Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

7 erthygl ar y dudalen hon

AT GYIIOEDDTVR SEllEN GOIIER.

..II..-I ALLEGIAD O PSALM…

........," 'no.:'1I'i'fi"-f.:-£'"''i>',<.if1'.…

IAT G YIIQEJ)DW& s HI' SiV…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

AT G YIIQEJ)DW& s HI' SiV GOMER. I ■ HINYDPIAETH (METEOROLOGY). I 'SYR" li, dyben o roddi cyfrircywir o ystad yr bin drwy yflwyddyn, ac i sylwi ar cfFaith yramrywioldyw- ydd sydd yn dygwydd av gorph dyn, yrydyni'yn bwr-1 iada cadw cyfrif beunyddiol o ystad y. TymherfewryM, yr Awyrbwysydd, y IJuithddungosydd, y Gurlawfesn/ydd; ac i restrh yr amrywiol a ddygwydd yn y parthau hyn, pa nn bynag ai heintus -m ijimiiorilwl. "Os bydd cyfrif'o ystad y peii jainiau uchpd- yn dderbymotgCHycb, yr yJyfi yn bwriadn anerdi SE I HEN GOJIER ft thatfen fisawl 0 liohynt. By ddai yn dra dymtttt&wl fod y fath dalien yn cael ei- gan ryw rai yn eich plitli chwithan, ac mewn parthau eli-eill o'r wfc/d, fal y gellid cymuarn yng'jyd ystad yr bin yn am rywiol barthau Cymra. 1\i chawn roddi ond ansawdd gyffiediHol yr hin am y rnis d iweddaf, gan dflecliret-, yn t'vvy enw^digol gyda'r nesaf-, ond yn gyntaf, byctd yn -angenrheidiawl darlunio yr amrywiol Athron-Beirian- nau (Philosophical Instrumeiiis), a grybwyllir uchod. t 1. Y'TYMHERFESCRYDD. I I Saes. ?c?Mo/?cr;' (o'r Gr. &ip{s.n ?sr? ;i j ,<1plw 'i fesur). I Un o briodoliaetr.au hynotaf gwres ydyw y gailu sydd ganddo i ymchwyddo Kylweddtui. 'Mae y sylwedd hwn (sef gwres), mor deneu-lym, fal l y mae yn treiddiaw trwy bob sylwedd y cjffyrddo ag ef, gan yiwwi»iia.w' rhwng eu gronynan, ac nid yn unig eu gwaUanu oddi- wrth en gilydd, ond yn ami fe a'u gyr ymaith, yn tlra phcli ar wasgar, megis ag y gwna a dwfr,pryd y itiae yn ei droi.yn agcrdd (vttpmtr). Fal hyn y mae gwres yn ymledu iieh yn ymchwyddaw sylwedd, gan wneuthur iddo gymmeryd fynu fwy o le nag ydoedd o'r blaen, Gellir cael ymbroliad o hyn drwy addasu 0 lial- arn i l'odrwy, ac wedi hyny ei wneuthur. yn cliwil-boeth "n y thil ynawr, os cynnygir ei roddi ef drwy y ;od- rwy drwy ba un yr ydoedd yn cerdded yn rhwydd o'r blaen, nid el ar ei chyfyl, o herwydd ei ymchwyddiant gan y gwres. Y mae oiferyn at y dyben neillduuwl o fesur ymystyniad sylweddau cyflyn-o herwydd gwres, a elwir YR UFELFESURÝDD I (Pyrometer; o'r a", Tivp tan neu ufely a f^fipto i j'esur). Wrtli-yr offeryn hwn yr vdys yrt cael bod yr amryw- iol fettelodd yn ymestyii mewn gwahanol raddau; ac felly mewn perthynas i svlweddau ereill. Ond y mae y tneddiad Hwn i ymchwyddaw o herwydd gwres yn llawer mwy eglur mewn gwlybwr, nag ydyw mewn sytweddau cyllyn. Ynibrofirhyn yn y modd canlynol; Cymmer ddau chwiliol gwydi' (gluss tubes), ac un pen iddynt yn terfynu yh belen geuawl (hollow bit lb), llenwer y pelen- an hyn, un a gwirawd coeth (rectified spirit), a'Iwi at dwfr glan; lliwier hwynt a chyfaddas gyfferi, er eu canfod vn fwv efflur vn v chwibolau. Fe Ymchwydda y gwiraiodyn unig oddiwrth wres y llaw, ac a escyn yn y t hwibol; ond ni chymmer hyny un effaith ar y dwfr, o herwydd nid ydyw mor deimladwy b effaith gwres a'r gtcirmCd. I'e i rhoddid pelenau y