Y Darian

j Undeb y Cymdeithasau Cymraeg. "EU HIAITH A GADWANT." I Boed hysbys i'r Cymdeithasau y cynhelir eu Cynhadledd ym Mhonty- pridd ddydd Sadwrn, Mai 16, 1914, am 11.30 y bore. Yn yr hwyr cynhelir cyfarfod cyhoeddus. Traddodir anerchiad gan William Jones, A.S. Cenir y delyn gan Mr John Lewis, Trebanos, a datgenir penhillion gan Mr J. E. Jones, Llanilltyd Faerdref. Wrth bob argoel bydd Cynhadledd Pontypridd yn goron hardd ar weith- rediadau'r Cymdeithasau y tymor hwn, eithr cofied pawb mai dechreu gwaith ydyw hyn oil. Nid oes aros, nid oes orffwys mwyach, nes uno Cymru o blaid cadw'n hiaith yn loew ar wefus gwerin ein gwlad. Baich cenhadaeth yr Undeb y fhvyddyn nesaf fydd puro Cymraeg llafar ac annog pob Cymro a Chym- raes i siarad Cymraeg, ac nid addaw gwneud a dim ond hynny. Tra'r ydym yn hepian a chysgu, daw'r gelyn ddyn i'r gwersyll a chipia i ebar- gofiant rai o brif nodweddion ein cenedl. Yn ol llu o awgrymiadau yn y "Darian" am yr wythnos ddiweddaf, y mae angen deffro'r Cymry sy'n ngafael trwmgwsg. Dywedir i mi fod Aberdar a Maesteg mewn perygl o adael i'n heniaith glafychu a marw. Os gwir hyn, boed yr anghlod ar Gymrodorion Aberdar ac ar Gymry claear Maesteg. Dis- gwylir bywyd newydd yn y lie olaf drwy offerynoliaeth y Parch. J. T. Parry a'i Gymdeithas ieuanc frwd- frydig. Bydd ffyddlawn" er holl ymosodiadau'r gelyn. "Dal yr hyn sydd gennyt." Ni pheidia'r Undeb a tharanu nes y deffry'r Cymry hynny sydd hyd yn hyn yn ddiofal a difater at eu gwaith dros iaith, gxylad, a chenedl. Dibynnwfi ar Gymry aiddgar- ac yn sicr fe erys rhai ymhob tref a phentref yn ein gwlad-i ymwregysu ac i lafurio'n galed er cipio'n hiaith anwyl o'i pherygl enbyd. Daw rhaglen Cynhadledd Ponty- pridd o'r wasg cyn bo hir ac yna, "Gwae dydi yr hwn wyt yn cysgu. Cyfod, canys daeth dy oleuni." I ARTHEN.

Irene Brtghtom Ca,,Ip u This little girl had coughed from birth, yet Veno's cured her. "My child was three years old, and had IXOl'H delicate from birth, when I first gave her Veno's. She had a dreadful cough and '-h-eezing, and was so feeble and wasted that it was thought she could not live. lie ate hardly anything, and seemed rapidly sinking in decline. There was every appearance of consumption—night -weats, wasting, and persistent cough. But T was advised at last to give her Veno's, red can honestly say that in an amazingly short time she was entirely cured." Mrs. Campbell, 10, Jubilee-street, North- road, Brighton. Awarded Grand Prix and Gold Moda4 International Health Exhibition, Paris, 1910. 9( -I For Coughs and Cold*, rrfl Bronchiis, Asthma. f)-2 id p Influenza, Catarrh, and all Chest and Lung Per Bottle. Troubles in old or young. Laraer Stsm The surest and speediest remedy 1/li a 2/9 known. VENera \>GHTNlrfG T COUCH CURE I

