Seren Gomer

¿JrGYHOEDD"WR SEREN 'G01W1l. ATTEB I LYTHYR MR. J. J. OR B.L. SYR,Yr oeddwn i yn caelfy mhortreiadu gan hen ysgrifenyddion y Cymry fet yn cysgu er ys Hawer oes, oM ?y mae y dadwrdd diweddar ynghyich y modd i ysgritennu yr iaith GyTaa?g yn ddigo& i ddihuno y meirw, chwaethach y r!mt syttd yn cysgu. ?et yr oedd yn hyfrydwch gennyf i ddangos fy nghariad at fy ngwtad y tro cyntaf yr oeddwn yr oeddwn ym mysg y ??< y '"ae arnaf chwant roddi prawffy mod heb freuddwydio ymaith fy hoii serch at iy ngenedt etto, a p!'a wcit prawf o hynny a aliaf roddi na thrwv ro< attebiad i'ch ysgrifennadau c/tw; l Mi fuasw,; yn ys- griiennu attoch yn gynt, oni buasai fy mo? yn disgwyl i tl etchatteb, ond i?;n nad oes gandf'o ?:n amser neu am tod ganddo rywbeth mwy pw\-<,fawr vn Haw, neu o herwydd ci fod fel yn biino !.i- fi-wy-Ir pan y mae cyn- mfel');n curo mol' ddl,dJ:;dl'edd arno. Myfi a ledat fy nhanan drosto, ac &'i ?gaf y waith hon yn ddianaf allan o swn y rhyf<:t, fel y dygodd Ajax Ulysses gynt attan o gyrraedd picceHau tanttyd ei etynion. < mae emioee dyn yn fyrr, ac y mae y cetfyddydau yn ami, ac 3T. gofyn &M- amser i fod yn hyddysg yn- ddynt Q11, QID: hynny y mae yn bnr esgusodot os na chym. mer gwrTiarndden yn wastad i ddangos y medra ragoh ym mhob un o honynt, chwi wyddoch hotiad y phiioso- I sophydd O'vnt. nan oedd Pertc!ps yn chwareu yn fedrns 3.: y d yb, A oes arncchddim cywilydd, r ieuangc, eb efe,tchwareu ydetyncystal? gan roddt ar ddyatt y gallasai arfer yr amser a drentiasai i ddysgu chwaren y deiyn i ynnm rhyw wybodaeth mwy bnddiot a mwy adeiiadot. Ni wn i am neb a ddywedodd eich bod islaw y Dr. Johnson, ond yrwyf yn meddwl pe bai y rhanfwyaf o'r rhai a alwant eu hunain yn ddiwygwyr y iaith, droedfedd neu ddwy islaw y Dr. y byddat rhywbeth yn !)ai o de! fysg yn y wlad, a Uai o berygl i'r iaith. Yr oedd y Dr.yn hyddysg ya y ceHyddydau, ac mewn saith neu wyth o ietthocdd, ac adeilad ei eirtyfr a spit- iwyd ar Graig Dysgeidiaeth, ac t'e satbdd; ei gyfaill Elphinston a newidtodd y iaith, ac a ysgrifenodd Ram- madeg, ym M:roK cystal a'r Grammadeg o'r hwn y dysg- asoch chwi dreigto y ferf-, ond yr oedd ei Rammadeg wedi ei adeUadu ar dywod annysgeidiacth, ac fe syrth- iodd; ac y mae yn hawdd dywedyd, heb fod yn bro- 'phwyd, pa beth, ym mheh ychydig amser, fydd diwedd pob adeilad o'r fath. Am y geirlyfr a argranwyd yn JHundain yr ydwyf yn cytnno yn hoUol a chwi, na wei- odd y Cymry erioed, ac yr ydwyf yn meddwl na wctant byth, mo'i fath. Ar yr un pryd y mae ei gydwiadwyr dan iawer o rwymedigaethau i'r awdwr am gasglu am- rywobethan buddiol i ryw wr doeth a dysgedig, a ddelo ar ei ol i gyfansoddi geirlyfr, a!!an o honynt. Ond un peth yw ctudo coed a cherrig at y gwaith, a pheth araii yw dangos doniau adeiladydd, i ddodi y cwbt yn ldreftitisyngliyd ac i wneuthur Temlo honynt. Fe aeth adeiladydd enwog i weied Ty'r Dug ym Mtenheim gynt, Pa both yw eich barn am y ty hwn ? ebe gwr bonheddig yr hwn oedd bresennoL Nid ty yw ef, ebe yr adeiladydd. Pa bcth yw efyntau? Maen-gtuwdd mawr uwchlaw y ddaear ydyw, ebe yr adeitadydd. Felly fe eUir dywedyd am y Hyfr y soniasoch am dano, mat Got?,Iau,dit da ydyw, ond y mae yn rhaid cael r!)yw un o fwy o dd.rsgcidiaeth, a mwy o ddea! i wneuthur GeidyJr o hono. Y mae y Grsmmadeg yu ymddangos fel car agos iddo. Nid bai yr awdwr oedd hyn, ond ei anfantais ef oedd yr achos. Ni dd:chon un creadur ehedeg heb adcnydd. Ni all neb gyfarwyddo Hong drosycefnfurhebddysgnHongwriaeth. Y mae pob iaith yr ydwyf yn ei dysgu, fe! synwyr newydd, ebe hen ysgoihaig gynt, yn foddion newyddion 0 dl'osgh,'yddo mwy o wybodaeth i'r meddwL Pa fodd y gall dyn o berchen un neu ddau o synwyrau gystadiu a gwr fb yh berchenar saith? ymae' ein 'hiaith'ni yn gofyn gwell ysgothaig i ysgrifennn Geiriyft- ynddi, nac un "iaith