Y Darian

Oddiar Lechweddau Caerfyrddln. I Ysbyty Abertawe yr aeth dau o'r Llechweddau hyn yr wythnos ddiwedd- af. Un brawd o Benygroes gyfarfu a damwain alaethus yn y gwaith glo, a Mr. Benjamin Rees, Penyrallt, Trim- saran-efe o ddolur y cancr yn 76 mlwydd oed. Hyderwn y bydd i rai o Gymry gwladgar Abertawe bipio i mewn i'w weled ambell dro. Nid aeth tanbeidiach Cymro i ysbyty erioed. Cadwodd y Faner Gymraeg i chwifio ar toeithdiroedd yr Argentine, De Amerig, am flynyddoedd lawer, a phe llwyddech i ddatod llinyn ei dafod ca- ech awr ddiddorol iawn yn ei gwmni. Chwi, Fabinogion, sydd mor hoff o deithio rhowch dro am dano, a chewch eirda gan un sy'n caru ei iaith, ei wlad, a'i genedl. O'r Llechweddau i Ymyl y Bannau. —Dyna hanes y Parch. Trefor Wil- liams, B. A., B.D. Efe wedi ei or- deinio yr wythnos ddiweddaf yn weinidog eglwysi Bethania ac Eben- ezer (A.), Capel Uchaf, Cwm yr Honddu. Brodor o Glanaman yw- un o blant Towyn bach-yn wyr i Wydderig y bardd, a'i rawd mewn ysgol a choleg yn un hynod o lwydd- iannus. Hyderwn y bydd o fendith i Frycheiniog, ac y cofia yno am hawl- iau ein cenedl. I fyny a'r Gymraeg, frawd annwyl, yng Nghwm yr Hon- ddu. Y mae dosbarth Cymraeg y Capel Isaf yn chwilfriw. Ai nid allech gynnu tan ar hen allor wladgar Bethel Cyrddau Sefydlu y Parch. W. T. Francis.—Gallwn sicrhau y Parch. Aerwy Jones nad yn fwriadol y gad- awyd ei enw allan. Nage'n wir, frawd annwyl. "Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Tra'n son am gyrddau se- fydlu Mr. Francis, wele i chwi ystoii dda adroddai yr Hybarch P. Phillips (Dafen gynt), cadeirydd y cwrdd, tra'n son fod Mr. Francis wedi symud yn ol i Sir Gaer:—"Talodd gweinidog ymweliad ag un o'i aelod- au un tro, a'r aelod yn lied drist ei drem. "Wel, be sy'n bod," ebai'r gweinidog. "O!" ebai, "yr ydwyf wedi cael breuddwyd ofnadwy neith- iwr." "lel, beth freuddwyd'soch chwi?" ebai'r gweinidog. Breu- ddwvdio, syr, fy mod i yn cael fy nghrogi." "0 dear me," ebai gweini- dog," fe freuddwydiais i beth ganmil gwaith." "Beth oedd hwnnw?" ebai'r aelod. 0, fy mod yn symud yn ol i'r North i weinidogaethu," ebai'r gweinidog. Parhaodd streic yr Anundebwyr yn y Tumble rhai diwrnodau, ond y mae pob peth wedi ei unioni bellach. Dywedir fod yr eos yn canu o gwm- pas Pontyberem. Tynn lu ar lu allan i'w gwrando nos ar ol nos. Yng nghyrddau blynyddol Carway y Sul diweddaf cyd-bregethai y Parchn. Proff. M. B. Owen, B.A., B.D., Caer- fyrddin a D. Bowen (Myfyr Hefin), Pumn Heol, ac yn y Felinfoel y Parch. B. Ho^'ells, Abercynon, a'r Parch. O. Owen, v Pwll. Yn Ebenezcr (A.) Llanelli, y Parch. M. P. Moses. T i- banus, Brycheiniog a'r Parch. W. T. Francis a bu y Prif-athro T. Rees, Bangor, yn y Bryn hefyd. MYRDDIN MIN Y MOR.