Rhyfel- I ba beth? Efeilliaid yw cyfalafiaeth a milwr- iaeth. Dwy ddraig ydynt y rhaid i Lafur eu gwylied. Efallai mai gwell fyddai dweyd mai dau ben i'r un ddraig ydynt, oblegid yr un gwaed red trwy wythieniau'r naill a'r llaIl. Pan wrthwynebir milwriaeth gwrthwyn- ebir cyfalafiaeth hefyd. Prysurai dym- chweliad un ddymchweliad y llall. I bwy y mae gwasanaeth milwr- iaeth ? A ydyw gwerin bobl y byd yn well oherwydd fod cenhedloedd yn cadw byddinoedd mawrion a llyngesau anferth, wedi eu harfogi a'u disgyblu i ymladd yn erbyn eu gilydd? A ellir cyfeirio at ryfel a ymladdwyd ar ran y bobl gyffredin? Er engraifft, ydyw gweithwyr Prydain Fawr a De- heubarth Affrig wedi ennill rhywfaint yn nghysgod y rhyfel Foeraidd? Na, nid oes vr un gweithiwr yn well oher- wydd y rhyfel honno. Rhoddodd ugain mil o weithwyr eu bywydau i lawr ar faes y gwaed. Gwnaed rhwyg mewn pymtheg mil o gartrefi gweithwyr, ac y mae y rhyfel hyd heddyw yn cymeryd ei tholl o fywydau dynol. Mae pob teulu yn awr yn talu hanner coron yr wythnos o dreth ar fwyd. Mae rhai yn talu llawer mwv. Pam? Oherwydd rhyfel Deheudir Affrig. Mae yr hanner coron yna yn golygu newyn i lawer cartref. Golyga y gwahaniaeth mewn llawer teulu rhwng bron digon a newyn. Tros bwv, ynte, y telir y doll yma ? Dros berchenogion mwnau Gwlad yr Aur. Hwy a hwy yn unig fedasant elw. Dywedwyd wrthym yn adeg y rhyfel honno mai "rhyfel y mwnwvr" ydoedd. Apeliwyd at weith- wyr Prydain Fawr am gynhorthwy i ryddhau gweithwyr y Rand o'u caeth- iwed. A ryddhaodd rhyfel Deheu- barth Affrig y mwnwyr? Mae'n amlwg erbyn hyn i'r ymgyrch alluogi y perchenogion i dynhau eu gafael greulon ar y gweithwyr. O'r dydd yr arwyddwyd heddwch hyd heddyw mae tua chan mil o weith- wyr wedi colli eu bywydau ar y Rand. Cwympasant yn ysglyfaeth naill ai i glefydau sydd yn lladd un o bob pump yn flynyddol, neu i ddamweiniau yn y mwnfeydd. Dywed Mr Cliff Tainton, gohebydd adnabyddus yn Cape Town, eiriau fel hyn Yn amser Kruger yr oeddem yn gweithio ar y Rand dan amodau fuasai wedi ein lladd i gyd ymhen chwe mlynedd. Cwynem oher- wydd nifer y marwolaethau y pryd hynny, ac am fod claddfa Bloom- fontein yn llanw mor gyflym. Heddyw gwynebir amodau sydd yn lladd wyth a deugain y cant yn flynyddol." Na, nid rhyfel y mwnwyr ydoedd, ond rhyfel perchenogion. Beth ddigwyddodd pan wrthododd y mwnwyr weithio dan yr amodau yma? Gwadodd cynrychiolydd Llyw- odraeth y wlad hon hawl gweithiwr i ddweyd ei farn, a chaniataodd i filwyr Prydeinig saethu streicwyr diam- ddiffyn, ynghyd a'u gwragedd a'u plant. Y gyfraith fu'n achos o ryfel gwaedlyd am dros bedair blynedd alluogodd Arglwydd Gladstone i wa- hardd cyfarfod cyhoeddus a rhyddid i siarad. Dihunwyd natur oreu ein gwlad ychydig flynyddau