yu y rhan hon o'r byd, am ei bod yn iaith ddwyreinioi, ac yn cymnio a'r Groeg ac amryw ieithoedd dysgcdig er- aiH. Dyna pa ham y mae Geirtyfr a Grammadeg y Dr. Dans yn rhagori ar ereiit, am ei fod yn well ysgol- haigna'rrhan fwyafo'i gydwladwyr; adynapa hamy mae Geirlyfr y Parchedig Mr. Richards mor dderbyn- iot, am mai cyneithiad iTyddlon ydyw o waith y Dr. Da- Ms, gydag ychydig o chwanegiadau. Yr wyf yn barod i gytaddefbtiddioideb y )iyfr yr ydych yn ei ganmo!, a diwydrwydd yr awdwr, ac ym nmeHach yr ydwyf yn meddwi iddo wneuthnr cymmaint a aHasai un dyn yn 01 y manteision a gaibdd, end pwy bynnag a ddywcdo chwaneg,aca wcnieithoiddo, gunhacrufod ei waith yn rhagori ar waith y dynion mwyaf dysgedis-, nid ei ewyt]y.swyr da ydynt, ond ei e!ynion ef ydynt. Ar yr un pryd y gwir a saif. Yr ydwyf yn barnu ei fod yn gweled ei hunan iddo gyfnewid gormodd :n' y iaith, pwy yn bresennot sydd yn ei ganiyn i ysghfenn z yn He dd, neu i roddi cyniibn I-'ttengig urol y c, neu i derfynu pob berfyn aw yn ile io, megis i-ligbt--iuiv yn !te rbybuddio. A little iearniErg is a dang'rous thing, Drink deep, or taste uot, the Pierian spring, &c. Hynny yw, 'Chydig ddysg, wna gymmysgaeth, Gwin yw hwn, ag a wna'n waeth, Y dwt a tynn ei doJio, A'r boen drud, ry i'w ben dro, Yn deg, ond yfed digon A dry draw itot f) aw o'i fron: Ni wna o win doethineb, Ei loneid niweid i neb. Y mae Dr. Johnson yn dywedyd mai un 0 wyrthian mwyaf Iaith y Saeson cedd cyfieithad Barddoniaeth Homcr.gan Mr. Pope, ac yr ydwyf n yn ineddwi mai un o ryfeddodan mwyaf Cymru, yw cyneithad yr Ys- gryttn'rau Sanctaidd gan Dr. Morgan, Esgob LIan Eiwy, nid oes un genedt a all )'mffi'ostio fft! ganddynt gyneithad mor Syddlon, mor gywir, mor gynawn, mor soniarus, mor IIwydd:an<:us; fe drwaiodd yr Esgob Parri ychydig arno yn nhevrnasiad y Brenhin lago y cyntaf; feweuhawyd ychydig aryrysgrifennyddiaeth gan y P&)chedig Moses WiUiams, o Abertawe, cyhnor- thwywr dj.sgedig Dr. Wotton yn y gwaith o gyneithu C.5,fi-aitli Hywet dda fe berneithiwyd ysgrifpnyddiaeth y Bibl gan Mr. Rhysiart Morys yn yr argramad a gy. hoeddwyd yng Nghaergrawnt ynghylch y Swyddyn 1750. Oddiar yr amser hyny y mae hyiryd iaith y Cymry yn rhedeg fel afon fawr nonadwy yn !oyw, yn araf, yn gynawn, yn ardderchog, yn nrwythloni y tir, yn uenwi y dynTynoedd, yn !iouni y trigotion, ac yn cyfbethogi y wtad, a mHoedd yn wastadot yn hwyiio ar hyd*ddi, rhwng ceuianau amaer, tua moroedd anfeidrol Volvitur, et volvetar, in omne volubilis SBvum. HOR. Y mae cyfhewid y modd o ysgrifennu yr iaith yn bre- sennot, yn Unddias buddioideb y Bibl, yn taiia rhwystr. au yn nordd yr annysgedig, i'w hattal rhag dysgu dar* Hen yr ysgrythurau. Pan ?nfonwyd gweddiau erbyn dydd Ympryd gyntafo Lnndam yn oty du!! newydd o ysgrifennu, te ymbiliodd yr oa'eiriaid yng Nghymru ar yr Esgobion, ar iddynt orchymmyn anfon y gweddiau tddynt yn 01 yr hen ysgt tfennyddiaeth, omd e y byddai ratd iddynt hwy fyned i'r ysgot diachefh i ddysgn dar- Hatn. Os ydoedd y rhwystrau gymmaint yn ifordd y dysgawdwyr, pa faint ydoedd yn nbrdd y rhai oedd yn caet cu dysgu ? os ydoedd y cyfhewidiad mor ddyrys i'r athrawon, pa mor ddyrys y niae yn rhaid ei fod yn ymddangos i'r gwrandawyr? Y mae yn awr yn agos i ddau can mlynedd od-dinr yr amser y setyd<wyd, nad yw aeg ond terfyniad benyw- aidd geiriau cadam yn arwyddoccau gwahanot ieith- oedd, megis Hebraeg; weithiau fe'u terfyair mewc modd araU, megis Groeg, Gwenhwyseg, iaith Gwent, Gwynod"g, iaitit Gwynedd, &c. Toto ei-rant cælo, meddai un o hen orarciau pennaf ein hiaith, qui hanc vo- <-CW Z.!NgT«NM, tel dialecturlJ, vel aliud ?Md<fMaM significare, ef C. fel y mae eich adeitad yn ddisaii, fe syrth o hono ei hun, nid oes acbos cymmeryd poeo i'w dynnn i )awr, ac mae arnafofa y syrth y twr a adeitadasot-h i ddrygu Mr. E. aiian o hono, ynghylch y Gymraeg, ar eich ?