Undeb y Cymdeithasau Cymraeg. Yr Orymdaith at Fedd leuan ap lago. 1 Ynglyn a Chynhadledd gyntaf Undeb y Cymdeithasau Cymraeg ym Mhonty- pridd, drychfeddwl hapus iawn oedd cael gorymdaith at fedd awdur Hen Wlad fy Nhadau." Blaenorid y fintai wladgar gan Seindorf y Great Western," yn chwarae Rhyfelgyrch Gwyr Harlech ac Alawon Cymreig eraill. 0 bob tu i'r Seindorf, cerddai bechgyn y chwech troedfeddi perthynol i Heddgeidwaid y Bont, i gyd yn Gymry o waed coch cyfan, fel eu pennaeth y Dirprwy Uwchgwnstabl, John Wil- liams, yntau yn un o Gymry Cydweli. Cychwynwyd o Heol y Farchnad, a thrwy Heol Gelliwastad, a thros y bont un bwa, ac yn ol trwy Heol Taf ac Heol y Felin. Yn yr orymdaith, heblaw y cynrych- iolwyr o bell, yr oedd Arglwydd Ponty- pridd, Dr. J. Morgan Rees, Ellis Owen, yr Henadur Richard Lewis, Is-gadeir- ydd Cyngor Sir Forganwg; William Jones, Y.H., y Cynghorwr Huw T. Richards, ynghyd a phrif ddynion y dref a'r cylch. Ni welwyd y fath frwd- frydedd Cymreig yn ystrydoedd Ponty- pridd erioed o'r blaen. Disgwylir y bydd i'r Cymry claear sydd yma dybied yn amgennach am iaith eu gwlad o hyn allan. Wedi cyrraedd claddfa Carmel, cy- merwyd y llywyddiaeth gan Arglwydd I Pontypridd. Dywedai ef fod yn dda ganddo fod yn alluog i gymeryd rhan yn yr orymdaith i ddangos fod Cymru a Chymraeg yn agos at ei galon, ac hefyd i ddangos ei edmygedd o goffadwriaeth awdur Hen Wlad fy Nhadau. Yr oedd y delyn yno ar ymyl y bedd, a chanai hi a Chynon Evans emyn a gyfansoddwyd ar gyfer yr achlysur gan Brynfab, ar fesur y Gfin Genedlaethol 0, leuan ap lago, er huno mewn hedd, Mae'r awen hyd heddyw yn fyw ar dy fedd; A hen wlad dy dadau, a'i dagrau yn dod I noddi a gloewi dy glod. Byw, byw, ydwyt yn y bedd, O'i weryd oer, dy wladgar dan Enynnir pan genir dy gan. Os treisiwyd dy henwlad, a brad ar bob bryn, Mae'th hen iaith yng Nghymru yn glynu'n mhob glyn; A thannau y delyn yn estyn mwynhad 0 dirion alawon dy wlad. Hen Gymru fynyddig! Ei cherrig a'i choed! Diffynnaist ei- symledd a'i rhinwedd erioed; A ninnau wrth wylo i fwydo dy fedd, Ddadweiniwn a gloewn dy gledd. Rhoddwyd blodeudorch ar y bedd- faen gan yr Athro Rhys Morgan, Ysgol y Sir, yn enw y disgyblion sydd dan ei' ofal. Yr Athro yw Cadeirydd Pwyllgor Cofgolofn leuan ap lago, sydd i'w chodi mewn man amlwg ym Mhontypridd. Lleygwr oedd y Cymro a anrhydeddid, ac nid oedd dim yn weddusach nag i Leygwr neu ddau siarad ar ymyl ei fedd. Dyma fel y dywedodd Brynfab: Anwyl Gydwladwyr,— Dyma ni y prynhawn yma wedi ym- gynnull wrth fedd leuan Ap lago, awdur "Hen Wlad fy Nhadau." Mae Cymry yr holl fyd yn gwybod am ei gan, ond ychydig ohonynt sydd yn gwybod nemor am ei hawdur. Gwyr y Cymry sydd ym mhellafoedd byd ei fod wedi marw, ond ychydig sydd yng Nghymru yn gwybod ei fod yn huno yn y fan yma. Gwyr holl feirdd Cymru am dano fel bardd, ond ychydig sydd yn gwybod dim am dano fel dyn ac nid oes genyf fi