Seren Gomer

MYFYRDODAU DIFRIFOL AR DDIWEDD A DECIIREU BLWYDDYN. If there he weight in an Eternity, Let the Grave listen, and be graver still, ——- a brsc. Arth heibio etto flwyddyn gron, Mae arall bron ymwawrio; Maroesoedd byd, o dro 1 dro, 0 do L do 'n myn'd heibio! Mae llavver up, yn wael ei wedd, I'r dyfrllyd fedd yn suddo; A'r lIaJlmewn rhvcli, heb arch e Brrn, Na phrin dyvvarchen drosto! Mae'r bach a'r mawr, sy'n cael eu cloi Mewn bed'dau 'n rhoi rhvbnddion A wnaeth y siamplau ddim lleshad, Er gwir ddychwellad calon? Mae'r byd ysbrydol, ddydd a nos, Yn agos, agos atom; Nid oes ond lien ntarwolder bran, (A dyr yr angan) rhvngom. O! mynych, mynych, clywsom hyn, Ond pwy sy'n sYI1-ystyrio.? A phwv, dan cluing gylch y rheel A fedd gy dwy bod etiVo? I'm tyb, mi a glyvaf alwad gref; Ar bwy mae'r lief yii "galw ? Pwy a a i'w daith, yn nesaf nu? Ai fi fy His fydd hti-iiw P Ac, medd y lief, cyn an-gan gliis Cais brswf o ras ith buro; Cais vvir adnabod Prynwrbyd, Mae bvthol'fywyd ynddo! Ffydd ynddo ef, a rydd i'r gwan Anadliad, daii ei-jeidloes; lac'n bont, uwch d-, ciii-yiiia(laii'r:bcd(l, I ddyn, ar ddiwedd etriioes! Ystvria argeu gwertbfawr Crist, l;u laH\"n drist drds bechod; Dv iekw, ( ladder yn ei fedd, A dosmewn hedd i'r eiddod. Keshan mac byd-, o hir barhad, Niet oes i(i(lo! O ddyn, ystvria gyfhvr syn Dy'e:iaid, cyn myn'd yuo. Cai wybod belli yvv'r bythol fyck Pan cl &y fy wyd heibio; Cais wisg;—Cyfiawnder Iesu gwyn, Am danat, cyn myn'd yno. Os angen sy'n terfynu pryd Pob peth drwy'r by wyd food,. Amser a rydd, ar air y Naf, I angcn'r olaf ddyrnod. Pan elo lieibio amser barb, Nid amser mwyach m'ono; Ond TIUG"W'YDJ)OJ,oEB,-malth barhad, Heb mi diweddiad iddo! Ebi ill, 1814. ARFON. ARFON.

CYWYDD LLID. Amfoir dyn ni ddylid, OK a'i gashait yn llwybrau llid; Addoli Naf a ddylid, w ])ad.!yn i {Iy tItiie!, Pwv faidd He bo lewaidd lid? Dvi, afiaeh edvvyn ofid, Jiwy cas yw y Hwmwas llid lJa w uiideb diwendid IVi fyn V.nU, ci;i fo'n 11 id, Colli'r I;c y rhyddids >, Call welllian, yw colli llid, Yn ddilys cam ddvlid, Ni weliheir Awena did; l>a Vw'r hedd ar dir rhy ddidj Da, da, ac ni wellha Hid, Ivhodio yn llvvv bran rhyddid, foan i:well hedd, na diir, a ihd; Y deyrnas a chadeinid, Ai hir y llwyddir a Hid ? ti-a Ki ddaw lies 0 winedd llid, A tlienlu ni etholid, lKlts, os iioehes y Hid; CwkM a dudwrdd, yn dodid, A wneir, oni wellfjeir llid; Cariail Ner uwch Ma-end car eg tcerthiog. Ei les, a ddadymelnvel lid"; Daw o gi eu-u deg ryddid, Nawdd, a lies,b Vvinedd llid; Arodio inewn gwir ryddid, Yn Nnw i:ef, in v, il Ef, lid Cawn hams, pryd cyneni 1, *gynt. Nad oedd yn ei iysoetld lid j. Dir, dy^cdir, diodid Ceir niar-gre, bap lc, lid) lid, YiiHfaitii i daiaeth diful W«e mileedd, er llnoedd llid, t jjyfoetli, o barthie'r gotid I INCLYN. I ,L .J. J. GwREiDnTTN a rli\ddid-cryf Car fo*i-yn ddiotid.; Ce> vwy odiaeth He carid, A liew .yii wyneb y llid. O Oorsii; aeth ac a:swyii,iiyd diroedd Y l>\vyrain gwa^ganvyd; Do! Fi Vv-ain dioifryilvyd Dy auhap trwy'r Ucr-t'ab ihvyd. I Ilk Pwy yw em nawdd, ein pen, Ner? I l'a raid v. eii ein pure' dvvr, ■ Parchwn oil ein peiciifcii lor. Dim lor dod i Sim', a'i *sedd, gorsedd. Ei I'amiu, a'i v. yell fonedd Dy law boed, i'w denlu byth- Nawdd dilyth 'nvdd dialcddj S. L-TI.