<?" eich bno. Y mae yn wir nad yw y gair par, o ddillad, yn eaet ei arfer yn y nifer liosog pan fyddo y geiriau pnmp deg,neu ryw air aratt yu nifer yn caet ei arter o'i naen, yn yr ua modd fe ddywedir pHmp dyn, deuddeg cwp! o ychen, wyth enaid a acbl1bwyd, i a ydyw hyn un rheswm pa ham nad ocs fath eiriau a dysicn, c7pi4iii ibdeidian, &c,? FcHymti vw un rheswm ua.d yw y gsnf patáû yn y mfet llusog yn gymrrtwys ac I yn rheotaidd, pan na fyddb un gair yn arwyddoccau nifer yn ei ragnaenu. Dyma ynteu adcitadaeth deg aratt wedi ei sytfaenu ar y tywod! onid yw yn drueni na e!!ir ei chynnat i. fynu. Y mae y Uythyren H mor angenrheidiol ac nn yn y iaith, y mae yn cantyn R yn sefyUfa wreiddiot geiriau, megis r&eoH, y mae en hab- scnnotdet) yn arwydd fod y gair danreotaeth gair araU, megis i i-eoli, i raKKM; y mae yn canlyn M, P,T, ac am- ryw !ythyrennau ereiU wrth gyfnewid enwau cadarn, megis Mam, ei Mham, Pen, ei Phen, Ty, ei Thy, &e. tanuatianlythyrenmorfuddiotohcrwyddfod digcn o fachau gan yr ArgraS'ydd i roddi yn ei He, sydd reswm tebyg i'r doethineb o dorri ymaith ein, ctuniau, o her- wydd fed gan wtl'è'uthunn -.iciodau coed ddigon c goes- auprcnnani roddi yn euUs. Ondymney Groegwyr yngwnetithurc'rgoten hebh, meddcch chwi! Hwy ymadawsant a hi yn et byn eu hewyDys i roddi !!c i'r Ddigamma Æolai'(1d, yr hon oedd yn anhepgorot yn angent heidiot iddynt. Am hynny o IWl'\vydd i im ctt t'y nghymmydog fyned dros y graig, a'i <bd yn ymrbdd!oni i fyw bebddo) a :'aKt i mi taddy march goreu a feddaf? Rhodd\vc!t gennad i mi i osod nn hoiiad byc!ian ger eich bron, Pa nn ai dro.f y iaith y ydych ctt'vi'n eiddi- gcddu, nen atti hi? Os at y Gy.)M</fg- yr ydych yn eiddigeddn, nM rhyfcdd eich bod mor ifyrnig; ac tnor Hidiog, a!n ci darnio a'i Habyddio Ni wu i am neb sydd yn Mino nac yn gofidio o her- wydd elich !!wyddiant, am na we!odd m b mocti Mwydd- iant etto; ao yr ydwyt'yn gobeitb'o na weMr byth mo bone, yn y gorchwyi o gytnewid iaith ein Gwl&d, yr ydwyt' yn meddwt y bydd i ho!i Greigiau Cymi n, ym n:hen ychydig amser, o Gao'gybi i Gaerdyf, ddadseinio gan y Fioedd, Noinmns Leges Linguae BritanKicas mntari," Ni fynnwn ni ddim i hen gyi'reithiau'r laitit Frytanaidd gaet eu gyt'npwid." Nid Diwygiad yw pob cyfncw!diad. Fe fyddai ter- fyntitr Fet f fel Enw cadarn, a'r Enw cadarn fct Herf, yn gvihewMiad, o;:d ni wn i ddhn y byddai'n ddiwygiad; !è tyddai gosod y cerbyd o naen y March, yn He gosod y March o flaen y Ct-rbyd, yn gyfhcwidiad, ond nid yw'n beth tebygoL iawH y byddai'n ddiwygiad. Fc fyddai gosod dynion i seflI ar en Pennau yn lie ar eu t! aed, yn gyfhewidiad, ond nid oes un argoet y byddai'n 'ddiwygiad. Fe wetir amrywmewnchwareyddiaetho bethan ihyfedd yn cerdded ar en Dwytaw. ac fe wc!- wyd rhai ar achosion yn ysgrii'ennn & byscdd eu trae<f, ond nid yw hynny un rheswm y dytai pawb gerdded ar eu dwylaw, ac ysgrifennua'u traed, o'ni rhann i, y inae'n wetl gennyf n gerHdcd ar fy nhraed let iy Nhad, o'm b!aen, a chadw <y mhen i fynn, hyd ag y gallwyf; am y rhai a alwant eu hunain yn ddiwygwyr, os ydynt yn dewis myned a'n pennau i tawr, nid Mawer a ddywedant yn eu herbyn; pe byddai'r hoM rai ydynt am ddarnio a chy-fncwid ein Iiiaitli, a'n pennau i iawr, ni fyddai hynny ddimHawer o golled, ac nid ydwyf fi ddimyn me'ddwt y parai hynny lawer o alar yn y wtad. Pa betii a et!id ddywedyd am ddyn a haerai nad oedd neb yn dyall Hongwriaeth o'i naen ef, ac a ddechreuai dd&ngos ei wybodaeth, yn y gelfyddyd honno, trwy droi gwaetod y L!ong i (YUlI, a marchogacth ar ci givaelod fel gwr ar geityl pren, ac ymnrostio mai dyna'r ffordd i forio, na wyddai'n hen dc:diau ddint ant aiwedigaeth morwyr! ni aUwn ni ddywedyd dimatt:- genach am dano, nac arfer geiriau hen awdwr, Vctabo————-—-subiisdem Sit trabibl1s,fragilemque