yn gefnogydd cryf i addysg, dirwest a chrefydd. Awd drwy raglen adloniadol yn y cyfarfod, a'r Parch. T. Bryn Thomas, y gweinidog, yn llywyddu. Mawrth lleg, ym Methel (B.), cynhal- iodd aelodau yr Hearts of Oak gyfarfod cy- hoeddus. Cafwyd anerchiad gan Mr. Ben Davies, Aberdar, cynrychiolydd y Bwrdd Dosbarth. Yr oedd ef am ei ail-ethol ar y Bwrdd. Y mae wedi gwasanaethu arno am nifer o flynyddoedd. Llywyddodd Mr. J. D. Morgans, cyfrifydd, Pontypridd. Yr oedd yn bresennol Mri. G. Belsten, cyn- lywydd; G. H. Elkington, Caerdydd; R. Evans, Treorci, a J. Prosser, Mountain Ash, fel prif siaradwyr y cyfarfod. Pas- iwyd pleidlais o ymddiriedaeth ym Mr Robert Parr, ysgrifennydd lleol y gym- deithas, yr hwn sydd yn ymgeisydd am sedd ar y Bwrdd hwn. Mawrth 14eg, yn Festri Penuel, cynhal- iwyd cyfarfod olaf y Gymdeithas Ddiwyll- iadol. Darllenwyd y papyrau canlynol Parch John Elias o Fon," gan Mr Algar Jones, a'r Parch. Daniel Rowlands, Llangeitho," gan Mr Handel Gealey. Caf- wyd unawd gan Mr Trevor Lewis. Llywydd, Mr John Edwards, Ty Capel. I

Nodion o Glyn Nedd. I GAN TOM CYNON. I Nos lau, Mawrth y 12fed, yn y Neuadd Cyhoeddus, rhoddwyd datganiad o'r ora- torio "St. Paul" (Mendelsshon) gan Gor Ebenezer, a gynorthwyid gan eraill, dan arweiniad Mr Tom Lewis, L.T.S.C. Y prif gymeriadau oedd Miss Pauline Allen, Bryste; Madam Blodwen Morris, Glyn- nedd; Mr Morgan Morgans, Castellnedd, a Mr Llew Bowen, Abertawe. Cyfeilydd wrth yr organ oedd Mr T. Hopkin Mor- gan, Castellnedd, gynt Resolven, a Miss Martha Williams (Megan Nedd), a chyn- orthwyid gan gerddorfa linynol o dan ar- weiniad Proff. Tom Jones, Barri. Er mai ieuanc yw y cor, ac heb fod yn lluosog, cafwyd datganiad gwir ganmoladwy. Y llywydd oedd Mr William Davies, Plasv- felin. Prydnawn dydd Mercher claddwvd gweddillion Mr Ben Owen, o Pontnedd- fechan. Cafwyd ei gorph ar draeth Aber- afon y Sul blaenorol, wedi bod yn y dwfr er's rhai wythnosau. Claddwyd ef yn Eglwys Aberpergwm, pryd y gwasanaeth- wyd gan y Parch. J. LI. Thomas, M.A., Ficer, ac yn y ty cyn cychwyn gan y Parch. D. Glannedd Williams. Daeth lli- aws o'i hen ffrindiau i'w hebrwng, a chyd- ymdeimlir yn ddwys a'r plant yn eu trallod.

