Y Darian

Morgan John Rhys. I Ganwyd Morgan John Rhys ar yr I 8fed o Ragfyr, 1760, mewn ffermdy o'r enw "Graddfa," ym mhlwyf Llan- fabon, Sir Forgannwg. Enwau ei rieni oeddynt John ac Elizabeth Rhys. Amaethwr llwydd- iannus iawn oedd John Rhys, ac felly llwyddodd i roddi addysg oreu yr oes i'w blant. Yr oedd John ac Elizabeth Rhys yn Gristnogion trwyadl, ac yn aelodau ffyddlon yn hen Eglwys Fed- yddiedig Hengoed. Felly cafodd Morgan John Rhys ei ddysgu i barchu ei Greawdwr a'i Waredwr pan yn ieuanc. Ychydig wyddis am hanes boreol Morgan John Rhys, ond amlwg' yw iddo wneud yn fawr o'i fanteision cym- deithasol a chrefyddol. Derbyniodd Grist yn feistr pan yn ieuanc, a bed. yddiwyd ef yng Nghapel Hengoed gan un o'r Parchedigion canlynol, Lewis James neu Watkin Edwards, oher- wydd yr oedd y ddau yn gyfrifol am yr Eglwys yr adeg honno, a dechreu- odd bregethu yn fuan ar ol hynny. Dywedir ei fod yn cadw ysgol er mantais i ardalwyr Hengoed mewn adeilad a saif hyd heddyw ar ochr y bryn ychydig o ffordd o'r "Graddfa." Tua diwedd y flwyddyn 1786 aeth Morgan John Rhys i Goleg Bryste. Arhosodd yno flwyddyn, ac yna der- byniodd alwad i Eglwys Fedyddiedig Penygarn, Pontypwl. Ordeiniwyd ef yn weindog yno ar Dachwedd 1 7eg, 1787, pan bregethwyd ar "Ddyled- swydd y Gweinidog" gan y Parch. Benjamin Francis, a "Siars yr Eg- lwys" gan y Parch. D. Davies. Off- rymwyd y weddi gan y Parch. Wat- kin Edwards, ei weinidog. Wrth ddychwelyd o'r cyfarfod, dy- wedodd y Parch. Watkin Edwards am Morgan John Rhys "Mae gan Dduw waith mawr i'w wneud yn y lie hwn, neu yn rhyw le arall trwy y dyn hwn." Ni fu erioed broffwydoliaeth fwy cyw- ir. Yr oedd yn awr yn barod i waith ei fywyd, ac yn awyddus am wneud popeth yn ei allu i'w oes, nid yn unig ym Mhenygarn, ond mewn unrhyw le ac mewn unrhyw fodd yr oedd galw am dano. Ychydig wyddis am ei waith yn ys tod ei weinidogaeth ym Mhenygarn, nd yn ol y wybodaeth sydd gennym, dechreuodd yn 1789 gyhoeddi traeth- odau ar "Gaethwasiaeth yn America a Jamaica," a ddengys amcan mawr ei fywyd, sef Rhyddhau y Caethion ac Efengyleiddio yr Indiaid Cochion. Yng Ngwanwyn 1791 clywn fod -Morgan John Rhys yn pregethu yng Nghelynos, Llanwrtyd, gyda'r Parch. Dafydd Jones, gynt o Benygarn. 0 dan bregethu grymus y brodyr hyn, argyhoeddwyd dyn o'r en\v Morgan Waters, a fu ar ol hynny yn aelod gweithgar yn Eglwys Gelynos am 40 mlynedd. Dymuniad Waters cyn marw oedd cael ei gladdu yn y capel o ■dan y fan lie yr eisteddasai yn gwrando y gwroniaid enwog yn pregethu. Ond er ei fod yn gwneud cymaint o wasanaeth i Gymru, teimlodd Morgan John Rhys ei fod wedi ei alw i faes arall, sef i Ffrainc. Yn 1791 gwelir Eglwysi Penygarn a Thwyngwyn yn .anfon llythyr i'r Gymanfa a gynhal- iwyd yn