yn ol gan y ddeddf yma. Cyhoeddwyd rhyfel. Gorchfygwyd y Boeriaid, ond gad- awyd i'r ddeddf aros ar lyfr gwlad, ac fe'i hadgyfodwyd y cyfleustra cyn- taf i'w harfer yn erbyn y mwnwyr. Dyna i chwi un ochr ar filwriaeth. Dyma ochr arall. Ni threfnir bydd- inoedd er saethu a lladd gweithwyr cenhedloedd eraill. Trefnir hwynt | gan y dosbarthiadau llywodraethol er saethu i lawr weithwyr cenedl eu hun- ain, os beiddiant godi yn erbyn trais a gormes. A ydych yn cofio fel y def- nyddiwyd y milwyr i ddychrynu gweithwyr y rheilffyrdd pan gymeras- ant yr hyfdra i ofyn am gyflog uwch. A ydych yn cofio fel y llofruddiwyd dynion diniwed yn Lerpwl a Llanelli? Dyna ail bwrpas milwriaeth. Mae y dosbarth meistradol yn ofni yr anfoddlonrwydd yma sydd yn y dosbarth gweithiol. Nid yr Almaen- iaid sydd yn creu braw yn y gwersyll. Ni ofnant berygl o'r cyfeiriad hwnnw. Gweriniaeth oleuedig yn ceisio amod- au dynol i fywyd sy'n eu dychrynu. Ofnant yr yspryd gwerinol sy'n deffro yn y wlad. Gwir fod y wlad mewn cynnwrf mawr heddyw. Edrycha llawer ar hynny fel arwydd er drwg, ond cysger yn dawel, nid yw ond ym- daith dynoliaeth i'w hawliau. Dywedir wrthym yn ami fod yr Almaeniaid yn paratoi i wneud ym- gais i gymeryd ein gwlad. Ond daw'n amlycach o hyd nad yw taenu chwedlau fel hyn ond ymgais i gam- arwain y bob!. Ceisir gennym ganoli ein sylw ar For y Gogledd, rhag i ni feddwl gormod am y camwri wneir a ni gartref. Ceisir defnyddio'r Al- maen i rwystro'r llanw gyfyd o dref- ydd a phentrefydd Prydain Fawr ei hunan. Mae y dosbarth Ilywodraethol yn yr Almaen yn chware yr un twyll a'r werin yno. Honnant hwythau fod llynges Prydain Fawr yn paratoi i gymeryd eu gwlad, ond nis gellir eu twyllo lawer yn hwy. Maent wrth y miloedd yn ymuno ag achos Llafur, ac y mae gweithwyr y ddwy wlad yn dod i weled y ffolineb o gymeryd eu harwain i ymladd yn erbyn? eu gilydd. Ymgais cyfalafiaeth yn awr yw cael cofrestriad milwrol yn ddeddf, ac aelodau o Gyngrair y Gwasanaeth Cenedlaethol (National Service League) yw teithio ar hyd a lied y wlad i geisio hud-ddenu'r werin i'w rhag- rith. Yr wyf yn barod i roddi fy 1 ngwasanaeth unrhyw nos lau am, draul teithio'n unig i unrhyw Gym"- deithas yn y Deheudir i wyntyllu egwyddorion ac amcanion y blaid hon. Ceisia'r Cyngrair hwn eangu'r gallu milwrol trwy gael pob gweithiwr i'r f yddin. Bydded y gweithwyr yn effro. Nid yw y manteision a honnir sydd ynglyn a chofestriad milwrol ond ymgais i'w harwain i gaethiwed. Gyda chaniatad y Golygydd, bydd gennyf ragor i'w ddweyd eto ar y mater. Mae yn fy Haw amryw ffeith- iau brawychus nad ydynt wedi ym- ddangos yn y Gymraeg, ac y mae gennyf ganiatad Mr Walton New- bold, M. A., cyfaill mynwesol i mi, i'w cyhoeddi. E. ARONFA GRIFFITHS. Grove House, Abercrave.