me,.Iiia SOh-llt Phagetuin. HoR. Ond meddech chwi o hyd, fe ddy!ai'r Ferr, yn y trydydd person, derfynn yn oedd, a'f Enw cadarn yn y nifer tiosog, yn odd! Pa ham hynny, o herwydd mai dyna'f dretn newydd, yr hyn sydd yn debyg i reswm y dyn icuangc yn y chwareuyddiaeth, yrhwn a gymmerai arno fbd yn Feddyg, heb ddysgn Meddiginiaeth, Gnn fed y gaton yn yr Ochr ddehau," eb eie, Pa beth?" fo ti '? hyg. a! un? my<i a dybiais mai'i ochr asswy yr ocdd y galont yr ocdd hi feity gynt," ebe yntan ond y ma's'r meddygon diweddar wedi cyfnewid hynny," fcHy, y mae ttaw-ieddvgon ein hen iaith, y m&e'n debyg, wedi cyfnewid He'r Ferf a'r enw cadarn. Gan hynn\, a chan mae'r un Gan sydd gan y Gog, meddech chwi ryth, fe ddylai, r Ferf derfynu yn ocdd, a'r enw cadarn yn odd Pa ham ? Pa beth yw'r rheswm) 0 nid ocs uu iheswrn, ond dyma yw ty ewyiiys! I Sic vote, sic jubeo, stat pro ratiene vomntas. H. y. Fd!y mae fy ewylly; Fisyddyhi!ywvddyL!y? Gor:ncs!-6fyni!ctitesw!r:, Catrt;h\yiniwt!tyw')'eorcby]nv! Pa both araii a alih' ddywedyd, paa roddir tbco!an i !awr,hcbroinn rheswm am daxynt? mac'r tt'ydydd person o'r, Fcrt, meddech chwi yn tcrfynu yn (Iwdd me- gis dywcdawdd, &c.! Oni allir mcddwI wrth hyn, mai clywedodd a ddyiai't trydydd person fod, canys y mae hynny yhattcb yn well idywedawdd na dywedoedd j' Ond, meddech chwi, dywedocd(i sydd iawn, y. c<?<M y?t dy- wedyd. A oes ystyr yntan i'r sntai' ddiweddaf o der- fyniad berf? Pa ystyr sydd i ed, yn Saef-neg, i it yn Uadtn, i c yn y Groeg, i oit neu et yu Ffrangeg, &c. end mai dyna'r terfy::iad cyn'redinol o'r Ferfyn y tCtthocdd hynny. Y mae'a debyg iiiai o ddamwatn ac n!J o fwriad y mae dywedodd c(imsy,-iiodd, &c. yn tetfynn yn debyg i oedd, canys, os yr oedd yn dywedyd yw ystyr y gair </yM;cdo€(<d, pa beth yw ystyr y gah' dyived,,ts(Ai, neu dyWedasant, ysgatiydd, mai yr oedd yr Ase71 yn dywedyd; fe siccrhaer i ni, i Aseu ddvwedyd thyw betii unwaitb, os a in i ddywedyd etto, yr wyf yn gobeithio y dyweda hi ryw beth mwy synhwyro!, na'r iheswm a toddir am deriynu'r Ferffet enw cadain, a'renw cadarn id Bei-f, onid e fe fyddai cystat id(U dewi a sou. Y mae art'er yn ail cyfraith, fel y gwe!ir mown pcr- thynas i hen Hbrdd, neu twybr nen rediad dwf), ac y mae'n droscdd i fyned yn groes i hfn arfer ag y t'yddo ddidthwg; y mae'n hén arfcr er ys Hawer can nityuedd i derjfynu'r Fet f yn otM, a'r Enw Cadarti y riynitet-liosot,-I, yn oedd, A pba ham y torrir y gyfralth neu'r arfer hon!' Ondam fod tro ym mheo awdwrGratMmadeg, athro ytn mhenau ci ganlynwyr, a'n bod yn gwetedpob petit yn ty-oi a'u bod am weied troi pob pcth, o'u hamgyich? Y mae'n hawdd p! oti'r arfer hon aHano waithyrawd* wyrgo)-eu,yFerfyno</J, Traht'utt'aiae!utrwyfbdd, Twy foliaiit y trafacliodd. D. AB GWILY.V, 1400. Nid ai Grist,0 df)g a rodd, Heb yr Enaid a br!jn{)dJJ. lieb yr Enaid a bi-,ynodd. TuDURAl.EJ),1490. Y r, erf yn odd, Yniwiggodd P Arglwyd,d vii brydfertli,l A nerth yr yaiwregysodd. EDMUND PRYS, 1600. Yr Enw Cadarn yn oedd, Ni thy' marw'n eitha mnr(/cdd, Eirywadyfiredoedd. TH)ERAT,D,1490. j Llais yr Arg!\vydd sydd u\. ch dyfraedd Duw cryfpaii-jl,,e,.Yei y Da! an, &c. EUML'KD PttYS, 1600. Dyma'r Floedd yr oedd Mr. Hynaws yn s6n am beri distawrwydd ami; nid rhytcdd ci fod yn meddwi y gat!ai ddistewi y rhai sydd am ddadten ychydig dros iatth ein gwlad, pan yr oedd efe'n meddwl y gallai attat gweit)uediadau Natur, a dtstcwi Taranau'r Holiaiiuog Ai dytna hefyd y Ftoedd yr ydych chwithau'n dywedyd nad oes berygl yn y byd o bom ? Y dystiotaeth yr ydych yn ei rhoddt yu cich hac!!os eich hun, y mae'n dcg i'n derbyn yn achos aratt. Yr ydyeh yn appelio at yr Ysgrythur Sanctaidd mcwn perthynas i'r ymadrodd dtlg par o <M?H<td y mae'r Dys- tioiaeth yn dda, neu nid yw, os nad yw y<t dda, pa ham yr appchech atti? Os ydyw hi'n dda ac yn