ATTEB I LYTHYR MR. MYRDDIN. idrma velit, poscatque simul, rapiatqUe juventus.—Virg. Cefais y fraint o ddatllen eicli Hythyr; a synais w rib ti weled yn llenwi cyinniaint or Seven a hawdd y jrellid ei gyfifiybu i darian o ran ei faint, ond etto geltir tweled rliyw debygo^wydd ynddo i darian Lausns, y 11 Virgil, yrhonafu viPfoddion iddo i achub by wyd ei dad y tro liwiiw o law jEneas Duni genitor nati parma protectns abiret." Ond di-w- fzi ei diiiwedd, canys trwy ei ryfyg yn wy- ndm ar y fath orchwyl, ewynipoedd yn y fan trwy glè- ddyf Eneas u Transit et parmam nincro, levia arma minaeis Et tnnicam -— U Implevttt}He sjtum sangais: -ttmi vitft per auras Ccnce&situnnitn. t MancK corpnsqtie reliquit." Yr wyf yn dcall with res win fod y celfyddydan, a pliab gwaitliAJi wir, vu gafn-n amser i'w dysgn.ac felly' v ijYlnraev," Y mae yn gof tjenyf i'r Arcbtiiacon Prvs iidywedyd tal llyn: s .1 Profais wan pCr wefus nawtl O wytiiwawd Xi ^das &ijlafen, A "We mor gieth a'r Gymraeg vxtt" 4 Fc aHa cich bod yn medd wI y gallasi" i arfer yr ani8CJMtfi|^fcis at iaith fy mmu, i ynnUt r)tyw vybod- h- N 1, onid f nt Noniasech am Pericles a'r I' 'dclyti;¡,¡¡; d,.Mr. M. Pa wybodacth mwy buddin! ?ttmm, tua yina i wyboJeth o betbau ysbrydo?, na ??bod&sth.Q? iaith? y jae yh ddiau *Ir. M. i E. rottdi digon 0 !e 1 ni, y Cymry, i feddwl 11a fn neb o hononi a 11 debyg i Johnson; onid e ni fuasai yn yngan wrthym am dano, a dangos ei orchestwaith, y Geirlyfr, fel gwaith anffael- edig. Nid oes arnom eisiau y cv fryv, 'Dati waith; ni wnaetli ddaioni erioed i ni, ond yn hytrach niwed i'n iaith, trwy iddo gasgia b bob man, i glytio geirlyfr i'r Saeson, gan 11a fedrai yntau ddim, er gwyched oedd, ei wnend o'r Saesneg yn unig, heb fenthyca Hawer o eir- ian estronol. Os ydych yn meddwl na wcloedd y Cymry eirioed fatli Ge-riadur NV. 0. ae at- yrnn pryd yn dweuti fod ynddo gasgliadan da a bnddiol i un dysgedig a ddel ar ei ol i gyfansoddi Geiriadur allan o honvnt; Attolwg, gan hyny. Pa un ai y llyfr na weloedd y Cymry erioed eiTath, ac na welant ychwaith, yn cl eich barn chwi, neli y llyfr o eiddo y gwr doeth hwnw a ddel etto ar ei ol a fydd y goren? Chidoedd W. O. goed a chcrig, ac adeiladoedd hefyd ar sail dvsgeidiaeth; Oni ddylem ddilyn hwn? Etto, yt wyt'yn credu yu hMtio! i'r adeHnd- ydd roddi gwell atteb i'r gwr boned dig yn nghyleh ty y dug, gan ei alw yn faen-glawdd mawr uwchlaw y dda' ar, na clfiki yn galw y Geiriadur, W'rtti yr enw geir- glawdd. Pwy glywoedd son am eir-glawdd? Clywais son lawer gwaith am glavvdd maen a chlawdd pi-idd ond ni chlywais fodgalln gan neb i wnend geir-giawdd. Nid geir-glawdd awuaeth W. 0. ond Geirlyfr; gair yw ei wreiddyn, ac mewn geirian y cvnnyddoedd yn Eir- lyfr mavVr iawn a gweitlifawr. Ow! mae yn ddrwg genyf eich bod a meddyliau mor fyebain am ei awdwr; ond er y cwbI, y mae ef yn efdydd i chwi ar y gorcu— dangoswch chwi waith mcr ddvsgedig a'i waith ef. Yn I mheilach, llyncoedd geiriadur W. O. eii lyfr Dr. Davies, yn gytfelyb i'r modd y gwr.aeth y gvvartheg teueuon a Y11gyp?'elybi'i-niod(i vgivreetli ygwa-tlicgtei,.c,,ioii a I Darllenwch y3 hyn a ddywedoedd L!ewe!yn yng- hylch v, f, z, <i-c. ac na roddweh hyn jx eVbyn yr aw- dwr: ac am arfer fm' yn 1M ? dal'Henwdl yr hyn a I ddywed y dysgedig W. Richards: Yr oeddid yn I barnu mai y itbrad mwy?.f cys&n (medd ef)a chytunawl ag ansawdd yr iaith, fuasai gosod ?r yn He o, yn y fath eiriau ag qfrywkg. angheucg, aihrawiuctkol, ac hyd y nod yn y fath -,ig &c. At-- ferir aw yn He o gan salisbuiy, yn y Testament Cym- raeg cyntaf; yr wyf yn gobeithio y caf y fraint o wneud yr 1111 modd yn firan." Nid oedd achos i eiiiti ddyfod a'ch llinell goeg Saesnigaidd i fychanu W. O. Cedwcrh eich Johnson, a'cli Pope, a'(h Saesneg, gyda chwi ih hnn; ac fel y cly'v;-(,(Iais o'r b,,aen, Nid oes eu heisiau at yr achos prescnnol. 1 Mi a wn am Fibl Dr. Morgan, yngbyd a lianes yr argraffiadau; nid son am beth an fitl liyn ar draws elt gilyti ydyw dadleiiv Ond eich bod vn dywedyd fod y dull fiewydd (fel yr ydychcluci yn ei-ahv, dangosafam- genach peth na hyuy) yn lindllias buddioldeb y BibI, ae yn taflti i-liwvstr yn fiordd yr annysgedig, sydd yn beth horltol o'i le, trwy fod ieuenctyd Cymru yn cael ell dwyn i fviui yn y fFordd lion. Pa attaliieii rwystr sydd beHaeli? Ond gwaith offeiriaid Cynirii yn danibn yn eu hoi y gweddiau, sydd brawf dilys 11a fuont erioed yn yr iia fiio lit el-ioc(i 3' 1 3rr ysgoi yn dysgu Cymraeg; a'n dull yn -dweud y b-t ddai raid iddynt fyned i'r ysgol i'w dysgn, sydd yn (huinos rhagcroldeb plant Cynnu ar y dysged':gion, y rhai a fedrant ai-licii yr ysgrytliurau yn yr hce ffordd gysial a'r r.ewydd,a'r newydd gystal a'r hen, e'r naiuoiSt erioed yn dysgii yr ieithodd meilrw. Yr Avyt yn deal! fod ai'g yn derfyniad benywaidd enw I cadarn, a dywed Dr. Davies: "Eg et linguanim sad hoc venit pro aeg." Yn aii r,, os iaith yw y.itvr y gair aeg, pan fo yn arwvddo ¡i gofyu etto Pa ham y rhaid dywedyd hiidi defwywaith, tra mae y svnwyr yn gyiiawn heb- l' I ddaw? Pwy a ddy'vvedai Iaith Ffrangeg '? tra y mae y g.-iir Ffrangeg yn arwyddo iaith Ffi-aiucOnid or: di- gon o sYlHyr yn y gair hwn Cymraeg, heb chwanegu y I sair iaith ac os oes, paham rhaid dywcdyd iaith (jyin- raeg? Elai o fryd llyfran ydoedd LJai Gymraeg boll (iymru oedd. Nid wyf yn d weud nad ellir ca6l anglireifftmu o holiaw, ond a oes anghenrhaid anhepgoror o ddywedyd iaith Gymraeg? I Vr wyt yn dywedyd etto nad wyf yn gweled pnrau yn gyson "A,I. IlCSY g\\elvvyf anghrail! i, o honaw I o waith yv hen feirUd, nen hen awdwr Cvmraear, canvsj yr ? yf'yd n hyn hcb ei weied mewn un ?cirh f.. Nt ddy\.edals i, Mr. M. ddim yn erbyn h i dd.hn M, P, T, Mam ei irtham. Pen ei P!,cn, Tv ei ThY;lxe. ond 1[ Pt?oyrwyfynd-'a') nadd?ni ygmr?MiM &m-i?i ;f- newid i e?MM?t; nid yw m vn :acI ei chvinewid luih end It; end P, megis Pen ei.lMien-, Ty '?Thv.? ?c. Gwfi Dr. D. Granuiiadeir, tu dal. 49. j j ?;tqne ea forma S -}C' S V f L'aw, !n?. i I 'Fitqneeaw" M fin'}' ¡¡i'iITaJl1,t¡p' 1 (.?),3 (?? (.H:!?,!?!. xsm cymmariaetii iawn sydd genych yn cyiieiybu yr argrafiyddioil am Jodlli cromfach yn lie h yn niwedd geiriau megys amli) yn He amlhuu, i werthwr coesau prenau, canys wrtli werthu coesau prcnan yr oedd nian- tais i'w gael i'r gwerihwr, ond i'r argrafiyddion nid oes elw J'lr y byd am roddi croivifaeh'yn He A; ond i'r gwrtbwyr.cb, ehy mawr i'r prynvvyr. Yr ydych yii go- tyn, Pa un ai dros yr iaith ueu at yr iaith yr wvf yn eidthgeddu? Fyatkb yn y i!c eyiitaf, yf wyf yn Cidthgedun drvs yr iailh, syr, o liervvydd ei boti 'u mor Inr yn udiymgeledd. Yn iui, mae genyf ei- ddigedd hefyu at y Gymraeg, drwy fy mod yn ei chant a'i ehofleidio: ae yn olat nid wyf yn eiddigeddn yn ei heibyn, onide (mae yn debygol) y bnaswn wed: dechrpu y gorclrwyJ hwnw o droi yn ffyrnig nc yn llidiog i'\v darnio a'i Habyddio. Mae genyf ddioleh i rhwi, syr, am ddwend eich mc- ddwl mor eglul"; y;i gyntaf, 11a weloedd neb litrill- I liwyudiant; ac yn an, eieii bod vn gobeithio na'sgwelir Iwvddiant anmf wrth geisio ymgeleddn yr iaith. Wrtli hyn vr wyf yn gweled yn hialwg Had ydych amiVi-ando rhesWin Cymro, dywcdhl a ddywedo. Hetyd, syr, n: sonrais am fy liwyddiaiit ond eu Ihvyddiant, sef llwydd y rhai hynv a fuant mor gymmwynasgar a dangos i ni y niiii nivvyat cywir 0 ysgrifennu yr iaith. Ond y iliac genyt un peth i ddweud wrtlivch, sef Ibtl lioli greigiau Cymru eisoes 0 Gaergybi i Abertawe yn crocli Hoeddio yn eich "erbyn. (jwi aiidewch arnyni; nid ydynt yn I dywedyd Nolunms Leges Britannicae nintari," o wvdd na fedract ddim Lladili. Chwi sydd yn daroganu diug i'r Gymraeg, wrth ddweud y bydd iddi lefain yn LbtJin yn inhen ychydig; quam conservare noil possis, sialiorum linguam imitans omittas tuam. Mae yn wit, mai nid diwYciiad yw pob cvfnewidiad, ond ctto mae pob cyfuewidiad er gwelJ yn ddiwygiad' felly mae. gosod dyn o sefyll ar ei ben ar ei draed yn ddiwygiad; mae tynir cerbyd o'r tu blaen i farch -,i?; rotidi y tu ol iddo, yn ddiwygiad ac onid yw gwneud lr ferf derfynu yn .oedd yn lie yn odd, a'r enw cadarn yn odd yn lIe yn oedd yn gyfuewidiad cyslal, gan fod hyny mewnarfei-iadgau cin teidiun? Mae yn debygol mai chwi sydd am gadw y march tu ol i'r cerbyd, adynion i gerdded ar en penau yn lie ar en tracd, 6cc. Cedwch chwi eich pen i fynu hyd ag y gcllwtii, minnau a gad- wafyr iaith i fynu gyhyd ag y gallwyf innau. Yi- ii-vf ctto o'r 1aru y dylai y fei-it, yn oedd a'r enw cad- am yn odd. Y r wyf yn deall eich bod o'r farn mai peth newydd ydyw bod y ferf yn terfynn yn oedd yn lie yn odd, ond ymfte yn bod hyd y nod yn yr argraffiadau cyntaf vn Gymraeg. Syllwch yn gvntaf ar waith Da- fydrl ab Gwitym, agoedd yn byw yu y flwy" ddyn HOD, yn dywedyd falllyn Llys gwin ac emys ddimocdùmgyHid Och golli a'i gwnaddoedd. Gan yr un: Y'mddiried i-iu a ddaroedd Er hyn oil fy rhain oedd. Yr heft sarpb o'r hen oesoedd Yr hen ddraig ei u in ddrygoedd. Sion Philip, 1580. Di-syfl-wat ffrrf-vt-al brff oedd i Seilfuv..yd si-ifaencedd. G. Ganolduef, 159. Gvvawrioedd hyn ar Salisbury, ag oedd yn byw yn y flwyddyn 1.567, (yr hwn a gyfieithoedd y Testament Cymmeg cyntaf) yn y Datglldliad, pan y dyxvedoed(I yn y otnnod gyntaf aY adn. 1, 2, 5,17. « Gweledigaeth Icsn Christ, yr iion y rroedd Dyw yddo ct; yw ddangos yddy w:asanaethwyr yrein y orvydd yn vvau ddyfod Y 'f' r .40 ben: ac y ac y ddangosocdd gan y ailgfet yddy waslnaetliwr loan." Yr hwn y dystolaethwdu! o eir Duw, ac o dystolafeth Iesu Christ, ac o bob peth ar y weloedd ef." Yildo ef yn caroedd ni, ac yn golch- oedd ni," &c. "ac efe a ddodoedd y law dehe arnaf," &b. Nid wyf erii godi dadl wrth roddi yr anghraifftiau uchod, ond chwennychwn ddyfod i derfyniad ynghylch yr iaith; cyi>imerwch Y peth at eicli ystyriaetli, a phei- died'neb ag edrych yn ddu arnaf am rmi roddi fy mam mewn geiriau niornoeth. Dywed Dr. D. fat hyn, "In nonnullis radix ct tenia pei-soiift preterit), nt apud Hebrseos, ut (tech, daetlu Gwnueth, bit, oedd, cum coih- pbpitis." Dyma yr achos i'm ddywedyd Efe a wisgoedd ei Wirgodd, yn He Efe a wisgodd ei wisgoedd," o her- wydd i'm ddilyn yr allghreifftian uchod a barn W. 0. ] Mae yn naturiol bellach, i'r enw cadarn yn y rliif lucsog i derfynn yn odd, gail fod yr amser a "fieth heibio 0 Ir fei-f yn terfvnn yn oedd. Ynmheliaeb, os yw oedd yn cael ei arfer er gwell siVn yn lie ocLl niewn ydoedd, paham nad all fod felly me\vn cur oedd, &c.? Ac os dyna'ch rheswm, onid yw odd yn yr enw cadarn yn weil ei swn na oeM, mynyddodrf nid mynyddoedd. Pa fodd y swnir ei yn y deaubarth, myn- ynodd, neu ynte niynyddoedd? Nid mynyddoedd, ond mynyddrtdd y swnir y gair. Tai -ddnveh y gair mynydd- oedd. Tarddir oddiwrth y gair mynydd ac oedd yn 01 eicli dull chwi. Os felly mä Hawer yn barod i ofyn pa beth yw yn aw r Syr, os ydych yn dweud mae myn- ydd oedd,.? Yn awr mae yng- hyleh y jfair dyhen, a dytiUiief. Pa fodd y mae Mr. E. yn tarddu y gair dybenl O'r gair dität a pen, mae yn hoiiti y gair :dim yn ei banner i gael gwneud diben. -,ilcl -wneti d d i beti. Pa fodd yr yuych chwi Dr. D. yn eidarddu? O'r gair dy a pen. W. 0; a ydyw y Doctor yn dwcud y gwir? ydyw yn ddiau. Nid mwyach Alr M. Diau-ben, die-ben, diben." Ffordd yw hon i wneud dynion heb ddim penau a iiiagofol i wneud dynhrh drwg yn ddynicn da, &c. •Diau-ddrwg, die-ddr'wg, a diddrwg o'r diwedd) Pa fodd y mile Mr. E. Syr, yri deilliaw y gair dyoddcfulnt O'r gair diau fel o'r blaen a goddef. Wei, Doctor D. pa fodd yr ydych chwi yn ei ddeilliaw, ai o'r gair diuu a gOll-cfl Nage, ond o dy a goitdtf. W. O. a ydyw y Doctr ar y gwir? ydyw yn ddiau; caftys y mae dy weiHiiau yn nn.yyâ!1 yr ystYl) ilai yn y gaiy dyben, Mae hefyd yn anvydd o'r sain ganol mewn perwyddiadan, megys dyoddef, h. y. mae yn goddef ei IlUllaD, neu yn ei berson'ei bun. Ynghylch tim, tymiu, hyn, hjnny, &c. darllenwch a ddywfcd gwyr Men ar V hwii. Nid eisiau dadymchwelyd pethan syddtlrnaf, nid oes anmfeisiau y gorehwyl; ond os gelhvcli ddychwelyd y Uinelku canlynol i'w lie gan ddywedyd pa fesuV neu fesm-au ydynt, mae i chwi bod :— Dyn hael doe yn liy Da fael dan fyd Di w ael da i waith Dyl daith da hael ddd Dwys nod barod berwyl Dahynod hwyi anwyl Ýllâ Cyra cofian da aincan Glan glod anian lawitAvych Vn gall un gwych Ged'gWared gwrriawn llawn Llunio digadau Drwy wlatlau radau Cymry rediad. Tuos. Pnicfi, i iasiolyn a 1 cant ac ai gwranta. Ni buaswn yn dywedyd fod Mr. E. yn cliVennych drygu neu Ili Wei (I io neb,oni buasaiiddo ddywedyd felly yn gynS;af. A dwend y gwir i chwi, rhyft>dd oedil genyf ei glywed yn dywedyd ei fod -ii ai-t'et: gwaith. Er y cwbl y mae yn hawdd genyf gwympo i'r lih feddwl a chwi am dano. I Yr ydych, Syrt a g?el p?wb 'debygwn i ddys?n'r Gnunmaclcg, ac yn eh beio am en hanfedrusrwydd. Edi'yehwch drosto atto i edrych a fedVwch aci ydddo ;h.'M-?.j?,M?H'/).?'L'Ma<?/C''a?w?h ar eiriau Dr. I). Dio!ch t c!twi, ?yr, am cich ewyilys da tuag ulaf, ond cr y cwb! mae'n auha\vdd cael dal ddyn o'r im farn am bob peth. gt fymnuuHt o wahan- iaeth barii rhyngom, gobeithwyf y bydd i ni yn mhen ychytlig i gael dod i belJ{c¡fYI¡;al tal na bo achos djHl!elm'Y'h. Mac genyf brch i bob mi ag svdd vn earn cm hiaith ac felly yr wyf vn diwcddn rhag blmo eich amyntkld a maitlider. 13.1. • ■ 1 J. J. I

