Herald of Wales and Monmouthshire Recorder

W AUNGRON. [ Diwedd yr wrthno ddiweddaf cawsom y fraint o weled y milwr ieuanc, Tommy Evans, yn ol am dro. Mae Private Evans wedi ymuno a bydd in Arglwydd Kitt- hfyn ot-, ac y mae yn awr yn aros yn Basingstoke, yn barod i'r alwad i fyned trosodd i Ffranc. Nas Sul diweddaf, ar ddi wd y "cwrdd cwdrter" yn Sedon, canodd ein baxdd ieuanc, Tom E. Thomas, > n dhvs dawn iddo. Dyma fel y canodd y bardd:- Filwr iena.nc o Liwynberry, Rhoddaist glust i co gri dy wlad, A gadawtlisit arfau'r lota I driu arfau lli-aes y gad. Paid nnghofio Seion ddisglaer, Ifoff Zvrtrt-fle' Y?gol Sul, Acwrth rodio llwybr bmvydrau Cc>fia. gadw'r llwybr cul. Os i Ffrainc y cewch rich hnrwain, Os bedyddir chwi a than, Bydd gweddiau'r Seion yma. W ùdi myned yno 'ch bla'n. Cadwed Duw oicli pabell limiaidd Rhag bwledi'r cas, I Pwytiii dithau ar Ei 3.11u, Ar Ei riad, ar Ei ra-s. Cofia. am dy fam bryderus I' u'n dv drin cyn cerdded cam, Gwyl i a lithro i demtasiwu Rhag it' dom caion mam. Cofia -A-(,rgir bwtliyn gwvngalch, Cofia bryder aelwyd Jon- I Fydd yn wylo am y bachgen Sydd yn brwydro hwnt i'r don. ? Ap Dafydd. I > L ———

 jtN'??.aEs??t K ? ?a<? f LUN' HSAki^n   r? 1 wm immediateiy ?'.—e? the c0urse of the m t) disease and suard agshist ail ;'1 effects. It H B ?eaeea?Mmrveitousb.x'tng and tonic prop. $ g 9 M!s?r:s ,hres !Tmi-aal- r",ie" W CouahS, .5 Hoaraoness, BroncHitta, OiiJU R( 1 cuity of Breath j ng, !It It is very I colds, of BreathinL,4, It is very j$ I beneficial and has proved for many years a B boon and blessing to thousands of vuff-crer3. 1 REMËMBER I Neglected Coughs and k i Cokls frequently turn to Bronchitis, Asthma, n I etc., and are often the forerunner of that K 1 dreadful disea-Consumption. gE I Prices W1 and 2'3. of aU C?.etalrts and Store' B B 'l!mo;'o' popriet,, fs a W.Gatms I 0. DCAKIN ? HU6MES. S B ? THE INFLAMMATION REMEMSS 00.. || blaewavok, Maw. □EAICIN'S WO?ERFU? 4 ? FEV?R and INFLAMMATION REMEDIES AND PILLS 1/1!; and ??' of '? r!)t-6LO Chcmlts a.od :;torcs. rHE GREAT PAIN & DISEASE KILLERS 1/3 AND 2/6 DIRECT FROM:-— G. DEAKIN & HUGHES, 'he inflammation Remedies Cot. BIAENAVO  L UK ?Y auti f u 7 l k 6.l,5, '-up. Di,r- ,-ve, d .,t vvitli titill? wEeniNG c REE HI? "sow a monds an ? 3 Sue E| |     UOW ,till f"I-rt;er |ct&P,TUN6\ l ? r»rtious gaa\BB8 'a!?BM?r,nUU'?ST' ???\ ??o  ?H?itB??H.?W i Ct1 Beautifully em- LM ooo 1 ba.-sed, various ""CT c^e, **I de i^tis.Hali-mkd m ?, ..? ?-tri s.t-\ Tr ,u st be cleared.  IDO ti CIO' 6  '? ? ?O&t     ?S?R'??   ??TMmKKEa ?\!  ?? A f t, d "I, Fl:t? 4/3 Frame. < S!t.? R 7/OtS ? ..???????)? q CALL WIIMT WATC147/9 SJimai I 3p!en<Hdtimekeeperf| j   ?5*"S=3 MMW I MHabie keyless i „ movement. Strap in 1 j See. what you save! any Shade. Usually 12/6 j "HSAMUEL Watchmaker to the Admiralty. n 265, OXFORD ST., SWANSEA* Jr (Undor the Big Clock). 1% jU Also at Cardiff, Newport, Merthyr,etc. 7 ffyou cannot call, write for Free Catalogue ALLL tc H. Samwe t. "0 Market St. Manchbjtet I