dderbynio!, dyna'r ddadl ar ben, canys onid yw yn ddiammau'fod y Fe' f ya teriynn ya odd, a'r Enw Cadafh yn oedd, yn y stamplan can!ynoi ? Ac ar y trydydd Dydd Esther il ymwisgodd mewn brenhino! iris-oedd," Esther, v. 1. Argrattiad Rhydychen, 1809, a phub Argranlad araH o fewncynaedd. Pwy a t,.Rl ynnodd ilr Nefoedd, ncn a ddisgynnodd? Pwy a gasglodd y gWYllt YI1 ei ddymau? Pwy a rwym. odd y Dytrocdd mewn.DUtedyn ?" &c. Diar. xxx. 4. Y Blbl o Argraffiad Rhydychen, 1809, &c. Yn yr ymadtoddton Ysgrythuro). hyh y mae'r Ferfyn tertynu yn odd, ar Enwau Cedyrn yn oedd,, ac y mae pob Bcrf yn terfynu yn c?, yn y trydydd p?rs&s o't' n?? umgoi o'r amser a acth heibio, oddieithr oedJ, oddtwrth y Ferf yt wyf, ond y mae'r o(<?!e?/t<' yn cadarnhau'r rheot, jE.Tc?M ect?-MM? 7?'g-M?am, medd y Gr) ammade?- wyr; oedd sydd er gweU swn, ysgatfydd, yn tie odd, yn y!' amser aeth heibio o'r Ferf wyf; ac ydoedd, nid yw ond gair yn tyfu aiian o'r un gwreiddyn gyd ag ycitydig o chwanegiad. Y mae'r Parcheihg Mr. Richards yn ei Hammadeg, 1750, yn dywedyd am Enwau Ccdyrn yn y niter uosog, Oed-(l sydd g- Wi,edinot vt, derfyniad iddynt, megis, ?zpf nefoedd; yn!J3, ynYQedd, ac y mae efe'n ter- fynu'r Ferfyn'y modd hyn, <;c/<!M, I have ioved, ceraist, thou hast loved, cal'odd, he hat-h loved, &c. Gwel Ra.m- madeg Richards, pp. 7, 83. Y mne'r Beirdd yn cym- meryd rhyddid i dct :'ynu'r Ferf yn aw yn He M megis gweithiaw, ac yn awdd yn fte f)<M, htegis, 0 gopyn hi, gyffnw Imwdd, a rocn eirchiad, hwy a'i 'nnerchawdd." D. AB GwiLYM. Yn 6t yr hott Dystiolaethau awdurdodot hyn, pa fbdd y gaUweh rhwi ddywedyd, tteb roddi un rheswm am hynny, Nid efc a w<;g9dd ei wisgoedd sydd iawn, end efe a wisgoedd ci wisgodd." Mewn perthynas i'r gair dMK) nid oes un gair yn ein hiaith ni yn f\vy pwys- iawr mewn ystyr gadarnhaot, megis, A ydyw dyn yn ddarostyngedig i gamsynniadau ? ydyw yn <MMM, onid yw weithau'n waith perygtus i gyfnewid pethan'n iyrr- bwyii ? ydyw yn ddMM. Pan arterir y gah tei hyn, nen pan roddir ef tnewn cyfansoddiad gyd & gair araU, nid ydym ni ddim yn myned i chwitio allan wrciddyn y gah', ond yn gyninteryd yn ei ystyr gadarnhao!, fel y nme yncaeteiMrter yn gynredinot; acynyr ystyr hyn ni wn i am un gair a chwanegai ystyt gair arall yn fwy ond, nid da rAy o ddim," tet y dywed y Ddim eb, fe dd) wedwyd ddigon am hyn yn y Uythyr o'r btaen; yn yr Attcbiad i Mr. Hynaws ;ac yn yr hyn a ddywedwyd ar y testun hwn, gan Hywei Heddych!on, yn un o'r newydd-tehnan diweddaf, pan y mac cfe'n son aui ddau ddyn fuasai'n ymddadleu, un yn dywedyd, we!e! a wnewch chwi ben ? a'r HaU yn atteb, gwnafyn ddia¡;Jen, a'r cyntaf yn dywedyd, wctc! rho'wch eich Haw, dyna ddibeit! Feddywedwyddigon hct'yd yn y Uythyryn atteb i Mr. Hynaws, ynghytch dyblu'r Uythyren K, yn y geiriau t!JllItU, hynny, &e. gwctw'h tod yn dda i edrych ar y gair h/KHM yn, loan vi. 44, Ni ddichon neb ddyf'od attafn, cddieithr i'r Tad yr h'>11 am hanfonodd i ci dynnu ef." Mcwn perthynas i'r gair hynny, i'ch do<!i mcwn tymnMt- dda, ni wn am ddim gwett nag i chwi gaC:! fanner penniU, o waith yr hen .Edmund Prysar yr achos,— Sef, iho i ni'r ymv.'arcd hon Rhag ein gelynion hynny," &e. -1. I'll b. .oddio'ch ciust, y mae He i Ae os na(i y%V S'Vn y ;?"' 7 ofyn, pa un ai yn ygan ncu yn v ctnst y mae't- d'ttygiad? Ond,-—verbum non amptius addam, pe ddywedai neb ychwaneg ar y pwngc hwn, fe aUat y byddech chwi'N barod i'w eyhuddo o Y mae'n ymddarigos fet yn ddlfvrrwch mawr gennych i danu pob pcth bendramwnwgt. Y mae Cywydd y Pen yn caet ei osod ar ei Ben gennych, heb un rheswm yn caei ei roddi am hynny, tel y gaitoch gael yr un di- g! ifwch drachet'n, !"yn a'i gosodaf un waith etto ar ei draed, ac fel y byddo yn fwy o orchwyt i chwi ei ddad- ylnchwe!yd, myn a roddafiddo hciaethach cam, Diwybod iawn yw dyben Un da byth, ni