-===-=====- Cymrodorion Aberdar. CYFARFOD OLAF Y TYMOR. Wedi clywed maiV Parch. H. T. Stephens oedd i roddi darlith olaf y tymor nos Wener, Mawrth yr ugein- fed, penderfynasom droi i fewn. Gwr adnabyddus iawn yn Aberdar, ac mewn llawer o gylchoedd o ran hynny, yw Mr Stephens, a sirioldeb ei wyneb rhadlon bob amser yn tynnu sylw. Clywsom awgrymiadau fod dis- gwyliad am rywbeth da y noson hon. Yng ngrym y disgwyliad hwn daeth cynhulliad lluosog ynghyd-wel, yr oedd y neuadd yn orlawn. Teimlem fod hyn dipyn yn anarferol hèfyd, oblegid pregethwr Methodus oedd yma i ddarlithio ar bregethwr Metho- dus. Pe byddai rhyw sail i'r dyb a goleddir gan lawer, noson dipyn yn drvmaidd ellid ddisgwyl. Ond yr oedd cael y Parch. William Prydderch yn destyn i'r ddarlith a'r Parch. H. T. Stephens yn ddarlithydd yn newld y rhagolygon. Wedi i Iwan Goch ddarllen ei gof- I.. 1 d h nodion talentog a'u ca darnhau, a darllen llythyr oddiwrth y Parch. T. H. Green yn datgan ei werthfawrogiad o'r llongyfarchiad yrasid iddo ar ei ddyrchafiad i Ddeoniaeth Mynwy, gal- wodd y llywydd, sef y Parch. W. Davies, Bethania, ar y darlithydd at ei waith. Cyfeiriodd Mr Stephens yn chwareus wrth ddechreu at y prudd- der Methodistaidd, a dywedodd ei fod ef ers blynyddoedd wedi ymuno a chymdeithas oedd a'i thuedd i wrth- weithio hwnnw, sef Cymdeithas y Gwenu; ac yn wen o glust i glust y cadwodd y gynulleidfa o'r dechreu i'r diwedd. Cawsom ganddo fraslin o hanes y Parch. W. Prydderch o'i enedigaeth ym Mhumsaint, Caio, yn 1804 hyd ei fedd. Yr hynodion a bVrthynai Iddo, er hynny, oedd yn flasus, ac yr oedd pob engraifft a gawsom yn chwaethus ac yn gweddu i gymeriad William Prydderch. Yr oedd yn dda gennym glywed Mr Stephens yn gwadu stori a briodolasid iddo yn un o'r papurau Saesneg ychydig ddyddiau yn flaenorol. Gallai unrhyw un, o ran hynny, a wyddai rywbeth am William Prydderch wybod nad oedd y stori honno yn debyg iddo ef. Clywsom ers blynydd- oedd gysylltu enw un arall a honno, a gallem ei chredu am hwnnw. Darluniad gawsom o ddyn ffraeth heb fod dim yn anghyson a chrefydd bur yn ei ymadroddion. Er engraifft pan oedd y cwestiwn o icuo'n anghy- marus gyda'r digred yn blino meddyl- iau arweinwyr yr eglwysi, aethai Wil- liam Prydderch i siarad ar y mater a merch ieuanc fwriadai briodi a "dyn o'r byd." Gofyrinai iddi pa un ai plentyn i Dduw ai plentyn i'r diafol oedd ei darpar wr. Ofnai hithau mai un o blant y diafol oedd ar y pryd, ond y disgwyliai allu ga-rieud rhywbeth gwell o hono gydag amser. "Wel, merch i," oedd ateb William Prydd- erch, "ma arna i ofn y cei di ofid gyda dy dad-ynghyfraith." Wrth gyfeirio at achwyniad rhai nad oedd William Prydderch yn gwneud sylw o horiynt ar y ffordd, dywedodd stori am un arall oedd yn dueddol i ymdroi gormod gyda'r rhai a gyfarfyddai a thrwy hynny drethu j amynedd cyd-deithwyr. Un diwrnod ar ol ymdroi llawer i siarad a hwn a'r Hall, gwelodd y gwr hwn ffermwr, dybygai ef, yri y cae a'i gefn tuag ato. Gwaeddodd, "Shwd y'ch chi heddy, Mr ^vans?" Dim ateb. Gwaeddotldf yn uwch, ond dim ateb. "Dowch ymlaen, wr," meddai ei gydymaith, 'dvw'r dyn ddim yn