Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
9 erthygl ar y dudalen hon
Ieuan ap lago a'i Gydoeswyr…
Ieuan ap lago a'i Gydoeswyr I GAN BRYNFAB. Dro yn ol cefais nodyn oddiwrth eich gohebydd diddorol, Josiah Jen- kins, ynghyd a chrybwyllion am Shakespear Eglwysilan, Ieuan ap Iago a Thwm Gilfynydd. Crybwyllai am gan o eiddo Ieuan ap Iago, a fu yn fuddugol yn Gelligaer yn 1845. "Can Ddigrif," ar ddull ymddtddan rhwng gwragedd y cybydd a'r medd- wyn. Ymddengys fod y gan yn 18 pennill. Dyma ddau o honynt GWRAIG Y CYBYDD. Dydd da it wraig wyneblwyd, A welwyd gynt yn lan, Yn awr mae'th wedd mor welw Nes tynnu sylw Sian; Cest newydd trist er gofid, Ond odid ar dy daith, A ydyw'th wr, er gorthrwm, Tan godwm yn y gwaith? GWRAIG Y MEDDWYN. Dim, dim o'r fath ysywaith, Nis daeth i'm cydmar dig, 'Rwy'n credu hyn yn gadarn Mae yn y tafarn trig; O'i achos ef mae'n galed I'm gweled, wyf yn gul, Mae'n yfed er fy ngofid Yn solid ar y Sul. Mae y gan yn nodweddiadol iawn o ganeuon gwerinol y cyfnod hwnnw. Nid oes llawer o loewder ar gelfyddyd na iaith caneuon yr hen feirdd gwledig driugain a deg o flynyddoedd yn ol. Ond yr oeddynt yn ateb yr oes honno yn well na chaneuon y beirdd clasurol. Yn Eisteddfodau y cyfiod hwnnw, yr oedd y beirdd yn adrodd neu yn canu eu cynyrchion, a dyna oedd yn creu y fath ddiddordeb ynddynt. Yn ein dyddiau ni nid yw y gwyddfodolion yn cael clywed nemor o ddim o'r cynhyrchion sydd yn cael eu dyfarnu yn oreu, ac nid oes ond prin amser nac amynedd gan neb i wrando beth ddywed y beirniaid am danynt. Mae yn wir fod llawer o'r beirniadaethau yn cael eu cyhoeddi yn y gwahanol newyddiaduron, ond ychydig, y tuallan i'r ymgeiswýr, sydd yn cael addysg na mwynhad trwyddynt, am nad ydynt yn ddigon llengar i roi eu ceiniogau am y newyddiadur. Ond yn nyddiau yr hen feirdd yr wyf yn son am danynt, yr oedd yr Eisteddfodwyr yn cael y pleser o glywed yr oll-y rhai buddugol, a'r anfuddugol, a byddai llawer o darn yn aros ar gof am flyn- yddoedd. Tua phymtheg mlynedd ar hugain yn ol, cenid llawer o ganeuon yr hen Shakespear ym mhlwyf Eglwys- ilan, ond ni wn ond am un sydd yn fyw heddyw i roi ambell done arnynt. Mae Josiah Jenkins yn teimlo mwy o ddiddordeb na llawer yn yr hen gan- euon hyn, am ei fod yn briod a gor- wyres i'r hen fardd o'r Groeswen, merch i frawd y beirdd Gwilym Elian a Charnelian. Yr wyf wedi holi lawer gwaith am lyfr yr hen Walter Coslett Shakes- pear "Cell Llawenydd," ond hyd yn hyn yr wyf wedi methu taro fy llaw arno. Y mae yn Llyfrgell Caer- dydd, ond mae Ifano a'i grafangau arno y fan honno, fel nas gellir ei gael y tuallan i'r muriau. Ond yn ei nodyn dywed Josiah Jenkins ei fod wedi ei gael mewn ffermdy ar Fynydd Eppynt. Ni fyddai allan o le i'r cyfaill anfon ambell gan o'r llyfr i'r "Darian. Yr wyf yn sicr y byddent yn dderbyniol iawn gan liaws o'ch darllenwyr. Holai y cyfaill am fan genedigol Twm Gilfynydd. Bardd gwych oedd Twm, a medrai wneud englyn gwych yn ogystal a thriban a phennill. Efe bia y triban hwnnw:- "Tri pheth sy'n anawdd hynod, Byw'n sobr lie bo diod, Nabod merch wrth wel'd ei gwen, A thwyllo hen frithyllod." Dywed Josiah Jenkins ei fod wedi cael allan mai mewn ffermdy o'r enw Tycanol y ganwyd ef, ond nid yw yn sicr ai Tycanol gerllaw y Groeswen yw hwnnw, a dyna paham yr holai yn ei nodyn. Na, nid yno y ganwyd ef. Mae y Tycanol lie ganwyd y tribanwr ym mlaen Cwm yr Aber, uwchlaw Senghenydd. Mae y ty yn adfeilion, er cyn cof gennyf fi, ond mae yno feudy o hyd yn aros. Saif rhwng ffermdai Craig yr Hufen a'r Garn Foel. Nid wyf yn gwybod ymha le y bu Twm Gilfynydd farw, nac ymha le y claddwyd ef. Os enfyn Mr. Jenkins at Mr. D. Nicholas, Cofrestrydd, Llanfabon, ca wybod yr holl fanylion am dano, oherwydd mae ganddo ef bapyr wedi ei ysgrifennu ar yr hen brydydd, a chredaf ei fod wedi ei ddarllen o flaen rhai o gymdeithasau yr ardal. Yr oedd Twm yn gymeriad amryddawn iawn. Yr oedd yn ganwr gwych gyda'r tannau, ac yn ddawnsi- wr medrus—pan oedd dawnsio mewn bri yn yr ardaloedd cylchynol.
