Y Darian

0 Bontardawe i Gaerdydd. I (Parhad). I YM MYNWENT Y GROESWEN. I Y Groes Wen hoff gares wyd,— dwf Dy fynwes gysegrwyd [enwog 0 gofion dewrion diriwyd Cei'n hen fyw, cawn ninnau fwyd. Ac a ni yn awr yn ymlwybro o fedd i fedd, dan arweiniad Tawelfryn, yr oeddem yn arwr-addolwyr hynod o aiddgar, ac yn wir prin y gellid medd- wl am ddosbarth o weithwyr ar berer- indod mewn agwedd mor ddefosiynol, y naill fel y llall yn datgan mwynhad wrth ddilyn y Haw dywysol a chyfar- wydd,—llaw gynhefin a hoelio'r sylw gyda nghyntaf, yn ail, ac yn olaf,— llaw y pregethwr, onide? Wele ein llygaid yn disgyn ar feddfeini cyffredin (ond anghyffredin o hen) yng nghys- god mur y Capel, a llais yr arweinydd yn dywedyd-dyma lie y gorwedd gweddillion marwol rhai o ddisgynydd- ion v Parch. Wm. Edwards, gweinidog cyntaf y Groeswen, ac arch-adeiladydd pynt. Mae yn debyg i un o honynt, Dr. David Edwards, Caerffili, yn ei ddydd (dros ganrif yn ol) fod yn di- gwydd mynd heibio tra'r oeddis yn ar- loesi tir y fynwent, ac iddo waeddi oddiar ei ferlyn gan ofyn -A yw y He yn barod? Gwnewch frys, fechgyn, bvdd arnaf fi eisiau lie i orffwys un or dyddiau nesaf Nid oedd efe ond 32 mlwydd oed, ac yn feddyg. Eithriad allem feddwl oedd un yn chwennych marw mor ieuanc, yn yr oes ddi- ffwdan honno. Beth bvnnag, hynny a fu, a sicrhau iddo'i hun yr anrhydedd o fod y cyntaf i'w gladdu ym Mynwent y Groeswen. Hen fynwent y eyfiawnion-y llannerch Lie huna enwogion; Rhyw wely 1 anf arwolion Yw enw tir y fynwent hon. Hawdd y gellir maddeu i'r Doctor am ei uchelgais, os y rhagwelai efe y byddai ei orweddle mor deilwng o'r englyn uchod. Ymhlith y "cyfiawn- ion" caf hanes y Seraffaidd Barch. Griffith Hughes, ail weinidog y Groes- wen, a fu farw yn 1839. Dywedir am dano: "Yn ei alluoedd areithyddol, ehediadau dychymyg, a than barddon- ol, nid oedd Hughes un gradd yn is na Christmas Evans." Bid a fo am hynny, Heddwch i lwch y ddau, y naill yn y Groeswen a'r Hall yn Aber- tawe. Rhaid i mi frysio ymlaen, Mr. Gol., canys nid ydym eto wrth fedd arwr ein dydd—Y gwir anfarwol "Ieuan Gwynedd." Yn y byd arwrol Cym- reig, a oes hafal i'r bardd, v lienor, v pregethwr, y golygydd, y diwygiwr dirwestol a gwladgarol, a'r sant Ieuan Gwynedd? Y sawl sy'n abl i farnu, barned. Trwy lygad hanes yn unig y medrwn sbio ar gerddediad ein harwr ar ffordd fawr by wyd, ac O fel yr ydym yn dotio ar y fath gerdded di- wyro, yn llamu mor gawraidd dros ffosydd anfanteision, ac yn llosgi i lawr wrychoedd anhawsterau ac af- iechyd, nes iddo o'r diwedd fynd ei hunan yn aberth yn y fflam 0 Gym- ru os byth yr anghofi di y flwyddyn 1852, blwyddyn ymddatodiad amddi- ffynydd dy ferched a'th famau-dy haeddiant a fydd barn anghofrwydd. Ie, ynghyda melldith Cenhedloedd gwar ac anwar y ddaear ar dy wegil. Ond fy mamwlad annwyl! achuber di rhag hynny Cofia dithau, ddar- Uenydd, fod gwyliadwriaeth a rhwvmedigaeth wedi ei gosod i ti. Heddyw, wedi i ni blannu blodyn ein hedmygedd ar ei fedd, ac arogli mwy ar berarogl ei fywyd ym mlodeu- glwm Tawelfryn yn "Ei Gofiant iddo yr ydym un ac oil yn teimJo yn ein calon awydd ymweled eto a'r llecvn 7 bythwyrdd, a bwyta a chnoi cil ar hyn- ny o laswellt sydd yno er gweled a freintir ni a'r filfed ran o'i rinweddau a'i "ddiball ymroddiad" ef. Y mae yn bur debyg y bydd i'r dosbarth yn I ystod y gaeaf dyfodol ymgymeryd ag adfyfyrio y daith a'i chysylltiadau, ynghyda chloddio at