Poen Cefn a Drwg yn yr I Arennau. Gwella Mam a Merch gan I I DABLEDI DR. CASSELL. I Dywed Mrs. Walker, 49 Kelburn St., Barrhead, ger Glasgow :—" Y mae fy mam, sef Mrs. Cairnes, a minnau wedi Mrs. Cairns, Glasgow. cael budd mawr trwy I gymryd Table di Dr. Cassell. Tua dau fis yn ol cafodd fy mam gryd trwm a effeith- iodd ar yr arennau ac a'i gorfododd i or- wedd. Yr oedd poen- au trwy ei chorff ac yn ei chefn, ac nis gallai symud gan boen. Gwnaethom gynnyg ( ar bob math o Jbethau, I ond yn ofer; ond pan gafodd Dabledi I Dr. Cassell yr oedd ei gwellhad yn 1 rhyfeddol. Y mae yn awr yn well nag y bu er's blynyddoedd. Yr wyf wedi cymeryd Tabledi Dr. Cassell fy hun at boen cefn a achosasid gan ysigiad, a gwellasant fi'n fuan. Credaf eu bod yn I rhyfeddol a chamolaf hwynt wrth J bawb." j Y m gwellhad ar ol gwellhad, hyd i yn oed yn yr achosion mwyaf eithafol, < wedi profi mai Tabledi Dr. Cassell yw y feddyginiaeth sioraf a ddyfeisiwyd at I Fethiant y Nerves, Tlodi Owaed, Gwendid, Diffyg Cwsg, Poen Giau. j Curiad y Galon, Afreoleiddiwch y Stumog a'r Arennau, Gwendid Plant, Parlysiad y Cefn a'r Giau, Dihysbydd- iad Cyffredinol o Nerth y Corff, Lludded ) yr Ymenydd, a phob math ar fethiafat yn y cyflwr. Anfoner 2g. heddyw i Dr. Cassell's Co., Ltd., 418 Chester Road, Manchester, am sampl rhad. Gwerthir y Tabledi gan yr holl Fferyllwyr am lO^c., Is. l!c., a 2s. 9c.—y maent olaf yw y rhataf yn y diwedd.

I 0 Dir y Gogledd. f GAN GLYNDWH. I Anvhydedd fawr ddaeth i ran Mr Ivor i Thomas, Pentraeth, jon. Y nuie efe yn J denor gwych, a llawer gwol)r enillodd ar faes y gystadleuaeth. Amlwg ydoedd ei fod, hefyd, yn astudio y gelfy' ddyd o ganu. canys yr wythnos o'i- blaen deivisiwyd ei -allan o 900 o ymgeiswyr—yn un o dri i gael ysgoloriaeth am rai hlynyddoedd yn y Coleg Brenhinol, Llundain. Bu y ddau arall yn y Coleg am ddwy flynedd, ond ni fu ef. Gall gvrraedd y top G. Yn y prawf canodd mor odidog fel yr aeth un o'r heirniaid ato, gan ysgwyd llaw ag ef, a'i longyfarch ar ei ddatganiad. I Dydd Sui bu Hywel Tudur—y bardd awenber o Glynnog-yn pregethu yng Nghapel Siloh (M.C.), Caernarfon. Hyfryd oedd ei weled eto mewn iechyd ac yn traethu y genadwi mor felus. Prynhawn dydd lau, ym Mynwent Llan- nig (ger Caernarfon) yr oeddis yn claddu Mr Robert B. Parry, Edward St., Caernar- fon. Brodor o Benvgroes, Nantlle, yd- oedd, ond symudodd i Lanberis pan yn ieuanc, a bu yn selog iawn yno gyda phob achos da. Rai blynyddau yn ol symudodd i wasanaeth u Cwmni v "Genedl" i Gaer- narfon. Torodd ei iechyd i lawr, a bu yn dihoeni nes daeth y diwedd. Gwasanaeth- I wyd yn ei angladd gan y Parch. D. Hop- kins, M.A., Caernarfon, ac R. T. Williams, B.A., Llanrug. Parhau yqn wael y mae y Parch. Evan Jones, Caernarfon. Yn awr y mae rhai o Ymneillduwyr Es- gobaeth Bangor-ehwedl yr Eglwyswvr— wedi arwyddo deiseb yn erhyn Dadwaddoli yr Eglwys Wladol yng Nghymru. Y prif symudydd yn yr achos ydoedd Mr J. R. Davies, Cerir, Treborth, efe yn gefnder i Mr D. Davies, A.S., ac yn Fethodist C-al- finaidd. Yr hyn a dery ddyn wrth ddarllen enwau y rhai a arwyddodd y ddeiseh yw mai Toriaid rhonc—er yn Ymneillduwyr— yw bron yr oil o honynt. Am bob un Yni- neillduwr geir i arwyddo deiseb fel hon, fe geir cant i arwyddo un groes iddi-i Ddad- gysylltu a Dadwaddoli yr Eglwys. Nid oes ball ar herfformio dramodau yn y Gogledd yma. Nosweithiau Mercher ac lau nesaf bydd cwmni o Gaernarfon yn perfformio Beddati'r Proffwvdi vn y Guild Hall; hwynt-hwy yn cystadlu ar y ddrama yn Eisteddfod GenedlaethoJ Bangor yn mis Awst. Wythnos y Groglith bydd Cwmni Menai yn perfformio drama newydd Mr Beriah G. Evans, sef, "Esther." Y mae ynddi naw golygfa, ac y mae yn ddra- ma odidog iawn. Mae y gwisgoedd yn unig yn werth eu gweled, heb son am y ddrama ei hunan.