Advertising
ALWAYS WELCOME The Housewife who has i t BLANCH'S Cream Puddings is never at 1 loss about the sweets course. A dainty and delicious dish—looks and tastes like cream. A penny packet makes a pint. ANY GROCER WILL SUPPLY t Camberwell, London, J AND st. Peter's Street. Cardiff.
Llith o Abertawe. )
Llith o Abertawe. ) GAN TALNANT. j I CAPEL GOMER. Nos Sul, Gorff. 26ain, cynhaliodd Eglwys Capel Gomer, Abertawe, wasanaeth coffa i'w diweddar weini- dog, Dr. Gomer Lewis. Yr oedd y capel wedi ei wisgo ag arwyddion, galar, a'r gynulleidfa yn gorlenwi yr adeilad. Nid oedd ond un sedd wag, ac yn honno yr arferai Gomer eistedd. Gwasanaethwyd gan y Parch. Wil- liam Jones, Ystalyfera, a thraddododd bregeth alluog a theimladwy. Wedi'r bregeth traddodwyd anerch- iadau gan yr Henadur Ben Jones, Cynghorwr John Lewis, a'r Bonwyr W. H. Jones, Philip Jenkins, Harry Davies, W. E. Rees, John Rees, a John Evans. Derbyniwyd llythyrau yn datgan cydymdeimlad oddiwrth yr eglwysi I canlynol :—Bethesda, Libanus, Phila- delphia, Peniel, Abertawe; Aberavon a'r cylch; Castellnewydd-Emlyn, Dafen, Siloam (Killay), a llawer eraill. Estynnodd yr amryddawn Crymlyn, Llansamlet, yr isod dros y bwrdd i gymrawd yn Mrawdlys Abertawe y dydd o'r blaen:- "Na wna i ti angylion, Na duwiau chwaith o ddynion; Onid anghlod gormod clod? Ansyber gormod sebon. Nid morfil pob pysgodyn, Nid eryr pob aderyn, Nid cawrfil pob morgrugyn, Na gwron bob gwybedyn. MABINOGION ABERTAWE. Ymweliad a Monachlog Nedd a The ym Mharcyderi gyda'r Henadur Jordan. Aeth Mabinogion Abertawe ar grwydr am y pummed tro yn ystod yr haf presennol dydd Iau, Gorff. 23ain. Hon oedd y grwydr bwysicaf yn ystod y tymor, am ein bod o dan wahoddiad i ymweled a Pharcyderi i gael te gan yr Henadur a Mrs. John Jordan, Llan- samlet. Hen Fonachlog Nedd oedd nod y grwydr y tro hwn, ac er fod glaw man yn disgyn yn drwm a niwl yn gordoi y tir, cwmni lion a lluosog ymgvfarfu yn ngorsaf Abertawe er- byn 2 o'r gloch y prynhawn. Toc- ynnwyd i orsaf Sciwen, a chyfarfuwyd a-ni yi y Fonachlog gan yr Henadur. Ymgynhullwyd ya yr ystafell eang, lie yr arferai y Mwnc ddiwallu ei anghenion ac a elwid ganddo "The fectory." Yn ffodus yr oedd yno nifer o feinciau, fel y gallwyd eistedd yn gysurus i wrando ein Hathro, y Br. D. Rhys Phillips, F.C.A., yn roddi braslin o hanes yr hen sefydliad, a chafwyd ymgom ddifyr ar y diwedd. Wedi diolch am yr araith, a'r glaw erbyn hyn wedi peidio, awd oddiam- gylch i edrych a chwilota y "mannau gynt lie bu'r gan a'r addoli. Yn y flwyddyn 1490, ar y Sulgwyn, cyn- haliwyd Eisteddfod fawreddog yma pan oedd Lleision yn Abad arni, a chanodd Lewys Morgannwg, "Awdl i Abad ac Abaty Nedd, er dysgu yr hen fesurau i'r beirdd ieuainc. Dy- fynnwn a ganlyn o'r awdl yn dis- grifio yr adeilad yn y cyfnod a nod- wyd:- "Erfai mae ar wydr arfau 'mherodion, Arfau Nen olau yn freninolion, Ar fwd sy ogylch, arfau t'wysogion, Arfau Nedd gannoes ar faltl nadd gwynion, Arfau gwyr gorau dan goron-Harri, A muriau'r Eglwysi o'r marmor gleision. Y nen fawr uchel yn y Nef wreichion, Goruwch yng ngoiwg archangelion, Y llawr i bobloedd holl wyr Bablon, Obry a weithiwyd a main brithion; Y Clych, a'r Menych, a'r mwynion- moliant Mynych ogoniant Meneich Gwynion. Dyma