wraidd yr elfen- j nau anfarwoldeb sydd yn haenau mor drwchus ym mywyd cyfoethog yr an- nwyl Ieuan. Cyn ymadael ag ef, ddarllenydd, gadawer i ni goffa geir- iau "Wil Ifan," bardd coron y Fenni: Tyr'd gyda mi At ddrws cartrefle llwyd ym Mynwy dlos, Ac yno ti gei weled dan ei loes, Waredwr ifanc Cymru a weli ef Yn plygu uwch y tudalennau gwyn, A rheiny'n tyfu'n bentwr dan ei law? Na ddywed air i dorri ar y myfyr drud, Ar doriad dydd bydd pob tudalen wen Yn darian lan vn llaw y werin dlawd I atal rhuthr y cleddyfau glâs. Ie, "rhuthr y cleddyfau glas," Gym- ru dlos! Eilun calon yr Ieuan. A fydd i ti anghofio "Brad y Llyfrau Gleision ? Yn rhodau nef anrhvdedd-y try byth Tra bo arfarwoledd 0 wydd byd ni chuddia bedd Ogoniant Ieuan Gwynedd." Wele ni yn awr, ebai Tawelfryn, wrth fedd y Parch. Moses Rees, tryd- ydd gweinidog y Groeswen, a gweith- iwr diflino gyda'r achos gore, ac a fu ddiwyd yn cymeradwyo Crist i bawb ar bob cyfle. Gorffwysodd yn 1856. Eto, y Parch. J. D. Williams, Caer- dydd, a fu farw hefyd yn 1856; ac efe ond 33 mlwydd oed Yr oedd yn un o'r pregethwyr rhagoraf a mwyaf pob- logaidd a ymddanghosodd yn Neheudir Cymru ynghanol y ganrif ddiweddaf, ond os yw ei enw fel pregethwr eith- riadol a gweinidog da yn felus ar dafod Eglwys gyfoethog Ebenezer, Caer- dydd, nis yw cyflwr ei fedd yn glod iddi, oblegid y mae lie i ofni nad ydyw y "railing" sydd o amgylch y bedd yn cofio pa bryd y bu dan oruchwyliaeth y brws paent. Rhaid fod hynny ers blwyddi lawer, canys Rhwd yw'r oll ar hyd y rhain, Anghofus, bron anghyfain Ac yn nesaf wele ni yng nghysgod colofn fawr o farmor brith a hardd, ac yn gerfiedig ar hon, mewn llythrennau "breision," y mae enw annwyl pedwer- ydd weinidog y Groeswen," Caled- fryn," ynghyda dyddiad ei eni yn 1801, a'i farw yn 1869, a hynny yn unig. "Llunier i gall hanner gair." "Caledfryn oedd wyn awenydd,— croew'i farn, Cywir fyw barablydd; Gwronol gysegr weinydd, A'i fawr ddawn yn fri ei ddydd." "Gadewch i'r dyn gysgu." (I barhau).

Pontycymer. -1 Cymerodd gwibdaith flynyddol Cym-I rodorion Glennydd y Garw Ie Sadwrn, Gorffennaf y 4ydd, awd i Gastell St. Donat's a Llanilltyd Fawr, mewn tri cherbyd. Rhoddodd Mr. Godfrey Williams ganiatad i weld y Castell trwyddo. Sicr yw ei fod yn werth gwneud aberth er cael y weledigaeth arbennig hon. Gwariodd Mr. Morgan Williams, Aberpergwm, gannoedd o filoedd o bunnoedd i atgyweirio yr hen gastell, a'i adfer fel yr oedd gynt. Y mae heddyw yn un o'r ychydig sydd yn ein gwlad yn dangos rhwysg Cym- ru Fu. Arwyddair teulu y Castell yw "E ddioddefws, E orfu." Cerrig yw'r grisiau bron oil. Ar y llawr y mae'r lleoedd tân; yr oedd tan yn un ohonynt —coed losgir fel yn y dyddiau gynt; nid oedd grat i'w ganfod yn un man. Yr ystafell gyntaf yr aethom iddi, gal- eri ydoedd o hen ddodrefn-cadeiriau, coffrau, o hen dderw du, a'r llawr o Jiw coch, ac yn gofyn bod yn wyliad- wrus, neu cwympo wnelech. Yr oedd fel gwydr llyfn. Yn yr ystafell nesaf yr oedd lien wisgoedd milwrol, wedi ei stw.ffio, ac yn sefyll fel pe byddai mil- wyr tufewn iddynt; yr oil yn ymyl mur- iau. Yr oedd yno un wisg yn ber- ffaith, heb nam a'r unig un yn y byd. Cynhygiodd Ymerawdwr Germani ^4,000 am hon. Mae'r ystafell hon yn llawn o bob math o bethau. Gwel- a is yno delyn a'i thannau wedi torri, a fu yn meddiant teulu brenhinol Ffrainc, yn amser Charlotte. Gwel- ais beth tebyg i'r hyn sydd gan y "poachers" er dal