Hengoed, yn datgan eu gofid ar ymadawiad eu gweinidog, Morgan John Rhys. Ar Orffennaf 24ain, 1791, pregeth- odd yn Llundain, ac wedi aros yno ychydig ddyddiau, cychwynodd i Ffrainc, a chyrhaeddodd yno ar ddi- wedd Haf, 1792, lle y treuliodd y gaeaf dilynol. Fel y gwyddis, yr oedd y blynydd- oedd 1789-93 yn nodedig iawn yn hanes Ffrainc am y chwildroad ofnad- wy—"Y French Revolution!" Am drigain mlynedd gwaradwydd- asai Louis XV. orsedd Ffrainc, ac ar ei farwolaeth ac esgyniad Louis XVI. cymerodd y chwildroad le. Cododd y werin-bobl yn erbyn y Brenin a'i Lyw- odraeth i symud yr iau oedd arnynt, .ac i ennill rhyddid cymdeithasol. Gwyr y sawl a ddarllenodd lyfrau fel "The Tale of Two Cities" gan Dickens, a'r "Scarlet Pimpernel," gyflwr ofnadwy y wlad yr adeg honno. I ennill ei ryddid, lladdodd y "mob" y brenin a'r frenhines a'r pendefigion i gyd; ond er hynny, nid oedd heddwch yn y wlad. Trwy ysgrifeniadau Robespierre ac ereill, gwelodd y werin dwyll yr offeir- iaid Pabyddol, ac mewn canlyniad, halogwyd ac yspeiliwyd yr eglwysi. Gosodwyd delw i'r dduwies "Reswm" yn Notre Dame, a gwelwyd dyrchafu rheswm ar draul diorseddu'r gwir a'r bywiol Dduw. Croesodd Morgan John Rhys i Ffrainc pan oedd y cythrwfl hwnnw yn ei anterth. Credodd i'r chwildroad agor ffordd i bregethu y Wir Efengyl, ac i ddosbarthu Beiblau rhad i'r Fran- cdd tlawd. Felly ardrethodd ystafell ym Mharis. Cynnorthwyid ef yn y gwaith gartref gan y Parchedigion D. Jones (gynt o Pontypwl), a Phetr I Williams. Darparwyd Bibl John Cann gan y ddau hyn yng Nghymru er ei argraffu a'i ddosbarthu yn Ffrainc. Yn y flwyddyn 1792, yng Nghyrnanfa r j Bedyddwyr ym Molleston, pasiwyd y I penderfyniad canlynol: Ar gais Mor- gan John Rhys, penBerfynwyd cymell yr eglwysi i wneud casgliadau er gyr- ru gair Duw at y Ffrancod, a bod yr arian i'w hanfon i Mr. Williams, Holyhead, er mwyn iddo eu tros- glwyddo i'r rhai sydd yn paratoi Beib- lau a'u hargraffu yn iaith y wlad hon- no. Felly gwelwn Morgan John Rhys yn cychwyn Beibl Gymdeithas, a hon- no y gyntaf yn y byd, oherwydd anfon- wyd Beiblau rhad i Ffrainc deuddeg mlynedd cyn cychwynia(k y Feibl Gymdeithas bresennol. ) Pan yn nghanol ei waith mawr ym Mharis, digwyddodd anghydfod rhwng Lloegr a Ffrainc, a gorfodwyd Mor- gan John Rhys i ddychwelyd. Ar ei ddychweliad i Gymru, ymsefydlodd yng Nghaerfyrddin. Ei anturiaeth fawr nesaf oedd cyhoeddi misolyn I Cymraeg, sef "Y Cylchgrawn." M. EVANS. t (I barhau).

ALWAYS WELCOME ¡ The Housewife who has A BLANCH'S I Cream Puddings. | is never at 1. loss about the sweets j course. A dainty and delicilJu dish-looks and tastes like cream. A penny packet makes a pint. ANY GROCER WILL SUPPLY CamberweH, London, AND St. Peter's Street, Cardiff.