Lys eilmodd i Demi Salmon, Neu gaerau Rhufain goror afon, Menychlys a Llys Lleision-sy gyf- uwch, A'i Ffreutyr sy uwch na Phreter Sion. Y mae 400 o flynyddau a thros er pan ganwyd yr awdl, a dim o'r gogon- iant ar arddunedd yn aros-dim ond y plisgyn yn unig, ond dengys hwn fod yr hen adeilad wedi bod yn un urddasol, ac dni dywed Leland am dano ei fod "the fairest abbey in all Wales. Wedi treulio peth amser i rodio oddiamgylch, cychwynwyd tua Pharcyderi, taith milldir a hanner, a'r haul yn awr yn euro'r cymyl ac ar- wyddion am hwyrnos teg a dymunol. Cafwyd Mrs. Jordan a nifer o'i ffryndiau yn ein disgwyl, a bwrdd huliedig o foethau dewisol i'n diwallu. Nid yw yr Henadur a Mrs. Jordan byth yn fwy hapus na phan yn croesawu cyfeillion fel hyn, a chwmni dedwydd a pharablus eisteddodd gylch y bwrdd y prynhawn hwnnw. Gofynnwyd bendith gan yr hyfwyn Ficer o Lansamlet, a wedi gwneud cyfiawnder a'r danteithion cafwyd areithiau a phenhillion difyr yn dat- gan ein teimladau tuag at Benaeth- iaid Llys Parcyderi. Llywyddwyd gan Mr. D. Rhys Phillips, yr hwn a ddywedodd Ar ddiwedd rhodio dedwydd, 0 lan y mor i'r mynydd, Peth melus iawn yw bwyta pryd Yn hapus gyda'n gilydd. Mae cylch y Mabinogi Yn hoff o Barc-y-deri, Can's yma'n lew ar feili glas, Cant borfa fras i'w porthi. Y llynedd cafwyd brechdaff, A phrofi'r ddengar "Logan"- Ond coron aur uwchben pob moes Oedd croeso'r teulu Jordan. Hir oes i'n lion gyfeillion Sy'n uchel fri'n cvmdogion, Sirioli'r wlad a'r llawnder mwyn Sy'n swyn i'r Mabinogion." Galwyd ar y Brawd J. Lovat Owen, Y.H., i gynnyg diolch am y croesaw, yr hyn wnaeth yn ei ffordd ddifyr, a rhaid fel arfer oedd britho ei sylwadau ac ami stori ddoniol. Eiliwyd gan Olygydd y "Cambria Daily Leader "—y Bonwr J. D. Wil- liams-mewii araith Saesneg. Yr oedd yn flin ganddo nad oedd ei Gymraeg yn ddigon rhigl iddo siarad ynddi. Yr oedd wedi clywed llawer o son am garedigrwydd Parcyderi, ond o hyn allan gallai siarad oddiar brofiad, ac ni synnai fod cymaint son wedi bod gan y Mabinogion am eu croeso yno flwyddyn yn ol. Siaradodd y Bonwr John Meredith hefyd yn nodweddiadol o hono'i hun am y teulu parchus. Yr oedd yn eu hadnabod er's blynyddoedd lawer, ac wedi eu cael bob amser yn llawn o'r caredigrwydd Cymraeg. Syml a di- rod res oeddent yn fwynhau y pryn- hawn hwnnw. Dywedodd Talnant fel hyn:- "Pan fyddo Parcyderi I'r bardd yn destyn can, Mae'r awen arno'n gwenu, A'u sel yn mynd ar dan, A dylif o atgofion Melusber ddaw yn ol Am groeso'n caredigion, Fel llu o flodau gwynion Yn hulio gwyrddlas ddol. I Ar drothwy Parcyderi* Mae awgrym byw i'w gael Fod yma yn trigfannu Olynwvr Ifor Hael; A nmnau'r Mabinogion A gawn o'r croeso pur, Ac aros wna'r atgofion O'u caredigrwydd tirion Yn ein mvnwesau'n hir." "Croesaw" ar y mat yn y porth. Siaradwyd hefyd gan y Bonwyr D. Spurrell Davies, W. P. Williams, William Llewelyn, D. T. Higgs, Brith- yll Tawe. Un o wahoddedigion yr Henadur i'n cyfarfod oedd "Eilir Mai," a darllenodd nifer o benhillion hapus o blith y rhai y dyfynnwn a ganlyn "Beth sy'n well na chwmni llawen, Rheiny' i gyd yn feib yr awen, Ac yn caru'n gynnes galon Draddodiadau'r Mabinogion? Pie ceir croeso gwell i Gymry Nag ym mhalas Parcyderi? Ynddo'n arnlwg fe geir symlrwydd