Y Darian

DO YOU SUFFER FROty EYESTRAIN ? CAN YOU BEAD WITH EASE AND COMFORT AND ALSO SEE DISTANT OBJECTS CLEARLY AND DISTINCTLY? ARE YOU IN DOUBT ABOUT THE STATE OF YOUR EYESIGHT VISIT. VISIT. C. F. WALTERS, F.M.C.. OPHTHALMIC OPTICIAN, OXFORD STREET, (Nearly opposite National Sohools) SWANSEA. And 49a, Commeroial Street, Aberdare. PRICES MODERATE CONSISTENT WITH THE HIGHEST SKILL AND WORKMANSHIP. Eisteddfod y Ddrama. Cynhelir Cystadlenaeth mewn obwarea DRAMODAU CYMRAEG YN T NEUADD COFFA, ABERDAR Yn ystod yr Ail Wythnos yn Nhachwedd yn dechreu ar y 9fed. Rhoddir gwobran o ftp; Gp. a 2b. i gwmniodd mewn oed, a 2b., Wa.. a 80a. i'r plant. ZBTTAm Deleraa y gystadleaaeth anfoner at yr Yagrifennydd, AFANYDD MORGAN, 18 Glanant Street, Aberdar. Ceisiadan am le yn y gystadleaaeth i fod mewn Uaw erbyn Awst lOfed. Eisteddfod Tregaron, Ceredigion, Dydd Mercher, Awst 5ed, 1914. Cor Meibion—" The Pilgrims" (Dr. Parry). Gwobr £ 60; ail, JB10. Oor Cymysg heb fod dan 40, Efe a ddaw (Tom Priee). Gwobr J620. (Cystadleuaeth ychwanegol, heb fod ar y Rhaglen.) Champion Solos (Unphyw Unawd): Sopranos 43 3s. Contralto, AS 3s. Tenor, as 3s. Baritone neU Base, S3 3s. Bhagleni (Pris 2g.) gyda phob manylion oddiwrth yr ysgrifenyddion. Trefnir yngnglyn a threns rhad. FORGE FACH, CLYDACH, Ger ABERTAWE. CYNHELIR Y N A WFED Eisteddfod Flynyddol yn y lie uchod, Sadwrn, Gorphenaf 11, 1914. OOBAU MEIBION, "Castelia" (Dr. Protheroe) Gwobr X20 OOBAU CYMY8G, "My Love is like the red, red Rose" (D. Emlyn Evans) „ AIO AIL-GOBAU MEIBION, In the Sweet bye and bye (Dr. Protheroe) ,,£6. PBIF FZIRNIAD Dr. DAN PBOTHEBOE, Chicago. Rhestr gyflawn o'r Testynan i'w cael oddiwrth D. CLYDACH THOMAS, yr Ysgrifenydd am y pris arferol. ENGLISH CONGREGATIONAL CHURCH, TREORCHY. AN EISTEDDFOD Will be held on SATURDAY, SEPT. 26th, 1914. CHIEF ITEMS: Mixed Choir, "Yr Haf," English or Welsh, JS12 and a Chair.-Male Voice, Comrades in Arms," 910 and a Chair. Children's Choir, own selection, £2 2s. and a Chair.-Cham pion Solo, own se- lection, £ 2 10s.—Tug-of-War, Teams of Five, ;Cl.-Also Vocal and Pianoforte Solos, Recitations, etc. Adjudicators: Thos. R. Mayne, Esq., B.A., Mus. Doc., L.T.S.C., London; Ben Jones, Esq., L.T.S.C., Treherbert, and Ben Nicholas, Esq., Terherbert. For further particulars apply to-Mr. Daniel Thomas, Park and Dare Insti- tute, Treorchy; Mr E. S. Morgan, Boot Stores, Treorchy; or to the Secretary, W. G. Cove, 116 Ynyswen Road, Tre- herbert. 