PA RIIAD O'R SYIAVADAU AR T MIS-REST YR 1HKYDDIAETJIOL A MEDDYGOL Bros LANRWST, am G:¡ Mr. R. R. a Dr. D. R. Ci.efydau Peiriannad YR Anadliao oeddynt fwy and y mis hWll nag y br.ont er ys rhai blynyddoedd. Nid ydyw amryivioldeb ac oerni y ty\vvdd yn ddigone! eglmlsad ó llyn: yr y<lys wedi sylwi bod rhai 0 honynt, yn einVedigoi yr Esgyfeinlid, yr Eisglwyf, a'r Dyiyfiantj yn dygwydd yn llawer IlIWY ami ar am'serau y byddo y Freeh goch yn heinttis nug ar ainscrau ereill, er bod y tviidior cyn oeied, neil yr hin mor gyfnewidiol. Ond yr vdym eisoes wedi troseddn gorniod ar golofnau c:ch Seren, ni fydd i ni yn bresennol ychwaneg na'u dar- 'un-nodi. 1. Yn YsGYl EtNUb, (Pneumonia Twymyn; poen yn lhyw fan o'r fynwes; yr anadiitid yn ddyffvgibl'j pcswch. Dan rywiogaeth sydd o hor.aAv 1. Yr YsnYFHiKMU peirian-hol ueu yr Ysgyfeinwst, (Peripneumonia). Y rhcchweUguriad (pulse) heb tbd yn I I wastaaol yn gaie(!, weitiiiau yn feddalaidd; poen gor- lilt-viiiil. vil I- yr wastadolj ac weit'niau yn aumi'.ssibl ond pan fyd do y corif yn nnion-syth; y gwyneb yn e!JwyddctHg, ac o Iiw du goch; pcswth, yn gytlredinol yn liaith, yn aitil ii w a c 11. 2. Yr Y.<c\ FE?'LH) ;<'J.??, neu yr Eisglwyf, ^buri-  tia). 0,r!iedwelgnriad yn galed; poen, yn?y?tRir?ot 1 o'r ystlys ddeau, yn Uym, ac yn cynnyddu, yn enwedig- ol pan ?ytchi)' y g?ynti mcwn; pocn wrth orwedd ar yr'ystlys pesvehw tra phoenus, ar y cyntaf yn sychiyd, weili hynv yn Haith, ae yn ami yn waedlyd. Ennynfa nen lid (Infiamvmtion) ydyw y cyntaf oll, rhywogaethau hyn o sylwedd yr ysgyfaint, a'r ail o'r biien sydd yn ei gwisgo ac a wrth-dafiir wedi hyny i wisgo y til mewn i'r barwyden. n. Breunanti.ij), (Bronchitis). Twyniyn; teinslad caetiiiwns ac anesmwyth vn y fynwes; anadliad anil a Hafuriis; weithian yn anallviog heb i'r claf tod yn ei union syth peswcli; Hysnaf-boef yn cael ei ddivyp, 1 fynu lieb esmwythad. Tair rhywogaeth sydd 0 honaw 1. T3reuantx,iij Uym (Bronchitis acuta), Twyinyrf, gydti theimlad o dynfa ar draws y fynwes; anadliad cylhous a llafurus; ac yn y di wed (I gerfydd i'r claf fed yn ei union-sylh 1 anadlu; y mae pf swell ar fyr yn dy- iyn, yngbyd a plioeriad i fynu, heb esmwyfhad—yn terfynu yn gyllyin mewn iechyd, nen farwolaeth. 9. BnEUAJiTWD ptcyllig, (Bronchitis asthenic a, ant Pe- ripneumonia iwth\). Poen trymllyd, nen yn hytrach deimlad o bwysau a chyfyngder yn rhyw ran o'r fyn- wes; pesweh liaitli, gyda plioeriad o lysnaf-boer gwyiin, anrhyloewj poen gofidas o'r pen cytbg; tliftyg anadl- iad; syfrdandaw d neti syrthni; ac yu gyliredinol, at- wyddion ysgafn o dwymvii. 3. BiiEUANixi j) hir-barham, (Bronchitis Chi-o. nic Covghs, Turns aim Dyspnwa, Catarrkvs pituitosus, ('«- turrhus senilis, «S:c.) Ditryg anadliad,iPesweh, yn am- rywiol yn ei erwindeb; ac yn aclily'curol, rhyw deimlad ?erwin 0 fuan giuiad yn nihw!)? galn vg gwellau at yr haf, ond yn gWaethY\l bob -ixtiaf4 iddo o'r 4i- wedd orphen y cIaf; 'Pei?ivnoi yJ)W i bobl mewn oedran. ? gw i ,II., o y rtian i8af Ennynfeyddo'rbiuanen sydd yn gw?goyrtian isaf o'r 1' reuant oddi mcwn ydyw y ddwy rywo?aeth gyntaf, y gyntaf o honynt ynennynfa nerthid a chyflym, a'r ail vn un wendidol aphwyllig; Llaerwydd a gwendid o'r bilen liono, ydyw gwreiddiol achos y drydydd ryw- ogaeth. III. Y Dylifiant, (Catarrlms). "wýrlyn yn anil yn ¡ licmtus; eynnyddiatl oli- arloesiad llysnai'edd o gilch- t" .f. r ivyrn iiystiaf^e y tri)bab; rteit- b rai y df a'r fi cip aut, ncn o letaf, ymdrechiad yn y fath urloesjad i gym- nioiydHe. Dwy rywogaeth sydd o honaw u l. oywfiant oddiwrth oo Mt, a elwir yn gyttredin yr ahwyd," (Catarrhus a frig ore). f Dylifiant heintus (Catarrhus a contctgiohe, or the injiwnz'a).. Ennynfa oli "peiriannan nchod, ac yn ganlynol goi- ddytifiad o'r didoliadan pertliynol iddynt; li phesweh o herwyad y Hid yn mheii tlchat y Freuaut, set y feudag, ydyw gwreiddiol achos y clefyd InVIl, I IV. OwAEBBOBRikt (Hamoptysis). Gwrid yn y bochan; teimlad o anesmwythder, ac weithiau o wres yn y TynvVes; diffyg anadliad; gogles yn y gwddf; 'I gwaed o Ii", cocli, ac yn and yn ewytujg, vn cael ei ddwyn i fyuÍt wrth besychu. b' Y mae pum rhywogaeth 0 lioro 1. U. oddiwrth orlawnder gwaed (H. plcthorica). 2. G. oddiwrth tfHved allanoi (II. violenta). 3. G. oddiwrth y darfodedigaeth (II. phthiska). 4. G. oddiwrth gareg yn yr ysgyfaint (Hi culculosa), 5. G. oddiwrth attaliadau (II. vivaria), Canlyniad o'r Gwaedboeriant ydyw, V. Y Darfodedigaeth (Phthisis), tenenhad gw-an- had pesweh; twymyn reddfuwl (heclk fever)) ab yn gyffredinol poeriad gorllyd. Y rhywogacthau ydynt: 1. Dartodedigaeth dechreuol '(P. incipiens). 2. Darfodedigaeth sefydledig (P. curjinnatu.). VI. Yr AxADtwsT, nen y Mvgodfa (Asthma). Di- ffyg anadliad yn dycliwelyd ar gyfamseran pennodbl; gydii. theimlad o gytyngder yn v fynwes; anadliad ehwibanoglaidd; pesweh caeth yn nghyehwyniad y cyrch; weithiau dim; ond yn rhyddaclt tu a'r diwedd; ac yn fynych yn cael ei gaiilyn gan garthiad helaetti 0 lysna (b Tair rhywogaeth sydd: 1. Vr A. dygwyddol (A. spontanaini). 2. Y" A. oddiwrth darddiadau (Æ, eianthematica). 3. Yr A. oddiwrth orlawnder gwaed (A.pleihoricum). VII, CaETltFFyned (Dyspnmi), Anadliad difFygus yn wastadol, heb deimlad o gyfyngder yn y fynwes, ond yn hytrach o lawnder a rhwystr yno; peswcli ami drwy holl gyrch y clefyd. Y mae wyth rhywogaeth 0 liono: 1. C, DyIifiantoI (D. Calarrlwlis):o 2. C. Syeli (D. Sicca). 3. C. Tyifihorol (Dt Aerea). 10: "1' 4. C. Carregog (D. Terreu) 5. C. Dyfrllyd (D. Aquosa). 6. C. oddiwrth Dewdwr (D. Pinguedinosa)i 7. C. Mynwcsol (D. Thomdca). 8. C. Amlygedig (D. Extrinseca). 0 herwydd Hymdostrwydd yi- oei-iii, yroedd cicfydau yr ymysgaroedd, y cohiddion, a'r aelodau, itiol- and ag y bvddent ar dywydd o-'r fath ;.ac o'r rhai perthvuo! i beiriannau v pen, y Llygudlid oedd y mwyaf cyflVedin yr oedd yn and yn dilyn y Frecii goch, aey lilac yn fwy tueddol i ddygwydd tra- y byddo y clefyti hyny yn heintus, yr hyn yn awr sydd "wedi ci brofi an'rywioJ weithiau. liyit dt l v,-e,li ei bl.uii