Wedi'i wau mewn caredigrwydd. Pie ceir Cymro yn fwy diddan Na'r di-falch Henadur Jordan, A'i gymhares fwyn, ddirodres? Meddant ar ddwy galon gynnes. Fabinogion Abertawe, Teimlwch yma fel pe gartre', Dawnsia llonder eich calonnau, Fel haul-belydr ar eich gruddiau. I chwi'ch dau am garedigrwydd, Am adloniant a serchogrwydd, Cyd-ddiolchwn, gan ddymuno Cwrdd fel hyn yn fuan eto. Un arall o ffryndiau y teulu alwyd i siarad oedd y Bonwr Rees Llewelyn, hen gyfaill oes i'r Henadur, ac yn I llawn direidi plentyn, a phan godo ar ei draed i siarad sicrheir dogn hel- aeth o chwerthin iachus, ac felly y bu y tro hwn. Canwyd VCan Grwydro'r Mabin- ogion gan Eilir Mai, ac ymunodd y cwmni yn y cydgan, ac yna cododd 1 yr Henadur i ddiolch am y diolchiadau. Yr oedd yn dda ganddo ef a'i briod roesawu Mabinogion Abertawe y waith hon eto. Nid oedd dim a garai'n fwy na chwmni siriol a gwlatgar fel y Mabinogion. Yr oedd yn gwerth- fawrogi eu teimladau da, a chan ei fod wedi ei anrhydeddu a chadair y Cym- rodorion am y tymor nesaf, byddai y teimladau hynny o fantais iddo i lanw'r swydd i foddlonrwydd. Cafwyd gryn ddifyrrwch drwy i'r "BeiIi Glas" ddarllen nifer o ffug frysnegesau oddiwrth gyfeillion oedd yn methu bod yn bresennol, megys Mr. D. Morlais Samuel, Dr. Vaughan Thomas, Mr. J. D. Jones, Dilwyn, etc. n mhlith y gwahoddedigion yr oedd Ehedydd Samlet, Br. Lewis Jen- kins a Mrs. Jenkins, Lonlas; Mrs. Jenkins, Llansamlet; Mrs. D. Rhys Phillips, Abertawe; Mrs. D. t. Llewelyn, Abertawe, a'r Mabinogion W. R. Jones, D. Gibbon Lewis, etc. Ar wahoddiad yr Henadur ymwel- wyd a'r gerddi blodau a ffrwythau, a chafwyd profi o'u cynnwys yn afalau, eirin mair, etc., a phob un ei flodyn yn ei got. Awdurdodwyd ni gan yr Henadur i ddinoethi'r llwyni eirin mair o'r gweddill o'u ffrwyth, a'r mwyaf dyfal yn gwneud hynny oedd Eilir Mai a'r Beili Glas, wrth ei weled yn cyflwyno iddo enw newydd, "Yn wyneb haul a llygad goleuni," meddai, "ti a elwir mwyach wrth yr enw "Eirin Mair. Gobeithiwn y gwna Eifionydd sylw o hyn, ac y gwna y peth yn hysbys oddi- ar y "Maen Llog" yn Eisteddfod Bangor. Ymgasglwyd cyn ymadael wrth y ty, a chanwyd yn galonnog a hwylus, "Hen Wlad fy Nhadau. Siglwyd dwylaw-a chyda thair gwaith tair, cyfeiriwyd tua'r orsaf ac adref —"——
Apel at Gymru Wen. I - I
Apel at Gymru Wen. I I GAN Y GWIR ANRHYD. D. LLOYD GEORGE, Canghellor y Trysorlys. Mewn trefn i anfon ein hieuenctyd o ganol eu goruchwylion cyffredin i amddiffyn diogelwch ein tir, rid gor- mod ga' genedl heddyw un aberth nac ymdijech. Dyledswydd pob mab a merch a adewir ar ol ydyw ymarfer, gyda chymorth Rhagluniaeth Duw, bob gwroldeb ac arafwch; dyna yn unig all ein cysgodi rhag canlyniadau gwaethaf rhyfel. Mewn sobrwydd a hunanbarch meddiannwn ein heneid- iau, fel y byddom ffyddlon i Dduw a'n gwlad, ac o wneud hyny fe leddfir min dioddcfaint i weiniaid y tir. Heddyw, mewn parchedig ofn a di- frifweh, gadewch i ni osod at ein calonnau dair dyledswydd bwysig — Y ddyledswydd gyntaf ydyw peidio bod mor ffol a llesteirio ymdrechion y Llywodraeth i gadw yn ddisigl gyflwr ariannol y wlad. Nid yw cyfoeth ddoe wedi ei gyffwrdd. Nid oes neb eto yn dlotach; er hynny, os y mynn pawb droi ei eiddo yn aur bathol ni ddichon dim ond dinistr disyfyd