I Nodiadau ar "Nodion o I Frynaman." Mr. Gol.M,ae "Nodion o Fryn- aman yn taro yn annaturiol ar fy nghlust, ac yr wyf wedi bod yn ceisio dyfalu paham y defnyddir y ffurf yma, yn hytrach na "Nodion o Brynaman." Mae Nodion o Brynaman yn swnio'n gryfach, ac yn cyfeirio'n fwy arben- ):1ig at y lie yr ysgrifennir y nodiadau am dano. Yr wythnos o'r blaen, cawsom eg- lurhad paham mae F yn cymeryd lie y B sydd yn dechreu- y gair yn wreidd- iol. 'Roedd yr eglurhad yn ddigon naturiol, ond, a chyfaddef yn onest, Mr. Golygydd, nid oeddwn yn teimlo Jei fod yn ddigon boddhaol yn y cys- ylltiad hwn. Mae'n wir fod y geiriau sydd yn dechreu gyda B' fel rheol yn jmeddalu ar ol y llefariad O. Ond a ydyw yn rheol ddieithriad? A ddylid ei chymhwyso at enwau priodol? Enw priodol yw Brynaman, ac enw cyff- redin yw bryniau. Nid oes syniad llawn yn y geiriau "0 fryniau Caer- salem," heb ychwanegu "ceir gweled." Mae "Nodion o Brynaman" yn dra gwahanol. Mae'n frawddeg gyflawn, heb ei chysylltu a geiriau cynorth- wyol, ac heb un gair yn dilyn yr enw priodol i effeithio arno. Os hon yw'r j ddeddf ddieithriad, "Nodion o Fala," ac nid "Nodion o'r Bala" ddylid ys- grifennu. Newyddion o Frithdir ac nid "Newyddion o'r Brithdir" fydd- ai yn iawn, ynte? Ni fyddai "Nodion o Fala, a Newyddion o Frithdir" yn ddigon arbennig, nac yn Gymraeg digon gloew a llyfn, yn ol fy marn i beth bynnag. Wrth ysgrifennu ar y pwnc hwn, na feddyliwch fy mod am godi dadl, nac yn honni fy hun yn awdurdod. Y peth a'm cymhellodd oedd awydd i'ch cael chwi, Mr. Gol., neu rywun arall, i roi eglurhad llawnach ar gysylltiadau tebyg.—Yr eiddoch, ARBRYN. [NODIAD.—Nid oes reol heb eith- riad, mae'n wir, a dichon fod eithriad- au i'r rheol hon, ond nid yw Bryn- aman yn un ohonynt. Camgymeriad mawr yw peidio treiglo'r cydseiniaid I ar ddechreu enwau priodol. Meddyl- ier am ysgrifennu neu ddweyd—"O j Caergybi i Caerdydd, o Llanandras i Tyddewi." Felly y byddai Sais a ddysgasai Gymraeg o eiriadur yn deb- yg o siarad, neu Ddic Sionnyn a gym- erai arno ei fod yn fwy o Sais nag o Gymro. Yr "Aman" sydd yn rhoddi arbenigrwydd ar y "Bryn," ac nid y "B" ar ei ddechreu. Gyda golwg ar yr engreifftiau a nodwch chwi, sef Bala a Brithdir, ni ddefnyddir hwynt fel enwau priodol heb y fannod o'u blaen-y Bala, y Brithdir. Gwelwch mae'r fannod sydd yn rhoddi arbenig- rwydd ar y rnai hyn. Pan yn ysgrif- ennu "Nodion o'r Brithdir," ai nid ydych yn sylw eich bod yn rhoi'r fan- nod ('r) rhwng yr 'o' a'r 'b,' ac felly nad yw'r B' yn meddalu? Nid yw'r fannod yn dod rhwng yr 'o' a'r 'b' yn "Nodion o Frynaman," ac y mae'r gydsain o ganlyniad yn ddarostyng- edig i, r rheol. Pe ddefnyddid Brithdir heb fannod, "Nodion o Frithdir" fydd- ai gywir. Sylwch eto ar y modd yr ydych wedi ysgrifennu eich ffug-enw —"Arbryn." Gofyn y Gymraeg fedd- alu'r 'b' ar ol yr arddodiad "ar" "Arfryn" fyddai gywir.-Gol.]