AT COMER. LLYTHYR AT LLEWELYN. v r "t. H CHI ) nn uanriien eicn aitcu i (;/(([u,an, ITlewn per- thynas i'r Hoiiad a roddodd ef yngiiyleh Dyma y ci a ladd^)dd y.ddafad; yn yrhwu yr ocddech yn dywedyd mai Rhagea.u- perthynul (Pronoun) yw a, yn pertiivn i'r Ewe cadarn ci o'i flaen: dacth i'm meddwl betli sydd i'w ddeall wrth laWcr dryll-ymadrodd (sentence) yn yr Ys- grythyranSanctaidd, ac yn nghyfansoddiadau yr hen Fcirdd Cymreig; darllenwch ddechreuad Dad^uddiad loan, yr hon sydd fd hyn Dadguddip.d lesti Grist yr hun a roddes Duw itldo Cf, &e. Paham 11aysgrifenasrd fc} hyn? Dads?ddiad Iesu Grist a redoes Dnw iddo cf, a 'aJacl Gi--Ist (( i-ed?',es I)IIW i(!(10 ef, htm a dystio?t'thodd air Dnw pa ham !na mcr ?ynimwys i ddywedyd/n dystio!aethodd air Duw, a giAdaei yr hrcu ai!in ? Os ydyw a yn Ragenw perthynol yh yr ymadroddion uchod, mi a dybygaf fod adeiriad ■'(tautohfty) yno: darllenasid hwy fel hyn, Dadguddiad Iesu Crist yr hon yr hon roddes Duw iddo ef, ac hefyd yr hwn yr hwn dystioiaethodd air Duw. Ac mi a fedd- yliaf fod y Gweithydd (Nominative case) ar ol y fei-f vii yr adnod gyiitaf (j'r rhai uchod, sef Dadguddiad leslt G) ist yr iton a roddes Dnw idiFo ef: yr wyf yo metldwlj mai Duw Gweithydd ag sytld yn perthyn i'r ferf roddes: os felly, mi a dybygaf rnai y ddafad a laddodd y ci sydd feddwl. Dvnuinaf hefyd gael gWvbod' gennych b th a i'edtfvfir wrth « yn yr ymudrodd llyn, Iesu a alte'mid ac a ddywedodd; yr hyn a wehveh yn ami yn y Testament Nev.ydd: yr wyf yn meddwl nad yr hwn sydd i'w ddeall yno, neu fe a fuasai Iesu Grist yr hwr attebodd ac yr hwn ddywedodd. Y mae'n ddiam- meu mai.Rhagenw perthynol yw yr hwn, yn atteb i that yn y Saesneg. Mi a fyddaf ddioJehgar iawn i chwi (neu ry w itit arall) am csponiad ar yr adnodan y rhai a wei well uchod. Wyf eich ewyllj Siwr da, Gian-tren, Ebrill 1814. D. E. D. E. 1

