Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

7 erthygl ar y dudalen hon

AT GYIIOEDDTVR SEllEN GOIIER.

..II..-I ALLEGIAD O PSALM…

........," 'no.:'1I'i'fi"-f.:-£'"''i>',<.if1'.…

',<.if1'. .. Wl u-H 22" class="col-xs-12 no-padding">
',<.if1'. .. Wl u-H 22" class="col-xs-4 article-panel-category"> Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

'no :'1I'i'fi"-f.£ 'i>' <.if1'. Wl u-H LLYTIIYR 0 ATEB I IDPIS FECIIA.V.I Fv NEHAREDIG GYFAII I-,—Y mae'n hyfryd srenuyf glywed i chwi esgyn i ben Cadair Idris, cyn rhoddi eich barn vnghylch setyllfa'r wlad yn chi dyddiau canys fe ddichon fod rhvw tatli o niwl yn ymdaenu dros wyneb y dyfiVynnocdd lei iraddieiion y rhai nid vdyntyn dringo uwchlaw'r corsydd ganfod gwrtiiddrycliiau yn en hiawn oleuui. Y mae niwl thartli auwybodaetb, fe allai, mor ddudew acinor beryglus &g un math o niwI ason- ier gan yr hen feirdd am dano, o herwydd fod y philo- sophyddion o'r fen mai haul balchder sydd yn ei sugno allan o siglennau annysgeidiaeth a hnnan-dyb. Trwy'r niwl y mae gwrthddrychau bycliain yn ymddangos yn fawrion, am hyny nid rhyfedd fod gwybodaeth rhai avvdwyr diweddar yn ymddangos iddynt hwy gymmaint ynfwy na doethineb yr athrawon gorall yn yr oes ddi- weddaf. Yr hyn sydd fel pe bai un o'ch cymmydogion o ochr Cadair Idris yn ol vvihi ychydig ar y ser noswaith olan, yn haeru ei fod yn dyall serenyddiaethyn well na Newton, a'r modd f fessur mynyddoedd yn y lleuad yn well na flerseliel. Y r oedd y dysgedig Dr. Dafis yn cael ei gyfrif yn ei afiiser yn un o'r dynion nnvyaf hyddysg yn y wlad, yn ieithoedd y dcliau a ieitlioedd y dwyrain, yn gystal a'i iaith ei liunan, ac yr oedd megis twr ser o oleuadau mawrion Cymru i'w oleno yr oes honno, pe bnasai heb fawr o oleuni o hono ei hun, ac er mor rhyfeddol y di- chon hynny ymddangos i rai yn ein dyddiau ni, nid oedd efe ddim yn ormodd ei hunan-dyb i gynnneryd ei gyf- arwyaao gan eram. i mae et rtamaaeg -uiauiii a Chyihraeg yn gynnneradwy iakn gan lawer hyd hedd- yw, ac yr oedd ei Eirlyfr Cvnrraeg a Lladin mor glod- fawr mewn gwledydd ereill, fel yr ail argraffwyd efyn Holand, ac y mae iddo etto giod ym mhob gwlad yn Europ, ond ei wlad ei bun a pha beth bynnag a aduw- odd efe heb ei gwblhau, fe amcanodd y Parchedig Mr. Richards, o swydd For^anwg, ei gyflawni, trwy gyn- northwy Mr. Lewis Moiris, a'i frodyr, y Parchedig Mr. EvanEvaus, Gronwy Owen, ac ereill; ac yr oedd y dysgedigion yr arnser hwnnw yh edrych ar y modd o ysgrifennu'r iaith Gymraeg fei v-edi cael ei sefydlu ar sail mor sicr, hyd y buasid yn meddwl y buasai cyn an- hawsed ei dadymchwelyd a chyfodi craig Cadair Idris o'r gwaelod a'i thailu i'r mor. Ac os nad oedd gwaith Mr. Richards yn ddigon hclaeth, feallasid 'cliwawegu at yr atleiladaetli yn ol vi uii dull, hob dynnu i yr I hen furian, i arfer y liioddion i limio math o haf-dy yn ol dychyniniygion newyddion, yr hwa oedd mor ddlffyg- iol ei sail, fel yr oedd cyn belled o fod yn gryf ddigon i «;fyll awe! o wynt, hyd onid oedd yn barod i grymi wrth cliwytbiad ana Jl un o ychydig o gadei-iiid yn iaith wro* yr hen Fritamiiaid. Yn Lloegr fe fuasid yn meddwl ffcd gwr yn gwallgofi pe bi-asai yii anturia gwe'l)a'r modd y mae'r iaith Saes- OIalCg yn cael ei ltysgrifetm yng Ngeirlyfv