? The Welshman'? Favourite. t MABON Sauce I ? VW As good as <? Name. £ s DON'T FAIL TO GET IT. I I Manu/oIICturlrS-ÐLANCH'S,. Peter St.. Cardifr. I  0 ) My Men's Sauce j I Large Bottle 21cL I  DeNghtfui Sauce and lots of It for » I the money. <y?<?xMrt<M???w<. I t SM ?t??—Btjmcz'a, St.P<tef St., CARWV. |

Am bob math o Argraffwaith ymofyner yn Swyddfa'r "Leader" a'r Darian," 19 Cardiff Street, Aberdar.

Eisteddfod Aberaman, Mehefin 2, 1914. BEIRNIADAETH Y FARDDON-I IAETH. Y CYWYDD-" YR EGINYN." I ,(Parhad.) I Derbyniwyd saith o gywyddau, ac nid oes yr un gwael yn eu mysg. Maent yn gynghaneddwyr da, ac yn deall eu gwaith. Cystadleuaeth hyfryd yw hon, y cyfansoddiadau yn felys i'w darllen, dim beau poenus, llawer o farddoniaeth brydferth, ac un yn rhag- ori yn amlwg. Asser.—Dichon mai ei fai ef yw ych- ydig o anystwythder ac aneglurder, y meddwl heb fod yn digon clir a gloew. Hen Amaethwr.—Dichon mai ei fai yntau yw gormod o linellau cyffredin- rhy debyg i ryddiaith megys: Egni a nerth sugno wna Ac yn addas cynydda," etc. j Abiec.—Mwy o awen na'r ddau ydym wedi sylwi arnynt, mwy o farddoniaeth y testyn—cywydd glan, meddylgar. Gwlithyn Mai. Cywydd gwastad, awenyddol. Ambell gwpled trwsgl megis: Eginyn bach y gwanwyn byw Siriol a theleidiol ydyw." Y Don Las.—Syml a naturiol. Cyw- ydd yn rhedeg yn llyfn a diymdrech. Hen Hwsmon. Rhai tarawiadau rhagorol, a chywydd glan a naturiol. Myfyr Cerdd ar Gamfa'r Cae. — Campus. Glan, medrus, ac yn llawn tarawiadau awenyddol. Ceir ergyd yr awen bron ymhob llinell. Braidd nad oes ysbryd yr hen gywyddwyr yn hwn. Tirion gennad rhin Gwanwyn Yn araf hynt! er ei fwyn Rhy gynnar yw i eginyn- Rhew ar fro ac eira ar fryn. Nid rhy gynnar i gariad Anfon i ti gofion Tad! Bendith yn ei mabandod, Syniad am gyfoeth sy'n dod. Adgyfodiad had ydyw Hedyn ar ei aden yw. Y goreu yn ddibetrus. Y BRYDDEST-Y TAN CYMREIG." I Cymerwn y Pryddestau i ddechreu fel y deuant dan ein llaw, a cheisiwn wneud math o leoliad arnynt ar cl myned trwyddynt yn ofalus. Marworyn.—Wedi darllen dalen neu ddwy, teimlwn ein bod gydag awdur fedr fydryddu yn loew, mewn iaith Ian, ac fod ganddo fedr yr awenydd. Drwy lygad bardd yr edrych efe ar ei wlad a'i hanes: Ond ust! ba gerdd oedd hon yn chwyddo fry Yn uchelderau'r hen fynyddoedd hyf? 0 ble y cantor oedd a'i dafod per Yn arllwys miwsig melys fel y mel, A llawer nodyn, gan mor frwd y sain, Yn syrthio'n farwor ar fy ysjbryd i." Dylasai fod ganddo well llinell ar diwedd pennill y cantor na "fHam angerddol Ha" —gan fod y llinell yn fath o ganolbwynt y gan. Wedi hyn, gwisga'r awdur ei nerth, a chan i dan y rhyfeloedd gynt gyda grymusder-a than awen gyda swyn-a