cwningod, sef math o drap haearn i ffitio am ben dynes, os byddai yn rhy dafodrydd, byddid yn dodi y trap am ei phen, fel nas gallai agor ei genau. Trueni na ddefnydd- id hwy i roddi taw ar Ferched y Sgrech y dyddiau hyn. Y nesaf oedd ystafell wely ar gyfer dieithriaid. Dyma bren gwely, a tho iddo; ei faint yn enfawr, a gwaith cywrain ar yr oil. Gwely'r Frenhines Mari ydoedd. Bydd- ai Pedr Hir yn edrych fel plentyn yn- ddo. Darganfuwyd yn fddamweiniol nen gyntefig, trwy i ddarn syrthio o'r attodiad. Gwelwyd tu ol fod yno nen ysblennydd, a thynnwyd yr ail nen i lawr yn ofalus, a chafwyd y nen wreiddiol o wychder eithriadol. Y mae yn hardd, ac yn profi fod celfwaith y dyddiau gynt yn ardderchog. Aethom eto i stafell y llestri arian. Roedd y rhain yn gostfawr, trwm, o wneuthyriad cain, a rhai ohonynt yn rhodcHon priodasol. Ar ol hon daeth y stafell ginio. Roedd popeth yn hen yma eto. Gwelem ddarlun o Siarls y Cyntaf. Cynhygiodd y Llywodraeth ^30,000 am dano, e rei gael i'r Ar- ddanghosfa Genedlaethol yn Llundain. Yr oedd y lloriau yn cynnwys llawer o gewyn anifeiliaid gwylltion-y Hew, llewpart, etc. Lladdwyd llawer o'r rhai hyn gan preswylwydd presennol y Castell pan yn hela yn y gwledydd tramor. Mae y gerddi yn rhes ar ol rhes-un, fel gardd Hampton Palace, arall fel eiddo Castell Windsor, etc. Diddorol fyddai cael llyfr ac hanes pob peth sydd yn y Castell. Gall Morgannwg ymffrostio fod y fath o'i mewn. Awyddus yw penaeth- iaid ein gwlad i dalu ymweliad a St. Donat's, er gweled ei drysorau. Teim- lem yn ddiolchgar i Mr. Godfrey Williams am ei garedigrwydd. Cawsom y brif forwyn yn arweinydd i roddi hanes y pethau; cawsom hefyd gwmni y gweision a'r morwynion. Yr oeddynt oil yn hyddysg yn y cwbl.. Gofynnais i un forwyn os oedd ys- brydion yno. Dywedodd fod llawer o son yn yr amser gynt fod ysbrydion yn talu ymweliadau mynych a'r Cas- tell-ni safai yr un forwyn yno yn hir. Byddai helbul ar ol helbul, a phawb mewn braw; nid yw felly yn awr. Mae y llith yn myned yn faith. Caf- wyd bwyd blasus yn y Cross Keys, dau bryd, am hanner coron. Mae'r an- nwyl Eos Hafod wedi ysgrifennu llawer i'r "Darian" am Llanilltyd Fawr. Gobeithio y ceir ganddo eto yn fuan ei nodiadau swynol, ac y gwelir ef yn gryf ac iach. Sylwais ar air cyffredin yn y lie yn enw ar strydoeild, traeth a d61, sef Colugh. Bu y gair yn air gyffredin yn Aberdar yn yr amser gynt. Mae weii myned i goliw, am rywbeth aethai tu hwnt. Tybed mai oddiyma y dae:h y gair a'r syniad—"wedi mynd i gol. ?' Henafol yw popeth yma. BERDAR BACH. í

Undeb y Cymdeithasau Cymraeg. Adran Dwyrain Morgannwg. I Cyfarfu cynrychiolwyr o Oymdeith- asau yr adran hon yng Nghaerffili dydd Sadwrn diweddaf. Llywyddwyd gan I Dr. Rees, Pontypridd. Y prif waith y tro hwn oedd dewis swyddogion am y flwyddyn ddyfodol. Dewiswyd Dr. Rees yn llywydd am y flwyddyn. Ym- neilltuai Arthen o ysgrifenyddiaeth yr I adran fel y gallai dalu sylw mwy i j waith yr undeb, a dewiswyd y brawd 1 ieuanc Mr W. Rowlands, M.A., New Tredegar, yn ei le. Dewiswyd Mr B. II Edmunds, Caerffili, yn drysorydd yr adran. Dewiswyd y rhai a ganlyn yn is-bwyllgor i ofalu am sefyllfa ariannol yr adran: Ficer Bargoed; y Cyngh. W. Lewis yr Athro. E. Hughes, M.A. Miss Davies, Aberdar; Mr, Abraham Jenkins, Caerffili; Eluned; Arthen. Yn anffodus torrwyd y gynhadledd i fyny ar ei hanner er mwyn ymuno a'r orymdaith, gan feddwl cyfarfod eil- waith, ond ofnwn