nemor o feddwl am fardd os na fydd yn ddyn gyda hynny. j Gwyddai y rhai oedd ym masnachu gydag Evan James ei fod yn ddyn gon- est a geirwir, a hynny cyn i nemor j wybod ei fod yn fardd. Nid oes i broffwyd anrhydedd yn ei wlad ei hun," ebai y ddiareb; ond y mae eithriad hyd yn oed i ddiarhebon. Bu leuan Ap lago fyw yn anrhydeddus, a phan hunodd, yr oedd parch ac an- rhydedd ei ardal fabwysiedig yn eiddo i'w lwch. Dywedai rhyw Ysgotyn nad oedd wahaniaeth ganddo pwy wnelai ddeddfau y wlad, os y celai ef wneud ei chaneuon. Yr oedd y gwr call hwnnw yn llygad ei le. Anghofir y deddfau gan bawb ond y rhai sydd yn elwa oddi- wrthynt; ond fe erys y caneuon heb gysgod o elw i'w cadw. Yn swn mur- mur Afon Rhondda y cyfansoddwyd y gan Hen Wlad Fy Nhadau," a mwy na thebyg na feddyliodd leuan ei fod yn gwneud Anthem Genedlaethol ei gen- edl, ac anfarwoldeb i'w enw yn y fan honno. Yr oedd yn ddigon gwladgar i amcanu at hynny, ond yr oedd yn rhy ddiymhongar i feddwl fod y gallu i wneud hynny yn ei feddiant. Gall dyn blannu mesen, a byw i weled' y dder- wen yn dechreu ei hoes; ond ei wyrion a'i orwyrion a'i gwel yn lledu ei breich- iau yn ei chadernid. Dechreuwyd canu Hen Wlad fy Nhadau yn nyddiau ei hawdur; ond yn nyddiau ei wyrion a'i orwyrion y mae y gan wedi gwreiddio vrng nghalon y genedl. Canwyd y gan vn gyhoeddus, y tro cyntaf, gan Mrs. Davies, gweddw Ap Myfyr, a da gennyf ei gweled yma heddyw, a'i gwedd yn orofi fod amser wedi bod yn garedig vrthi. Mae wedi treulio ei hoes o fewn M-gyd carreg i'r fan lie cyfansoddwyd y ran, ac i'r fan hon, lie huna yr awdur. Mae gennyf sicrwydd hefyd fod y gan wedi ei chanu mewn .cyfarfod llenyddol yng Ngharmel yma yn y flwyddyn 1858, ac mai fel pedwarawd y canwyd hi y tro hwnnw. Y canwyr oedd James James, awdur y gerddoriaeth; William Parry, John Richards, y crydd, o Dre- herbert, wedi hynny, a John Crockett. Diameu mai Owain Alaw a ddar- ganfu elfennau bywyd yn y gan. Bu ef < yn cynnal eyngherddau ar hyd y wlad tua hanner canrif yn ol, ac yr oedd wedi cael gafael yn Hen Wlad fy Nhadau yn rhywle, a defnyddiai hi i derfynu ei gyngherddau ac fe ddywedir na wydd- ai pwy a'i cyfansoddodd, nes i James I James, awdur y gerddoriaeth, ddweyd wrtho ym Mhontypridd. Cyhoeddodd I hi wedi hynny yn ei Gems of Welsh Melodies," ac o hynny allan daeth yn I Gan Genedlaethol y Genedl. Mae y gan, erbyn hyn, ar gof pob I Cymro a Chymraes. Nid wyf yn credu fod cymaint a chopi unigol ohoni ar gael, ac nid oes angen am un. Wel- soch chwi neb yn canu Hen Wlad fy Nhadau allan o gopi. Eiddo y genedl yw y gan, ac nid oes obaith i un cy- hoeddwr gwancus wneud ceiniog o elw oddiwrthi trwy godi tal am yr hawl o'i chanu. Erthylwyd llawer can, a llin- dagwyd llawer cantor gan gyhoeddwyr trachwantus. Cyfansoddodd leuan lawer can heb- law can y genedl. Cystadleuodd, en- illodd, a beirniadodd yn amryw o Eis- teddfodau yr ardaloedd cylchynol. Mae