than crefydd gyda theimlad, a naws awen fyw a melus ar y cyfan oil. Yr ydym yn fodd- haus iawn ar y bryddest hon-y gyntaf i'm ddarllen, hyderwn fod yma ei gwell —ond y mae yn dda a phrydferth. Credwn y gallasai yr awdur wneud heb "fel tase" a "fel tae." Hen Farworyn. Dechreu gyda chanig ddigon swynol, ond heb fod yn ddigon arbennigol i'r "Tan Cymreig." Mae'r amaethwr gwledig a'r aelwyd Gymreig yn well, a'r awdur fel yn gafael yn ei destyn. Wele yntau ar faes y gwaed, ac yn llawn angerdd, ond heb fod yn ddigon aruchel ei dar- awiadau. Gwladgarwch pybyr am ganrifoedd hir Ataliodd rwysg byddinoedd yn eu rhysedd; A pha sawl cenedl wrth ladrat'-a'r tir Ddychwelodd adref wedi llosgi ei bysedd?" Rhy gyffredin a gwan yw "llos". bys- edd" 1 ddiweddu darlun mor gyn- hyrfus. Y Deffroad Gwleidyddol yn dda. Y canu yn rhy farwaidd. Dy- lasai'r Gymanfa a'r Eisteddfod gael gwell na hyn. Ffwrheisiau'r Tan Cymreig" ydynt hwy. Ar faes yr Eisteddfod a glywaist ti'r don Yn ysu'r tyrfaoedd a'r beirniad yn son Am ormod o dan i'w wobrwyo 1 Ar ddydd y Gymanfa a glywaist ti sain Hosanna yn cerdded dros lawer llain, A daear a nef yn gwrando Y moliant yn torri yn daran gain ? Y genedl Gymreig oedd honno. Y ganig i Grefydd Cymru yn felus a, Ilyfn, a'r symio i fyny ar y diwedd yn sylweddol a chryf. Pryddest dda, feddylgar, ond yn cynwys rhai rhannau gweiniaid, ac heb fod yn ddigon angerddol. Y Celt.-Dechreu'n ddiddorol, ond yn brin mewn awenyddiaeth. Ceir gan- ddo rai llinellau tra chyffredin yma a thraw, megys: Cenedl fywiog ydyw'r Cymry-cenedl wresog ar ei hyd," Hwyliwn eto ein cerddediad, etc. 0 mor felus ydyw clywed y cenhadon mawr o fri." Mae'r defnydd a wna o'r emynau a'r Emynwyr yn darawiadol a medrus: Morwr duwiol ar y glasfor, sydd yn erfyn yn ddidaw Rho oleuni hwylia'm henaid dros y cefnfor garw draw." Adduneda y tyddynwr gyda'i ddwy- law mhlith bryd hyn, Ar fy neulin, ar fy neulin, minnau ddof i ben y bryn." Nid yw mor hapus gyda'r Gwladwein- wyr a'r Caneuon Cenedlgarol. Dylasai fod mwy o cdan' yn yr adran hon. Mae'r Gymanfa yn well. Dichon mai dyma ran oreu'r bryddest, er fod yma ambell linell ryddieithol, fel y nodwyd, ond y mae yma hefyd deimlad a gwres gwir- ioneddol: Yn y dyddiau gynt bu bryniau Cymru'n llawn o'r tanllyd hwyliau, Sain gorfoledd pererinion oeddent ar eu ffordd i'r cyrddau! Canai rhai y Gad im' deimlo awel o Galfaria fryn," Canai ereill am y "ffynnon" sydd yn golchi'r du yn wyn. 0, fy ngwlad! fy ngwlad anwylaf! myn y tan eill ddifa'th sorod, Myn y tan eill wynnu'th lwybrau, ac eill losgi gwreiddiau'th bechod." Pryddest dda feddylgar, ond braidd yn ddof fel cyfanwaith. (I barhau.) BEN DAVIES.