1 ARGRAFFWAITH DA, GLAN a DESTLUS GYDA PHRYDLONDEB, yw nodweddion Thomas a Parry, Cyf., 12 qEOl CAER, ABERTAWE. Lie mae Cymry hyddysg yn y gelfyddyd. Ond anfon Llythyr-gerdyn ceir Esiamplau o Adroddiadau Eglwyaig, Testynaa a Rbagleni Eisteddfodol, Tafleni Cyfarfodydd Cerddorol, Ac. Pellseinydd Central 151. Coflwch yr enw- THOMAS a PARRY, Cyf., ABERTAWE. Mae rhai yn son am godi Cymrn yn ei hol; ein hawydd ni yw gyrru'r Hen Wlad yn ei blaen. I'r amoan hwn yr ydym yn cyflogi Cymry sydd ar y blaen yn y gelfyddyd o Argraffa. ANFONWCH AM SAMPLAU. ETO DDIWRNOD ARALL GWEDDI AM BOB DYDD O'R FLWYDDYN, fiAN J. H. JOWETT, M.A, D.O. CYFIEITHEDIG I'R GYMRAEG GAN Y DIWEDDAR WILLIAM THOMAS, LLANGEFNI. GOLYGWYD GAN Y PARCH. H. ELFED LEWIS, M.A. PAIS SWYLLT. LLUNDAIN: Cyngor Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion Efengylaidd, Memorial Hall, B.C. Yn awr yn barod Telyn Awen (Isaac Eurfin Benjamin). Telynegion Serch, Gwladgarwch, a Chrefydd, Pryddeetau Cadeiriol, Daman Adroddiadol, &-c. Ar 91 o wahanol destynan, 18 yn en mysa yn ddarnau bnddugol. Pris 1/ wedi eu rhwymo yn hardd 1/6 Cyhoeddedig gan yr Awdwr, ac ar worth gan ISAAC EURFIN BENJAMIN. Bronheulog, Woodfield, Penrhiwoeiber. Prepaid 8mall Advertisements Inserted at the following specially Ion rates: One week 4 wks. IS irks. a. d. a. d. a. d. 10 words 0 6 1 a < I 18 0 e « a 6 < 38 1 0 3 0 7 < These charges apply only to the follow ing classes of advertisements :-Apart ments, Situations (Vacant or Wanted) To be- Let or Sold, Lost or Foùnd, aad Miscellaneous Wants. Remittances may be made by Postal Orders or half-penny stamps. If not prepaid double rate will be charged. Advertising and Publishing Ofteaa, Cardiff Street, Aberdare. BRYN SEION CHAPEL OILFACH GOGH. Competitive Concert. THURSDAY, July 9th, 1914. ITEMS: Pianoforte Solo, open, jBl Is. English and Weslh Recitations, open, 21 Is. each. Solos (Sopranos, Contralto, Tenor and Bass) £1 Is. Champion Solo (own selection);e4 4a. For fall partioalars see programmes, Hd. post free from D. HOPKIN DAVIIIS, 97 High Street, Gilfacho Gooh. SYLWCH Dymunwn ddiolch i ddarllenwyr y "Darian" ac ereill, ac eu cefnogaeth yn y gorffennol, ac am ei gwneud yn angenrheidiol i ni helaethu ein ter- fynau. Er gwneud y cyfnewidiad mae'n rhaid gwerthu miloedd o'n llyfrau, ac yr ydym wedi penderfynu eu cynnyg yn rhad am dymor arbennig. Wele ychydig yn y golofn isod:— Pris ostyngol. Post Paid. I' £ s. c. Testament y Miloedd (pris I gwreiddiol 10/-) 0 4 9 Y Cymry, gan T. Stephens, 2/6 0 1 11 Hanes Bywyd Iesu Grist (Hughes), 3/- 0 2 3 Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin, gan James Morris, 3/6 net 0 2 9 Cofiant Edward Morgan, Dyffryn (Griffith Ellis), 6/ 0 3 0 Dilyn Crist (Kempis), J. Owen Jones, 2/- 0 1 3 Pregethau W. Morris (Cilger- ran), 6/- 0 3 9 Athroniaeth Anfarwoldeb Dr. D. M. Phillips, 3/6. 0 1 6 Gweithiau Barddonol Twyn- og, 1{- 0 0 7 Cyfrol Goffa Twynog, gan Dyfed, 2/6 0 1 11 Geiriadur Saesneg a Chym- raeg y Miloedd, English-Welsh Pronouncing i Dictionary Prys, 5/- 0 4 2 Hanes Bywyd H. M. Stanley, 2/6 0 1 11 Chwedlau Pabyddol gan yr Hybarch Llywarch Llwyd, 3/6 0 2 11 Homilian, Emrys ab Iwan, 3/6 0 2 9 Hanes y Merthyron, 2 gyfrol, pris gwreiddiol, 16/ 0 7 9 Colofn Alun (sef Pregethau Alun Roberts), 2/6. 