Abertawe. Ymwelodd Elfed a'n tref dydd lau, 19eg, dan nawdd y Y.M.C.A. Pregethodd yn Saesneg yn y prynhawn am 3.30 yn Neuadd y Sefydliad. Ei destyn oedd Andreas fel agorwr drws," a thraddod- odd hregeth hynod ar y testyn yn llawn o gyffxrddiadau byw ac addysgiadol; ond yn y nos y cawsom weled a chlywed Elfed fel yr adnabyddwn ni y Cymry ef. Pregethai yn =eg yn Ebenezer (A.) dros vr un Sefydliad (Y.M.C.A.) am 7.30. Daeth torf luosog ynghyd, gan ddisgwyl cael gwledd i'r meddwl, ac yshrydiaeth i'r enaid, ac os darllenasom agwedd y dyrfa yn iawn, ni aeth yr un allan heb ei ddi- wallu a'i symbylu i fywyd mwy pur.ac uwch. Testyn y bregeth oedd, A(,l ni ad efe i'tli droed lithro," Salmau 121, 3. Ni chaniata gofod i mi nodi ei svlwadau, digon yw dwend fo.d y testyn fef pe wedi ei ddarparu yn uniongvrchol i Elfed bre- gethii arno, ae ni ellir gwneud cyfiawnder a'r bregeth na'r pregethwr ar bapur. Hhaid cael y llais a'r oslef, yr ysgogiad, a holl bersonoliaeth y pregethwr yn ogystal a'r bregeth i gyfleu yn iawn yr oedfa nod- edig hon a hir gofir gan y rhai oeddynt bresenol: TALNANT.

Nodion o'r Gadlys. ) ———— | Difyr iawn y treuliwyd noson i ddathlu Gwvl Ddewi yma yr wythnos o'r blaen. Daeth 11 ond v capel ynghyd. Bu'r plant wrthi am dros ddwy awr. Llonnwyd cai- onau'r gynulleidfa gan garolau, dadleuon, adroddiadau, a Di-aiiia't- Plant." IJyw- ydddwyd yn 01 ei arfer gan y gwemidog. Pwysleiiwyd yr iaith Gymraeg, a magwr- aeth cenedl iach o gorph, meddwl, ac vs- pryd. Bu Miss Emily Morris a Mr Davies wrthi'n ddyfal yn dysgyhlll a pharatoi'r plant. Gwert-hfawrogid eu llafur, a gwyddom y ceirychwaneg o bethau cyffelyb yn fuan etto. WI ) Llwvddiant a fu'r eiste<ldfod ym mhob vstyr. Cafodd lien, cerdd, a Itarddas en fie. Arlwyid yn hennaf ar gyfer y plant. Bu yma gystadlu hnnl. Cloriannid y can- tori on gan Mr A. Watkins, G. it 1. Ynys- lwyd. Yr amrywiaeth gan y Parch. B. Vaughan, a'r ambulance gan Mri. Stephen Jones a W. H. Davies, Gadlys. Llywydd- wyd gan y Parch. D. Bassett, gweinidog. Yr oedd yr ymdreehfa yu galed rhwng Corau Bethel, Gadlys a Godreaman. Yr ola a orfu. Caed noson lawen a bendith- lawn. Prvsur iawn yw'r Parti Dramodol y Gad- lys y dyddiau hyn gyda Drama "Boh Mor- gan"—un o ddramodau buddugol Eistedd- fod Genedlaethol