Eisteddfod Gadeiriol Carmel, Pontlliw, Mehefin 15, 1914. Beirniadaeth y Bryddest, "Rhagot Gymru (Heb fod dros 150 o linellau). Ar y testyn hapus a tharawmdol hwn caed un-ar-ddeg o bryddestau, a diau fod yma ddau ddosbarth, am nad yw'r chwech olaf yn ogyfuwch mewn teilyng- dod a'r pump blaenaf o gryn bellter. Lleolir bwy mor agos ag y gellir yn ol eu graddau. Llais y Ddurtur.—Nid yw hon o gwbl yn bryddest wael, er fod rhaid ei gosod ar y gwaelod. Y mae, er hynny, yn wallus ei horgraff ac anystwyth ei mydr. Hefyd mae'r arddull weithiau'n draethodol. Cawod wlith datblygiad meddwl, le, a'r meddwl hwnnw sydd," etc. Dyblir geiriau yn ddiystyr megis: Glasu, glasu; cilio, cilio; trefna, trefna; diosg, diosg, etc." Ceir yma ami i gyffyrddiad da, megis Ffordd y Groes yw ffordd y goron, Rhaid cael nos i weld ymhell." Ond ar y cyfan nid yw'n ddigon awen- yddol, a syllir gormod i'r gorffennol. Os ieuangc yw'r awdur hwn, y mae gobaith bardd ohono. Eco.—Egyr y bryddest hon ar fesur traethodol, ac y mae iddi hithau eto ei meflau mewn orgraff. Mae ynddi weithiau duedd i fod yn gymysglyd, bryd arall yn eithafol, fel yn y llineIl: Mae'r bydoedd yn caru dy ddewrder di-ildio." Erys yn rhy hir gyda phethau a aeth- ant heibio, ac y mae'n ddiffygiol mewn cynllun: Gwellha wrth fynd rhagddi, a cheir, cyn y diwedd, lawer o gymhar- iaethau gwir farddonol, ond y pentyrrir gormod ohonynt ar ei gilydd. Medd yr ymgeisydd hwn ar awen gref, ond ei bod heb ei disgyblu. Mae yma hefyd olion brys neu ddiofalwch, a rhaid i'r bardd feistroli allanolion pethau'n llwyrach. John Jones leuangaf. Gwallus a meflog eto mewn iaith, ac heb feistroli cystrawen. Mynychir y pennawd, Rhagot Gymru," gan yr ymgeisydd hwn i raddau gormodol. Mae'r brydd- est hon ychydig yn fwy cynlluniol na'r lleill y sylwyd arnynt. Nid yw'r bardd bob amser yn ddigon gofalus am briod- oldeb ffigyrau, e.g., Ar adenydd mwyn awelon Clywaf anthem clychau'r wawr." Un ddistaw yw'r wawr; a gwell fuasai "gwefusau" awelon. Ceir gan yr ym- geisydd gyfeiriadau at grefydd, y gen- hadaeth, yr iaith, gwladgarwch, etc., ond nid oes yn ei waith loewder a chein- der digonol. Llangc Penllwyd o Lan Taf.—Mesur afrosgo ddewisodd efe i agor ei brydd- est, a bydd yr acen weithiau ar air rhy wan i'w dal i fyny. Ar y goreu nis gellir dweyd fod yn hon fwy na phryd- yddiaeth gymeradwy, ac yn wir, am- bell waith, try'n rhyddiaith noeth, fel yn y pennill: Mae gennyt arweinwyr gorenwog yn awr Yn dadleu dy hawliau yn wrol ar lawr Y Senedd Brydeinig, a chodant eu lief Nes delwi arweinwyr pob gwlad dan y nef. j I Y mae hi hefyd yn ormod hanesgerdd a rhy fach o broffwydgan. Pennill j cyffredin yw pennill yr hawliau, ac nid yw fel cyfanwaith yn ddigon barddonol. Henffych Well.-Dechreuir yn fwy addawol na dim gaed eto. Ond hanes- yddir hytrach gormod ar y cychwyn, ac o brin y mae'r cyfeiriad at allorau Baal yn destynol. Tuedd y bryddest hon yw gorganmol Cymru; ceir ynddi hefyd lawer o gyffredinedd a pheth cloffni. Mae yma ormod o ymadroddion fel Gymru wen, Gymru fwyn, Gymru anwyl," etc. Ond er dywedyd hyn yr ydys yn dweyd fod ynddi hefyd lawer iawn o farddoniaeth dda, ond y llwybrir ymlaen yn ddigynllun. Carwn dine y bardd yma, a diau fod iddo ddyfodol. (I Jbarhau.) BRYNACH. I