yn fy meddiant englynion buddugol o'i eiddo yn y Coed-duon, yn y flwyddyn 1848. Bu yn cystadlu mewn Eistedd- fodau a gynhelid yng Nghaerffili, y Groeswen, Ystrad Mynach, a'r Gelli- gaer, o 1845 i 1850. Yr oedd yr Eis- teddfodau bychain a gynhelid ar hyd y wlad, y pryd hwnnw, o fwy o wasanaeth na llawer o'r Eisteddfodau trystfawr a gynhelir yn ein dyddiau ni. Ceir rhai darnau o weithiau leuan Ap lago yn yr I hen Seren Gomer" a'r Bedydd- iwr," am y blynyddau yr wyf wedi son am danynt. Tua phythefnos yn ol holais yn y Darian am gan o'i eiddo-" Y Syca- morwydden yn Ymyl y Nant." Clywais Charlie ei fab yn ei chanu tua phum' mlynedd a deugain yn ol. Yr wythnos o'r blaen cefais lythyr oddiwrth Josiah Jenkins, y llyfrbryf gwych o Gaerdydd, yn dweyd fod y gan yn ei feddiant; ac heddyw dyma wyr yr awdur-Taliesin James, yn dweyd fod y gan ganddo yn- tau, a mwy na hyn, dywed fod holl gyfansoddiadau ei dadcu yn cae l eu I cadw yn ofalus ganddo. Cyn terfynu, a gaf fi rhoi awgrym i Arthen, a gwyr blaenllaw Undeb y Cymdeithasau Cymraeg, a dyma fe:- Fod Gorymdaith tua bedd rhyw un en- wog gan ei genedl, i fod yn rhan a chyfran o waith y Gynhadledd Flynydd- 01, o hyn allan. Nid oes tref na phen- tref yng Nghymru heb fod rhyw un anwyl gan ei genedl yn huno gerllaw. Wrth gloi ei arawd, cyfarchodd Bryn- fab breswyliwr y bedd, fel hyn: leuan fwyn, dy awen fel,—ni chuddiwyd Ar lechweddau Carmel; Yn swn canu'r "hur hoff bau, Ni wna oesau di'n isel. At dy fedd, yn fintai fawr,—y daethom. Cei dithau, fardd clodfawr, Dy hawlio yn y dulawr 0 hyd i ni, Dydd da" 'n awr.

Nodiadau D. Ff. Dafis. I Peth cyfleus mewn addoldai fyddai lie i'r merched a'r menywod i osod eu hetiau fel y gallent eu tynnu oddi- am eu pen. Mae hetiau y merched a'r gwragedd gymaint o faint y dydd- iau hyn, fel mai anodd yw gweled dim trostynt neu rhyngddynt. Fel rheol, edrych y merched a'r gwragedd yn well heb eu hetiau, a byddai yr un peth yn fantais mewn cyngherddau a chyrddau cyhoeddus eraill, lie y mae hetiau y menywod yn cuddio yr hyn sydd o'r blaen. Da troi y gwely plyf ar ol codi, heb hynny aiff yn lwmpe anwastad ac an- esmwyth i orwedd arno. Sylwais fy mod yn dueddol i lithro dros yr erchwyn, os na throir y gwely plyf yn awr ac yn y man, a chofiaf flynydd- oedd yn ol fy mod yn breuddwydio fy mod ar ddibyn rhyw gwymp enbyd, bron syrthio drosodd, a chredaf mai yr hyn a achosai y breuddwydio hynny oedd fy mod bron a llithro dros erch- wyn y gwely. Felly yr oeddwn ar lithrigfa ac mewn cwsg gwnai y meddwl fwyhau y peth. Gan hynny, os am gael cwsg melus ac esmwyth, tafler y gwely plyf i fyny ar ol codi, oblegid wrth adael y gwely plyf yn yr un man, a. yr ochr yr ewch i'r gwely a chodi o hono yn galetach na'r ochr arall ac yn is, a naturiol yw llithrcF i'r ochr isaf. Os gellwch, gwnewch eich gwely eich hun. Pan oedd merched yn gwneyd fy ngwely, eu bai mawr oedd rhoi wm- bredd o'r