y Dr. Jolin- son, neu'r iaith Ladhi yii ol Geirlyfr Ainswovth, ac nid ydwyf dditn cUo'n siccr fod atgywcu'wyr diweddar y iaitii Gynirftcg yn eu cyflawn bwyll. Y mae ein hiiaith mor gywraintya ei chyfansoddiad o '-erwy(ld beirtld fel na ellit Cvfnewid tin sillaf o honi, heb anafu gwaith rhai 0'11 heb deidisu ac y mae- y rhai a fyimant ansefydlu llytliyrennau i ti.JLldlolli eu myinpwy eu h'.inain, yn dodi gwaith y beirdd allan o gynghanedd, at feI sat'r maen anfedrus, yn cyiuiiieryd arno wella hen fur ardderchog, yn t allan o'u lie, ac wi-ti) hynny yn dymchweljd yr boll adailad ar ei ben. Y mac'r enwau cadarn sydd yn tcrfyno yn oedd yn y nifer luosog, wedi cael eu trefnti i gyd-odli a'r trair hloedd, ac os tenir y llythyren e alldn, dyna waith y Beirdd allan o. reol y Gramadeg, am hyny. yn gystai ac i wahaniacfthu rhwiig yr enwau csdyrn a'r aniser uetJt keibio oV ferf, fe ddywedir, Efe a wisgodil ei iciig-- oeddj megis, Y Brenhin Cyrus a deytnavxld dros holl deyrwisocdd y dwyrain, ac ar ddydd ei enccligaith efe a aiii dano tii wisgoedd Breninol, ac fe fod yn arfer parhau amryw ddyddiau ar y cyfryw achosioji, i anfon puran, a ddillad i'w gyfeillion pennaf." W vth y rhan ddiweddaf or ,ymdrodd, yr ydy YQ tebyg y gellir gweled yr ammhrydferthweh o ddiswyddo y llythyren h a chrogi'r gair, fel y bydll cigyUÜion yn arferol o grogi eu mefasnach, ar fachau. Y mae cyireithiaiu a rhtolau cyffredinol gan ddysg- awdwyr pob iaith, ac v mae ysgrifenwyr pob iaith yn gwahaniaethu rhv ng y ferf a'r enw cadarn, rhwHg- sillaf o ,,aiii If-g a sillaf dryrrach &eu fnanach sain, a pliaham y chwenjiychai diwygwyr ein hiaith wn^uthiir adar brithion o'woydwladwyrp Y mae'r Saesonaeg, ag iiiii- ryw ieithoedtl arall, He bo'r gair yn cael ei swnio'n Ilcsg, yn chwanegll at y gair heb ddyblu'r llythyren ddiweddaf, megis yn y geiriau mean; tneaning, leun,leaningtac felly Rinnan yn y gair given, gtccnu, &c. ond lie b'o'r gait' y,n cael ei swnio'n fýrr, y mae'r llythyrea ddiweddaf yn cael ei dyblnyny chwanegiad. megis hyn, hynny, lyn, fynrm, syn, s:i,iuii(, ac yn wir ni allaf tinnau ddim llai ha synnti pelh wrth wded y moud ym mlia un y. mae rhai o go eg langcian diweddar ywlid weditrwsio'r hcu wraig fy luatiiieith. Os dywedir mat i fbddldni Hygaid neu giust- iandicithriaid, y rhai a ddvwedant fod gonnodd o gys- syiltia id in ein biaith, a bod ei swh yn rhy arw, os dy wed/ r nlai i foddloni'r cyfryw y mae'n diwygwyr yn tafhi ljyth- ,yi-eiinait aHanncyn anwrio iaith y), wlad, fe eu cymmharii t btant Sadwra yn y ddammeg, y rhai a wnaethant eunuch p'u Tad, fel y byddai gan. yr iicn wakh well llafar i gallu; mewn ymadroddioii rhyfoi^ y mae'r Gymraeg mor nerthol ei swna'r Groeg, ac i »n •cyfansoddiadau caniaid? mor felus ac mor dirion ei sain a'r Italaidd, ac os na ymddengys felly bob an?er hyrrdra domau'r awdwyr, ac md diffygion y iaith, yw'r achos, Y mae?n arter gyfiredinol ym mhob iaith i ddodi'r !!yth\ren ddiweddaf O'r arddodiad vr un a'r llythyren gy?fo'renw cadarn, neu'r gair fo'n cäul"yn,! 