Caerfyrddin gan M. H. Charles. Daw'r Parti a hi i'r llwyfan nos Fercher, Ehrill 1, yn Neuadd Gyhoeddus Aberdar. Mae dysgwvliad mawr am dani. Goheithir na siomir neh. Rhyfedd y galw a'r myned sydd ar y tocynau. Mac hynny yn gryn galondid i'r parti a'r pwyllgor. Llwydd i'r gwaith. United Britain." Bwriada Cor Bethel, o dan arweiniad Mr William Davies, berfformio United Britain yn Neuadd Gyhoeddus Aberdar o hvn i ddiwedd Ehrill: Dvsgwylir am noson dded- wydd yn swn carol, ac act y cor. Prysur yw Bglwys Carmel, M.C., yn paratoi at y Gymanfa Ganu. Bu rehearsal yn Llwydcoed nos Lun. Gellir gobeithio am gymanfa dda dan arweiniad cerddor medrus fel Mr J. T. Rees, Mus. Bac., Aber- ystwyth.

Nodion o Rymni. Mor o Gan yw'r tref faell ni." Dyna deimlir yma ar hyd y blynyddau. Ym- rhwvdda y dyddiau hyn yn don aruchel, a' i dylanwad yn angherddol. Y dydd o'r blaen cawsom ddwy gyngerdd nodedig o ganmoladwy gan Obeithlu Seion, dan ar- weiniad medrus Mr Abel E. Jones, A.C., organvdd. Braidd cyn fod swn melodus y cyfrvw yn myned o'n cIyw, wele dd\\)' arall yr wythnos hon mewn cyfneriad gan Gor y Wesleiad, a'r actio yn foddhaol iawn i'r cannoedd gwyddfodolion. Yr arweinydd ydoedd y llafurus Mr W. G. Brown. Cvn anghofir y swynion hyn bydd y nawfed don eto yn tori ar ein ardal, yng nghvngerdd Cor enwog Gwent, dan arweiniad Mr Dan Owen. Dyn newydd yw'n Dan Owen,—arweinydd Serenog ei awen; Angel yw yn Ngwalia Wen— Dieilfydd, brwd ei elfen. Cymer hon le yr olaf o'r mis hwn, a'r cyntaf o Ebrill. Mae y paratoadau yn fawr iawn. A'r hyn sydd yn ganmoladwy ynddynt yw eu bod yn rhoi eu holl lafur ar allor cariad tuag at Gofadail Genedlaeth- ol Cymru. Mae y tocynnau yn gwerthu wrth y miloedd, ond pa rhyfedd, boneddig- esau parchusaf ein tref sydd yn cyfansoddi y pwyllgor, ac yn llafurio dros y mudiad. Nid oes achos gwahodd i'r gyfres gyng- herddau hyn, am fod yr achos a'r cor yn tynnu o bob cyfeiriad, eto o bosibl na hyddem yn ffol wrth anfon gwahoddiad bach fel yma heibio drws y Gol. barddol: j Mae'r byrddau'n huliedig, Dewch yn llu, A'r Ilwyni'n llawn o fiwsig Natur gu; Yn wir bydd yma ganu Na bu ei well yn crynu Erioed ar delyn Cymru— Dewch mewn bri. Os ydych am ffrydiau 0 "win a medd," Y goreu o'r coraii, Cyd-ddeuwch i'r wledd. I Cvd-ddeuwch i'r wledd. GOH.