0 1 11 Hanes Bywyd Roger Edwards, 5/- 0 4 0 Pulpud Noddfa, Dr. W. Mor- ris, Treorci, 3/6. 0 2 6 i Evan Roberts a'i Waith, gan Dr. Phillips, 3/6. 0 2 6 Esboniad ar Efengyl Matthew, gan Dr. D. M. Phillips, 3/6. 0 1 6 Pregethau Gwilym Hiraethog, 3/6 0 2 G Anerchiadau Moody gyda Hanesion am Sankey a Moody, 3/6 0* 2 (> Trysorfa'r Adroddwr, Y Deg- fed Llyfr, 2/6 net 0 2 Yr Apocrypha yn Gymraeg 2/6 0 •? Griffith John, gan Thompson, yn cynwys mwy na'r argraff- iad cyntaf, 7/6 net 0 2 3 The Statutes of Wales, by Ivor Bowen, 21/- net 0 7 6' South Wales, by Baring Gould, 6/- 0 2 4 I North Wales, by Baring Gould, 6/- 0 2 4 The Tribal System in Wales (Frederick Seebohm), 12/6 0 4 6 Hanes Annibyniaeth o Ddydd- iau'r Apostolion hyd Farw- olaeth Cromwell, y Parch. John Davies, 1/- (Ilian), 0 0 9 Key and Guide to Wales (Pedr Hir), 4/ net 0 3 6 Esboniad. y Philippiaid a'r Colossiaid, gan Dr. D. M. Phillips, 3/- net 0 1 6 Esboniad ar Epistolau loan, Dr. D. M. Phillips, 2/6 net 0 1 6 Egwyddor Foesol Cynghan- edd, sef Esboniad ar y Ddeddf a'r Deg Gorchymyn, Dr. D. M. Phillips, 3/6 0 1 6 Cofiant Darluniadol Williams o'r Wern, gan Parch. D. S. Jones, Chwilog, 7/6 0 6 0 Nid yw yr uchod ond ychydig o'n stoc enfawr. Cedwir yr oil o'r Llyfrau Cym- raeg sydd mewn argraff. Rhocfair telerau arbenig yn ystod y tymor hwn. Tal gyda'r Archeb. Darperir Lluniaeth Uwchlaw'r Siop am Delerau Rhesymol. Morgan a Higgs, I Llyfrwerthwyr, &c.. 18 Heathfield St., Swansea. Hysbysiaa 0 Bwys I Hysbyswyr, Gohebwyr a Dosbarthwyr. Teimlwn mai angenrhaid yw gwoc,. yn hysbys y cyhoeddir y Darian bod dydd Mawrth, ac y danfonir hi t't holl ddosbarthwyr brydnawn yr jn dydd. Dymunwn ar i bawb a anfonant hysbysiadau neu newyddion urgent' ofalu eu bod yn cyrhaedd y swyddi* heb fod yn ddiweddarach na bort Mawrth. Carem gael bob gohebiacts arall mor gynar ag sydd bosibl. Anfoner pob gohebiaeth a phob ira- fodaeth yn dal perthynas a'r "Dariam" i'r cyfeiriad a ganiyn YN UNIG:— SWYDDFA'R DARIAN," ABERDAR. CONGL GOFFA. MORGAN.—Er serchus goffa am Mrs. Rachel Morgan, anwyl briod Mr. Thomas Morgan, a mam Master Herbie Morgan, 37 Sunny Bank St., I Aberaman. Hunodd Mehefin lleg, 1912. Os bydd yn anghyfleus i un o'r darllen- wyr gael y Darian oddiwrrh ddosbarth- wr gellir ei chael o'r Swyddfa, Aberdar, am lic. yr wythnos, 6eh. am fis, 1/7. y chwarter, 3/3 am haner blwyddyn, a 6/6 am flwyddyn drwy'r post. Nid Amddiffyn Goreu TABIAN ond TABIAN. Cyfiawnder. Tarian y Cweithiwr. 0 DYDD IAU, MEHEFIN 18, 1914. SYLWER: Anfoner Llyfrau, &c., i'w hadolygu i'r Golygydd, Swyddfa'r "Darian," a gofelir am wyr cymwys i roddi barn arnynt. Ni chyhoeddir adolygiadau o hyn allan, oni ddaw copi o'r hyn adolygir gyda'r adolyg- iad.