PAHAM Y SYRTKiODD I Y CEDYRN? ——— (Gan Mr. W. Llewelyn Williams, A.S.) I Gwelsant mai drwy nerth arfau yr oedd Bismarck wedi llwyddo. Gwyddent ei fod wedi twyllo Denmarc, ac Awstria, a Efrainc,—ond eto yr oedd wedi llwyddo! Mwy na hyny: yr oedd yr ymherodraeth newydd yn ychwanegu'n feunyddiol at ei goiud a'i grym a'i dylanwad. Yr oedd iddi ci plia-rch ymysg cenh edloedd y ddae-ar; clyrrid llais yr Almaen yng nghyfrin- gyng.horau'r byd. Cwyn Treitsehke yn Ledpsig oedd:— flit poti, sydd etVn eidieu—Y Wla-dwr- iaeth. Nyni yw'r-unig bobl sydd heb gyf- raith gyffredinol, nas gall ddanion cyn- rychiolwyr i gyfarfody(lti y Pwerau. Nid oes salvo fvth yn eyfarch ein lluman mewn baian estronol. Alao ein gwlael yu hwylio'r eagion heb faner, fel lloidr y MOE. Nid oedd /eisieu eilio'r *gwyn mwyach, a.c nid oedd neb mor ffroeriii-eliel wedi'r chwyldroiid a Threitsohke. Ganwyd ef yn Saxony; Czech oedd o hariild; ond ei fajehder oodd salw ei ihun yn ddinosydd o oodd yn areithydd liyawdl, yn ysgrifenydd hvjitfir, medrus, swynol. Cys- egrodd flynyddoedd ei oes i ganu t'lodydd Bismarck a I'hrwsia a tb.eulu Hohenxol- lern. Ni wiw mwyach son wrtho am ryddid gwerin, na Chylansoddiad Gwladwriaeth, na. gogoniant heddwcih. Nert-h yw Gwladwiiaeth," meddai; a phregethodd yi' efengyl newydd gydag yni a dyfal-barhad hyd ddiwedd ei 0«. Gan rtwi iiprt I i oadd gwiadwriaeth, nid da dddm oedd a tliii(-dj i wanychu'r Wladwriaeth. Credai fod plc-ddiid,-) gwanJiau'r WJadwr- iaeth: felly, ymaith a phleidiau! Oiid tra Senedd, tra phlaid. Ymai<fh ga.n hyny a'r Senedd,-y g,dandrefn orcu oedd llywod- raetli un 2wri Yr oedd heddwoh yn peri i'r hobl 1;1"1l eu dvrylaw, i feddalhau eu hysbrvd, i ddiiywio mewn corff oc enaid. Nid da lieddweh' Rhyfel oedd yn feddyg- iniaeth i gcnoal: gwyr pe-b haneeydd mai effiiii i*. diddymu rhyfel fyddai efrydu'r natur ddynol! Prydain oedd cai-tref y Wbidwriaath Seneddol: gwlad eiddil, ddi- nerth felly, oedd Prydain. j' The greatest of British interests is peace," ebai Arglwydd John Russell. óf Kid yw gwlad ey'n carti hed.dwch," ebai Treitsehke, ond pren crin a ddylid ci oi-,9 ki i'r tan! Yn 1877 cyhoeddodd Treitsehke ei gvfroi gynta.f o Hanes yr Almaen. Y r oedd cdsoas yn Athraw lianas yn Berlin. Wedi i'r gyfral ymddangos ere oedd eilun y tyrfa- oedd. Yr oedd yn v/r mawr, golygiw, yn nn o feibion Anac, yn meddu ar ddawn ac hyawdledd digymhar, ac yn meddu ar- ddull gywrain, northol, brydferbh, na. fu o'i bath erioed o'r blaen yn yr A lmaen. Yr oodd ei a;t-hi-ylitlx-wedi ei tihanio ga i fflani eirias gwladgarwch. i'r oedd yn hanesydd, yn He-nor, yn fardd.i ac yn broffwvd. Nid rhyfedd iddo enill «ilorrau'r worin a'r goreugwyr, y gwreng fel y boneddig, hyd ei farwolaeth yn 18% A'r a. roes flo^dd, lieferydd D11,W. ac nid dye, ydy w." Dys^odd hwy i gredu mai'r Almaen oedd y wlad oreu dan haul. Ba waeth am hyny ? Oni chan odd y prydydd Cymreig: 0 bob rhyvr wlad sydd dan y nen, Yr oreu, Cymru yw? Dyegodd hwy mai'r Ellmyn oedd y bobl oreu, onestaf, uchaf eu dysg a'u diwyll- iant, a phuraf eu cymeriad. Ba waeth am hyny? Oni heriodd y bardd Cymreig yr hoi If yd:— Pa -wlad, w,I--i'r stiarad, gydd Mor Ian a Chymru lonydd r 000 ni fodulonoud ar hyn. IJysgodd Treitsehke ei genedi i ddirmyyu pob gwlad arall. EframcP Nid pedd hi ond gwlad ddirywiedig, wedi gosod ei hull fryd ar bleser a mwyniant a blysiau enawdol. Prydain? Yr oedd hi wedi llanw ei hys- guboriau, ac wedi dweyd er's hir uu,w.. i-, Cvnsg, fy eniid Ewsia? Gwlad gwerin feddw, drythyll, farbaraidd, oedd IÍ! Y Celtiaid? Potil aniwylliodig,. fwyst- lilaidd, (Jooruis rout, ueddynt hwy! Y cenhedloedd Lläd.in r .N i ddaeth d'im da ohonynt h?y e)'io<?d! Ac tAly, yn ol ei at lira wiaeth ef, nid oedd na ?wlnd ua clienedl yh werlh ■sylw'r doe«f:li a'r da-bud yr Alm'a^i "Deatchland uber AlieA Vr ilifyaein • awchl-aw pawb! "—O'r a GenineÜ" am lomi-wr..

A purse of gold has been presented to Mr. C- <T. Branch Evaiis, lately lay read er at St. Martin's on the Hill, in the parish of St. Mark. Swansea/ as a tokpp of good wishes upon bis leaving the; cnurch to take up missionary work in the West Lliriiea^