ein goddiweddyd. Dygir busnes rhai o brif genhedloedd y byd ymlaen yn amser heddwch gydag arian-nodau, heb aur bathol yn weladwy o gwbl. Heddyw y cwbl ofynnir gennym yw peidio hawlio aur, eithr yn hytrach talu a derbyn tal mewn nodau ac arian. Y nile aur bathol fe roddir i bawb arian-nodau; fe wna'r arian- nodau hyn y gwaith a wneir yn gyffredin gan aur bathol, a bydd yr aur yn rhydd i ymladd wrth gefn ein milwyr frwydr arswydus ein rhyddid. Dynion ac aur ydyw anghenion anheb- gor y foment. Os yw nodyn mor werthfawr a sofren, ac os y cyflawna holl wasanaeth arferol sofren, os y ca ei dderbyn a'i newid pa le bynnag y cynhygir ef o fewn y Deyrnas Gyfunol, yna ynfydrwydd a llwfrda anhcilwng o bobl yn ofni Duw ydyw coledd rhagfarn gul i rwystro'r genedl yn nydd ei hing. Defnyddied pob dyn, gan hynny, yr arian-nodau, ac felly cynorthwyed i'w dodi mewn cylch- rediad. Yr ail ddyledswydd ydyw peidio prynu un amser fwy o ymborth nag sydd raid wrtho ar y pryd. Y mae prynu llawer yn chwyddo'r galw, a thrwv hynny yn codi'r prisiau ymhell uwchlaw'r safon gyffredin; felly liwyr lethir y gwan rhwng dau bwn cyflog Ilai a pKrisiau uwch. Pender- fyned pob Cristion y Sabath hwn i ymatal rhag un gwastraff pechadur- us, ac i beidio estyn ei law o ddydd i ddydd at fwy na'i raid o gyfoeth y genedl. Y Drydedd Ddyledswydd: Ym- j dreched holl gyflogwyr llafur hyd eithaf eu gallu i gadw eu dynion mewn gwaith. Newyn ddilyna ddiff yg gwaith, a gwae a gofid ar y plant di- j niwed. Ni ddylai un gwaith, cyhoedd- us na phreifat, sefyll os y gellir mewn unrhyw ffordd ei gario ymlaen. Dech- reuer gweithio ar welliantau cy- hoeddus, terfyner gweithio "over- time er mwyn cymeryd ychwaneg o ddynion i mewn. Gwell i bawb weithio amser byrr na bod llawer yn ddi waith. Gyda chyflog bach gellir sicrhau angenrheidiau prin bywyd, heb gyflog o gwbl nid oes yn aros ond diraddiad cymdeithasol a dinistr. A wna pob cyflogydd, gan hynny, gymaint a hyn o anrheg a'r wlad peidio troi yr un gweithiwr o'i was- anaeth tra y gall trwy ddyfais ei gadw, a llunio cyfle i gyflogi ychwan- i eg o ddynion? Ar lafur y bydd byw'r genedl yn amser heddwch; ac ar lafur ac aberth yn un unig y gellir ei chynnal yn nydd rhyfel. I Ni wyddys eto yn Rhagluniaeth ddoeth y Goruchaf beth fydd diwedd y rhyfel erchyll hwn; er hynny, bydded i ni a orfodir i aros gartref ar y tir, yn y lofa, yn y chwarel, gyflawni'n j ffyddlon y dyledswyddau uchod yn yr un ysbryd dewr a hunanaberthol ag y feddianna ein brodyr ar faes y frwydr. D. LLOYD GEORGE. I ===== I
Nodiadau ar Lyfrau. t
Nodiadau ar Lyfrau. t Esboniad ar yr Efengyl yn ol Mathew, yn ddwy gyfrol, y cyntaf gan y Parch. Charles Davies, Caerdydd, j a'r ail gan y Parch. Charles Davies ) a'r Parch. D. Powell, Lerpwl. Nis • gallai enwad y Bedyddwyr gael dau mwy cymwys i ysgrifennu esboniad ar yr Efengyl hon. Y maent yn adna- j byddus trwy Gymru, nid yn unig fel pregethwyr, ond fel dynion o feddyliau j craff, a llenorion medrus yn ogystal. Ceir yn y gyfrol gyntaf Ragarweiniad manwl yn trin ar bob cwestiwn o bwys a gyfyd ynglyn a'r Efengyl hon. Mae'r cyfrolau hefyd wedi eu troi allan yn hynod o ddestlus. Ceir hwy am swllt yr un, gyda blaen-dal oddiwrth y Parch T. Humphreys, Blaenllechau, Rhondda.