na wnaed hynny, ac fod Ilawer o'r gwaith yn aros erbyn y tro nesaf. Daethai cynrychiolaeth dda ynghyd o hufen Cymry Dwyrain Morgannwg, a'r oil yn llawn sel dros fuddiannau goreu eu gwlad ac yn credu nad ar fara yn unig y bydd byw dyn. O'r gynhadledd awd yn orymdaith at Gofgolofn Dafydd William Waen- waelod, gwr enwog yn ei ddydd, a chychwynydd y "Royal Literary Fund." Llywyddai y Parch. E. Pryce Evans y gweithrediadau wrth y gofgolofn yn y Pare, a chafwyd anerchiad diddorol gan Dr. Thomas, Caerffili. Cafwyd anerchiadau hefyd gan amryw o'r Jbeirdd. Ar ol hyn awd i'r Castell i fwynhau gwledd o de a ddarparesid gan Gymro- dorion Caerffili. Yno hefyd yr oedd y Parch. Pryce Evans i groesawu'r ym- welwyr, a Mr E. T. Griffiths i roddi anerchiad Cymraeg, ond bu raid i'r cofnodydd ymadael yn swn Can yr Adrannau o eiddo Brynfab ar yr alaw Glan Meddwdod Mwyn." Yr ydym wedi sylwi mai nodwedd am- Iwg yng nghyfarfodydd y Cymdeithas- au yw y mynd sydd ar ganeuon gwlat- gar. Yr oedd y ddwy gan o eiddo Brynfab yn gafael yng Nghaerffili, a synnwn i ddim na fydd canu yn elfen bwysig yn llwyddiant yr Undeb a'r Cymdeithasau. Nid dwy gan ddylas- em gael, ond llyfr-Ilyfr o hymnau ac alawon cenedlaethol, a'r rhai hynny yn gyfryw y gall yr holl gynulleidfa ym- uno ynddynt. A thybed na ddaw'r adeg pan gawn "gymanfa ganu" gen- edIaethoI dan nawdd Undeb y Cym- deithasau, a chyda hynny gymanfa areithio a phregethu genedlaethol. Gallai' r Undeb uno ac angerddoli y meddwl a'r ysbryd' Cymreig mewn llawer o gyfeiriadau, a chreu bywyd trwy yr holl wlad. Da oedd gennym fod Arthen yn rhoddi i fyny ysgrifen- yddiaeth yr adran, ac eisioes wedi rhoddi i fyny ysgrifenyddiaeth Cymro- dorion y Barri er mwyn gallu gwneud yn effeithiolach waith yr Undeb. Gresyn na allai roddi i fyny bopeth arall hefyd fel y gallai roddi ei holl amser i achos sydd mor agos at ei galon. Dyweder a fynner y mae ar- wyddion fod y symudiad hwn yn mynd i wneud gwaith. Mae'r Norman ar waelod ei feddrod yn fud,— A muriau ei gestyll yn gandryll i gyd 0 Ynys Afallon mae glewion ein gwlad Yn seinio eu hudgyrn i gedyrn y gad, A chwynion yr oesau yn odlaii mwyn- had. —Brynfab. GOH. I

[' Resolven. I Blin gennym gofnodi marw a chladdu un o'r rhai mwyaf parchus yn y lie uchod, sef Mr John Rees, Yr Woodlands," yn 53 mlwydd c ed. Byr iawn oedd ei gystudd, ond Nln. Mab ydoedd i'r diweddar Mr. Thos. Rees, yr hwn fu am ysbaid o i4eg o flyn- yddau yn oruchwyliwr glofa'r lie uchod o dan Cory Yeo and Co., ac yn barchus gan bawb a'i hadwaenai. Pwyswr oedd yr ymadawedig yn yr un lofa, o 'dan gwmni arall, hyd nes ei gymeryd yn glaf. Gadawodd weddw a chwech 10 blant i alaru ar ei ol. Yr oedd yn aelod ym Methania (B.), ac yn addurn i grefydd. Yn briod gweithgar a gofalus, ac yn dad tyner a hawddgar. Claddwyd ei weddillion dydd Mercher ym Mynwent Eglwys y Plwyf. Caf- odd angladd dywysogaidd. Gwein- yddwyd yn y ty ac ar lan y bedd gan ei weinidog, y Parch. D. C. Davies. Dygai ef dystiolaeth dda i'r brawd addfwyn oedd wedi ymadael. Awd a'r corff i'r Eglwys, a gwnaeth yr Offeiriad ei ran yno ac ar Ian y bedd. Dvmunwn nodded Duw i'r weddw a'r plant sydd yn amddifad o briod a thad tyner hyd nes y cyfarfyddant mewn gwlad lie na bydd rhaid ymadael mwy. Treherbert. Treherbert. J. DUNCAN. • O.N.—Pob parch i chwi, Mr. Gol., am gymeryd achos y Ddrama mewn llaw, a'i hamddiffyn er mwyn ein Hiaith, a'n Cenedl, a'n Gwlad.—J.D.