Eisteddfod Gadeiriol Pontardawe. Dydd Sadwrn, Mehefin 20fed, 1914. I Beirniadaeth ar y Cyfansoddiadau. I I GAN SARNICOL." I DAU ENGLYN.—GWAMALRWYDD. Daeth ugain i law; rhannaf hwy yn I dri dosparth. Dosparth III.—Heb lwyr feistroli'r gelfyddyd o englynnu. Pwy am Gwared 1; Ephraim; Glan y Mor. Y Dryw Bach; Cwnedda; Cloddiwr. Dosparth II.—Mae y rhain yn Ilawer I gwell: Ap Craig Hu Gadarn; Epa- phras; Creigiwr; Simeon; Y Pren Derw; Ap Ceridwen; Mab y Wawr; Twrch a Tawe; Cysgod y Craig. Dosparth I.—Y Graig Gref; Gelly- gron; Ai dyma fe Pwy wyr ei lam t I Da iawn yw ail englyn yr olaf. Yn ei swydd, dilwydd dilyw-diangor, Ei dynged yw distryw; Meddal iawn mewn meddwl yw, Anwadal fel ton ydyw. Y goreu yw Pwy wyr ei lam? CYWYDD.—Y CLAWDD. I Daeth deuddeg i law; y rhan fwyaf o honynt yn dda iawn. Cloddiwr.—Gwannaidd yw ef. Y Gwas Bach.—Pur dda. Llywel.—Go lew. Hen Wr Cloff rhwng Llysiau'r Clawdd.-Da eto. Alltud.-Cynnyg gweddol; nis gwn yri iawn ystyr y cwpled. Haedda sedd ar glawdd y sir. Alltud ger careg filltir. Arthur.—Go lew. Y Dryw Bach. Diwedda hwn yn anhapus: I lwydd a hedd Gwalia dda, Cledd uffern fu Clawdd Offa. Dyn Gwlad.—Pur dda eto; nid wyf yn siwr fod y cwpled olaf yn chwaethus: Gwell nawdd yw Crist na'r clawdd clyd A da ragfur mewn drygfyd. Hen Fardd.—Golwg ffigyrol gymer hwn ar ei destyn: Rhannu y crun wirionedd Y mae hwn: a dyn a'i medd. I'r gwir nid oes rhandiroedd, Un yw, un ffydd, ac un wedd. Awel Lon.—Cywydd wedi ei er ar- graffu. Y mae'n farddonol a chryf. Rhed y wawr ar hyd ei wedd- Adail oesol o dlysedd." Macwy'r Maes. Barddonol eto. Dyma gyweirnod y bardd hwn: Fangre chware bore byd- Wrth gofio hiraeth gyfyd. Hen Gloddiwr. Efallai nad mor I farddonol a "Macwy'r Maes," ond mwy cynnwysfawr. Wele ei gwpled olaf: Sai 'n dw i'w gloddiwr di-glod: Ca ber gwsg o'i bur gysgod. Wele gwpled arall: Caer dirion llesg grwydryn llwm Rhag gwarthrudd a rheg gorthrwm. Ar y cyfan, credaf mai eiddo "Hen Gloddiwr yw'r wobr. PRYDDEST. BACH DY LWYTH I WRTH Y SER." Daeth naw o bryddestau i law; y j rhan fwyaf o honynt yn dda; ac nid gorchwyl cain fu penderfynnu ar y goreu. Cymrais yn ganiataol fod gan I bojb bardd hawl i ddilyn ei gwrs ei hun gan fod y testyn yn weddol ben-agored. ) Chwilio am y darn mwyaf grymus a pherffaith o farddoniaeth oedd fy j nhasg. Wrth gwrs, rhaid i'r darn hwnnw ddal perthynas drwyddo a'r testyn gosodedig. Seren Fore.—Mae hwn, fel llawer ereill, yn defnyddio ffurfiau gweinion I i'r ferf, megys, cerdda yn lie cerdd ac ysgrifenna ffiamiau yn lie fflamau. Mae hefyd yn defnyddio gor- mod o enwau personau fel Christmas Evans, Jones, Talsarn, Gomer, Owen Thomas, ets. Er hynny, mae ganddo lawer o bennillion da. Llais o'r Mynydd.