plyf o dan fy mhen, a dim bron yn y traed felly teimlwn fy mod yn gorwedd ar lethr-os na wnawn dynnu y plyf i'r traed cyn myned i'r gwely. Diameu fod angen dysgu merched i wneyd gwelyau yn y wlad hon, oblegid gwael iawn y gwneir hwy ganddynt. Os bydd y cynhaeaf yn gyfatal a methu myned yn mlaen ag ef, gall y ffermwr aredig neu achlesu, er paratoi gogyfer a hau gwenith a cheirch gae- af. Mae digon o waith i bawb o hon- am drwy'r flwyddyn, ond i ni ei wneud. Duw roddo nerth, a phender- fyniad, ac ewyllys a chyfleustra i ni I weithio yn ogystal a gweddio.

GWAED! GWAEDl GWAED I MAE IECHYD A BYWYD YN DIBYNU AR WAED PUR CRYP, IACH A MAETHLON. Hughes's Blood Pills Mae "Hughes's Blood Pills" yn hyned effelthlol at Creu Cwaad Newydd, Pur » Chryf, felly yn dylanwadu ar hell Organau y Corn, drwy hyny yn laehau Dolur Pan, Olflyg Traul, Biliousness, c /1 Afu Ddrwg, Tarddlantau ,I y Cnawd, Cornwydon, Scurvy, Plies WjS k V FUs, Nlrv- ousness, II Cwynt, Cwynelon ("eu Cymal- wst), POln Cefn, Lum- bago, Corti- I au yr Aren- au, 1881der Y a p r y d, 8 VylTa! CyHa. BENYWOD! At Anhwylderau tueddol i bob Gwraig, Mam a Merch o bob oedraa mae 11 Hughes's Blood Pills" yn nodedig 0 effeithiol. Rhodder prawf arnynt. RHYBUDD PWYSIG. Wrth brynu y Pills hyn gofaler rhag gael eich twyllo. Mynwoh weled y Trade Mark, aef lIun Calon fel hys- fe&s&ira 1 1 at bob blwch. Heb hwn, twyll ydyw. Gwrthodwch bob peth arall. Ar werth gan bob Chemiat a Stores am /1i, 2'8, 4 1. Neu danfonwoh ei Gwerth mewn Stamp. neu P.O. at y Perchenog- JACOB HUGHES. MANUFACTURING CHEMIST, M.P.S., L 0.3 Penarth, Cardiff. ¡ CanJ Lien a Cweriq I Gwaithy dlweddar Myfyr Wynn, ) sef BACHAN IFANC Y DARIAN. I Ceir ynddo ADGOFION AM 8IRHOWI A'R I. CYLCH, DAKNAU BARDDCNOL A'R lLLYTHYRA. NEWYDD. Pria 1/. Drwy'r Post 1/2. I I'w gael o Swyddfa'r DARIAN, reu oddiwrth Mrs. Williams, Newsagent, Aberaman LAb;FS I BLANCHARD'S PILLS Are unrivalled for a] Irregularities. &c.. they speedily afford relief and neve rfail to alleviate all suffering. They supersede Pennyroyal, Pil Cochia, Bitter Apple, &0. i P lanchard's are the Best of all Pills for Women. Sold in boxes, 1/1 i, by BOOTS' Branches, and ) all Chemists, or post free, same price, from ESUE MARTYN Ltd.. Chemists, 3 DALSTON LANE, LONDON j Free Sample and valuable Booklet, post free Id. stamp ) a PAGE Book about Herbs and how to use 04: them. Post free. Send for one. Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond-road, Cardiff. Established 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. TO prevent fraud see that you get Estab- liehel 1879 on every label and wrapper of my preparations, without which none are genuine.—Trimnell, The Herbalist, 144 Rich- mond-road, Cardiff. T RIMNELLIS PILLS AND POWDERS t have cured thousands. Why not you ? See that you get Established 1879 on every label. -Trim n ell, The Herbalist, 144 Richmond Road, Cardiff. Agents wanted. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how aU Irregularities and Obstructions may be eniirel, avoided or removed by simple means, Hooom- :nended by eminent Physicians, as the only Safe, Sure and Genuine heii-,iv. Sever Kails. Thousands of Testimonials. K^:<l>iishe<i isti2, MR. PAUL BLANCKARO, CJlar«TOOnt House. Dm* 00 Sir; 1 ')n. DRAMA CYMRAEC NEWYDD, "GRUFFYDD LLWYD AHan o'r Ffug-Chwedl Boblogaldd gan ROGER THOMAS, Ystalyfera. Telerau neillduol am ei pherfformio. Ymofyne-r a'r Cyhoeddwr-D. DAVIES, Ferndale. Y FORD. Yn oynnwys arlwy flsol am flwyddwyn i blant o bob oed, sef:- 13 0 Bregethau A 13 0 Delynegion. Mae'r gyfrol wedi 'i hadolygu yn y modd mwvaf ffafriol gan y Wasg Gymreig, megia Y Beirniad, Y Brython, Y TYBt, Cymru, eymrur Plant, Seren Cymru, Seren Gomer, Y Drysorfa, &c., ac y mae'r Awdwr wedi derbyn Uu o Iythyrau canmol oddiwrtb bregetbwyr, llenorion, plant, &0. Y g}lrol i'w ohael a; dderby niad Postal Order Swllt gan yr Awdwr- T. VALENTINE EVANS, CLYDACH, Nr. Swansea. Athrofa Aberystwyth (UN O'B COLEGAU YM MHRIFYSOOL CYMRU). Prifathrato-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D. Parotoir yr efrydwyr ar gyfer Arholiadan Prifysgol Cymru. Cynhygir amryw 0 ysgoloriaethan (rhai o honynt yn gyfyngedig i Gymry) y flwyddyn hon. Am fanylion pellach, ymofyner a— J. H. DAVIES, M.A., Oofrettrydd. Dywedwch wrth bawb: "Y ma. DA VIES'S COUGH MIXTURE yn rhy ddau Peswch." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA. —Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnewidiol fod Uawer o ddio- ddef oddi wrth Beswch Bronchitis, FM. Dolur Gwddf, Crygni, Caetbdra, DiByg Anadl. Y mae yr hen Feddyginiaeth Davies's Cough Mixture etto ar y blaen, ac yn cael ei gwerthfawrogi yn fwy nag erioed, bob amser wrth law, yn felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rhydd- hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. 1H\ a 2/9 (postage, 30.)- HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. THE Aberaman & Mountain Ash Billposting and Advertising Co. Proprietors of the most prominent statioaa in Aberaman, Cwmaman, Cwmbach, Abercwmbol. Aberdare and District. ADVERTISE BY BILLPOSTING. EVERYONE SEES POSTERS. All communications and parcels should be addressed to the MANAGER, Public Hall & Institute, Aberaman Aberdare Tel. P.O. 12, Aberaman, AM BOB MATH 0 ARGRAFFWAITH YMOFYNBR YN Swyddfa'r 41 Loader," A Swyddfa'r "Darian, 19 CARDIFF ST., ABERDAR. DOWN & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture Hedsteads. Bedding, Carpets, And every Description of HOUSE FURNITURE. 21  TS Morris Laos. Swanseá. 21 High St 0 Morria Lane, swainsecq. The Largest and Cheapest Staan) Cabinet Manufactory ill South Wales. Illustrated Catalogutv free on application- IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on all Orders above 111, or Delivered Free ill suf Oww V881. (