TAMEIDIAU AMRYWIOL. Da gennyf fod cynifer o Gymry'r Amerig "n ev mend diddordeb yn yr Herald of Wales," ac yn y Colofnau Cvmraeg gyn- nysa.. l'u £ yny £ h derbyniaf cuttings )'1' papurau Cvmraeg' gyhoeddir yno oddi- Inth gyfeillion, yngliyd a ohais aan i nu m eyhoeddi, er i, ni yng N ghymru wybod ■jctii yw bam a theimlad gwasg Gymraeg America am y German." Dyma d'arn Y Jj-ych am Y German vng Nghymiru =X< mor ha. vdd, Nid yw jwnc heddweh mor hawdd, ,.vml a diblygioii ag y mynn rhai i in FOOU ei fod. CYlllerer yr ochr arall iddo, sef gwlAdgarwch, (?r cnghraiS'c. A yw gw ladgarwch yn gywn a'r syndad o adael j V Ka4 -Lr i lanio ym ?Hirydain; oblcpd lyna wnaetliaf pe cawsai crach-gefnogwyr iieddwch eu nordd. JMae hyn nior axnlwg a chlochdy eglwys. t: H Pe etawsai y Kaisar ffordd rwld drwy Belgium, a gyda'r glanau i Calais, a roi si wn anferth Krwppa.idd yno yn saethu ö milldir tv mae culfor Dover yn 21), bnasai y Kaisar yn rheoli. y mor, yn suddo pob Hong a ai heibio, yn croe4i i lanau Prydain, yn cymeryd Liun-dain an yn codi fcreth ryfel arni o$2,000,000,000 (oblegid y inae Germani yn y drafodaeth i wneyd arian hefyd); ac yna ai ym mlaen i Gaer- irawnt a Ivhyclychain gait lenwi y cadeir- iau o-ll yno a Nietzscheaid, Treitschekeaid', a BE, ae Euckeniaid, &c.s lies na fyddai gwaredddiad synwyrol mwyach mewn bod. er Elai ym mlaen i, Oymru gan ddilou y Gymraeg, llenni. pob pwipud a Ludier- iaid Kaisargarol a lagergarol; trod pob IXII)UL- yn Deutsche y wlad yn llawn o fo«iaid Germanaidd, a'r rhai hynny yn treulio y Stiboth yn eu êwrw- erddi, a'r siopau yn llawn sauerkraut, bologna a frank forts, a'r te bach wedi myned yn gyfeddach *lager, a chyn- gjrieillion heddweh yn edrych gyd..1 syn- dod ar eu gilydd wrth feddwl mor wirion a hurt ooddynt gynt; ac yn bemiaf ac yn olaf, troi yr Eisteddfod Genedlaøthol yn Ardd Gwrw gyda cherdd anffyddol Wag- ner a S?ra?ss! [* Lag?r yw cwrw.] 1, i g e,.r y w c u r w. Y mae Hav er bachgen cymharol dlawd o Gymru wedi codi i safle o anrhydedd drwy ei a llu oedd a'i wrbydri ar f).es y g-ad fbeii Hen Deithiwr," ac a ym mUien i roddi hanes un fel' v t'afodd ef mown popur Cymra eg yn ddiweddar. Guto bach y -butrail y gelwid h-.rnnw-- u bachgen tlawd o Gymru. Yn y fiwvddyn 1808 torrodd yn rhyfel erchyll rhvngom a Ffraiinc, ac yr oedd galw mawr yr adeg honno, fel yn bre-ennol, nm feohgyn ifenc ciyfiori i vmre-stru a'r fyddin Brydeinig. Ponderfynodd Guto bach y bugail fynd yn filwr. Gadawodd ddefaid ei faisfcr ar un o fynyd-doedd Gogledd Cymru, a cliaf- odd ei hun ym rah en ychydig amser yng nghanol brwydr waedlyd Coroniia, yn Efnainc. Ymladdad'n tedrns a dewr, a phan oeddynt bron a gorelif 'v'u'r Ffrancod Iwrthiodd Syr John Moore, cad-lywydd enwog y Piydeinwyr, yn farw, gerllaw Guto bach. Ond ef colli eu eaxl-lywvdd, enillwyd y frwydr ar y Ffrancod. Am ei ddewrdcr a'i fedr, gwnaed Guto baoh yn Farchog, a daeth y biigii-I tla-wxt o Gymru yn < Syr Gruffydd Vaughau' o hynny allan. Dychweloddmlref gydsa chlod a chyfoet.h, a chredwn f6d rhai o'i ddis- gynyddion yn aros ar yr elHfeddiaeth hyd heddyw." Dichon fod am bell enethig benw.an yn atal ajnbell faclugen rhag ymuno! Aeth darparwraig Gutobaen ar ei ol, yn ddiar- wybod iddo ef, a phan oedd wedi cael ei glwyfo yn y fruvclr dan sylw, er ffi fa.wr ,yl-aod, pwy oedd yn rhwymo ei archoll gyda rhvrymvn sidan ond y hi! Ewch chwithau yno enethod, ar ol y bechgvn, i rwymo eu harcholilion, os bydd a.nghen, vnvhyitrach na lluddias y becligvn i yruuno. #■ ■- Barna yr Hen Deithiwr fod. y gan gy.fan=oddwyd i Guto .,bacl1-y bugaill" I .-n fardd yn llawn o'r po!l bn,' hwnnw fynn oglais y galon wladgar, er mad yw wedi ei gwisgo mewn corfanau ystwyth, syniadau barddonol, a mireinder iaith. Wclo'r g-an:- Bachgen bach ar fryniau Cymru Ga'dd ei fagu heb ei fam, Troion dyfnion Duw'r yebrydion Sydd yn gyfiawn er yn gam; Anhawdd oedd i neb ddvfalu Fod gwrhydri, nerth, na rh-awd Yn aelockiu, gwaed, a chalon Gruffydd radlon, fugail tlawd. Tabwrdd gurwyd, baner chwyfiwyd, Casglodd lluoedd ar y Llan, Gruffydd, wedi cyfri'r defaid, IM-aet-h o'r bryniau yn y man; Ni allai Gruffydd lai na synnu Wrih wel'd ,y gwyr mewn hugan goch, Gwaed v bugail a gynhvrfodd, A milwr oedd cyn deg o'r gloch. Gruffydd Vvchan oetld ef yma, Ond Gruffydd Yaughan pan aeth ymhell, Nid yw waoth pa beth ei golwid Pur anhawdd oadd cael Gruffydd gwcll; Tynnai sylw oaflfi-iclogion, Daath yn arwr yn y gad, Dyma bwnc papurau IduAdain— < Syr Gruffydd Vaughan o Gymru wlad.' Aeth i frwydr boeth Coronna, Aci ymladdodd gyda Moore, Y diwriiod lladdwyd hwnnw T'rawwyd vntau'n mng yr ihwyr; Tra y cochai'r gwaed ei ddillad Gan frrydro'n wyllt o ochr ei ben, Mewn olfw, cadach sddaii drocliw'yd, Fe'i rhwymwyd gan ryw lodes wen. fiyr Gruffydd Vaughan adnabu'r lodes, A t^ia'dd ei hanes ganddi '>i hun, 'rv.-yf wedi gwel'd blindeiBU Yn ddrwg fy lliw, a gwael fy Ilun, Heb obaith byth eich caed. Syr Gruffydd A'ch oaru'n fwv na'r byd yn grwn, )Rw.rf wedi'ch dilyn yn eioh brwyd- Maddeuwch am yr hyfder hwn.' fiyr Gruffydd Vaughan yw gWtir etifedd Y bryniau He bugeiliai gynt, Mjw'n dod i'r Llan ar Ddydd Gwyl Domas I r-annu,i'r tlawd werth llawer punt, Syr Watc.yn a ofynnna un waith Beth yw'r graith ar ochr ",iob pen?' Gan cdrn-ch air ei -v,-rAig, dTw,(Ied- O! eidan gwlyb fy lodes wen.' Dyma yw dymunied Gruffydd Heb ronyn 11-ai, ax ran ei blant, A dyma ei ddymundad iddynt Pe byddai ganddo eto gant,* ],Yddor gyiv-ir yn y galon, puT on yn y pen, A gwrhydri fel dangoswyd Ctennyl fi a'm lodes wen/

WHY HE DIDN'T RETURN. I At Carmarthen, Private David Thomae, of the 5id Battalion Welch Regiment, sta- tioned at Cardiff, was ckirged with being a deserter. Thomas, when arrested at Llwynfilwr Farm, LiangendeirDe, by P.O. Davies stated, I had forty-eight hours' leave about five weeks ago. I b..«1 no money to pay my railway fare to return, and my boots hap got too bad to walk back." Th^ma« was remanded to await, an c«><Vrt. Private \)aviù John Pugh, of the 8th Ba.t- talion Weteh Ftegtment, was similarly charged, lie was found in uniform at Oefn Gweima Farm, Llangendeirne. When arrfflted by I'.S..Jo;ves he said, "There's no heart to go back; i-t ie 00 very wet, and there is so much iiind them'. He enlisted at Carmarthen in August. Homandcd to await an eeoort.

I The King has sent a letter eon^ratulat- j ing Mr..termiah Madden, of Aberga- [vciiriy, on having seven sons in the Army.