I Cais. I Gwnaethom dro yn ol gais at Ddos- barthwyr a Derbynwyr y Darian ar iddynt wneud ymdrech arbennig o'i phlaid. Ni fu'r cais hwnnw'n ofer, ehangodd y cylchrediad gryn lawer am fisoedd. Beth bynnag, y mae'r cyn- nydd wedi arafu yn ddiweddar, yn ol yr arfer, meddir wrthym, yn ystod mis- oedd yr Haf. Er y cynnydd a fu yn y cylchrediad ni cha'r Darian y gefn- ogaeth a haedda. Credwn fod llafur llenorion gwlatgar fel Brynfab, Moel- ona, Lewis Davies, Peredur, Dyfnallt, Einl Gohebydd Arbennig, Josiah Jen- kins, Gethin, a llu eraill yn haeddu ei werthfawrogi'n fwy. Ai gormod yw i ni apelio unwaith eto ar i'n derbynwyr a'n dosbarthwyr wneud eu goreu drosti, yn arbennig yn ystod misoedd yr Haf. Pe llwyddai pob derbyniwr i gael derbyniwr arall, byddai'r Cwmni mewn ffordd i allu gwella llawer arni eto. Wrth fynd i wahanol leoedd llon- gyferchir ni gan gannoedd ar y gwell- iant yng ngwedd a chynnwys y 'Darian,' a phe fcyddai camoliaeth o ryw gymorth i fyw byddai byd da arnom yn y swydd- fa yma. Ond o siom yw clywed y rhai sy'n ei chamol yn dweyd mai wedi ei benthyca yr oeddent neu wedi ei gweled mewn Llyfrgell Gyhoeddus! Hysbysir ni weithiau fod papurau Saesneg yn costio cymaint iddynt fel nad oes gan- ddynt geiniog i'w hepgor i brynu papur yn eu hiaith eu hunain.

Llith y Golygydd. I Symudiad Dramodol Cenedlaethol I Cymru. Nid ydym yn dal ein hunain yn gyfrifol am syniadau gohebwyr eraill y "Darian" ar y mater hwn. Aw- grymai awdur y Nodiadau o Bant i Bentan yr wythnos ddiweddaf fod yn y symudiad hwn rywbeth a'i gwna'n ddyledswydd ar yr eglwysi i'w wrth wynebu. Nid yw efe, mae'n debyg, wedi gweled perfformio'r un o'r dra- modau gan y Cwmni Cenedlaetfool, ac y mae'n amlwg hefyd ei fod dan gam- argraff gyda golwg ar natur a thuedd rhai o'r dramodau. Methwn a gweled fod unrhyw berigl i'r eglwysi oddiwrth y symudiad hwn nac oddiwrth ffyniant y ddrama yn y wlad. Ni fyddai allan o le i ni atgofio rhai nad mewn dim sydd o'r tu allan iddynt y mae perigl yr eglwysi. Ar- wydd o wendid yw gofidio am beryglon eglwys y dywedwyd am dani, A phyrth uffern nis gorchfygant hi." Y mae perigl yr eglwysi ynddynt eu hun- ain. Y rhai esmwyth arnynt yn Seion" yw gwendid yr eglwysi. Ni wna galluoedd gwrthwynebol ond profi ai gweiniaid ai cryfion ydynt. Gofaled yr eglwysi am ddiwylliant moesol ac ys- brydol y plant a'r Jbobl ieuainc, ac yn arbennig am ddiwylliant Cymreig, a bydd raid i rywrai ofalu fod llwyfan drama'r genedl yn lan ac yn ddyrch- afol. Gyda golwg ar y Cwmni Dramodol a nawddogir gan Arglwydd Howard de Walden, rhaid i ni ddwyn tystiolaeth uchel i'r chwareuwyr, ac i'r dramodau ag eithrio un ddrama fer y dywedasom ein barn am dani o'r blaen. Parthed y lie fydd i'r ddrama ym mywyd ein cenedl yn y dyfodol, credwn fod llawer mewn gormod o helbul a ffwdan yn ei chylch. Dywedir wrthym