Nodion o Dreforis. I
Nodion o Dreforis. Nid yw gweithfeydd ein tref yn mynd yn eu cysondeb arferol ar hyn o bryd. Yn ol tystiolaeth y rhai sydd yn gwybod nid yw arwyddion mas- nach yn edrych yn ffafriol. Dynion yng ngrym talent, ymroad a chynhil- deb sydd yn perchnogi gweithfeydd mawrion Treforis. 'Dymunol yw gwy- bod a gweld eu bod yn cofio yn llwyr iawn y graig y'u naddwyd o honi, heb orfalchio yn eu llwyddiant na cholli golwg ar fudd eu cyd-ddynion. Ni chadd llwyddiant eu lladrata o'u natur dda, ond ei datblygu yn hytrach. Y mae hyn yn ami yn cyfrif am yr ym- drech wneir i gadw y diwydiannau i fynd yn gyson. Dymunwn am i fen- dith oreu Rhagluniaeth aros gyda dynion fel hyn-eu llwydd hwy yw llwydd pawb eraill. Meibion wedi codi o'r werin yw ein cynghorwyr, ac yn fwyaf ami o Epil, Ach, Gwehelyth, a Chyff o Dreforis. Da gennym eu gweled ar y blaen mewn gallu a bus- nes ar y bwrdd a'r Cyngor. Tref Ym- neillduol yw Treforis. Gwelir hynny dim ond edrych ar eu llu capeli hardd'. Er i'r Eglwys Wladol fod yma—fel mewn mannau eraill o flaen pawb- wedi colli y bobl y mae. Gwir ei bod wedi vsgwyd llawer o'r llwch yn y blynyddau diweddaf hyn—yn wir, y mae wedi'deffroi o gysgu. Cysgu yn hir a wnaeth a gwerin Cymru a'i gadawodd. Daw ei "rhyddid cu" yn fuan. Adeg yr Ysgolion Sul i gael eu gwleddoedd te blynyddol yw hi yn awr yn ein tref. Ac nid oes olygfa harddach ar y ddaear na gweld plant Ysgolion Sul Cymru yn troi allan- gannoedd lawer o honynt—ar eu dyddiau gwyl. Plant y werin yn cael eu dwyn i fyny yn ofn, yn addysg, ac athrawiaeth yr Arglwydd. Na wawried v dydd byth i Ysgol Sul Cym- ru golli ei bri. GYMRU? Yn dy ymdaith cofia'th grefydd, Ti ai'n genedl wan, Heb i'r "arch ar ysgwydd ufudd Ddilyn i. bob man; Dos i'th goleg gwych a'th ysgol Hyd dy lwybr cul, Pan fo'th radd a'th deitlau'n hudol, Cofia'r Ysgol Sul. Carmel, rreforis.-Nos Sul, Gor- ffennaf 19, cyflwynodd y gweinidog 45 0 dystvsgrifau i blant yr Ysgol Sul oedd wedi mynd trwy arholiad Y sgol Sul y Cyfundeb yn llwydd- iannus. Daeth dwy o wobrwyon y Cyfundeb i Y sgol Sul yr Eglwys uchod. Sul a Llun, Gorffennaf 26 a'r 27, cynaliodd yr eglwys uchod ei chyfar- fodydd pregethu. Gwasanaethwyd gan y' Parch. D. J. Lewis, B. A., Tumble. Yr oedd y cyfarfodydd yn wledd ac yn llwyddiant ymhob ystyr. Y Parch. W. Enil,n Jones.Heb fod yn gwella cystal ag y dymunem o lawer y mae Mr. Emlyn Jones. Y mae ar y cyfan yn weddol rydd o boen, ond nid yw yn ennill nerth cystal ag y dymunid. Daeth i'r oedfa y nos Sul o'r blaen am ychydig funudau. Dyw- edodd ychydig eiriau yn datgan y posibilrwydd ei fod efallai yn eu mysg am y tro diweddaf, a theimlai pob un o'r dyrfa fawr fod deigryn ar ei rudd. Y mae eghvys y Tabernacl yn dal ei gafael yn dyn yn ei hen weini- dog annwyl o hyd, ac ni wna ollwng hyd nes gorfod. Rhagbryd yr Uchel Sirydd.