LIBEL' ACTION. I MISS GLADYS COOPER AWARDED I £1,200 DAMAGES. Miss Gladys Cooper, the well known actress, who recently went to the front to entertain soldiers, and who it private life is Mrs. Herbert Buckmaster, Tuesday appeared in the King's Bench Division as plaintiff in an action against the Lon- don Mail," Ltd., in which she claimed damages for alleged libel. Messrs. Wal- brook and Co., Ltd., the printers, were co-defendants. Plaintiff married Mr. Herbert Buck- master in' 1308, and it was alleged the article complained of pifftlished in The London Mail on July 14th last suggested certain proceeding would be taken be- tween plaintiff and her husband. Defendants admitted publication of the words complained of, but said they did not apply to plaintiff, and were not de- famatory. Sir Frederick Law, for plaintiff, said Miss Cooper made rapid progress in her profession, and this excited a good deal of jealousy against her. During a period of IS months, pome persons were circu- lating defamatory rumours with respect to her. rumours as baseless as they 'were defamatory. Plaintiff lived happily with her husband and their little daughter. Among the actors with whom plaintiff was prominently associated was Mr. Dennis Eadie, and among her friends was Mr. Gustav Hamel, who lost his life while flying from Paris to London. Rumours were circulated coupling plain- tiff's name with the names of these gen- tlemen. Some times the rumours said the husband was taking divorce proceedings, and that these two gentlemen were to be co-respondents. One of the things plaintiff did to put a stop to the rumours was to b EI pho- tograph taken of herself with li Illu?.band and little child and published in the news- paper. I The London Mail published the fol- lowing. which was the libel complained of: Heaven and earth are being moved, in popular phrase, to hold in check the scandal of theatrekind, which becomes daily more threatening. I cannot obvi- ously say more at proscnt than that. You all know and admire the lady and the man in the case." This concluded the plaintiff's case, and defendants eallcd no witnesses. Sir Frederick Low, addressing the jury for the plaintiff, characterised the action of the defendants in printing such stuff as this as a detessable and outrageous way of conducting a journal.' For the defence it was argued that no reasonable person could connect plaintiff's name with the paragraph in question. The Lord Chief Justice, summing up, said the unfortunate thing was that; the words of the paragraph were capable of being construed as applying to the plain- tiff. If the gentleman who wrote them wished to establish that he had not Miss Cooper in his mind, then there was the witness box in which he could have proved his words. He could not be allowed to shelter himself behind hisvounael if he wished to show that he really did not mean the plaintiff. The jury, without leaving the box, re- turned a verd ict for plaintiff, assessing damages at £ 1,200. Judgment accordingly.

LLANDILO COUNTY COURT. Miscellaneous Cases. Thomas Roy, Llandebie, sought to re- cover compensation froiii the Llandebie Colliery Company in respect to injuries which he had sustained. From the' plain- tiff's evidence it appeared that previous to being employed at the colliery he had been abroad as a soldier. He had worked at the colliery for three years, and be- came a screen cleaner there. Whilst he was cleaning the revolving screen the brake stick caught a cross bar and struck him in the groin. The defence, was that the man was suffering from ague and not from the injury, and that proper notice was not given of the accident. Judgment was given for the company on the latter ground. Mr. Meager (instructed by Mr. Randell, Llanelly) was for the plaintiff, and Mr. Prosser, Swansea, for the com- pany. Benjamin Jones, collier, Brynmaen, Garnant, applied for compensation from the North Amman Colliery Co. The in- juries in this case were alleged to have been caused by a fall, which caused a growth. The applicant worked for 18 months after the accident. The judge said that for incapacity during the im- pending operation applicant would un- doubtedly be entitled to compensation. J. L. Evans, auctioneer, Llandovery, was sued on a judgment summons for the balance of an account. Defendant, it ap- peared, had held a sale of furniture for D. J. Jones, a collier, of Tirvdail, Ammanford, and there was still owing a sum of £18. Defendant said the reason he could not pay was because he had pur- chased an auctioneer's practice for £500, which was no good4 and in respect to which he had lost the sum named. An order was mado for Ss. a month. -:7

FOOTBALL. I ENGLISH CUP. Swansea Town 1, Blackburn Rovers 0. Sheffield United 2, Blackpool 1. Norwich Citv 4, Nottingham Forest 1. Oldham Athletic 3, Croydon Common 0. Fulham 2, South Shields 1. Bradford City 1, Darlington 0. I/eeds Oity 2, Derm- County 1. Northampton 3, Grimsby Town 0. Wolverhampton Wanderers 1, Reading 0. Middlesbrough. n. Cool-e Town 3. Hull Citv 1, West Bromwiah Albion 0. Aton vma 2, Exeter City 0. Liverpool 3, Stockport County 0. Rochdale 2. Gillingham 0. Evertan 3. Bamsley 0. Bristol City 2, Cardiff City 0. Burnley 3, Huddereifeld Town 1. Sheffield Wed. 1, Maixdiesfcer Ubd. 0. Bolton Wanderers 2, Notts County 1. Bradford 1, Portsmouth 0. Tbe Arsenal 3, Merthyr Town 0. Tot7tenha.ni Htxtspur 2, Sunderland 1. Queen's Park Rangers 2, Glossop I. Millwall Athletic 2, Clapton Orient 1. Brighton & Hove 2, Lincoln City 1. Southampton. 3. Luton Town 0. Chelsea 1. Swindon 1. Bury 1, Plymouth Argyle 1. Prestosn. North End 0, Manchester City o. West Ham 2, Nerwcastle United 2. Birmingham 2. Crystal Palace 2 Postponed: Bristol Rovers v. Southend United. For the second round proper of the English Cup. the Swans have been drawn I against Newcastle United or West Ham away. -#- n

I HAD BETTER ENLIST. At Carmarthen, David Evans, Ty- melyn: Llandefeilog„ was fined tl and costs, and ordered to pay 2s. damages or doing wilful damage to a window, the property of Walter Beyaon. Superintendent J. E. Jones said de- fendant, with some other young men at Llandefeilog, after "kicking up a row" outside Beynon^s house, broke a windoiv and ran away. ".You would be better employed in serving your country," said the presiding magistrate (Mr. Dudley Drummond), in admonishihg the defendant.

1 The King, accompanied by Earl Kitch- ener, arrived in Winchester from London on" Tuesday. to review n division of troops in training t here. His Majesty and the War Secretary returned in the after- noon*