AM CAN A DYBEN CERDD. I [Allan 0 hen Ysgrtf.hjjr], I Diben eenld yw, gwell ha if r deall; lielacthn'r gwy- bodaetli; gweliuau'r myfyrdod, a'r athrylith; llav.en- han'r galon a'r meddwl yn ddibech feddylfryd; a diddann'r bryd a'r ysprydiat.th; a Sirioli nwyf; a byw- iogi arial ac ynni, ac awen; heb fod yn achos diwg- fnchedd; 11a drwf; foes, 11a di-ygnaws, na drygnwyf; eitiir helaethii doethineb a gwynfyd, a dedwvddvd, a chyfiawnhau barn, a bryd waith a myfyrbwyll; a hyn a ddaw 0 filwl ar y da, ac o anfawl ar y drwg; a pherlfaitii ddyfalu ar y pethan a fyddont hardd a thirion ac i-ir- dderclmwg; a serelius a daionus, i gorph ac enaid; ac oni chair ary gerdd mi o'r prif ddibenion hyn, beins, herwydd ei hamcan a'i diben a fydd; ac oni theirdll o gyfiawn a d Wyf awl Awen; canys, oni phair y gerdd annogiad ar ddaioni, a dedwyddyd, agwynfyd, a gwrth- laddiad ar ddrygioni, ac anwybodaeth a goiid, ni ddylid ei goddef ai-Fod a Cliof; riia,, y iiiaitr afles ac aflwydd o honi. Abfoswb. DULL ARDDERCHOG I RAGFLAENC CYXSftDD ANG. HiUHHNWYR, NEU J'DJBSTL\lD. 1. [0 icaith y Dr. Doddridge.'] Yr wyf wedi sylwi yn h:1; fod Cristianogion o wa- hanol bleidiau, yn ymaflyd yn awyddns mewn rhanan gWahanol o'r Ysgrythnrau Sanctaidd, ac yn ymrysou yh eu cyldl, mcgys pe buasai iin ran yn cynnvvys y cwbl; nen megys pe buasai ymneiilduad yr aelodau oddi wrth eu gilydd, ac oddi wrth y Pen, yn fodd i gynnal y rorff ac nid i'w ddystry wio; y maeirt yn awyddus i amddiiiyu a chvnnal anrhvdedd itail.1 ran a)' wahan; end fe ym. ddengys i mi fod llawer o'u anrhydedd, yn gy stal a'u defiiyddioldeb, yn gynnwysedig yn Ctl cyssylit ad; ac y mae drwgdybiau Wedi cyfodi ya fynych rhwng yr ai ddiffynwyr pertliyno-V i bob iiii Wr liianau hyn, y rhai a ymdUangosent mor afresymol a gwrtiiun, a phc byddai'r holl barotoadau i ddiogeki un parth o long mewn rliy- ferthwy, i gael eu beio, megys lie byddent ond dyfais i suddo'r rhanau ereiii 0 honi! Gweddiaf ar lJonw, i roddi i'w holl weinidogion a'i bobl, fwy fwy 0 Yspryd doethineb, a cliariad, a phwyU; ac i symud ynmhell oddi wrthym yr eiddigeddau a'r ymrysotiau cylcliytiol hyny ag sydd yn ein Uud-lias i v/eitbi'edn gldà'l' uu-, n..r '— ITS! A frydedd h ag sydd yn angenriieidibi; Hiewn trefn i ddwyn ynmiaen (-in hyindreeh gylfredin yn llwydd- iannus, yn erbyn gelynion Cristianogrwydd. Gailwn fod yn sicr na fetha'r gelynion hyn fyth i wneuthur y < defnydd goreu i'w hachos eu hunain, o'n hymraniadaii lliosog, a'n rymrysoRau poethion, a'n gilydti; ond rhaid iddynt o angenrheidrwydd golli eu tir a'u hawdurdod yd gyfatebol i'r graddau ag y byddo effaith yr egwyddorioii Cristianogol yn ein huno, ac yn newid calonau y rhai ydynt yii eu proffesu. Clericcs; CIÆRICLS:

i TAFLEN RHIFYDDIAETH. a. 11 rlaws í 111 ddyseu Kliiteuigaetn 111 uarilenwyr annys- cedig na gosod y rhifedi mewn geiiiau ) h He lhif-n'd'ia'i yn baraus. YehyÜig sylw ar y Daiien ganlynol a wnj y mwyaf anghyfarwyd yn hyddysc itieia ii Yr ydyni yii ci chyninieryd yn gaiiiataol fod em !loll ddarllenwyr yn gwybod beth a wna dau rit-nod, sofniai degyw 10, ac unar ddeg yw 11 a deuddeg yw 12. Wgain yw 20* ae mai un ar iiugain yw ill, &e. Ni .raid iddynt wedi'11 ond cotio mai cantodJ y mae'r trvdydt- rhit-hod tu a'r llaw aswy yn ei arwyddo ac yna gaiian ddywedyd tri tic yn ganlynol gallant ddv edy 1 a fy nont yn hawdd: feliiyn, 110 Cant a (leg 101 Cant ac 1111 Oil un ar ddeg; canys ilid yw 0 0 iiaen ihif-nod yn cynnyddn'r swm ond yn unig gyrtl y nOlI nesaf i'r 4ydd lie o'r tu aswy yr hwn yn wastad yw lle'r milotld; fcl hyn, 1,011 U11 fil un ar ddeg 1,1()1 L-in fil 'PAilt ac" 'till ,1 1,110 Un tii, cant a deg a,220 Dwy lil, dau cant ac ugain Tair mil, cant a thri. Pari fyddo 5 neu (5 o rif-nodau, y riiae cynnifer air fyddo dros dri lie O'}' Haw ddeau yn arwyduo miiodd fel liyn, o'>>000 Deuddeg ar lihgnin mil aOjO00 V gain mil 520,000 Tri chant ac ugain mil o02,000 Tri chant a dwy fil 400,000 Pedwar cant mil. 5a0,ol-2 Pum cant ae ugain mil, tri chant a deuddl 63ljt3a Chwe' chant ac un ar ddeg at" hugain mil cant a dcuddeg ar hugain Pan fyddo mwy na chwcch 0 iif-nodau, y mae'r s ith fed, &c. vn filiwnaa fei 11)11, 7,000,000 Saith miliwli 70,000,000 Deg a thrugain miliwii 170,000,000 Cant a (tep., a thruguin miliwn 700,d01,au0 Saith cant iiiilivvi)" tii chant, dc 1111 mil, a( wyth cam 186,911,236 Cant a phedwar ugain a chwech miliwn naw cant ac un a deugain o filodd, da! cant ae uri ar bymthegar iiugain cant -,ic iiii ar byiiitlie?,?. 1 1 —