wna dy ben, Dlau bûd(hlysg u'i dUJ'e-n; Yw i hoi pwyU a synwyr pen, Wynebwarth waith ttiiniben O'n hiaith hyd byth wnaeth dy ben, Liorio ei clioi-pli'a'i goi-piien, A'i rhoi i'w phwu, ar ei phen, ) Annoethbythfyddun:aithben, (,'iiwitli big, lieb wycli iaitli o'i ben; Dwt bcth rhyw aHwadaIben, Co!!barch,hcbairc:)Uo'iben, Dirasbeth a dyrysben 1 Gwac y byd! yw díddys ben, &c. Y mae yn ddiddadt gennyf fad E. ym nmeU oddi- wrth chwennych drygu neu niweidio neb. Y mae yn angityuawnder i anturio i gyhnddo un o gan!yny Hiaws i! wnettthur drwg, pan fyddo yn yiiioi-eliestu ei o: < athd y Liiaws rhaggwncnthiu' drwg. Ond pan fyd )u pobt nnystyriol -,tci dJn!yst!.o y cwbL ni t'h,;iH'y t-hai a tynnont eu 1"11 w)'tro ond unairac angitiod am e!' gw.nth. Y mae yn bur debyg na chawsai un on'i amharch pc bu- :lai yn rhwystro y dyn hyrriJwyU hwnnw a fYliuai losgi y Dend yn Ephcaus. i wnputhur sen ua ei E). A, Hud nj rwystrwyd mo ho::o, ac t'e wna.eUt t'wy M sen tiiii ci !'vncd h''t!)«', Üae ne<id o sb.,i amEnw j)rAdc:!adydd yrhwn H'j nr y cyntHf; y a:nryw ctto am wnt'nthur snu am en henwau, ni waeth pa nordd; a dynion annysg'CtHg- a ysgrifennnnt cir iyt'rau annhrefnus i ddadymchwciyd ein hen iaith, a wnant ym mysg y LUaw; fwy o sen am eu henwa!nac a wnaeth y Dr. Dans trwy ysghft'nnu geir lyfr, neu y Dr. John Dafydd K!)ys trwy gvfan- .sod()i Grammadpg, cclfyddydgara a!ysgcdig, i. wncuthur coi}a(!wriaeth ein Hiaith yn anfarwoL a'i chiod yn gy? i redinot trwy hoH ard:doedd v Byd. ¡ Ntd teg yw dy,"edyd fod nn am cnt!ib!& arnU am fai, pan fyddo yn yniboeni i'w gadw rhag bai. Y mac y gwt', yrydych chwiyn ysgri'enu yn ei et-byn, ym!nheH oddt\\rth enHibIoci gymmydogion, pany mac etc ant eu cadw rillig t)afd<)n cntHb; y mae et'e ym mhf'H oddi- wrth niweidto ei gynunydogton, pan y mac efe urn ca cadw rhag nlwetd, rhag y Drwg a'r niwetd mwvHf j thag y d] wg o Fam!eiddiad, rhag y dt-wg o daftu' eu Mhan).;aith i Bair y diwygwyr, fet y taHwyd yrhen' Dywysog hwnnw gynt, gan c: Bhmt, ac y bet'wyd ef I'w wnexthur yn ieuangc. Y mae E. a)n i'w gydwtad* Myr ddioddfrychydig gyd a (liffyl-iati-,Ail yr hen laitb, (os d¡fryiol ydyw tii) nes cyfodo diwygwyt- cymmwys i' gwaith; ncn nes byddo i'r rhai a ahvant eu hunam, yn ddhvygwyr, yn gyntafddiwyglo eu hunam; nes idd- ynt weUa en beiau eu hunain, cyn y cyinmeront yn i HawygorchwyloweUabeianicithoedd. Nid anghymnnvys tyddai t ddyn ynnut ychydig o ddysgeihun, cyn mynediddysgne!'aiH; nidanghym. mwys fyddai i ddyn ddysgu Grammadeg, cyn antm io ysgrif'ennh un. t*wy a n'yddiai ei einiocs yn Uaw Me- ddyg, yr hwn ni ddarfn eriocd, astndio Meddyginiaet)!? Pwy clai i'r Mor mewn ttons dan ofat nn vr hwn ni fnl I asai erioed yn dyagn Uongwriaeth? Pwy a i-oddai. Dy t'w adeiiadu i ddynion ni ddysgasant erioed egwyddor- ioncyntaf ygeiiyddyd oadeitadaeth? ond y mac yn iaHI i ni', y mae yn debyg, roddi ein hen iaith i'w mhc- ttdyginiacthu-yn Haw meddygon,y rhai ni ddart'u iddynt crioed gnetensyifaenumewnMeddyginiaeth! ymae yn rhaid i ni roddi adeilad arddereliog yr hen laith Frytanaidd, yn Haw sciri-meini mW!lnion i'w adgyweirlio, y rhat ydynt yn Hat tebyg i'w weUhau nac i ganlyn sia'npt y wraig iPol y mae y gwr doeth yn son am dam, yr lion a dynnai ei thy i tawr a'i dwylaw cL hun. Yr ctlfeddlacth oran a adawodd cin Tetdiau i ni, yw ein Hiaith; ci rhoddi i'w diwygio yn Uaw dynion am- mhwyllog, anwybodus, ac anuysgediç-, fyddai fel etif- cddion ieuainsc yn rhoddi eutiroeddyn Uaw luddewon i godi arian :u nynt ar log, mae yn bnr debyg nad hawdd cae! y tiraMau o'u dwyiaw drachefuyn ddigoHed. Y nme yn hyfrydwch gennyf etch gwe!ed MCI-n Mawer o bethau o'i un Fa''n ag E. yr ydych yn cyfaddef cich hun eich bod o'r un Fa! n ag cf, mewn pcrthynas i ragoriaeth ein Hiaith, cyw! einrwydd cyfansoddiadau y Beirdd,: a'l' cYlumwysdcr cr mwyn sain