Dywedir fod pedwar yn ymgeisio am y Uadair yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor ym mis Medi, a naw ar hugain am y goron. Testyn yr englyn yw Y Gragen," ac y mae 124 yn cystadlu. Yng nghystadleuaeth y ddrama y mae un ymgeisydd ar ddeg, a saith ar hugain ar straeon Cymraeg.

Colofn y Gohebiaethau. Y MOLCHFEYDD PEN PYLLAU. Mr. Got. -Caniatewch hyd bawd o wyneb y "Darian" i mi i godi i'r am- lwg y gwrthwynebiad glywir »i'r pethau hyn ymhlith fy nghydvveithwyr Y peth cyntaf am tarawo'lJ wrth tidar- llen erthygl Mr. Chappell yn y Dar- ian" ar y pwnc uchod oedd y cyfartal- edd o 5 i 7 munud i ymolch. I mi y mae yn wrthun i'r eithaf. Sut y medr dyn sydd a phob modfedd o'i groer. a thrwch o faw arno ymolch yn lan a svehu ei hun wrth gwrs mewn cyn llei- ed o amser? A oes gan y dyn ryw- beth i wneud heblaw cyffwrdd a bot- wm, neu afael mewn cadwyn? Beth am yr oedrannus a'r anafus sydd yn y glofeydd-y rhai na fedrant ymolch eu hunain heb help? A yw yn deg gor- fodi y dynion hyn i gyfrannu at gynnal y baddonau hyn, pan fo eu hennillion islaw safon Lord St. Aldwyn" ? Ac nid rhan o'r gost fel y. noda Mr. Chap- pell fydd yn disgyn ar y gweithwyr, ond yr oil. Onid yw y "cost of pro- duction" yn chwarac rhan arnlwg yn rheoleiddiad y cyflogau? Beth oedd y cri pan gawd Llusernau rhad" ? Beth oedd y gwyn pan basiwyd "Deddf lawn DAI i Weithwyr"? A dyma y pethau hyn eto. Sicr i eh wi y bydd- ant yn amlwg iawn yng ngwneuthur- iad y cytundeb newydd ddechreu y flwyddyn nesaf. Ar wahan i'r gost, Beth mae y glowr i wneud pan yn dod allan o'r pwll, a choes ei lodrau wedi ei rhwygo ar ei hyd? A gwyddoch, Mr. Gol., mai nid yn anaml mae han- ner ei fotymau ar goll, a bron colli ei I grys yn ogystal gan y rhwygiadau. Pa hwylusdod fydd i'r wraig ddibennu ei gwaith pan fydd y gwr a'r meibion yn cario eu dillad gwlyb gartref i'w cy- wiro? Lleihau' oriau gweithio y gwragedd yw y ddadl, heb ystyried y byddis wrth hynny yn 'chwanegu oriau o ofid a thrafferth i ddegau o wragedd eraill. Gobeithio y cymer rhai o oheb- wyr galluog y Darian" y mater i fyny a'i wyntyllu yn dda. i Penygraig. GWERINWR. I CYNGOIl PLWY' LLANHAMLET. I Mr Gol., Nid yw eich gohebydd sy'n ysgrifennu cronicl y Cyngor Plwy yn rhoi adroddiad o'r cwbl a ddigwydd yno. Fel rheol gedy allan y pethau mwyaf diddorol. Un peth a esgeuluswyd yn ormodol ganddo oedd y mater o godi cafn dwr gerllaw'r Glais yn rhywle er cyfle i ddiodi anifeiliaid pan ar daith, a dynion a yfasent ormod o rywbeth arall y noson gynt. Ni chlywsom gan eich gohebydd i Mr D. Gregory ar y dechreu wrthwynebu y symudiad hwn am yr ofnai fod gosod cafn dwr i fyny yn or- mod o gyfrifoldeb i'w ymddiried i ryw dicyn o Gyngor Plwy. Beth bynnag, erbyn y Cyngor diweddaf newidiasai ei feddwl a chefnogodd ar ol cael goleu gwell. Barna rhai mai ofni cael bedydd trwy drochiad yr oedd yn y cafn pan godid ef. Mtaer arall ddylasai fod wedi ei gof- nodi yn llawnach oedd y drafodaeth ynghylch talu cyflog i rai fu ar ddirprwy- aeth fu gyda'r Cyngor Dosbarth ynglyn a'r "mwg gwyn." Collasai rhai ddiwrnod o waith ynglyn a'r mater hwn. j Boddlonai rhai o'r ddirprwyaeth heb dal, ond teimlai ereill nas gallent ffordd-I io colli gwaith, a