wneuthur o'r ddrama ryfeddodau mewn gwledydd pell. Nis gallwn siar- ad gydag awdurdod ar y mater. At- gofir ni beunydd, beth bynnag, gan wyr dysgedig sydd wedi teithio fod diwyll- iant gwerinol Cymru yn gyfryw nas ceir mo'u debig mewn unrhyw wlad. Gwyddom nad oes eisiau i ni wrido pan gymherir gwerin Cymru a gwerin Lloegr, yn arbennig ardaloedd amaeth- yddol ein gwlad. Wrth gwrs, y mae ein trefi-Caerdydd, Merthyr, Aberdar a lleoedd eraill yn dirywio dan ddylan- wad gwynt y Dwyrain ac yn mynd yn debig i Loegr. Y mae'r Sais bron a llwyr oresgyn y lleoedd hyn, a hwythau bron a mynd i gredu mai ar fara yn unig y bydd byw dyn. Ac os yw'r hyn ddywedir am ddiwylliant gwerinol Cymru'n wir rhaid fod rhywbeth wedi cael ar Gymru ddylanwad rhagorach nag a gafodd y ddrama ar genhedloedd ereill. Ni raid, felly, frysio a ffwdanu, tynnu'r ddrama gerfydd a'i gwallt a dwrdio a chondemnio rhai nad ydynt yn rhedeg i'w chefnogi. Y cwestiynnau a ofynnwn yw—Beth I fydd y ddrama'n dcfcyg o wneud dros ein cenedlaetholdeb 1 Beth fydd ei dy- lanwad ar fywyd a meddwl ein gwlad? Credwn yn ddibetrus y bydd yn rhaid i'r ddrama fod yn Gymraeg yn ogystal ag yn Gymreig cyn y bydd o werth i genedlaetholdeb y Cymro. Nid cen- cdl heb iaith." Y mae nodweddion i anianawd y Cymro nas gellir rhoddi mynegiad iddynt ond yn yr iaith y tyfodd y genedl ynddi. Nis gall neb nas gwyr ei hiaith wneud cyfiawnder a bywyd Cymru. Ac yn ddiau un peth a filwria yn erbyn llwyddiant y Cwmni Dramodol Cenedlaethol hyd yn hyn yw yr esgeulustod o'r Gymraeg sydd ynglyn ag ef. Ni hysbysesid ef mewn un papur Cymraeg. Ni welwyd cy- maint a hysbyslen Gymraeg ar y mur- iau. Saesneg i gyd oedd y Rhaglen. a byddai raid gofyn am dani'n Saesneg. Ffordd ryfedd iawn i feithrin cenedl- garwch Cymreig yw gwneud popeth yn Saesneg. Nid oedd yn yr hysbysleni ddim i dynnu sylw'r Cymro fod y dra- modau a berfformid ynglyn a'r symud- iad hwn yn wahanol i'r dramodau Seis- nig cyffredin a hysbysir ar y muriau. Mae'r cwestiwn parthed dylanwad y ddrama ar fywyd y genedl yn un ag y mae llawer wedi rhuthro i'w ateb dan eu dwylaw. Ac ofnwn fod eiddigedd tuag at sefydliadau ereill yn cyfrif am gefnogaeth rhai i'r ddrama. Addewir pethau mawrion, "ond y mae hyn yn sicr, y bydd yn rhaid i'r ddrama Gym- raeg fod yn burach ac yn iachach ei dylanwad na'r mwyafrif o'r dramodau Seisnig a geir yn ein trefi. Nid ydym yn ameu na cheir weithiau bortreadau godidog yn rhai o'n chwareudai goreu. Ond nid yr hyn sydd a'i amcan yn dda yn unig a welir ynddynt. Prin yw y pethau a gymeradwyid gan ddynion o chwaeth bur. Hyd yn oed pan wedi gweled a mwynhau'r ddrama, bydd gweled rhai o'r chwareuwyr hyd yr ystrydoedd wedi gwisgo'n farbaraidd a phaentio eu hwynebau yn tynnu oddi- wrth unrhyw ddylanwad er da allai fod gan y ddrama. Mwy na'r ewbl y mae darllen beunydd yn y papurau