chwibolau mewn dwfr poetit, eseyna y dwfr a'r gwh'wod 'ynddynt, ond fe gyf- odai y giiiii-aird yn llawer mwy cyflym na'r dwfr. Pe rhoddid tallen wedi ei graddu with un o'r chwibolau hyn, fe site bai niegis Tymiierfesurydd. Yn y peiriant hyny, y mae yr awyr wedi cael ei yru allan, a'r pen uchaf iddo wedi ei gau fynu. Y gwlybwr a ddefnyddir yn fwNAt, evitrediii at y dyben ltwii yw.t(rian byw; pa un sydd yn ymchwyddaw ac yu yingynnwysaw yn fwy cyfraddawl nag un gwlybwr arall. Yr ydys hefyd yn arferyd gifytaivd wedi ei liwio at y dyben hyn, ond nid ydyw yn ^pichwyd.lo ac yn ymgynnwysaw mor gyf- rall(lanvi a,i ond pryd nad ydyw yn angen- rheidiawl i sicrau tyinlier unrliyw beth yn dra chywir, I etyb gwimivd cystal, ac yn u-ii- weitljiati yn well, o her- wydd fod ei ymchwyddiad yn helaethach, ac felly yn fwy canfodawl: fe ellir hefyd ei arferyd mewn sefyll- faodd yn mha rai y rhewai urhmbyw, canys ni wybnwyd am un oeriii ctto a wai-unaethai i r.ewi gwhmcd oeth. -NIaydysyn gradllunil latli mhob gwfedydd. Y gradd-daflenau mwyaf, at-fei-edig ydyw y rhai hyny a ddychynnnygwyd gan Fahrenheit a Rcmmur; y lUae y gyntaf yn cael ei dewls gan y Brut- aniaid, a'r ddiweddaf gan y Ffrancod; end rhag peri rhwystr, y mae y ddwy radd-dafleii, yn gyffredin, wedi eu rhoddi un bob ochr i'i- elfwibot. Y mae Fahrenheit yn graddu ei Dymherfesurydd yn y modd hyn y mae yn ei roddi mewn cynimysgiad o eira a hukn cyffredin (y pethau oerld yn gwneuthur yr oerni mvyaf a wyddai ef am dano), pryd y mae y gwlybwr yn dyscyn yn y ellwi, bol at bwnc y mae ef yn ei nodi yn diiiddyiii (Zero), o bale y mae yn dftchreu ei gyfrif; wedi hyny, y mac'n ei i-otfdi mewn dwfr bervvedig, y mae y gwlybwr yn es- cyn yn ebrwydd at bwnc ncillduol yn y chwibol, pa un y mae ef yn ei nodi; y mac wedi hyny yn cyfrann cyf- rwngle y ddan bwnc crybwylledig yn 12 0 gyfi-addau, Yn Nhymherfesurydd Fahrenheit, y mae 0-, yn arwvddo yr oerni mwyaf sS Fedr ef ei wneuthur; 3'2, pwnc rhewi dwfr 55, pwnc bydd yr hin yn gymhedrol ei thymher; 78, gwres cyffredin yr haf; 98, gwres y gwaed; 112, poethder twymyn (fever heat); 176, pwnc berwi ^wL uwd; 212, pwlic berwi dwfr. Y mae Reaumur, yn ei beiriant, yn nodi megis yn illi- ddym hwnc rhewi dwfr, ac yn rhanu y cyfrwng le oddi yno i'w bwnc berwi, yn 80 cyfradd. Y mae gladd- (latien arall wedi cael ei dychymmygu yn Ffrainc, yn ddiweddar, gan un Cdsus; a gelwir i beiriant ef, Y TYMHERFESUHYDD CAN'GRADDAWI, (Centigrade Tiiei- nwineler) pa un sydd yn rlfanu cyfrWng le pynciau rhewi a berwi dwfr yn gan' cyfradd. Y mae hWlI yn dyfod t arferiad cyffredinol yn y cytandir, a diammeu mai efe ydyw y gorau, pe buasai wedi ei arferyd er y dechreuad.