cheisiai y rhai hyn eu digolledi. Arweiniodd hyn i fellt a I tharanau a daeargrynta, nes yr ofnid am ddiogelwch Twr y Felin Wynt ar ben Bonymaen. Y Cynghorwyr Dafydd o'r Llwyn, a Dafydd o'r Pwll a wrthwyneb- ent y tal. Gyrrodd hyn Iago fab y Daran i gyffro diail, a siaradai fel cor- wynt; ysgubodd y ddau Ddafydd oddiar ei ffordd megis gydag anadliad. At- gofiodd un Dafydd nad oedd pawb o honynt yn Insurance Agents, ac atgof- I iodd y Dafydd arall nad oedd byth yn cymeryd ei ethol ar unrhyw ddirprwy- aeth. Cymerasai gyda bias digyffelyb yr anrhydedd o fod yn Gadeirydd y Cyngor y flwyddyn o'r blaen. Ac yr oedd mor hawdd ei fbddloni fel yr oedd yr anrhydedd yn ddigon iddo—'heb wneud dim. Y cyfryw oedd hyawdledd ysgubol araith Iago fel yr oedd gwallt y Dafydd arall yn sefyll yn syth ar ei ben fel y credodd fod yno rywun mawr wedi disgyn yn eu canol, a gwaeddodd dan grynu—" My Lord! The Duke." Nid allan o le hefyd fyddai atgofio'r Cynghorwyr mai i bleidleisio yr anfonir hwy i'r Cyngor ac nid i eistedd ar ben y clawdd a gadael i eraill ymladd y frwydr.-Yr eiddoch, etc., MWG DU. I ETHOLIADAU LLEOL. I y Mr. Golygydd,—Caniatewch i mi alw sylw fy nghydweithwyr yn Aber- i dar at y ddylidswydd a ddaw arnom dydd Llun, y 27ain o'r mis hwn. Rhoddir i ni gyfle i gad saith cyn- rychiolydd newydd ar y Cyngor Dos- barth. Os ydym am gael y llywod- raeth leol i'n dwylaw ein hunain fel y corff mawr o'r dinasyddion, mynnwn gael ein dewis-ddynion ein hunain i'r seddau y tro hwn. Y mae yn dda gen- nyf weled fod nifer o ddynion cymwys iawn wedi eu henwi, a gobeithio y ceir unfrydedd yn yr etholiad, fel y gellir eu gosod bob un ar ben y pol. Er mwyn rhoddi cyfeiriad i'r rhai hynny I na wyddant nemor ddim am y gwahan- ot bersonau sydd, wedi eu cynnyg, beiddiaf grybwyll am y rhai sydd fwy- a ftebyg o gael y gymeradwyaeth fwy- af gvffredinol yn y gwahanol wards. Yn y Ward 1. y mae Mr. John Griffiths, (Llewellyn-street), yn ddyn teilwng ¡ iawn; Ward II.—Enoch Jones, bach- gen o saer, yn foneddigaidd ac hydd- )fsg yn egwyddbrijpn llYJwodrahiad lleol; Ward III.—Nis gellid gael gon- estach dyn na Mr. John H. Bruton. Nid oes dau wyneb yn perthyn iddo ef o gwjbl, a gwae y neb a geisio ei lwgr wobrwyo; Ward IV.—Pe byddai i ctholwyr y ward hon roddi Mr. Wm. Laurence i'w cynrychioli, ni fyddent yn hir cyn cael pob gwelliant ag a fyddai bosibl ei gael, oblegid bachgen I ofnadwy yw Will i ymladd dros iawn- derau; Ward V.—Dyma gyfle ardder- chog i gael tri aelod llafur defnyddiol iawn yn y rhanbarth hwn o'r dre. Gan fod Abercwmboi wedi penderfynu yn unol dros John Evans, insurance agent, digon tebyg taw efe sydd yn fwyaf teb- ygol o lwyddo. Y mae yn frawd teyrngar i lafur, ac wedi bod yn weith- gar iawn yn amser streics. Nid oes eisiau gwell dyn fel cynrychiolydd llafur na Mr Evan Jones, Cwmaman, a gobeithio y fcydd yr Amaniaid yn un- frydol drosto. Am Aberaman. gall yr etholwyr yn y rhanbarth hwn fentro rhoddi trial i'r dyn ieuanc William Davies. Gwelodd Dosbarth Glowyr Aberdar yn dda i roddi ysgoloriaeth yng Ngholeg Ruskin, Rhydychen, i hwn beth amser yn ol. Ac yn sicr ddigon y mae yn awr yn gymwys ac yn deilwng i fod yn gynrychiolydd llafur ar y Cyngor. Yr