400 MEN WANTED. I SIXTH WELSH RESERVE REQUIRE. MENTS. A meeting of the Swansea employers, convened by the Mayor (Alderman Dan Jones), was held at the Guildhall on Mon- day afternoon to consider what special efforts might be put forward to bring up the strength of the 6th Welsh Reserve. About 300 to 400 recruits are still need-Cd- His Worship was supported by Colonel Edwards-Vaughan, Major J. E. Thomas, and Major Mannering, officers of the Bat- talion. There was a rather limited at- tendance. The Mayor, in opening, 6aid the 6th Welsh were doing excellent work on the Continent, as reports showed. lie under- stood it was very necessary, so far as that regiment was concerned, that the Re- serve Battalion should be brought up to full strength. About 300 to 400 men were still required to make up the complement so that men could be drafted across to France as required to keep the Service Battalion in good strength. r Referring to the Swansea Battalion, his Worship said they were all very pleased that Swahsea had been able to raise sftCh a fine body of men. The battalion had been brought up to 40 or 50 of its strength, and excellent reports were re- ceived of the men. It was now time to devote their energies to the 6th Welsh Reserve. Major Mainwaring said they had re- ceived a few days ago a letter from tha Officer Commanding the Wostcfn Dis- trict, in which he specially drew atten- tion to the local battalion. He pointed out. that while Swansea had undoubtedly done its part in raising a Swansea Bat- talion, at the same time that battalion might be looked upon as a battalion of Kitchener's Army—as apart from a Swansea Battalion when it got merged as a fighting force. Therefore, for the honour and credit of Swansea as a locality, it was hoped recruiting would be taken up vigorously for the 6th Welsh, which was a local battalion to-day, and would remain so in the future. Colonel Edwards-Vaughan said ha appreciated fully the difficulties in regard to taking men away from organised works. The object of that conference was to prepare employers' minds for I re- establishing the running of the wheels of industry so that young men who had na persons dependent upon them, and who were fit a.nd of enlisting age, should be able to enlist without disorganising the i great industries on which the life blood of South Wales depended. The 6th Welsh Reserve was very short of men under ordinary, circumstances, but if they had to send drafts of men to France to replace 1.b0 ordinary wastage of war--he did not think the 6th Welsh had been up to the actual front yet—they would be aim shorter. The Swansea Battalion was oiiÍy intended to carry off the surplus enthusi- asm. The 6th Welsh was an existing organisation, and the Reserve Battalion was supposed to keep on feeding the Ser- vice Battalion in France. Major J. E. Thomas pointed but that the Reserve Battalion had not only to supply drafts for France, but to defend the town and port of Swansea. When they sent 200 men away for special training shortly, they would have very few left, so it was important that recruits should COlllP forward without delay, Speaking, as an old officer of the ffth Welsh, Col. Sinclair said it behoved them to devilse gome means of bringing the Battalion up to strength. He bad been making some calculations. Swansea had provided so many of her prime youths for the war that had the rest õf the country responded at the same rate there would be something like fo^r million men in the field to-dav. The available men left in Swansea of mili- tary age could not be much over 2,00ft, certainly under 3,000. This number was roughly divisible into three sections. The "first section were thofe to whom the Government had issued definite instructions not to enlist. The second wore the willing men who. being mostly married, would not join while they see younger men hanging about doing nothing—tlie won't go's"— until they were forced. For recruiting purposes, meetings at the present time were not of much nee, bemuoe an the willing ones had gone, and the won't go's" would not turn up. Parades with bands and banners was, he thought, a valuable 8.&- set, and if it were possible to obtain a captured German gun or two it might have a good effect on enlist- ment. It had been suggested that the help of the ladies might be evoked to get these extra men. He suggested an appeal also to ministers of religion--r-not to pnt the finget of shame, but rather to us l a little moral suasion. Then what was the Territorial Association doing in regard'to filling up the gap ? They were, he thought, responsible to some extent. Perbaps, if, they were appealed to they might supply an overplus of men from another district. Colonel Wright, speaking of the. diffi- culties confronting employers, said if any number of men were taken away from the works of his firm they would have to be stopped entirely. If the authorities ap- plied for specific men, they would do their best, but it was impossible for him to act as recruiting agent in his own works. They were short of men as it was, and rt the number was curtailed much more, it would mean closing the works, and much more harm would be done in the neigh-' bourhood than the good which would be gained from the few recruits. He thought the Corporation might stay its hand in regard to any works which were not abso- lutely necessary, for the men engaged on such work were not of the same necessity as those engaged in organised industries. Ha thought drastic steps should be taken in that direction. Aid. Morgalk Tutton observed that ho had been struck by the absence of any tangible inducements to men who might be wavering, to make up their minds to join the ranks. There were no bands. and no organised efforts as far aAhe knew. He suggested a band should play in the Market place two or three nighti a week. To a ftertain tetent he agreed with Col. Wright. The Corporation were trying to find work-for men, and as long fig they could get a soft job they would ri&t «flk> list. The Mayor agreed that meeting* is different wards and route marches woule be a good means to make a .beginning. Mr. C. H. Quick pointed out that in the early days of the war many men- Were rejected for minor reasons, chiefly t oe-W It might lie arranged that those men could undergo a second examination, and he thought a good proportion might to passed. Mr. Ivor Gwynne remarked that ilthø Government declared that adequate pro- vision would be made for tfee- widows and relatives of men who lost their- liyes and also for the" maimed soldiers vrho returned home, it would be a great la- centive for recruiting. He knew some works in the district experienced, diffi- culty in getting men, but there were other works, he believed, that could spara men for the Army, and he was inclined to think that many of tfcose; men were not forthcoming because they- hadi-npi realised the seriousness of the -situation. He suggested as an afteir-titive,thai 1)itblio meetings be 6rrjnged 4t,. v4i-faas,works. with the .consent and iu the pre8&ttce:iof employers, who would lwiitf out th £ pogi-> tion to their men. They liad done this at .Cardiff and in tbej Bhondda- <IJ'

In the public interest 500 of the: t;2S1 licensed houses in Birmingham o?.ht to I h? clfM?. ?a? a report by the local HoGa- sm? CQt. ? ?.. I ¡ i-.