Penderyn. Yn ein nodiad byr am farw John Jones o Benyard yr wythnos ddiweddaf ni rodd- asom hanes ei angladd. Wedi hyny y caw- som y manylion. Angladd brivate ydoedd, a'r prif alarwyr oeddynt: Mri. James a Samuel Jones (brodyr), Mrs. Davies (ei chwaer), John Jones a Rees Jones (refn- dryd), a Miss Rachel Davies a Miss Jane Williams, cyfnitherod. Gwasanaethwyd yn y ty cyn cychwyn gan y Parch. J.ewis Morgan, a'r Parch. Dewi Williams, Ficer St. Lleurwg, Hirwaun. Daoarwyd ef fel y dywedwyd yn Mynwent EgJwys Penderyn, Mawrth, 14eg, ynghanol arwyddion o alar dwys yn herwydd fod yr ymadawedig yn wr a gei-id yn fawr. Nos Tau, Mawrth 19eg, yn Nghapel I Siloa (B.), cawd gwledd gerddorol lfasus i lonaid capel o wrandawyr astud. Y cadeir- ydd ydoedd y Bonwr T. Jones, Y.H., Bron- wydd, Hirwaun, ae yr oedd yn llawn don- iolwch fel arfer. Awd drwy y rhaglen chwaethus ganlynol :— The wave of the ocean," ar v berdoneg, Mr T. Richards, L.L.C.M., Hirwaun. Bass solo, "Lead, kindly light," Mr Johnny Edwards, Gadlys. Gyda'r losu," Miss 01 wen Powell, Hir- waun. "The Last Watch" (Pinsuti), Mr Sam Barber, Gadlys. I "Hhusyn yr Haf" (W. Davies), Miss Maggie Jones, Cwmdar. Swallows," gan Madam E. R. Evans, Gadlys. Adroddiad, Little Maud," Miss Alice I Spacey, Penderyn. Deuawd, Howell a Blodwen," Madam Evans a Mr Mr. S. Barber. "Only Tired," Miss Olwen Powell, Hir- waun. Y Dymestl," Mr Johnny Edwards. Dear Heart," gan Madam E. R. Bvans. Adroddiad, Burial of Sir John Moore," Miss Sapery. I Love's Eventide," Miss Maggie Jones. Yr Hen Gerddor," Mr S. Barber. Dai-Iiin fy roam," Madam E. R. Evans. Deuawd, Gwys i'r Gad," Mri. S. Bar- ber a J. Bdwards. Diwedd wvd trwy i Madam Evans ganu "Hen W]a d fy Nhadau," a'r gymdieidfa uno vn y cydgan. Felly terfynwyd un o'r ¡ cyngherddau godido<?af a ga fwyd yn yr ar- dal hon er's biynyddoedd. a'r oil o'r artistes yn eu gwisgoedd cerddorol goren. Y I cyfeilydd oedd y pen campwr Mr Tom Hirh- ards, L.L.C.M., o Hirwaun, yr IIwn a fedr wneuthur i'r berdoneg i siarad braidd. Bwriedir cynnal y cyngherddau hvn bell- ach yn flynyddol gan yr eglwys hon nes dileu yn llwyr y ddyled sydd ar y capel. DC.