wyf yn beiddio dweyd fod pob un o'r personau a enwir uchod yn deilwng o'n hymddiriedaeth. ac yn sicr o roddi bywyd newydd i lywodraeth leol Aberdar os cant eu dewis a'u hethol. Yn awr, fy nghydweithwyr, gadewch i ni gyd-ddeall a chydweithio er gwneyd ein hachos yn llwyddiannus. —Yr eiddoch, etc., GWEITHIWR. YR 'ORGRAFF XEWYDD. I Mr. Golygydd,— Dro yn ol buoch yn ysgrifennu o blaid yr orgraff newydd hynny yw, dyblu yr n. Nid ydwyf yn ei hystyried yn orgraff. newydd. Y mae yn hen. Wrth edrych tros weithiau yr Hen Fardd yn Blodau Godidowgrwydd Awen," sef casgliad o weithiau prif feirdd Cymru gan Rhys Jones o'r Ty- ddyn Mawr, ym mhlwyf Llanfachraeth, Meirion, yn y flwyddyn M.D.C.C., L.X.X. III., ac a argraffwyd gan un T. Price, Bookseller. Binder, and Station- er, High Street, Merthyr. Ceir eu bod hwy yn dyblu yr n ar ol y sain fer ym mhob gair yn unsill ae yn lluawsill, fel hynn: Tonn, tonnau; cann, cannu; bann, hannau glynn, glynnoedd llynn, llynnoedd, etc. Gwelir Cywydd i For- fydd o waith Dafydd Ab Gwilym Y ferch, a wnaeth wayw dan fais, A garaf, ag a gerais. Dy liw, a wnaeth Duw Lywydd, Dy dal, fal llygaid y dydd. Dy fwnnwgl, yn dwf uniawn, Dy fronnau, pellenau Hawn. Dy wen, yw'r pump llawenydd, Py gorph hael a'm dug o'r ffydd A'th wenned, fal nith Anna A'th liw'n deg, gyda'th lun da Dy fwyned, dann do fanwallt, Dy deced, dyred, hyd allt. Bid ein gwely, fry'n y fronn Bedeiroes, mewn Bedw irion Ar fatras o ddail glas glynn, A ridens, man o redyn. Gorweddaf, lie bu Ddafydd Brophwyd teg, braff i oed dydd Y gwr a wnaeth, er gwawr nef, Saith Salm, bu saeth i selef; Minnau, a wnaf am annerch Salmau o gusanau serch. Saith gusan, gann rianedd, Saith fedwen, uwch benn ei bedd Saith osber. saith offeren, Saith geiliog Bronfraith ar brenn; Saith accen o'r awen rydd, Saith o gaeau, saith gywydd, Saith gywydd i Forfydd fain, Seth hoywgorph. a saith ugain; Llo ar gariad, taladwy, Ni ddyly hi i mi mwy. Os ydym i efelychu yr hen Feirdd yn eu dull o sillebu Iluaws sill, dylem hefyd eu hefelychu a'u dilyn yn eu hunsill. Credaf ei fod yn dditil rhwydd iawn i wahaniaethu rhwng y sain hir a'r sain fer, ac y dviid ei ddwyn yn ol i arferiad. Beth pe byddai i 01. y "Darian" ddech- reu ? Nis gwnn am neb cymhwysach. n. E. JONES. I

Caerdydd. I Awyr Agored. I Y mae yn dda gennym wcled y fath lewyrch ar y cyfarfodvdd a gynhelir yn yr awyr agored ymhen uchaf chwareu- ran Pare Roath dan nawdd I ndeb yr Eglwysi Rhyddion Cymreig. Nos Sul diweddaf yr oedd y cyfarfod dan ar- weiniad y Parch. T. Hughes. Minny Street Parch. W. Davies, Crwys Road, yn rhoddi yr emynau, darllen ac annerch gorsedd gras. Anevchwyd y gynulleid- fa fawr gan y Parch. H. M. Hughes, Ebenezer. Gwerthiant Rhosynau. I Y mae yn dda gennym ddeall fod yr ymchwilwyr i'r eyfrifon yn hysbysu fod y derbyniadau yn £ 1000 y flwyddyn hwn, ac y dosberthir y SWill rhwng rhai- o sefydliadau cyhoeddus y ddinas, sef yr Ysbyty a'r 8etydiiad perthynol i'r Mud a Byddar. Streic y Peirianwyr Llongawl. I Y mae arnryw longau yn barhau yn segur yn herwydd djff." dwylaw eto y mae rhai bob dydd yn myned allan ar y telrau presennol dan y deaHtwriaeth y telir iddynt unrhyw ychwanegiad a ddeilliai o'r streic. ?