'j Íl y <yf- j ansoudiad, neu yntcu, gyfnewid y Mythyren yn y inood ag y byddo hi'n swnio oreu i'r clust, megis cmumtum nid con-mohun, ac felly fe ddywedai un o'n hen deidiaii, cydfod, nid cyd-bod, cyfammod, nid cyd-amutod, cymmtmm, nid cy(I-pititt ond fe ddywed un o'n coeg-fldiwygwyr diweddar, fe allai, fod y cyfnewidiadau gii liieidiol, iddangos, mae'n debyg, y mcdi"ant ddeongli ystjr y gair, ond y mae craill ysgatfydd o'r farn, fod mwy o gywilydd i fod yn anhysbys o hyn, nac. sydd o glod o fod yn wybodns o bono, ac y dylai'r rhai na wyddant hynr gael eu tyafon i'r ysgol i'w eeryddn, a'r rhai a anurddant y iaith i'r diben o ddangos eu gwybod- aeth o'r petliau hyn, gael eu i-liwyiiio -n iiliylr y, ifydion. Rbag eich blino ni soniaf fi ddim ond am un nell ddau I o bethau yn ycliwaheg, a hyny'ngyntaf, mewn perthynas i'r modd y cyfnewidiry gair di mewn cyfansoddiad. Y mae yu wir fod y gqii- dy yn chwanegti'r ystyr, ondy aiae'n eglur hefyd fod y gair di'n fynych pan gyfansoddir ef A gaii- arall, yii ciiwanegit'i- ystyr yn yr un modd, canys fel y mae'r llythyren a mewn cyfamsoddiad yn y Groeg, yn lleihau'r ystyr, ac weithiau, o'r tu araH yn ei chwanegu ac yn ei liosogi yn anghyffredinol, feUy y mae'r gair <? yn y iaith Gymraeg weithiau yn mweaol, megis difai, difeddwl, &c. ac weithiau y mae'n chwanegu at ystyr y gair yn y eyfansoddiad, niegis, dioddefaint, dibiti, difyrru a phan fyddo'n chwaucgu'v ystyr, y mae yn ei chwanegu ac ynej liosogi mewn modd rhyfeddol, canys talfyrriad ydyw, di, bryd hynny, o'r gair dmii, fellypan sonier am yr ttyn y mae dynion yn gael o galedi, fe ddywedir en- bod yn goddef ad/yd, nen yn gaddtf trailed,, ondpan sonier am oddefaint y gwaredydd, fe ddywedir dioddefaint, hynny yw, goddefuint yn ddim, mewn modd na bu erioed y fath oddefaint, o'r blaen. Oud yu y niodd diweddar, o ysgrifeiiu'r gair, fe ellir rlioddi ystyr arall iddo, a meddwl mai, dy odihfaint di a hysbysir, a bod yn bur dbygbod un o ilaenoriaid yr ymbleidian yn ein piith yn gofyn i'r Hall, pa beth a wnaeth waredigaeth mor fawr i'n canlynwyr ? a bod y llall yn atteb, (ty odtleaiiit di,, nid dioddtfaini yr Achuby d J. Y nail, fe ellir sylwi fod y gai i- dibeti, yn cael ei ysgri- fennn fel pe buasai rbyw wrthddrycb, neu ben yn ddiaii, gyd a dyn yn ei otwg, wrth yr hyn oedd ganddo yn Haw, end, yn ddiweddar fe (leby-gir ei fod wedi cael ei gyf- newid, fel pe bai un diwygiwr o'n hiaith, pan ovynno'r ilail iddo, pa beth yw'r bwriad sydd ganddo yn ei olwg wrth y petliau newyddion hyn? Yn chwennych atteb, dy, beii di, neu dy fympwy di, pan gyfuewidiwyd y gair dyixi; yn y modd hyn, gyntaf, yn y geirlyfr a argratfwyd o fewn yr vcliydig liynyddan yn Llundain, er mor f¡¡<Idiot ocdrly Ilyfr hwnw inewn llawer o bethau, fe gyi'ansoddwyd cyv/ydd, a elwid cywydd y pen, ar yr a- hosif ji, a rlian o hone: vdocdd yn y modd a ganiyn j OJ. riwi 'if' i — ..I.t.i.wxwy. D•<O.« d Ya?y.<<!??"??'?*"? ?" Un da byth ni ,a dy ben, DMM b?dd dysg a'i dH)en JjB Yw rhoi pwyt?a synwyr pen, Wynebwarth waith anniben) E O'n hiaith byth whaeth dy b?n, ???. Uonoeic?orphn'igorphen, A'i rhoi t'w phwll ar ei phen >S:c. Felly Difyrmxh a ysgrifennid felpe buasai dynion am roddi ar ddyall fod difyrrweh yn byrrhau neu yn di- jy''tu'r;amser, a'i fod yn ei fyrrhau neu'n peri iddo yin- ddfliigos ynfyr ynddimt; ond pan glywo arall y gair dyfyrru di, oddiwrth yr liwn a fo'n ymddiddan ag ef, y mae'n ddigon i'w ddychrynu, ac i beri iddo ofni, mai, torri yrtiaith