I Colofn y Gohebiaethaa. I DIWRNOD COLCHI YN DOD." 1 I Mr Gol.Byddaf ddiolchgar am ychydig ofod i'r nodiadau canlynol. Darllenais araith y Parch. William Davies, M.A., Bethania, Aberdar, i'r Rhyddfrydwyr leuainc, Chwefror 28ain. Y r wyf yn hollol o'r un farn ag ef ynghylch rhai pethau, ond pan ddywedodd fod diwrnod golchi yn dod pan y gobeithia weled yr "ysmotyn yn cael ei olchi ymaith." Yr ysmotyn, yn ol barn Mr Davies, ydyw ein bod yn cael ein cynrychioli gan Mr Keir Hardie yn y Senedd. Fel hen weithiwr ac un sydd yn edmygu Mr Keir Hardie am ei ymdrechion drosom fel gweithwyr, yr wyf yn pro- testio yn erbyn y fath syniad cul a chyfeiliornus, ac yr wyf yn credu ei bod yn ddvledsw ydcj ar Mr Davies i brofi yn mha ffordd y mae yn gywil- ydd," etc, ein bod yn cael ein cyn- rychioli gan Mr Keir Hardie. Y mae eglurhad yn ddyledus, ac yr ydym yn disgwyh am dano os yn bosibl. Gan fod eich gofod yn brin, Mr Gol., rhoddaf un enghraifft cyn gorffen. Gwyr eich darllenwyr am y llofruddio a'r clwvfo sydd wedi bod yn Xeheudir Affirica, ac hefyd carcharu ac all- tudio y "naw" heb un math o brawf. Y mae gweithwyr y wlad yn protestio yn erbyn y fath anfadwaith. Daeth Plaid Llafur a chwestiwn Affrica o flaen y Sennedd fel gwelliant i araith y Brenin. Ac fel hyn y pleidleisiwyd gan y gwahanol bleidiau: Dros y I gwclliant-Llafur, 31; Ceidwadwyr, 3; Rhyddfrydwyr, 13; cyfanswm dros, 47. Yn erbyn Rhyddfrydwyr, 146; Plaid Wyddelig, 65; Toriaid, 4. Cyfan- swm yn erbyn, 215. Nid wyf yn gweled enw Mr Edgar R. Jones ar y rhestr, ond y mae yna enwau ped- war Jones arall ar y rhestr, ac yn eu plith y mae enW y Parch. J. Towyn Jones, A.S. Yr wyf yn sicr fod Mr J. Towyn Jones a llawer o Rydd- frydwyr eraill yn pleidleisio yn erbyn y gweithwyr ar y cwestiwn uchod. Yr ydym fel gweithwyr mor ffol a gosod rhai yn y Senedd i bleidleisio yn hollol groes i'n dymuniadau ar lawer i achlysur. "Diwrnod golchi'n wir Y mae yn hen bryd i ni fel gweithwyr i ddechreu golchi a scrwbo allwn feddwl. Nid oes gennym ond 39 o aelodau llafur yn y Senedd allan o 670. Yr wyf yn caru fy ngwlad, fy iaith, a fy nghenedl, ond nid yw hynny yn fy ngwneyd yn rhag- farnllyd tuag at genhedloedd eraill. | Yn mhob gwlad y megir glew."— Ydwyf, etc., Cwmaman. HEN GOLIER. I Cwmaman.

Birchgrove. I LIawn o gan yw'r Llan i gyd 7 dyddiau hyn. Y mae'r corau a berthyn i'r prwahanol enwadau Ymneillduol yn y plwyf wedi bod yn perfformio gwa- hanol draethganau yn ystod y mis di- weddaf. Nos lau a nos Sadwrn diwedd- af. bu cor Gobeithlu Ainon, Birchgrove, yn perfformio "The Children's King- dom." o dan arweiniad Mr David Rees. A.T.S.C. Cynorthwywyd y cor gan yr unawdesau, Miss M. Leyshon, Cwm (soprano), a Miss Maggie Co;=e, Mansel- ton (contralto). Cyfeiliwyd ar y piano gan Miss May Jones, ac ar yr organ gan Mr Richard Rees. Cadeirydion oeddynt y Cynghorwr C. B. Griffiths, Bonymaen, a Mr T. S. Richards, Birchgrove. Dat- ganodd y cor y gwahapol jrorawdaa yn Rwynol iawn, a haedda Mr Rees gefnog- aeth a chlod am ei lAfur diflino gyda phlant Gobeithln Ainon. Yn y rhan amrywiol o'r gyngerdd dat- ganwvd unawdau tlysion yn effeithiol gan Misses Leyshon a Cose, a chan ddwy eneth ifanc berthynai i'r cor," sef Misses Kdna Howells a Phyllis Williams, Birchgrove. Encorwyd yr oil.