I fgm IArTH, EiN GWLAD, I A7N OSSVJEOL. _8_- (CAN AWSTIN.") I 33t oymaint o son sycid wedi bod am •was^u ar ieddyliam bechgyn ein gfwlad 100 eu heLaiau lrfaes y rhyM, ac er y cynhwrf In, ?ims,ei yn cl, yn nghyleh nM?sidd-d:-a y gw.'?th coK'cstru yn Nghymru, ?wcLai lod yr lien genedl a^r y bla? Nid yn nuig y mae 'Hdi g'?Mi- weddyd y rhanau ereiil o'r YmhF?'?d?M)tL. ond wedi cyrhaedd y rh<;n? fl .enat am ynni yn ogyslal a gwrhydri. Mewn. cycl- nvariaetli a'r boblcgaeth, y mae rhif y I gwinfoddolwyr sydd eisiocs wedi ymrestru o Gymru yn uwcli nag o loc-,r Dang, msg fawr, yr Alban aiddgar, ii& r Iwerddon filwriaethus. Diohon mai Morganwg ddiwyd a'i gwres a'i phenderfyniad sydd wedi tywallt allan eu miiocdd or raddfa i gyfrif am y r,e, ylifa, ac rrai Abort awe, Civm Rhondcia, a chylehoe-dd Oaerdydd ddylai gael y clod. Ond yn nyddiau Cymru gyian," fel y rhai presenol, nid dar. nod, ond i nnog, wiia y imi-wyr hyn ti'u cefnogwvr, gan obeithio, y daw meibion yr Irvri ac am-aeth'.vyr y Gog lead a'r Canolbarth i mewn eto fel 11u bamerog, ac y bydd i'r Cymry rhyf el- gar," a wrthsafaeant rang-au y Caisinaid gynt, ddal ei Iva-isdi raint fel arwemyddkm y Huoedd yn mhob ymgajti ac ymgyrch iros iawnderau cenedioedd by chain. Heb bwysleisio gorrnod ar y gwyn fod Gogleddwyr yn fwy parod i gymeryd lleoedd ein milwyr yn mliyllau g-io y Deheudir nag yn y fyddin, nis galkvt Lai Da sylwi mai hyn sydd wrth wraidd y I .vrthiN -vue i'r awgryzn y gellid eaei glowy r o lanau ereiil i lanw Dylcnau yn 2 rhifcdi y rhai oeddymt, cyn y rhyfd, yn. > tori glo yn y gweithfaoedd o ba I rai y c(?r glo ager i'r LIyr'g:?. Barn a llwr fod y rhai ddaethant i'r Rh-ond? ychydig am?r yn cl wedi rhede? yno i locliRfiu yn liytrach na ohym-cryd eu 113 rriodol yn myddin Prydain I'airr. A 'cbasgliad naturiol yw mai canlyniad gor- .•lifiad pobl o ranau prem o'r wla.d-o l.f/ogv fpl o GïTIiru-yddrui arwain i'r un amryfusedd. Gwyr pawb sydd yn deall sefvllfa y cwm gIOrg-reigiog fod arai wh niasiiaeh yii' bodoii o herwydd fod cyiim.t<?r o weiJth- r wyr yn barod naill ai ail an k waith hot: yn goriod coddloni ar liancr digon o -wailh: a chvflog feclian. Gwn am deulu-  200d yn mha rai y mac y paate?u yn 'S??od, y d.rddia byn, liianu angon nn riiwng y naw." 1'0 rhoid chwareu teg i'r bobl hyn, a phe telid i'r inihvyT ddigon o arian i y rhai ymddibynol arnynt, ymrestnai mi-loedd yn ychvu-aneg, ac ni i'vddad elsiau dadlcn'r pwnc o gadw estrcniaid allan o'r glofeytid. Xid yn unig y mae yr ynrestru yn Kghymni yn foddhaol ar y cytfan, ond y ■nin.Pi y mi 1 wyr Cymreig ydy.nt ar fa&s y -,gad yn pro-fi eu hunain yn ddewricw. di- (ircd-yn-ol ac yn iodriis a detnydiliol, a chant ganiiicliaoth. uciiel gan. swyddogion enwocadf y Liywodraefh. Y mae lianas y gaiaDastna sydd wedi ei wntyd a chau- :noedd o ton>Tit 3-n drucnus, a haedda eu teulaoedd bob cydymdedmlad oddi wrth wiad a cjienodl. Bnm bron vsgrifenu iaith, grdad a clienedl," ond yr hyn redai drwy i'y meddwl oedd y ffaitli fod y Germaniaid tratiaiK yn"gvrbhio eu hiaith. ar raiwu o Ffrainc a Belgiflta, fe.1 rban o ifcawl gorthrecbwyr i ü"IOd iau estronol ar ¡ blant y gaethsflud." Beth ddywodai 3tfr. D. Jamers a pliobl Cymdeithae yr Iaitli Gymraeg a GIrvmrodorion Abertawe a Chaefcellnedd a Rhydaman pe bvddent yn cae-I e: gorfodi gan givraid o ellyllod ^Iknynaidd i abc-rtbu'v Gymra«g a der- tiyn Germanaeg y Gai-sar cul lei iaith pnryddcrj';l Cymra ?—a dyira fel ibyddai yn bod po llwycidai y griyrl yn y rhyiel hon. Wrth son a'll i-adtb, eylwaf icd adran ijymreig Bwrdd Addysg y Llywodraeth yn parhau i daila aden gySgotfol dros t'udiadau csnodlaetliol Gwaiia gwlad y gan. Daeth i law, yr wytrbnos hen, gykh- lythyr yn addaw y cybooddir, tua diwedd lonawr, ddaa lyfryn—un yn Gyxiiraeg a'r liaii yn &-tesneg-ar destyn mawr mis Ala wrth—" Dydd Gwyl Dewi Bant, Gwyl jofia Cymru." Awgiymir y bydd y tyhoeddiadau yn gofiad-wTiaebhol ac yaa wladgarcl, ac wedi eu parotoi yn neilkluol ar gyfor yr Wy I Genedlaothol a~ adeg pan y mae y wlad dun gwmwl rhyfel. Heblaw awgrymiadau a atbrawon ac uwdurdoclau lleol, neu bwyllgorau addysg, 'cynv.-ysa y llyftau (pazaphledan <'Ihwe' nheimog fyddant) be coda u ar OvraJn GJyn- drwr a Syr Thomas Picton, H Y Celiiaid a'u Llyirau," Ystori Hen. Wlad fy ivbadau," Ein Cymru," a Dylod y }3;yd i'r Cenedloedcl By chain." r wyf Jll .twyddus neiliduol am welod hanesyn 9«i mad fy Ishadau, ana nad wyf yn 1 ieall yn iawn pa un ai yr anthem yeneril- »(»; hol ai y wlad ei bun sydd mewn golwg. Os y cyntaf, gobeit'hio y Smld yn fv/y ryu-ir na rhai o'r httnesioii honedig a gyhoeddwJd befch amser yn ol yn Hbontypridd gan rai na wyddent ddiei 8.rn • jr pwnc. Y mae dyclivi-n g yn dda yn ei to, ond nid mewn banes," 'a chan fy cuod yn cotlo Erm James a'i dy a'i deulu, U wedi ei g-lywod of ei hun yn adrodd Itori'r cyfansofldi, ac yn eithaf mlna- byttdUR a'r gan>ter;s a roddodd ddatganiati, eyhpMMu3 cyntaf i'r gan," y mae y ) maddykidryeh o wneyd ffagchwedl o bartesyn sydd ar gof a cbadw gan rai ydyDit heddyw yn cyi'Kylltu'r ar gynt a dydd y dathliad yn ymddangos yn bath artnheilwng o'r tcstyn ac o'r adeg. Ond iliaid c.w rhag rhoi trwmgwydd, drwy hrnio bai lie na bydd," felly rhaid aros gwelsd. Ofnwyf fod cam dinfawr wodd ei vmeyd t Chvmru yn Nosirarth Abertawe drwy tam-ddefnyddiad o'r alwad iflm i Gymin fael ei chyniychioli gan Gwnro. Dan yr p'-gtisav.'d hwn, cadwyd Mr. Mastennan rhag derbyn yr alwad i gynrychi&li y lliasibarth yn »Seitcdd Prydadn Fawr. G vvclr\f fod Gwili, yn y' Seren," yn itiangelln y jfTug-wladgarwyr ydynt yn defnvddio y fath honiad er mvryn bodd- Joni uchelgaL«, ac y mae yn iaehus i ddar- 116n eoi ia.i ar eiddilwch yr hftner-Saeson Bydd wedi llwyddo i fyned i'r Sc.-nedd drwy fantr-isio ar lef genedlaothol rrad oe« ganddynt fymryn o hawl i'w ohodi. Yn ngwyneig sefyllfa bwysig a pheryglns y T.-latl hon, pan y mac Cmdrradwy- a Rbyddfrydwyr a Phlaid Llaiur yn osgoi pob cysgod o ym rani ad mown gwleidydd- iaeth, gwelwyd yn Abertawe Mr. T. J. Williams yn pellebru at Mr. ^lasterman i tddweyd eifod erf yn myned i'w wrlh- yne-bn os cydsyniai y boneddwr hwnw a chais mvryafrif mawr y cynTychdoiwyr, aduGnt yn dewris olynydd i Syr Brynmor Jones I Uufl-siai etholiad o'r faih, yn enwedrg fiaa W Mr. Williams yn proffesu ei fod yn J.ih y4M-2y&vr, tu cael argraff ddrwg liid yn uuig ar luoedd yn y wlad hon. ond -yr fcyn sydd yn fwy pwysig-ar wl»dydd ereiil. Y iiao cenodloodd y byd yn gwylie synnniieMiam y wlad hon ytf awr, a chasgliad naturiol 11awer fuasai fod y Llywodrroth, wrth gario y rhyfel yn JJ. mLum, yn gw?M>yd yn groes i ridybeadau llais y w Son am Brydam gyfan-n.a Chymru gyfen, yn wir! a Dosbarth -kberbaw-e yn gwrtb- ■vvynobu ilvehwaliud mi o ddynJon blaen- Llywodra«»tSi i'r Senedd! Jlawtkl gtoyin ddeall mai rheddrwydd a os-xlwyd tU:" Mr. dan yr jimgylchiadau, i wrfinKl yr alwad, ond bvch feddyiir am ymyeLaydd mi chul bluid a aboi-thon* wlail a hQlledl me.n oyfwng na fulr byd drwy ei debyg erioed o'-r b Uten ? • Fa faint o Gymro yulyw yr ymgeisydd y cyfeixiwyd aiJo, nis gwa, ond yn ol y ,n tl«*>l. JTid yw yn Gymrprigydd," ao n;id Xci"" wedi .ylbtt1. ei hun a modaadau Cyrormsf. Dvna, yn ddiau, rmiwm Gwili ? flm dd?fnyddT? n7T"jryn n fnn rcfyman $V mi ydyD), yn codi d«lw anr ar draul  -sr mLi ydyni, yn rneli 4,??iw tiir ai-