ddaoysgrifcnnn finnoeth yn hytrach nag an-doeth, yr ydych yn cyiaddef hefyd et fod ef wedi darMain ac astudio mwy nac a wnaethoch chwi eriocd, am hynny, pan ddarHenoch a phan astudiwch chwi ychydig yn chwaneg, pwy a wyrnaiyddwchchwi gymmaint o'r un fLtrn ag cfym initt)b peth, ag ydych chwi yn bresennol mewn rhai pethan ? o herwydd hyn nid ydwyf yn gwan obeithio na ddaw'f amser pan a)iir eicit hadgymmodi chwi a'ch gitydd! ac fe fydd yn faich iawn gennyfi fod yn foddion o berifeithio heddwch rhyngoch. I'r dibet¿ hyn myn a gymrnerais tawer o boen i ddaugos i chwi eich camsyn- niadan yn eghu' megis mewn drych, fel y gaitech ganfod eich bejau, ac ymroddi i'w diwygio cyn anturio di. Wygio'r hen laith Frytanaidd. Fe tydd yn fwy clodfawr i chwi fod son am eieh diwygiad a'ch dychwcliad i'r iawn rFordd,na bod son am danoch am i chwi barhau nifertawroftynyddoeddyn gyndyn yn eich cyfeitior- nad: fe fyddai yn beth hyfryd i ddartiain am danoch chwi a'ch Gwrtbwynçbwr, fel am y ddau ymrysonwr yn Homer, Fe ytnorehestodd y ddau y mae'a w!r: ynnill c!Ad get bron eo byddiroc(ldi end yr oeddynt c- y: prydoedd maddeugat, a'r naUt o honySta faddeuodd t'f itaH, a'i pat chodd, nc a'i f'arodd." Hyt'ryd fyddaL gennyt' g!ywed darUatn am danoch chwithau, Fe gyfl.liornodd Mt-. J- J. o'r B. ac tt- grwydrodd allan-oli- ffordd, oiid fe weIL-14 ddyfutlerocdd ei gamwêlthredoedd, fe ád,awodd fynyddocdd ei tagf&n< a'i ucheidyb, ac fe ddychwetctM, fe dctisgynnodd i rynnoedtl isjtdir a mv.yneidd-dra, ac a droetliltid twybraHdiogelwchacuniondeb; fe faddeuodd i'r th<n ymddadlenodd a hwynt, t'e dynnerodd yn ei ymysgarùedd, ac fe wresogodd yn nhetmiadan ei gaton, ac te ddych'' welodd L ardatoe<M carLad a Urawdgarwch, ac er ddadteu o hono dros ychydig, te edlÍrhaodd, fe g:d" newidiodd, ac fe ddiwygiodd, ac yn y diwedd fe gyf<t<m< efodd ddibenOM dayr invn yt ymrysonJdd a ef,ae fe A Kanniolodd ac a gor-,a!d ei g..l \b,d.T, gy'hi'i," 1- ¡dîIlDDl:i.

TAFLEN RHIFYDDIAETH. Haws i n! ddyscu RIiifcdigaeth i'n cedig na gosod y rhitcdi :newn geiriau yn He riJif'Jwtiau yn baraus. Ychydig sytw ar y Dattcn ptniynot .i W¡,: y mwyat' anghyttu'wyd<t yn hyddysc iiien%-u riitt-'nodi;t. Yr ydym yM Ct chyinnieryd yn ganiatao! fed ein h{t!1 dda) Uenwyr yp gwybod beth a wna dan nt'-nod, sffHf.n deg yw 10, ac un ar dùeg yw 11, a deL,(Itl-g y\v 1-. pe ugam yw g0, ac mai un at- bHgain yw !il, &c. Ki rmd iddynt wedi'n ond cofio mat cantodd y ume't' trydydd rhif-nod tn a'r !!aw Hswy yn ei aruyddo, ac yna gaÛant ddywedyd tri rhtt'-nod, ac yu gaulynol b'd.Ual1t ddywedyJ aiyuontynhawdd: 110 Cant a deg lOlCantacuu Ollunarddeg; csnys nid yw 0 o Haen rliif-nod yn cynnyddu'r swfn, t'nd yn u.tig gyru y nod ne&at' i'r 4y')d He o'i' tu a'\V.); yr hwn yn wastad' yw tte'r nuiodd: fei hyu, 1,011 Un til nn ar ddeg 1,101 Unti),cantacun l,110UH)ii,(;nntadcg 2:'220 Pwy til, dan ,cant ac ugBna S,1<M Tan' tnd, f'ant a thr;. Pan tyddo 5 neu 6 o tir-noda. y mac cynni<er aT & fydtio dros dri lie o't tlaw ddcau yn mwyddu jtuiudd: fcl !iyn, S<000 Deuddc? ar hngaiu mil S0,000 Ugaiii nut 3:!O,OOO Tri chant ac nain mil 302,000 Tnchantadw'.tii 400,000 Pedwar cant nui. .5,-)0,312 Pum cant ac ugain mil, t1'i chant a l1euddc¿ (iSl,lj2 Chwe' chant ac un ar ddeg ar imgant Illii, cant a detifl(leg ar hu,gain Pan fyddo mwy na chwech o i-if-iiodau, ymae'rseitt!- fed, &c. yu filiwIIall: fèl hJu, 7¡OOO,OOO Saith miliwu 70,000,000 Degathrt!ga:nmi!iwn 170,000,000 Cant a deg a thrugmn miliwn 700,;)01,800 Satth cant Mutiwn, tri chant ac un mi! ac wythcaut 186,941,236 Cant a pbedwar ugain a. chwech nuliwn, naw cant ac un a deugain o <uodd, dan cant ac UIl a.. bymtheg ar huain