Colofn y Beirdd. I Anfoned ein cyfeillion barddol eu cynyrchion i'r Hendre, Pontypridd. GWEDDI DROS Y GLOWYR. I 0! Arglwydd tirion, gwrando'm cri, Ar i-an y glom-vr ddewrion lu Sydd yn anturio yn gytun- I lawr" i lawr i'r dylndcr du, Yng nghrog wrth rym y gadwyn gry', I faes y tftam angherddol flin! O! dyro'th nawdd, dy hedd, a'th wedd, I'r llu sy'n gwisgo nodau'r bedd Sy'n griddfan dan eu rroes, t'tt (-Iwv'- Bydd iddynt hwy,—O! Dad yn Rhi, Dan drymllid draed y creigiau lu,- Cuddfannau erch y tiiilly(I n wy. 0! Arglwydd, clyw, Tydi dy hun, All fod yn awr y ddamwain flin, Yn nawdd, yn graig. yn gadarn dwr— Pr mynyoh Wr sy'n syrthio i lawr Ar Iwybr erch ei Olif Tra'i gnawd yn fHam ar Ian y dwr Hafod y Can. TAWENOG. DYDDIAU MEBYD. Fy meddwl sydd vn myn'd yn ol I ganol dyddiau mebyd, Pan oeddwn gvnt yn llengcyn bach Yn dawnsio'n iach a hyfryd; Ni ddeuai gofid byth i'm bron, Fel ewig Ion yr oeddwn, Neu fel yr awe) ysgafn rydd Ar hafaidd ddvdd y byddwn. Bu gofal hyd a phryder hron Yn gysson gilio heibio, Tra'r oeddwn i fel oenig hach Yn iach a difyr brangcio; Rhyw adeg swynol iawn i mi Oedd dyddiau en fy meliyd, Pob peth yn wyn heb gwmwl du I dori ar fy hawddfyd. Cyfodi wnawn yn forcu iawn Gael dydd llawn o bleser, Ac ymddifvru yn ngwres yr hin Yn ddi-flin a di-bryder; Heh feddwl fawr am ofal hyd, Ond chwaren i gyd oedd f'amean, A'm hvsbryd fel y wenol Jon Ifeb hryder bron, a dyddan. Nis gallaf hyth anghofio'-n wir Hoff ddyddiau difyr mebyd, Pan yn ymbrangcio'r hyd y ddol Y 11 nghanol byd o wynfyd; ,III%- y n cofio pan yn bum' mlwydd oed Yn dringo'r coed i fyny, Ac fel pe am gusanu'r haul Os gallwn gael ond hyny. Mi dyfais drwy'r mabandod hyn I gopa'r bryn mewn bywyd, Ac yno'n sylweddoli'r ffaith Fod genyf waith i'm delfryd; 'Hwyf heddyw wedi tyfu'n wr Yn llanw'r enw bellach, Ac er cael llawer 'storm flin 'Does undyn yn ddedwyddach. J. G. ROSSER (loan Dulais). Sciwen, Castellnedd. "CYFOD YN FORE." Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Cyfod ar doriad y wawr, I weled y niwl yn cilio Dros gopa y mynydd mawr. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Cyfod a'th lygaid yn rhydd, I weled y bysedd dwyfol Yn dadrys rhwng nos a dydd. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Dos dros y weirglodd werdd fawr, I weled y glaswellt tyner Yn wylo am weld y wawr. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Hhodia serch lwybrau y bryn, 1 weled y blodau newydd Yn gwisgo mewn coch a gwyn. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Hhodia las lannau'r nant I glywed hoff ferch y dvffryn Yn murmur ei melys dant. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, A dos trwy y goedwig werdd, I glywed cor bach y bore Yn seinio ou me!ys gerdd. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Gwrando gerddorfa'r llwyn, Pwy ddysgodd y cor i cbwareu Gyda'r fath nefol swyn? Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Cyfod yng nghwmni'r wawr, Oddi yno cei weld yn eglur Y prydferth, y pur, a'r mawr. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Sylin ar anian mor fyw, Yno mown dwfn ddistawrwvdd Cei weled a chlywed Duw. Cyfod yn fore, fy nghyfaill, Edrych i lawr ac i lan, 0 gofyn i ti dy hunan A ydwyt yn gwneud dy ran. Treharris. T. H. LEWIS. DISGWYL GAIR 0 GARTREF." (Awgrymwyd y testyn gan y frawddeg: "Wythnos ryfedd-dim llythyr o Gymru," o ddyddiadur Ben iiowen yn yr Affrig.) Canfum Broifwvd Cymru Wen Yn Neheuciir Attrig, Gyda phrudd-der yn ei nen, Prudd-der caion ysig; Gobaith cenedl ydoedd ef, A'i hathrylith dlysaf, Un fu'n byw dan Wawl y Nef Yu ei oriau uuai. Pwy a wybu chwerwedd siom Y lladmerydd anwyl, Wtxli oriau caion drom, Oriau prudd y disgwylr Disgwyl gair o'r carttref mad Dan gysgodau'r mynydd, Lie bu Duw'n bendithio'r wlad Gynt a Pher Ganiedydd. Disgwyl gair o'i Eden werdd, Bro y Mabinogion, Bro, a'i bryniau'n fyw o gerdd, Ac o delynorion; Beth oedd ystyr hyn i'r sant Folodd Pantycelyn, Un fu Duw'n goddeithio'i fant Gyda ei farworyn? Blodyn Duw ar fin ei fedd Old ar hyd ei yrfa, Un a'i ddydd 'Ngwlad yr Hedd Er ym mhell o Walia "Wythnos ryfedd," beth oedd hyn Yn olygu iddo? Dim ond gwawr ar nos y glyn Y~n ei pliaradwyso. Orpheus tlws o dan ei groes, Un o feib y daran, Disgwvl bu ar hyd ei oes Am epistol Canaan; Cafodd hwnnw gan ei Dduw Wtnli oes o ddioddef, Trwsiwyd tant ei delyn friw eu-n Tragwyddol Gartref. BEN DAVIES. Dafen, Llanelli. PP.YDFERTHWCH Y GAUAF. Tyred, fy nuwies a'th delyn ber Fry i encil y creigiau, Cana dy bennill yng ngoleu y ser A murmur hen ramantau; Edryeh i lawr dros y moelydd serth Hyd lwybr y gornant hoew; Brydierth yw llyfnder y wenwisg ferth Sy'n cuddio'i dyfroedd gloew. Crych 11 mae wyneb y llynnoedd glan Ar amnaid nos lusernau; Hoffus i awen yw gwrando can Suon diortfwys donnau Siglo mae'r awel frigau y brwyn Sydd ogylch yn penwynnu Eira mai amwisg orchuddia'r llwyn Gynt lie bn'r gog yn canu. Cannaid yw coron y mynydd llwm, Cannaid yw gwisg y dvffryn, Ninnau gawn weled ym mherth y cwm Ddvfnliw y du bigfelvn; Tiws vdvw'r ddaear dan fantell wen Prydferth yw cangau'r goedwig; Du yw'r cvmylau sydd uwch ein pen, Uchel yw can afonig. Canu wna'r corwynt ei alaw,groch 0 hyd wrth fynd a dyfod, Ac at fy nrws y daw robin coch I ofyn am ei gardod. Prydferthu'r gaeaf wna'r eiriawl gwyn Sydd get- y clawdd yn gwenu Cl.(x,sa,A'af flodionos cvnta'r glyn I louni dydd Gwyl Dewi. DEWI CARON. Tregaron, Ceredigion. Printed and Published for the Propr ietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at 'their Printing Works, 19 Cardiff Street, Aberdare. in the County of Glamorgan