ei Ben ef, ac felly ei fyrrhau, a feddylir, yr hyn ysgatfydd, ar yr un pryd, ni fyddai ddim llawer o golled i'r wlad, oni fedr yn ei amser wneuthur mwy o ddaioni nac a wnaethpwyd etto gan ddiwygwyr di- weddaf yr Iaith gymraeg. Mewn perthynas i'r modd y dylid swnio geiriau'r Iaith Gymraeg, y rheol oran ym main rhal o'r doethaf yn yr oes ddiweddaf oedd canlyn y modd ym mha un y mae trigolion Canoldir Cymru yn llafilru, lie y llygnvyd yr Iaith leiaf; ac felly y rheol orau i ysgrifennu'r laith, fyddai dilyn siainpl yr awdwyr goreu, y modd yr oeddynt, Lewis Morris a'i Frodyr, a Gronwy Owen a'r Parchedig Mr. Richards o Langl-allo yn ei Eirlyfr a argraffwyd yn y flwyddyn, 17.).'3, yn ysgrifennu, a'r modd y mae'r Iaith yn ym- ddangos yn yr Argraffiadan gorau o'r Bibl a'r Llyfr gweddi cyffredin. Y lhae Aigraffiadau Mr. Rhysiart I Morrib o'r Bibl a'r Llyfr gvcddi CyfiVedin yn 61 y ddull Iallh; ac y iiiae'n gyssnr genyt I i glywed fod y Bibl cyliswn a'r Llyfr gweddi Cytlredin, o wythply; a argratf'wyd yn ddiweddar yn Rhydychen, yn 01 yr un siarnpl ragorol, fel y mae'r Llyfr hwn (y Bibl) weithian yn rlieol i'n cyfl rwyddoi ysgrifenuu, yn gystal a; yn rheol tvwyd, a da fyddai pe bai mwy o Sylw yn cael ei ddal amo yn gyffredinol, gan ysgnjfm- nyddion yn gystal a Pluu iseaid ein gwlâd. Yn ddiweddaf, me fl perthynas i'r modd y chwen- n^cliir gwelhCv Iaith gywaey pan y mae'n ddighfyd, yr ydwyf yn ofni, me v. n ,.aw Meddygon trwsgl, iod ei bymddattodiad yn \gt« o byi ny fvdd ei tliynged, yr ydwvf yn -r heu Bendefiges cyn ei di- Wedd, gofio'r driniaetti a gafoad, oichymyn rhoddi ar ei Bedd yr Ysgrltcn i;o.uno, a orchymmynwyd ei gosod ar ei garreg-tedcl gan'yr hen v r hwnnw, yr hwn pan i oedd efe yn ddigon iaFa, a gyngor Meddyg y | Pentref, yr a'i go ;m:;t a chynunaint o ddiottach o'i ddarllayviad ci htai, ft1 y golchodd efe ef, allan o'r byd, mown ychydig t ? 01 ei orchymmyn fe rodchvyd ar ei garreg-f i y ;>niau liyn, Yroeddwn yn iach, mi fymiwn fod yn well, a dyina lle'r wyf filli gorwcdd," neu fel y dywedai y Bardd, | Oeddwn yn iach, heb achos Un me'ldyg hyd rhyd ria rftos, Yil iveii, c:tto'ii ,Iwli ll<Iol A minnau'n fyw, 1'nymw"H fod! 'Kawr.saeled waeled! y wedd! ]Vrewn gaír-'rw'j:'i-):mn'n gorw'dd. Yr oedd yn hyiVydweh mawr gcnnyf i weled eich Hythyr, ac i ganfod eich bod o'r un farn, mewn perth-1 i'r petliau is yn a miiuiau, ini debygais fy mod wedi cynlrfod ag utio hen Ysgolhei^ion yr oes ddiweddaf, am hyny ni ollwii lai P A sTarad a ptuirhau i ymddiddan gyda phOÎ1 rhyddid, dros hir pi tser, fel i- byddein ni arferol o wneuthur bryd hynuy, pan g'ylarfyddai hen f yfeillion, canys nifcitter;, yr oes honno, dreulio. talm o amser; ynghyd In '» ( libio ein cymmydoion,na llofruddio iaith bin IiIam, uc heb i'r orian ymddangos yn hlrioll, I canys yr oedd ge-nnym ry-x ddiben da yn llaw, ac ni wy* ddein pa fodd i dXUfynm ein gilydd heb -niweidio y naill y llall, ac os byddai ti-r yn rhy hir ei chwedl, ni j fedrem tlLliO¡[íÜi yûa ef yn amyiteddgar, fel yr ydwyf [ yn gobeithio y gtrddifwch cliwitbau, Fy Ngharcdig Gyf- i aill, gan eich, < I Hen gydvmmaith a'ell ufudd wasanaethwr, Llaubedr, .Chwef. 2. E I 11 1

IAT G YIIQEJ)DW& s HI' SiV…

BTLS-RESTYR HINYDDIAETHAYVL…

-.;r MAIiCIINADQDD.

Advertising