am aflen- did bywyd dramodwyr a chwareuwyr Seisnig yn gwneud yn anodd i bobl syml gredu y gall llwyfan y ddrama fod yn llawer o allu er daioni yn y wlad. Eithr o diflasodd yr halen, a pha beth yr helltir ef 1" Meddylier eto am lawer o fynychwyr rheolaidd ein chwareudai. Fel rheol, y dosbarth mwyaf arwynebol ac anni- wylliedig ydynt. Nid er mwyn adeil- adaeth nac er mwyn derbyn argraffiad- au da yr ant yno, eithr yn hytrach i gael mwynhad, a hwnnw yn ami mor gnawdol ag y gall fod. Felly ofer yw y cri fod Cymru yn rhagfarnllyd yn er- byn y ddrama. Y mae y gwrthwyneb- iad i'r domen estronol sydd yn y wlad. Prin y gellir beio pobl gyffredin am fethu o honynt wahaniaethu rhwng y gwych a'r gwael tra'r gwael ar y llwy- fannau Seisnigaidd yn ein trefydd gymaint yn amlach na'r chwaethus a'r dyrchafol. Yr ydym yn cysuro ein hunain y bydd yn amhosibl i ddim ar enw dra- ma Gymraeg gynhyrfu a phorthi nw:yd-I a? cnawdol. Y mae'n bleser gennym ddweyd nad oes yn un o ddramodau'r Cwmni Cenedlaethol ddim a fyddai allan o le hyd yn oed mewn capel. An- fantais y symudiad hwn yw y Seisnig- eiddiwch y cyfeiriwyd ato, ynghydag arogl drwg y stage yn ffroenau'r wlad. Na feier gormod ar weinidogion ac eraill am fod yn hwyrfrydig i gyd- nabod y Theatre. Cofier am y gyd- wybod sydd hyd yn hyn wedi cadw'r wasg Gymraeg yn lan o hysbysiadau am ddiodydd meddwol ac yn ceisio Ilei- hau temtasiynau i yfed ymhob cyfeir- iad. Nid peth i'w dirmygu yw y gyd- wybod hon, ac nis gellir disgwyl iddi deimlo'n foddlon pan welir hysbysiad- au am yr hyn a gaseir ganddi ar raglen y ddrama, ac ar lenni'r llwyfan, a chyfleusderau i yfed o'r hyn a hysbys- ebir wrth law. Y mae un o ddau beth yn agored i'r symudiad sydd wedi ei gychwyn gan yr Arglwydd Howard de Walden, sef naill ai yinddihatru yn llwyr oddiwrth bethau nad yw cyd- wybod oreu Cymru yn eu caniatau, neu ymddarostwng i safon y llwyfan Seis- nig i borthi blys a nwyd. Os yw'r symudiad i ddatblygu y professional actor yng Nghymru, ofnir mai ffordd y dirywiad 4gymer. Os y llwybr cyntaf a ddewisir gall fod o fendith. Gwell i Gyirtru na'r symudiad hwn sydd a chymaint o son am dano fyddai cael rhyw ffordd i feithrin yr ysbryd dramodol a ffynna eisioes braidd ymhob pentref o bwys trwy'r wlad. Y mae'n anhygoel y llafur a'r drafferth yr a'r cwmnioedd hyn iddynt i osod i fyny lwyfan a llenni mewn lleoedd bychain anawdd er mwyn medru chwarae drama. Nid oes iddynt nac enw nac elw iddynt eu hunain. Rhyw achofc da fel rheol ga'r elw a hwythau'r drafferth a'r helbul a'r mwynhad. Fel rheol cant dai llawn a bydd y chwarae llawn cystal a'r hyn geir mewn lleoedd mwy gorwych a hwylus. Yr ydym lawer gwaith yn y "Darian" wedi ceisio agor llygaid yr eglwysi i'r posijolrwydd sydd i'r ddrama pan feithrinir hi yn ein pen- trefi yng nghanol y dylanwadau goreu. Talai y ffordd i'r