CWIVi AMMAN. Bydd yn chwiith gan lawer glywed am farwolaeth un o'r hen ym irnhbwvi y Bettws, set' Mr?. S-alli Thomas, Wern- uwgan, a hi yn 89 mlwydd ced. Claddwyd vug nghladdfa Hen Bethel dydd Mawrth. Bu yn ddefnyddiol iawn yn ei dydd, ac yr oedd iddi air da gan bawb. X Da-ff i'n rhan hefyd ó. g of nodi nuarwol- astlh Mrs. Thomas. Oabneld-torrace, yn agos 80 mlwydd oed. Hi oedd maJll Mr. Joseph Tiomas, crydd, a Aire. Gomer Jones. Treuliodd M blynyddau olaf vma yn barchos iawn. Claddwyd ym mynwent y Tabernacl. :¡; i; Da genym fod yr ard;d yn dangos cymaint parcli i'r Belg'iadd truain sydd wedi eu hymlid o'u gwlad. Medr Miss M. Davies, nereh ilr. Arthur Davies, ironmonger, siarad Ffrengaeg yn rhwydd, a'r dydd o'r blaen galwodd Mr. W. J. Richards, arolygwr poblogaidd. y Palas, gyda hi a.r y teaduoedd di&iifchr, a rhodd- wyd iddynt wahoddiad i'r Palas pryd y inynent. Xrrs Sadwm daeta1 aait yno, all- hosasant hyd y diwedd, a dwedomt eu bod wedi mwynhau eu hunain yn iawn. Yr ydyeb yn liaeddu eich cRIlmoi Mr Richards am fod mor garedig a llygad-agored. Os gyrrodd v Kaisar y genedl fechon o'u g-wlad i'n trofi a'n pentrefi Cymreig, dielir y cam. Gwyr oedrmiiq a gwragedd a ?lan't yrrwyd yn ddigat'h-i a Belgium, ond s?yr ienainc Ileip" y:nl 'myn?d yn fin- teoedd o'n cymoedd -no i bawiio iawn. « t: Ac y mae Cwmamman wedi gwrieud yn rhagorol. Xid yw y ffigurau i gyd genuy-m, ond sicr ydyni -(cd 72 wedi ymuno o Gelliceidrym, a 34 o waith alcsan Glan- amman. Nos Fawrth ddiweddaf, yng Ngwesty y Cross Key?, ■cynaliwyd nid "cwrdd vm- adawol," ond cyfarfod i roi "send off" liwylus i'r Privates Jaock Morgan a Tom Llewelyn. Cymerwyd y gadair gan Ceid- rym, ac aÎreidiQl dwevd iddo ed. llanw. C>-feiliwyvT gan Johnny Tewis a Gosner I Phillips; flanrtiMt, Lewis Evanq. Ganwjrl <ran y Mri..iwk a Frank Waikju, Willie Lewis, David Rees, Davies, Coed-duon; YvTm. Rogers, D. H. Jones, Emu Colwill, W. Steward Griffiths, Pte. Jack Morgan, Harry Davies, Fred Gunning, a Shadrach Harries; ad-ixxkliad gan Pte. T. Llewelyn; a cl; an gan y crtdeirvxkl i derfynu un o'r cvrddau mwyaf cynnes. Adroddwyd y penntil canlvnol g-cla un o'n b^iarld ieuaiw; mwyaf goboitluol, sef ifr. D. 11. Jonies a g() (Eos Cwm yr Yol):- Hawdrfrtmo^ i chwi, Tom a Jack, I enill clod a bri, I ymiadd. dros yr linion Jack A lladd y Kaisar duo :if: Nos Wener hefyd cynaliwyd cyfarfod hw-ylus i roi hv-yl i'n hengy,faill, Sergt. Wm. J. Richards {Rock "Housse gynt). Mae ef yn filwr prouadol, o herwydd pe.Hhynai i'r Territorials er's pym+'hog mlynadd. Cymerwyd y gadair can Mr. J. Enoch James a rhoddodd araith i'r pwynt, o herwvdd gvyddaa Ln-M Hnweddau Mr. Richards, ac yn neilkiuol am ei wwsaaaeiih i'r ambulmcf! brtigade." CyMliwyd gan Mr. John Griffiths (Plough), a Mr. Iklwin Griffiths, Brynamman. Canwyd gan John Griffiths. Shadraeh Harries, Sergt. Riohards, Philip a Wm. Rogers, Evan Lewis, Ivor Jones, a Fred Gunning. Gwelir oddiwrth yr uohod fod talent oreu'r gymydogaeth yn cael ei rhoddi yn rhydd ac yn rh-ad yn y cyrddau ymadawcl. I derfynu caJwyd araith a chan gan Ceidrym. Wele ddau o benilLron ein praf- fardd:— I Willie Richards eto Rhaid rhoddi cwrdd ffarwel, Ac os am g-yrddau difyr Cewch hwy'n y Plough Hotel; Mae pawb yn gwasaneethu Yn llawen, ac yn rhad, James Enoeh JamM yw'r llvwydd, A Shadrach yw ein tad. P (b llwydd i Sergeant Richards Ddymunwn oil i gyd, Du'n baaod wr o brolig-d I'n helpu ar bob pryd; I I ambulance e in dytftyn Ein dy«fu'u rhad wnaetli Will, I rorr drcxxl llaena'n gyntul Yn ol i-lkool-au.'r drili. Y mae llu 0'11 mllwVT ierminc wedi yrn- weled a'u cartref-lcoedd yn ddiweddar. Y mac graen 1Ir bob up o honynt, ac edrych- arvt co yn sowdiwr bob mridfedd. Ca hyn ddylanwad ar mi ii-uengaeh. Clywaf fod neu da chant dan 14-pg oed vredaj cmslo ymuno a'r fyddin, ond i'r ewyddog J caled eu gwrthod. "W<d/* iuedd?i'r'< crots, nid arno ni y bydd y bai os daw'r Germans ynut." Da. genym ddeall fod Miss Til inn Lewis yn ctriigo i eylw ym mhlith Sositiliaid y bri.f-ddina-s, ac y mae >11 un o ddysgyb- lion mwyaf addawol y foneddiges adna- "tn'ddus, Mrs. Bridges Adams. Ail ferch j Mr. David Lewis, cdieckweigher Gelli- | ceidrvm, yw Miiss Leiris. Y map genym yng Ngianamman westy ( ar onw Angtl," oud y mae yng Ngwynfe Datarn y Capel," a mynych y cyrohaeai hen wvr Cwmamman yno. Croasodd dati o'r C",2nl i Wjrufe adeg y Nadolig, ac wedi ,4 cyrhaedd y Capel < bwrw hliho" a bwrw «3rched, gofynai un i'r llall, Beiili yw ysl'.vr y GJ?. sydd ar y pints baohan? ) Meddai'r llal: Wei, bachan, 'rwyt ti'n dwp, ond taw Grot 'Run ma nhw'n ] feddwi." I John Jones. I