I MARCHNADOEDJX I ÇITfI'.VETIDF,4_:n, HEOI.A.N JJl..fRc, Ebrilt 11. Yr oedd itawndcr o Weuith Hoegt y !()re jl\y -1 1. 1 ) I'l? liii-til f gwerthtad yn dra marwaidd, am 3s. y grynog y eoreuot)* a Hawa 53. y gwa.cUon, yn !tai nn dydd Hun diweddat' H,,u(id yngityleii Is. y -,Yyno,, Bt-agyninruaidd' I? yn ii. Bi-a*, yn i'ei-%i,a i dti- Pys at ferwi a gadwasant brtseedd yr wvt'hnas ddiwe- ddaf, gan nad oedd ond ychydig yn y iarchnad Yr oedd Hawer o Geuch L!cfgr yma, a'r prvnwyr va an- atnt, yr hyn a fn yr achos gwylui)o o IS. i2' y gi:yxiog. Rhyg, Ffa, a Phys Hwydion oeddynt yn h Nid oedd end ychydig gyfnewtdind yn nthnsoedd '\r Hadau. ?-MO??er?.'?tpy?- r?MC?Mo?. Gwenith coch c ??' I 7? Ffac<?)<m new. 38s 4? C?Pt)it:tgwyn-6Ssi78s Mentta(;eiiytau-.44s;4? ? R.?y? ?s i 'tis Ff?cdomcnof!n(".v.4js! 4? H:i)?d ( ?a<-?)-?Mit.'i. ?<?i)acoiuinc!)od'!??.?;A ?r.?-g?chv ( ??? ? 7i)s i 78s Fvs at fer?; ?? j ? t?rch ?s. 30s ?ilwydion-47.i '??-t t'?hin<)- -2')si? .T2s L'' l'i-is ,Y);-lJifJl ¿¡r 1 i; ,V:"iÅijliif!J .II GI",ijlWg (Ðghi < 7 il/cJ.(' tt;;i' ?t;.y/?;)'J. C?.,R!)y? IJ;)i<!Jj<?,,? ? S. d. F. d. <. f' c ? SwyJJ Forgan? 82 cci I (iÔ I t'Y '¿ II ? -——— (.aert'yrddtin ?8 0 0 I 44 4 1? 1) ——— Bcnft-0 68 {) 0 0 ? 10 Ig ,t ———— ?\ berteiH 86 0 0 0 S8 0 17 () ——— Frechcinto? 83 '2 t 6? 0 49 7 ?t p ——— Faesyfed 78 9- I t) 0 39 5 29 ?' Fynwy S5 2 0 0 37 9 j ? ? ——— l)rc<a:dwyn 76 9 U 0 SS a '? ? ——— Mcii'ion 89 5 0 0' 47 p ) ? ? ———— Fi'm. 81 4 00 ?fn n. Dùimbcd.l. 41 0FP ——— Ddimbcc'j M 3 o Q ? ———C?-n?bn 89 4 o? ? c ? o? n ?? ——— ?'?' ?'?.? <_ ''? ?_ 0 0 40 6 ?2 6 Pris PeiUiaÙl (F!our), y Sac/laid 0 280 pwys. Peilliaid te, Ms i 70?' EHion, 60j i G5s Pc!nia:dPt<?-K, )?idAmenca,yFarit Os i Os J!rM ?/ Barayn Ll{lIIdllin. Dydd Mawrth dtweddat' gorchymyt'odd yr A rgi. Mapr Ff dorth bedwaitii (qllartern) wcnith i barhau :)m 12td. p, M cyfartal Siitgr Gwilleu (]]rat ?z), Yn ot y cyfrif a wn:nvd ýr wythnos a derfynodd Eh""i-i" H 6, yw £4 10 1 y cM't o 112 pwy" Hcblaw yrArdrcth a <!atwyd, neu syddt'tv th'ttn ar drog:-Il"vdtli;id Brydain Fawr. n 1;' ,Lwr. <" ?' ? ?'? ??'? ??''?/K'? ? ??« o 8 ?? ——— C?. ? i',)dn)n 5s 6() .) 6s M 1 (;,o. L)o 6:; 6d i 85 Od C? Maharen T?d?s??T??? 6sS <M ??S H. SM P/'M?/r?cp?s (Il"ns),??oM?tMr? CYDAU KBAGS ) It CYDAU (?BAGS). HANNER SACHAU <'POCKr?). i Kent 6t 10s 91 Os Kent 8t ds i J!!? Sussex Gt 10s i 81 Os Sussex 7) 10s i 101 j{? Essex 71 Osi 91 Os I- t?arnh:nn 11} Os i J(;j )g? f .PrM </ JHedc yn Le«{fcn/t()<j' I Cr?ynGwadnau (?MM? 50 i 56 pwys yr un, 24t! i25t! EreUt, 57di9)V' G?iroJ-gytteht.grwyn r?rc/M?. ???-')' ?M i 2.?' CrwynUchafcd(jDreMM? ?M?? ), ?M ?-1,! 9??d. Cerbyd-gr?-ya t??a;, 0.p.? ? !? Crwyn ? 30 i 40 pwys, 36d i 39d. Ercill, 40d i 4Jd. Ere.H,50i70pwys, ????- En-iU, 70. 80 pw? ? ? Crwyn MorUu bycham, (&'M? G??).. 42<! i 44d Lrc?,m?vrion, ydwsin, i3()s,i? <.rwyn Lftryiau cyHcithiedi? ?«?He?? 2Hd t 29d. li-iy y Gue,* yti Liundaiii. s. d. s ff< MarchnadWiutcchnpctS 5 1' Cwer y dref y cant 110 6 ———— St. Jaiyic-i 6 5 -—— ntciyn RtMstat m J ————— Clare 0 0 —— gwyn Russia log C ———. ScbonRus.sia -.106? 1210 Defnyddtoddedig- 92 C ——" "——— 8 :a.rHr 62? Cyfart?I?'ch 6 5 (J??tw; ? ? t< ——— ?hytion da ?/'e??, 12 ? SebonCoifran- 128? ———Brychtyd 12t <' ?, ——Melyn 1? ? Pns Canwy„ Hau—MoMtau. 17s Od y ddws;n. Erei!t. 16s Od y dd?m. ABERTAWE: Argraphwyd a Chyhoeddwyd gan P- JENKIN, yn HEOL-Y-CASTELL, i'rhwn y dymunir i bob Hysbysiaeth gaetci danfon, yn ddtdraul. Derbjlnir IIyslJysiadall ac En!o/:M gan NETVTON' Cr'/ (gynt 3"<ytoN Sj NEWTOV), A'o. 5, JV4RWIeM SQtr4oll ,NEwc..4TE-STRFET; lJI. J. fFIlITE,,33, FLEET-STItE,.r « Afr. Af. JONES, 5, NEWCATE-STREET, LLUNtJAIN. SWANSEA: Printed and PuMtshcd by D. Jl-N-KI:K CASTLE-STREET, to whom Communications, post-paid, af requested to be addressed. Orders and Idvertisem.-nt. received by Messrs. NEWTO and CO. (late TAYLOR. and NEWTÔN), No.5, TVAiwi SQUAR.E, NEWGATE-.STRFET; Jtfr.J. JVlllTE, 33, FL1 S1'R£ETj ..r. iJl,JONES,