MARCHNADOEDD. i CvFsnt'riDFA ¥~i>, ilr.oLAx M.tiic; Ed rill 2j; Y I' oe(til nawiKier 0 W enitk laoegr yma y bore hwn ond yr oedd y gwerthiad yn iled farwaidd am viig'nvich 2s. y grynog yil i.ig o'i- blaen, sefy goreuon, v iiiiiegr eilion yn aros heb eu gwei-tlit- Ni d oedd ond yclivdig ollaidd Lioegr o'r newydd yinaj gan hyny fe werthvvvd y goreuon am Oris yr wy tluios ddiweddaf. Yehydis oedd y cvfnewidiad yn mhrisoedd Rhyg, Ffa, a Phys. it- aid marwaidd ar y Ceireli, am 6 gylch 18. yn llai na( wythnos i heddyw. Daeth cryu lawer o Hadau Mcilliou o amryw barthau i'r Ülrchuad, yr hyn a mid dneddll i ostwrig eu prisoedd, yn neiliduol am fod v tyililibi- i'w hall yn agos a mynad heibio. Ychydig wnaWd a Hadad Llin ac iiirfin gwyiltion. Pn*odd dcrbynaii vs$yr Yll, y Gnjuffr. 1 Gwenitli cocli í Ms (iwenita gvvyn 655 i 76s Rlivg z. s i 42s liaiad (Jiarlcy) 35$i 4ifs BrA^-gvK-'lw (Rale) 6:-1s 7 C'eircli 20s i 2-:s Poiuiids i '27s  ¡au new, ? 4.? !cn?ce!!yhj.u.4? i .? ?ac<))omcn.?npw.4? i ?, '?'ac:?!)'hei)()d.J[7s i .5? P ys at fen\ i 6Js i 7('s py,,i -i 4? /'? c?-?r l??.t Ng/tymnt y G?M? C R?/? ? M,?, ter !IMht;Ú). Gwen. Rhyg. Ifaidd ^Ceird s. d: S. d. s, d. s. II, Swydd Forgan.? 80 '6 '0 ''u ? ?- Gaerfyrddin' 77 4 0 0 ? Bcnhb 67 8 0 0 %]„ ??q A )erteifi 8ti 0 0 0 41 0  If iMTchemiog I ?S2 10 MO ?, 0 ??l !'a?yted 78 9 0 0 S3 7 ?i Fymvy M 6 0 0 0 0 0? Drefaldwyn 80 0 0 0 41 7" 35, k —; Meirion SO 1 P 0 47 6 3(i — i'Htttt oo 00 54 S 0 t I> dimbeCh 87 !)I 0 0 4S> fj %viit Caernaif vi 8S9 7 4 9 () I 0 0 () 0 01 44 ?s ?,9 6 i 1 31 4 IIOll -? I 0 0 0 0 41 ? 22 C,