-Mae gan hwn ambell i ymadrodd anhapus, fel: Liniaru clwy y loes." Ac nid wyf yn hoff o iaith fel y canlyn: Uwch pinaclau ymwybyddiaeth, Seren addysg a i'w thaith, Ar fynyddau byw athroniaeth Mae'n rhoi goleu ar y gwaith." Ac y mae llawer pennill o'r fath yn y bryddest hon. Gwynt peiriannol yw peth o'r fath; nid awelon naturiol yr awen. Bugail y Mynydd.—Wele bennill o'r bryddest hon: Rho dy nod uwch glas y nefoedd, Gwisg amb danat fantell cawr, Penderfynna fod yn wron Gormod sydd a'u nod i lawr; Nofia'r eigion, cama'r bryniau, Dod fynyddoedd dan dy draed; Mynna gyrhaedd nod dy fywyd Er it' golli peth o'th waed." Fe sylwir ei fod yntau yn defnyddio mynna yn lie myn. Mae'r pennill yn engraifft deg o'r oil o'r bryddest. Wrth y Ser.—Pregethu yw profedig- aeth hwn, a chrwydro weithiau oddi- wrth ei destyn. Ysgrifenna Trymed ei lwyth yn He Drymed ei lwyth," etc. Nid wyf yn hoffi'r arddull hwn o farddoni: Ymgrymu fyth mae llwythog natur dyn Wrth droed esiampl yn ei gwisgoedd cun." Er hynny, amlygir cryn lawer o allu yn y bryddest hon. Egwan.—Arddull chwyddedig; defn- yddia ormod o eiriau sydd bellach yn anarferedig, hyd yn oed mewn awdla-u. Eco'r Dyfnder.—Wele bennill cyntaf hwn: Drwy dywyllwch daearoldeb a chys- godau nefau mudion, Yn ymsymud yn ddiaros ar eu cyfrin lwybrau meithion Mae bwriadau hen yr arfaeth a'r tragwyddol ddrychfeddyliau Sydd yn arwain oeBau'r ddaear o'r caddugawl nos i'r borau. Dyna'r mesur drwy'r bryddest. Y mae'n gref ar y cyfan; ond dipyn yn chwyddedig. Gyda llaw ni chaniateir y ffurf borau, ond bore yng Nghymraeg y dyddiau hyn. Tueddir fi i gredu, hefyd, nad yw'r bryddest yn hollol wreiddiol. Hanner gair i gall-fel yr Eco." Gobaith Da.—Pryddest wedi ei har- graffu a llawer o brydferthwch ac o feddwl ynddi. Er hynny, anurddir hi gan ambell i linell drwsgl, megys- Bydd goleu hyd y bachau'n dod i lawr." Ac nid wyf yn hoffi'r arddull yn y llin- ellau am fasnach: A phob masnachwr yn sicrhau ei lwyth Uwchlaw cymylau twyll a hoced oes," etc. Xid barddoniaeth yw ymadroddion o'r fath yna. Pleiades. Barddonol; ysgafn a melus; ond defnyddia ambell i ym- adrodd gwan, megys adanedd syw neu gwna ambell i wall gramadegol:— ^Ymddolena—ei ofid yn," etc. Wrth gwrs, nis gall gwrthrych fod ar ol berf fel ymddolennu. Siluriad. Pryddest farddonol; a llawer o nwyf a nerth ynddi. Mae ei hiaith yn fwy difrychau, ar y cyfan, na'r eiddo un o'r lleill. Er hynny, defn- yddia'r ymadrodd: Y freuddwyd dlos." Agwedd gymdeithasol y testyn mae hwn wedi gymryd; a rhyddid y gwan yw testyn ei gan; rhyddid yw'r-seren wrth yr hon y mae'n gofyn i'r tlawd a'r gorthrymedig fachu eu llwyth. "Mae brenin heb ei ddeffro ymhob caethwas," dyna ysbrydoliaeth ei gerdd. Ar y cyfan, teimlaf mai eiddo Silur- iad yw'r mwyaf barddonol o'r oil bryddestau a ddarllenais. Ac er nad yw lawer ar y blaen ar ryw dair neu bedair eraill, teimlaf mai efe y tro hwn biau'r gadair a'r wobr. (I barhau.)