clywed." "Ma raid i fi gael gair gydag e," meddai'r Hall, a ffwrdd ag ef dros n y clawdd. Edrychodd yn syn pan wel- odd mai ar fwbach brain yr oedd wedi I gwaeddi, ond yr oedd ei foesgarwch yn gymaint fel nas gallai beidio rhoi eglurhad i hvvrinw. "B .egio'ch par- dwn, syr," meddai, "roeddwn i'n meddwl taw Mr Evans oedd yma, own wir, maddeuweh i fi, ma'i ddillad e am danoch chi hefyd." Cawsom ddarlun da o GristioiV gonest, a'n hadgofio nad y rhai prudd yw y crefyddwyr goreu ond y rhai siriol. Diolchwn i Mr Stephens am noson mor llawen gyda Chymrodorion Aberdar. Dichon y gwel ambell stori o'i ddarlith yn awr ac eilwaith yn y Darian." Ar y diweda darllenodd Ab Hefin englynion. Cynhygiwyd diolch i'r darlithydd gan loan Gruffydd, 4 eiliodd y Parch. J. Morgan, Bryn Seion. Gallai yntau hefyd ddarlithio ar Winiam Prydderch. Hanes gwerth ei ddweyd oedd hwnnw am dano'n pregethu'r un bregeth ddwywaith yr tin Sul ac N'N yr un lie. Cafwyd gair ym mhellach gan Mr Timothy Davies a chan y Parch. T. Powell, Cwmdar. Deuai "Hen Wlad fy Nhadau yn naturiol fawn ar y diwedd ar 01 bod yng nghymdeithas y cewri.

GWAED I I VXWAEDI 1 GWAED! MAE IECHYD A BYWYD YM DIBYNU AR WAED PUR CRYF, IACH A MAETHLON. Hughes's Blood Pills ¡ Mae "Hughes's Blood Pills" yn hynod effelthlol at Creu Cwaed Newydd, Pur a Chryf, felly yn dytanwadu ar hall Organau y Corft, drwy hyny yn laohau Dolur Pen, Diflyg Traul, Biliousness, Afu Ddrwg, Tarddlantau y Cnawd, Cornwydon, Sourvy, Piles Fits, Nerw- ousness, Cwynt, Cwynegon (neu Cymal- wst), Poen Cefn, Lum- bago, Corll- rwymedd, Neuralgia, Anhwylder- au yr Aron- au, tselder Yspryd, 8 u r n I y Cylla. I BENYWOD! i boh At Anhwylderau tueddol i bob Gwraig, Mam a Merch o bob oedru mae ughes's Blood Pills" ym nodedig o effeithiol. Rhodder prawf arnynt. RHYBUDD PWYSIG. Wrth brynu y Pills hyn gofaler rhag gael eich twyllo. Mynwch weled y Trade Mark, sef Hun Calon fel hya— ar bob blwch. Heb hwn, twyll ydyw. Gwrthodwch bob peth arall. Ar werth gan bob Chemiat a Stores am 1/11, 2/t, Neu danfonwoh ei Gwerth mewn Stamps neu P.O. at y Perchenog- JACOB HUGHES. MANUFACTURING CHEMIST, M.P.S., L D.S Penarth, Cardiff. a a e i B s & c Athrofa Aberystwyth (UN O'R COLEGAU YM MHRIFTSGOL CYMRU). Prifathraw-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D, Parotoir yr efrydwyr ar gyfer Arholiadau Prifysgol Cymru. Cynhygir amryw o ysgoloriaelhau (rhai o honynt yn gyfyngedig i Gymry) y flwyddyn hon. Am fanylion pellaob, ymofyner a— J. H. DAVIES, M.A., Gofrestrydd. /» a PAGE Book about Herbs and how to use O?t them. Post free. Send for one. TrimneU, The Herbalist, 144 Richmond-road, Cardiff. Eatabliabed 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. To prevent fraAd see that you get co Estab- lished 1879" on every label and wrapper of my preparations, without which none are genuine -Trim nel 1, The Herbalist, 144 Rich- mond-road, Cardiff. T RIMNELLIS PILLS AND POWDERS _L have cured thousands. Why not you ? See that you get Established 1879 on everý I label.