Rris Peilliaid (Flour), y Sttchaid 0 280 1J1Vl/ Peilliai.! te<, Ods 1 ojs j hiiiou, ,.k, v a 1 Pci!l",aid Amcrica, y Faril Os i Os

Rrisy liarqyn Llundain. 1 11 11. il _J._ ,1 ,1 P vyou niawi (a imvi-uudi gorc[iymyi,0dd yr Arg- Maer rr ) dortii bedvvaran (quartern) wenith i bariiau ain ll jd.

(Brown), 1 n1 ,:f.if!1 l.'I.'n:l\t"rf ":1.' .1. II "u u.- i '.J"" "T "j '11 "'} i? uenynoaa Jbbrnrw, II _.?' '?"??"cnyn(xt([JL.t)rnT2?, yw J. b y cant o 11 'i pwys, IIeblaw yr Ardreth a dal wyd, neu sydd iV thalu ar ci 1I (I, i bi. y,!ain 11' I 1,

Rris y Cig, heb taw y B riic-fwyd, y Mam o 8 picas I C?K.dMn.?Udi 6s '11, »'io (js g.f j o ai ( -I i4 7s 01 1 C"i' r" (:j Maliaren 7s Cd.?M ryrc'-yf! 7, Od t. ? 1?

prisyr Hopys (lions), yn SouUtmtrk. CYDAU (BACril). I Kent, (iI 10s i 21 Os Sussex 61 Os i 81 Os ¡ id os-i 111 Os -r HAXXr.ll Kent 8i ijs i 121 (»s Sussex 81 1()5 i 10J 1./s I' arnhain 131 13s } ]r,| i.'„

I J I Rris y Gteer yn Llundain. ft C3 I I 1.. -MarchnadWhitecliapel 6 2 St. Jamp?- 6 4 ——-— Ch?re 0 0 12 61 Cyfartaltfeh 6 3 s. d Ower y dref yea nt 108 0 —— nielyn Russia 110 0 gwyn Russia 104 0 Sehon Russia 106 0 Dcfnvdd tnrldedig M -=- 52 0 C?at'M ? 4 tlll),tit)n fi?t 12- i'?t S{'tM))C?)tr:m.- r'S (? Ihychlyd 121 (f Melyn ? M2 ? I Pris Canwyllao—Mold lau. ns (? y ddwsin. I I ,il"(?ii 1. 4 ? Ms Od y .ddwsin, I ..L .1 

A BERTAWE Argrr.jdiwyd a Chyhoeddwyd gan V. JEN K IN, yn H^ol-y-Casteli,, ir li*Iv tlylllrmir i hob ilysbysiaeth gael ei danfon, yn ddidfiitd. Derbynir Ifysbysiddau ac Enwau gem NEWTON$CO. (gynt Taylor 6^ Newton), Ao. 5, TVah/vick Syvari:, A F.traatF.-srrf.et; AIr. J. WfUTE, 33, Rleet-streft a Mr. M. JONES. 5, Newgate-Street, Lluxoain. !iWA]^SEA :• Printed and Published by D. JERKIN Castle-strf.et, to whom Communications, post-paid, are requested to lie addressed. Orders and Advertisements received by Aresw-s. NJi: WTQN and CO. (late. Tai lor and Newtos), No. f), Warwick. SqvARE, NF.frGATt-sTREET; Mr.