I Y DIWEDDAR MR. EVAN LAKE, I BRYNAMMAN. I Bywgraffiad Diddorol. I Gorchwvl bl-in e-ennd yw ysgrifemiu gair am farwolaeth fy hen gyd-weithiwr, Evaaj. Lake. Ymadawodd yn oriau olaf yr hen flwyddyn, yn 71 mlwydd oed, a chladdwyd ei ran .farwol ql1 mynwent newydd Gibea, Brynamman, prydnawii Mercher, ionawr tied. Yr oedf-I cin hen -.rn un o dri m?..b anwyd yn y Bonllwyn, bwtfhvn rhwng Ammanford a Llandebie. Ar yr aswv i'r fynedfa dydd i Egl wys Llandebie, dwed cang fechan fed angau wetli dwyn y tad a'r fain ieuanc o'r Bonlwyn yn agos 70 m'ynedd yn ol, gun adael y tri chrwt ieuanc i drii™ai<;dd y byd. Bellach rnae'r tri wedi noswylio, sof odr. Lot Lake, gweinidog poblogaidd gyda'r AnnibynAvyr yn Hyde Park, Amerdoa; Mr. John" Lake, roller, Pontarddulais ;a'r un- y soniwn am diino yn awr. Diddorol oodd gwrando Evan Lake yn adrodd helyet eu mebyd tra. arhosent gyda pherthynasau yn Ammanford, ac wedi hynny yng Ngianamman. Cydysgolheig- ion ag ef (yn yr un dosbart.h) yn y lie olaf fu Mr. Wm. Abraham (Mabon) a Mr. Wm. I/ewis (Lewys A fan), ac ni phet ruswn diiweyd y byddai Evan Lake, pe byddai ,"v nddo ronyu o ucJielgais, ym in hen blyn- yddau diweddaraoh yn lluwn mor adna- bytkhis a'r ddau enwyd, o herwydd brpint-, iwyd ef a galluoedd ac a chyrhaeddiadau ym mhell pell uwchlaw y cylTredin. Cyniercxld ran flaenllaw yn sefydliad hen undeb yr oioanwyr, a pharhaodd ef a Lowya Afan yn gyfeillion m^aMvesol cy-< hyd ag y bu yr hen arweinydd pybyr fyw. Annml y cyfarfyddid neb nidr tn-far- wydd a llenyddiaeth Gymreig a Evan Lake. Yr oecld helvntion yr hen eistedd- fodau ar flaenan ei fysedd. Meddai 1yfrfachwaethus, yr oedd yn ddarllenwr diflin, a meddai gof diail; er hynny 'Byxi'ais lawer tro fod gweithiwr fel ele yn meddu y fath y-storfa o wvbodaetli. Yr oedd yn feistr ar watwareg, ac nid anghofiaf dro wedd. hen gyxaill o lowrpan daerai Evan Lake yn ddireidus mai un o ddulliau mwyaf elfeithiol yr Hollalluog i wareiddio cymydogaeth oodd dod ag alcanwyr iddi. Beth oedd cymeriad Ystalfora, 13 iy nam man, a ("bwmfmunan cyn adsiladu y gweathfeydd 4., lean yn- ddr, nt.1 metidai. U Y r oedd son. am Gwmt.wrch drwy'r byd cyn end dau wnjf-J¡ tin yno, ond y mae Cwir-twreh yn awr yn debyg i l"'ywle tl'all;' ychwanegari. Lake. Cyfarfyddodd ein cyfaill a chydmar ei fywyd yn Ystalfera, a pharhaodd en byv,yd priodasol am dms 52 mlynedd. Magasan'c deulu mawr o blant, ac mae'r 011 yn fyw gydag eithrio Mr. Trevor Lake gladdwyd ychydig flyniyddau yn 01.. Nifcr feciian iawn o bobl be-rffaith, ddarllenydd, sydd gennym yn ein cymydog!Mthfm. Y mae gan y mwyafrif mawr o hoiwm ein beiau, g?aethi?'r mmld. < j ey'Br? a neb nad oedd fy hon gyfaill heb ci ddiffyg, end cymeraf fy llw iua.! eist?ddodd Evan L?ke am bum 'munud erioed i wau. a gweithio rhwyd nen gyn-I ilnn i rwydo rieii ddrygu arall. Buoru yn cydweithio am lawer blwyddyn, a phn fetti.e.,n gydwt-Id nid oodd Lake yn b reudd- -tin dorri pen na gwddf. Tyrrodd llu o berthynasau, ac o hen ffrynddau, i dalu iddo y gymwynas oltuf. Er iddo huno yn hen ac yn gyflawn o ddyddioiu," chwith a phrudd ddigon oood ymadael a'r gladdfa a '?y\wcdt]oli na ch#ir ei gwmni rowy. Heddwoh i'w 1weh, a dymunwn bob cvsur i Mrs. I.ak-o, y plant 63rdd yn y wlad hon, all" rhai y'n mhrll. Abertawe. David Jenkim.