eglwysi i ddarpar yn eu Festrioedd Iwyfan a phopeth angen- rheidiol at ddrama, neu lie mae'r FeB- trioedd yn fychain, adeiladu neuadd fechan hwylus. Gallai'r ddrama felly lonni pob pentref drwy'r wlad a gwrth- weithio llawer o ddylanwadau niweid- iol. Ffaith arwyddocaol iawn hefyd yw fod llawer o'r cwmnioedd y gwydd- om am danynt wedi cychwyn ac wedi llafurio gyda'r bwriad o gadw a dio- golu'r hen iaith. Gwyddom am rai yn bersonol nas medrent fawr ar Gym- raeg wedi ymostwng i'w dysgu air am air er mwyn iddynt fedru cymeryd rhan mewn drama. Gwyddom am eraill wedi cael bias ar ddarllen a diwyllio eu hunain. Er cymaint gwag honiadaeth y trefi mawrion, i'w phentrefi y mae Cymru mewn dyled. Nid yw'r eglwysi yn wrthwynebol i'r cwmnioedd hyn. Dan nawdd eglwysi y mae llawer o hon- ynt. Gwelwyd gweinidog un eglwys a phump o'i ddiaconiaid ar y llwyfan gyda'u gilydd. Ond er yn gefnogol, nid yw'r eglwysi wedi agor eu llygaid i werth a phwysigrwydd y ddrama gar- trefol fel cyfrwng diwylliant a disgybl- aeth, ac y gallai fod o gymaint gwas- anaeth ag y bu'r Ysgol Sul yn y gor- ffennol. Yn wir yn yr oes Seisnig- aidd hon gallai fod yn foddion adgyf- nerthiad i'r Ysgol Sul trwy adfer gwy- bodaeth o'r Gymraeg i lawer. Ymha le y mae'n heglwysi cryfion? Gwyn fyd yr eglwys honno a egyr ei llygaid ac a rydd brawf ar feithrin a chyfar- wyddo yr ysbryd dramodol yn y wlad.

Nodion o Aberafan a'r Cylch. Claddwyd Mr W. Richards, masnach- ydd, Cwmafan, Llun diweddaf, yng nghanol arwyddion dwys o alar. Gwas- anaethwyd gan y Parchn. R. S. Morri s, Penuel; Giles Williams, Tabor; John Phillips (A.), Mountain Ash, a D. Mor- gan, Calfaria4Port Talbot. Yr oedd y gweinidogion canlynol yn bresennol, y Parchn. D. Rees, Rock; E. Jones, Bethania; J. O. Jones, TabernacI; D. P. Bevan (B.S.), Aberafan, ac Egryn Davies, Briton Ferry. Yr oedd yr ymadawedig yn aelod parchus gyda'r Bedyddwyr, ac o Gyngor Dosbarth Castellnedd a Bwrdd y Gwarcheidwaid, ac yn Rhyddfrydwr selog. Cafodd ei dorri lawr yn nghanol ei ddyddiau cyn cyrraedd ei 54 oed. Heddwch i'w lwch. Llwyddodd Cor Bethania, Cwmafaný i enill yr ail wobr yn Eisteddfod Aberaman. Bu y cor hwn yn bur I lwyddiannus yn y gorffennol, a phro- phwydir y gwna wrhydri eto yn y byd cerddorol. dorol. Bu Plant Ysgol Ddyddiol y Bryn yn Ilwyddiannus i gipio y brif wobr, sef Cwpan Arian a phum punt yn Eistedd- fod Fforest Fach, o dan arweiniad eu hathro, Mr D. W. Davies. Llwyddiant iddynt i ennill eto. Ysgrifennir llawer yn bresennol yn nghylch uno Aberafan a Dosbarth Margam yn un Gorfforaeth fawr. Yn ol barn rhai o brif arweinwyr y mud- iad, fe fydd hyn yn fantais arbennig. Y mae yma gannoedd o adeiladau new- yddion. Yn ystod tymor yr haf y mae llawer o Ysgolion Sabothol yn ymweled a glannau traeth Aberafan. Mae yn gyrchfan pobloedd lawer yn bresennol. MAB Y MYNYDD.