-Cyn- haliwyd yr uchod yng Ngwesti Metro- pie Abertawe. Yr oedd yn bresennol Mr. G. H. Strick, yr Is-Sirydd; J. E. Strick, y bar-gyfreithiwr, y cyfreith- wyr ac ereill. Cynhygiwyd iechyd yr Uchel-Sirydd gan Mr. G. H. Strick (dyn-blaen y prif-reithwyr). Dywedodd fod swydd yr Uchel-Sirydd yn un o'r rhai mwyaf anrhydeddus vn y deyrnas, a theimlir yn sicr na fyddai i'r safle uchel ddioddef mewn unrhyw fodd oddjar law Mr. Davies. Fel ei dad o'i flaen yr oedd yng ngofal Mr. Davies rai o weithfeydd alcan mwyaf y De. Nid yn unig hynny yr oedd Mr. Davies wedi gwneud ei ran yn gymdeithasol i wella ei gylch, ac yn hyn y mae wedi cael cynorthwy sylweddol gan ei briod, Mrs. Davies. Cydnabuwyd y cyn- hygiad mewn cymeradwyaeth a chyd- nabyddiaeth gerddorol. Yr oedd Mrs. Davies yn gynwysedig yn y diolch. Gwnaeth yr Uchel-Sirvdd araith bwr- pasol wrth ateb. Dyledus yw cofio taw Mr. Davies yw y cyntaf ym Morgannwg i ddewis Caplan yn Ym- neillduwr. Cyfeiriodd Mr. Davies at ymddygiad mawrfrydig Ficer Aber- tawe tuag at ei (;aplan, y Parch. J. /T. Davies, M.A., B.D., Bingley (un o blant Tabernacl, Treforis), trwy estyn iddo bob groesaw i gymeryd rhan yn y gwasanaeth yn vr eglwys. Rhoddi anrhydedd arno ei hun ac ar ei eglwys oedd y Ficer trwy ym- ddygiad felly, yn enwedig yn ei ber- thvnas a dyn fel y Parch. J. T. Davies. Cyfeiriodd yr Uchel-Sirvdd taw tueddu at uno galluoedd crefyddol v wlad a i-iieithiii-i y teimladau goreu y mae ymddygiad felly.
ARGRAFFWAITH. I
ARGRAFFWAITH. I Am bob math o Argraffwaitb ymofyner yu Swyddfa'r "Leader" a'r I oarian," 19 Cardiff Street, Aberdar.
Tipyn o Bopeth o Bontardawy.
Tipyn o Bopeth o Bontardawy. Dydd Mercher, Awst y 5ed, enillodd Cor Cymysg Pontardwy yn Eisteddfod Tregaron. Yr arweinydd oedd Mr Dd. Thomas, relieving officer. Yr un dydd, a'r un Eisteddfod, enillodd Cor Meib- ion Pontardwy yr ail wobr (Treorchy gafodd y flaenaf), arweinydd hwn oedd y brawd David Daniel, ac nid Ben Davies, fel y dywedai y South Wales Daily News. Llongyfarchaf y ddau gor a'u harweinyddion ar eu buddugoliaeth. au. Yr un dydd daeth nodyn o Ogledd Cymru fod y Parch. Llewelyn Bowyer, gweinidog Danygraig, wedi enill Cadair Farddol Eisteddfod Newmarket y Llun cyntaf o Awst. Yn ol pob arwyddion mae proffwydoliaeth "Bardd y Soco" yn dod i ben, a ehynllun ar droed i gwympo coed deri y cylch er gwneyd cadeiriau iddo. Uwch, uwch, UWCll- ach yr el, dringed i gadair angel." Swn y rhyfel sy'n y wlad o hyd, ac effeithia yn ofnadwy ar fasnach. Nid yw streics yn ddim at y rhyfel hon, a gweithwyr caled sydd yn dioddef ac i dioddef. yn arbennig y rhai oedd yn Dal llygoden a'i bwyta" pan yn gweithio. Mae ceffylau Glofa y Taren- ni wedi eu codi, ac ychydig o arwydd- ion bywyd sydd yn yr Alcandai cylch- ynol. Pa un ai ewestiwn arian ynte cwestiwn o fwyd a fydd hi 1 Fe ddylai y Llywodraeth ofalu fod bwyd at angen y werin, a gofalu na fydd i neb ddioddef mewn canlyniad i'r annibendod. Pan ddioddefir o herwydd streic, beiir y gweithwyr eu hunain am y ddioddef- aint, ond yn awr yr "upper tens" yw achos y ddioddefaint. Yr ysfa ddamn- iol sydd yn yr uwchafiaid am anrhyd- edd a chyfoeth sydd tu ol i'r gyflafan a'r dioddef sydd yn bygwth y gwledydd. Trueni