— Trimnell, The Herbalist, 144 Richmo Road, Cardiff. Agents wanted. Y FORD. Yn oynnwys artwy flsol am'lfwyddwyn i blank o bob oed, sef:— 13 0 Bregethau A 13 0 Delynegion. Mae'r gyfrol wedi 'i hadolygu yn y modd mwyaf fifafriol gan y Wasg Gymreig, megia Y Beirruad, 7 Brython, Y Tyst, Cymru, CymmW Plant, Seren Cymru, Seren Gomer, YDrysorfa, Ac., ac y mae'r Awdwr wedi derbyn llu o lythyrau canmol » oddiwrth bregethwyr, llenorion, plant, &c. Y gjfrol i'w chael ar dderbjniad Postal Order Swllt gan yr Awdwr- T. VALENTINE EVANS, CLYDACH, Nr. Swansea. Dywedwch wrth bawb: II Y ma. DA VIES'S COUGH MIXTURE yn rhyddau Peswch." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA. -Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnewidiol fod llawer o ddio- ddef oddi wrth Beswch, Bronchitis, Pas, Dolur Gwddf, Crygni, Caethdra, Diffyg Anadl. Y mae yr hen Feddyginifwth Davies's Cough Mixture etto ar y Jblaen, ac yn cael ei gwerthfawrogi ya fwy nag rioed, bob amser wrth law, yn felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rhydd. hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. 1/1J a 2/9 (postage, Sc.)- HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. THE Aberaman & IVjountain Ash BiHposting and Advertising Co. Proprietors of the most prominent stations in 1 Aberaman, Cwmaman, Cwmbach, Abercwmboi. Aberdare and District, ADVERTISE BY BILLPOSTING. EVERYONE SEES POSTERS. All communications and parcels should be addressed to the MANAGERt Public Hall & Institute, Aberaman Aberdare Tel. P.O. 12, Aberaman. LAD;FS BLANCHARD'S PILLS Are unri' ?Ued for ? Iularities.. &c.. they  afford relief ?d .ev. rfall to alleviat6 all suffering-   BttHohtfd'* Me the BM< e? 'M ?"" '? Wom*iL "S? ?!/H by BOOTS I Bncbe8, aad all Chemists, or post free. same price, from -ESLIE MARTYN Ltd., Chemists. ?BSUB MARTYN ???'LANB. LONDON Free Sample and valuable Booklet, post free !d. stamp AM BOB MATH 0 ARGRAFFW AITH YMOFYNBB YN Swyddfa'r Leader," A Swyddfa'c "Daplan," 19 CARDIFF ST., ABERDAR. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how all Irregularities and Obstructions may be enfireij avoided or removed by simple means. Recoin- biended by eminent Physicians, as the only Safe, Sure and Genuine Remedy. Never Failf. th..mnd of Testimonial. Established 186& MR. PAUL BLANCHARD, Clwwnont House, Dalaton T -ane. T ond„o»- DOWN. & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture, Bedsteads, Bedding, Carpets, And every Description of HOGSE FURNITURE. CABINET WORKS FN 21 ;T ';O; & Morris Lane, ?W?USC?. The Largest and Cheapest stea", Cabinet Manufactory iq South Wales. Illustrated Catalogues free on application. IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on all Orders above 816, or Delivered Free in otir own Vass. ———— BOON TO THE LAME. ——— J. J. STUBBS, Maker of ARTIFICIAL LIMBS. with RUBBER FEET. Are the moat Natural, most Efficient, most Comfortable. Absolutely noiseless. Fitted with Ball Bearing Joints. All bolts, springs, catguts abolished. Over 2000 limbs in use. Hundreds of Testimonials. Every limb guaranteed. Trusses, Belts, and all kinds of Surgical Goods kept in stock. RUBBER SPECIALITIES. Write for Catalogue. ———— 51 CITY ROAD, CARDIFF. ————