—Yr-ydym yn bwriadn gwneuthur ein fiylw- adauar ddau wresfesurydd cywir, yn ot dychymmygiad Fahrenheit; un yn cynnwvs gwirawd, a'r Hall a)-ifill, bylv: trwy gvmharu y ddau yngliyd fal liyn, ni fydd lie i dwyll ddygw ytid. 2. \R AWYR BWYS YDPI I Saes. Barometer; (o'r GI" Bœ@. pzi\js, a v.f.fiu I i fesur; o herwydd ei fod yn mesur pw)-situ'i- I a IVJr). Y mae yn cael ei brofi bod yr mryr yn gorph sylwe- ddol oddiwrth alluodd gwyntodd, ;• bod ganddo bwysau oddiwrth bob pethau ysgafn, megis mvvg, cymylati, &c. yn nofiaw ynddo. Y map pelen o wydr wedi gwagau yr mvyr o honi, yn pwjrso Ilai nag ydoedd o'r blaen. Yn fyr, mae'r auyr yn pwyso ar wyneb y ddtiaryr un faint a pite b'ai wedi. ei liamgylchu a mor o arian "!lw )() mod- fed o ddv.ln. [Y mae dwfr yn dryniach iil o weithiau n&'r awyr, ac 'avian byw yn drymacli 14 gwaith nh dx,fi,; neu, 14,000 gwaith ni'r aWVI'.J Cafwyd hynalltm wrth syltvi ar .siigiiedyddioii (pumps ); pe rhdddid sugnedydd iiifiw n ii y-i'lon, i'r dyben i'w sugno allaii; tV wuai y sngn^ j ( piston), wag-le yngheu'edd y sngtiedydd oil herwydd bod yraipyr yn pwysb ar wyneb y dwlr, gyri I i fynu ilenwi y gwag-ie* ond pan gyfodir y dwfr i yn y sugnedydd 54troedtedd o uchilcr, fe tydd y golufn ddwfr yn gyf-bwysau a'r golafn awyr sydd yn pwysoar wyneb y (hvfryn y Uunon i'w yrn i fynu o herwydd I hyny,fe saif y dwfr yn y man hyny, ac ins gellir ei yru yn uwelt o herwydd eifod yn cydfantoli n\ awyr. Yn yr nn modd gellir codi at urn byw ifynu gydi^soguedydd' '30 niodlccSd, ond yi; o iierwydd yr unrhyw ucJws; sef ei fod, yn y man hyny, yn cydfantoli a'i, awyr, -On, d tihle ydyw yr mryr (o herwydd amrywiol achosion) bob amser o'r.«n bwysau s ac V mac v c" vinew- idiadau hyn yn effeithiaw ar gortf d*yn mewn inDdd neillduawl; I)I-Y(Iy -,ii pwyso yn gadarn ai'iio, y mae yn ei gadarnfui, yn ei gryfau, ac vil ei tyw- iogi; ond pryd bo'r awyr yn pwyso ond ycliydig arno, v mae yn llesc ac yn drwm; yn ymlacau ae yn gwanau. vbe)i i- ydvw pendcrfyttH pwys.nt yr awy a'r amrywiol arndfefati, Chwibol o wydr ydyw, i yngliy-lch 32 inoedfedd •» h$d, yn gauedig yn ei ben ncaat" ac wedi-ei leríwi ag arianhyic; y mae ei lien isaf agored yn tmi fynu yn?wpan, paunsydd hefyd \n' !htwn o «'-t(t?:  Yn RWr, pryd m?c'r awyr tMor drwm Ilawn oariun bylv.. pryd mae'r awyr mor drwm n? y cCldw ef y eymylau ifynu. ac fcHy yn rhoddi i m hin deg, v.mae yn pwyso yn gadarn ar yr ariitn byw yn y cwpan, ac felly yn ci gynual gryn uchder ya y ehwi- • bol: a phryd rhaid i'r gwlawddiscvn o herwydd j i'r aw F ysgatnau, y mae y pwysau ar yr aiian byw. yn y cwpan yn ysgafnach ac am hyny, y mae'l' arian byv; vii yn y chwioolyn discyn, ac fdhyn yn rhagbeniibdiad sych i gynnneryd lie yn y tywydd. Yr ydys yn graddu yr Awyrbwjisydd fodfeddi, yn otIlyd nen uchder y chwibol; ac wedi hyny yn ddegawl. Nodau y prif hynciau sydd ial y canlyn 51, tywydd tra sych; :jO, tegwxdi paraus; 30, tegweh; cyfnewidiad tpvydd 29, gwlaw 28J, gwlaw frwin 28, tywydd ystormus. Y niae, hofyd y.n wiw sylwi bod yr Awyrbwytyrid o ddefnydtf neill^uol at fesur uchder mynyddodd, o her;, wydd fod yt-awyr yn ysgafnau fel yr escynom i fynuj ae felly y.mae'r nriamliiw \n discyn- yn y chw ibol y hiae yn (liscyll. yilgliylcii y ddegfed ran o fodfedd am l ob 90 troedfedd a esCynir, neu fodfedd am bob 300 Hath. Vr ydys yn cael allan drwy y peiriant hWh, fod 2160 o bwysau o awyr ar bob troedfedd ysgwar ac y iuae 32,4000 o bwysau o hono ar bob dyn, os cvfrifir 15 troedfedd o arwyneb i got-if dyn: fat hyn, oni buasai yr awyr o'n mewn yn gwrtiiweithredu ei efiaith, buasai ei bwysau dirfawr yn ymwascu dyn yn ysletan ac 0111 buasai I't-pwysa),! hyu oddi aHan i Wtt.hweititicdit tnedd- ia(i givi- ilitic- ld'I"I wl' yr aw3,r O'n ni??wii, iad gwrtlmeidiawl yr awyr o'n mewn, bnasai, with mthro allan o bonoin, yn ein hymdaliu yn chwihfhv man!