na ellid rhoi yr achoswyr ar flaen magnel, a'u chwythu fel na welai na nef na daear mo honynt byth. Ychydig feddylia ardalwyr Pontar- dawy a'r cylch rai wythnosau yn ol y darostyngid y He a phabell baffio. Tru- eni yw meddwl fod dynion gyfrifant eu hunain yn Gristnogion, yn rhoddi "pob peth" o'r naill ochr os bydd gobaith elw. Mae'n wir fod ganddynt hawl i wneytf a fynnont a'u heiddo eu hunain, ond y cwestiwn yw a ydyw yn unol a'r hyn broffesir. Mae bod yn dafarnwr yn fy marn i yn beth digon gwael, er ei fod yn gyfreithlon yn ol deddfau Prydain, ond mae i ddynion proffesedig roddi lie i fwystfileiddiweh yn waelacft frth." Nos Wener, yr 31ain o Orffennaf, gwelwyd tyrfaoedd yn tyru at y babell oedd ar gae y Pontardawy Inn, i ym- ladd gornest, a chodid triswllt, dau swllt, a swllt am fyned i fewn. Cafwyd y babell yn Ilawn. Mae natur a dlben y babell yn llefaru eu hunain beth oedd natur y rhai fu ynddi. Gwelais amryw o heddgeidwaid o gylch y lie, a chaf ar ddeall fod dyrnu caled wedi bod yno. Edrychai rhai o'r gornestwyr wrth fyned yno yn go hunanol, a gellid meddwl eu bod yn myned i urddasoli yr ardal. Trueni na chai bechgyn ieuainc sydd yn arfer eu hunain i'r cyfeiriad yma dipyn o eli llygaid at eu dallineb. Ai dyma gynnyrch y gymnasiums y can- molid cymaint arnynt 1 Dadleuai rhai y dylai pojb dyn ymarfer ei hun yn y "fine art of self-defence," rhag ofn yr ymosodid arno ryw bryd. Atebaf y rhai hynny fel yma, "Pe bai pawb yn ymarfer, byddai y byd yr un fath a phe na bai neb yn arfer; ond nid oes gym- aint o tuedd at ymladd yn y rhai na ar ferant a'r rhai a arferant eu hunain ynddi. Mae pob ymarferiad yn dat- blygu tuedd i'r cyfeiriad hwnnw. Gwell felly yw i'r rhai a hoffant heddweh beidio ymarfer eu hunain i ryfela a gor- nestu. Bwriadai y gornestwyr gael atodiad o'u gwaith nos Sadwrn, Awst y laf, ond ni chawsant gefnogaeth, ac felly tynnwyd y babell i lawr. Diolen. Newidied bechgyn y menyg eu cyfeir- iad, a chwilied yr oil am waith ac ym- arferiad anrhydeddusach. BRUTUS.
Nodiadau ar Lyfrau.
Nodiadau ar Lyfrau. CELF ADDURN YSGOL SULIEN. Llyfr bychan pedwar tudalen ar hugain yw hwn gan Mr. T. Mathews. Neges hwn yw "symbylu argraffwyr Cymru i fynnu prif lythyrennau o nod- wedd Gymreig ar gyfer eu gwaith. Dvlai'n hargraffwyr ei ddarllen a thalu sylw iddo, oblegid hysbysir yma fod "angen deffroad y mhlith ar- graffwyr," "fel y byddo llyfrau Cym- reig ag ol celf argraffwr arnynt. Ymddengys i Ieuan ab Sulien ym- hyfrydu mewn ysgrifennu prif-lythyr- cnnau addurniadol, ac iddo greu ardull iddo ei hun, a dywed yr awdur fod "grym bywyd yn ei waith, y mae neilltuolion cenedl ynddynt-y neilltu- olion a ddatblygodd yn raddol a naturiol o amser boreuaf y genedl. Gwaith hawdd fyddai beirniadu Cym- raeg y llyfr, a'n syndod yw fod gym- aint o lediaith ar awdur mor gynefin a Chymraeg dillyn yr hen lawysgrifau. Dylai argraffwyr Cymru, er hynny, datu sylw iddo a dilyn esiampl yr ar- graffwr sydd eisoes wedi gwneud hynny, sef Mr. Hugh Evans, Swydd- fa'r "Brython."