I Yn Fan ac yn Amal. Bydd tri chanmlwydd marw Shake- speare yn y flwyddyn 1916. Bwriedir dathlu yr amgylchiad yn deilwng o en- wogrwydd y prifardd Saesneg. Y mae rhai o wyr enwocaf y wlad hon a'r Amerig wrth y gorchwyl, a manteisir ar yr amgylchiad i uno'r genedl Saesneg trwy'r byd. Dewiswyd Mr Eynon Watkin, B.A., Inter. B. Sc., yn athro mewn rhifydd- iaeth yn Ysgol Ganolradd Rhy daman. Y mae Mr Watkin yn bresennol ar y Cyfandir yn Zurich. Brodor o Clydach, Cwmtawe, ydyw, a brawd i'r Parch. W. R. Watkin, M.A., Llanelli; Mr Morgan Watkin, M. A., Athro ym Mhrifysgol Paris; Miss H. J. Watkin, athrawes mewn coginiaeth yn Aberdar a Miss M. A. Watkin, B.A., athrawes yn Ysgol Ganolradd Aberdar. Y mae Mr Watkin yn un o deulu talentog, ac yn feddiannol ar ei dalent yn helaeth. Bu'n efrydu yn ystod y blynyddoedd diweddaf yn Han- over a Zurich. Derbyniodd Mr J. Conway Davies, Llanelli, ei M.A. ym Mhrifysgol Cymru am draethawd ar "Wrthryfeloedd Cym- ru yn Nheyrnasiad Edward II." Mab ydyw i Mr W. C. Davies, ysgrifennydd Cyngor Eglwysi Rhydd Llanelli a'r Un- deb Dirwestol. Y mae Mr Davies yn dal ysgoloriaeth bwysig yng Ngholeg Emanuel, Caergrawnt, ac yn Gymrawd o'r Gymdeithas Hanes Freiniol. Gadawodd Mary Jane Fowler 270,OM yn ei hewyllys i Fyddin yr Iachawdwr- iaeth yn Lerpwl. Gwrthwynebwyd hynny gan y perthynasau, ond pender- fynodd y llys yn ffafr y Fyddin, ac felly a yr arian at waith crefyddol yn y ddinas uchod. Dinystriwyd ty, chwe llawr, ddydd Sadwrn, yn New York. Lladdwyd tri, ac anafwyd ugain eraill. Y ty hwnnw oedd cartref y blaid Anarchiaidd, a phriodolir yr alanasdra i ffrwydriad bonob oedd ar waith ar y pryd.

G.W.R. Special Announcement. On Monday, July 13th, simultaneous with the introduction of the Summer Train Service, the Great Western Rail- way Company will open halts at Cwm- bach and Duffi^n Crossing, which will be served by the following Motor Car Service:- Leave Duffryn Crossing for Aber- dare, etc., at 7.56, 11.18 a.m., 1.11, 2.35, 6.33, and 10.45 p.m. Leave Duffryn Crossing for Mountain Ash, etc., at 7.18, 10.24, 11.55 a.m., 2.24, 5.48 and 8.21 p.m. Leave Cwmbach Halt for Aberdare, etc., at 8.0, 11.22 a.m., 1.15, 2.39, 6.37 and 10.49 p.m. Leave Cwmbach Halt for Mountain Ash, etc., at 7.15, 10.21, 11.52 a.m., 2.21, 5.45 and 8.17 P.M. A new motor service is already run- ning each week day from Aberdare to Pontypool Road at 7.8 atm., calling at ;.J! stations and halts, with connections for Abergavenny. Monmouth, Symonds Yat, Ross, etc., also from Pontypool Road at 6.47 a.m., calling at all stations and halts to Glynneath, and connecting at Glynneath with a fast train running direct to Swansea (High Street), due there at 0.25 a. m. Commencing on July 13th the follow- ing additional services will be given:- A Motor Serivce leaving Mountain Ash at 2.32 p.m. each week day for Swansea East Dock, calling at all sta- tions and halts. The car leaving Swansea East Dock at 12.55 p.m. for Aberdare each week day extended to Mountain Ash. A new train will leave Swansea (High Street) at 10 p.m. on Saturdays only, commencing on July 18th, for Merthyr, Aberdare, etc., due at Merthyr at 11.14 p.m., and Aberdare at 11.13 p.m. Printed and Published for the Propr ietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at "theic Printing Works, 19 Cardiff Street. Aberdare, in the County of Glamorgan