— v "0 IMmv,-mor rhyfedd yw dy waith, "Oth syruvyr berjfaith dradoeth! Gwnacthost bob petit a doethder dawn, A'r tir sy lawn u'th gyfoeth." E. P. yn Ps. civ. 24. 3. YxvrAiTftnnANGosYni}. Saes. Hi/groscjpe; (o'r Gr. "Typos lluith^ <T,-ioTSiuj ■ i olygu). j ('I' Dyben y peiriant hwn yw dangos lleithderyr awyr, ac felly tneddiad yr bin at .wlybrwydd ueu sychder., Y mae amrywiol lfyrdd i'w y fl'oi'dd iuiwsaf h'r oreu ydyw v ganlynbl: 'Gosodei* biich yn y pared with ba un y doder detnyn o tfrewyil-goi t (whip-conl )f wrth ben isaf pa un y mae dernyn o Ineii, ynghyk h dwy fodfedd 0 hSd, a phedair modfedd-o dryfesur, wedi ei durinaw yn grwn, i gael ei osod pa un sydd i fod oddi" fewn i gistan betrya!, a tliivil erwii o'r tti blaen iddi, er ranfodet ymsymudiad o'i mewn: ar hydcaliol y twll hwn y mae edef haiarn i'w gosod, pit-IID* sydd i ateb me- gis 1 liifydd. Rhaid gwneuthur y pren (;rWI1 L gyfateb yn ei drymder i banner pwys, trwy roddi plwm yn. el waelod, i'r dyben i gadw y ffrewy ll-gort ar dyn. hho-, thler papur oddlamgylch y pren, wedi ei ranu yn 100 cyfradd; ac yn awr yr offeryn sydd gyflawn. Gosoder y pwnc diddi/m gyferbyn a'r rhifydd, ardy wydd rhew mawr, ar ba amser yn dra sych, ac te fydti. yn gywir yn ei le ond rltaid byrau y ffrewyll-gort yn y tilth fodd na roddo ond un tvo oddiamgylch o amser syehder, i amser y gwlaw mwyaf.—Gweithrediad yr offeryn hwn sydd fal y canlyn: Ar dywydd gwlyb, y mae y ffrey,yll-: gort yn cwtogi ac yn ymbletha; ond ar dywydd sych, y maë'lJ yinddatod ac yn liirau. Prif-bynciau cin Liail-il- ddungosydd: 0, hin dra sych; 20, lled-sych; 30, lleith- der; 50, niwlog; 60, gwlaw; 80, glaw dwys; 100, swlaw ti-wlii. 4. Y GWYNTFYNEGAI. I Saes. Anemoscope; (o'r Gr. xnp.<& y gzej/nt, a crxoTiitij i olijgn). Offeryn digon aduabyddus lan yr enw Ceiling y Cwynt, ac am hyny nid y%i,'ii "Ofyii ei ddarluniaw. Ei ddyben yw penu allan y pynciau ar y tertyngylch o ba rai y mae y gwynt yn chwythu. Attalfyriadau a arferir am y pedwar prif bwnc: G. Gogledd (north); De. Dean (south); D. Dwyrain (east); LI. Gorllewsn, ¡,u'W'o11) 5. Y GWLAWFEStRYDD. Saes. Pluviometer (o'r JJau. pluvta, gwlaw, a rnetrum, mesur). Llestr crwn ydyw, wedi ei wneuthur 0 atcan (tin), 8 modfedd o uchder, a 5 o dryfesur, wedi ei raddu o'r tu mewn yn fodfed.lau, a'r niodfeddan wedi hyny yn ddeg- aidd; y mae ei gaead wedi ei ddychymmygu yn y fail) fodd fal y rhed y gwlaw yn hylif iddo, ond ÜL1 na thar- thlo yr haul mo "houo fynu, ac na thawdd yr awyr cf i'w "arw^tfd y^aiiiri Ei ddyben yw (angM pa wt if fed-1 o wlaw a ddiscvu yn wythnosol, yn lisoi, ner ljt flynyddol. r Can obftitliiaw y bydd i h\vi esgnsocH y r',i ddarluniaw uchod, » Yr ydyni, Syr, Eich gostyngewldiaf wasanaethwyr, RICHARD ROBERIS, )^-jy ?11?"' DAVID ROUERTS.M.D. I t l'lJtJ', ( lOn. Melin y Coed, gerllaw Llanrwst, Chwef; ■ l

BTLS-RESTYR HINYDDIAETHAYVL…

-.;r MAIiCIINADQDD.

Advertising