Seren Gomer

ATTf.Ii I LYTHYR MR. J. J. OR D.L. [ Pai-had O';¡ Rhifyn dwsdtlaf.] fe ddywedir yn y rhagymadrodd 0 flaen gwaitb ar- j»ralii:dig y Bardd rhagoroi D. ab Gwilym, Yr oedd a wen DaJydd nor tiiochwyllt a gwibiog, yn hedcg uwcn ben iheolaa." Er nad oedd ncmmawr a fedral gyfansoddi yn gywirach, ctto yr oedd ya fynych yn cymineryd rhyddid y Beirdd y mae yn camysgrifennu j geiriau attehid, wyddid, &c. i ochclu'r bai o dwyH odl, ac of; IJ-erf yw digammodd, fe ddichon ei fod yn ei cham yS^nfemsn i'r nn diben. Pob meistrolrwydd a wyddnd, Poenwyd ti er pan wyddfuù- • id dtboen na'm attcbud Nid hawdd ymadrawdd A intiti- Own ofal dalin nad oeddiid fy ngawr air mawr am wr mud. D. An GWILVM. Am ynny, pan ystyrier y rhyddid y inae efe ac ereill 0 feirdd ei oes, yn gymmeryd, pa adeilad sylweddcl a ellir adeiladu ar lath sylfacn ansior, ag nn gair afrtolaidd yng ngwaith awdwr a gymmerai achiysnr mor t'ynych i kedeg utcJi ben rheoluv, ac a gyfaosoddai gynnifer cy w- ychi a chynnifer awdl difyfyr? Isid mwy perffaitli yv: gwaith Sion Phylip, yr hwn y Suae Edmnnd Prys yu ei gerydda yn fynych am ei femn ac am ci cigetilnsdra. Davllenais dy eiriau llanw," tnedd efe, am y i'inellan, Yr hen sarph o'r ben oes oedd Yr hen ddraig erwin ddrygoctM. Os felly yr ysgrifenmvyd hwynt (yr hyn sydd bar am- híUO¡, canys y mae oes ag oedd yn ray debvg), fe ddi- ehotrfod yma ryw gamsynniad, fod y gair dryg-oedd yn -ed I ei gyfVjf^an yrawdwr yn gyfausawud o diyg, neu drwg ac 11 cu iddo roddv sill goll yn y gair oedd ueii eegoe<W, al ylsg, aea megi y' gweiu yn y pdmil? < aniyncl, # Pan oedd DiCcp yn ei s;dan, (A'; plmr faethus) oil yn hedfan, Fe atiaetil He a'i lia(ido(id, Goeliel dithitu,,balch ei iA-iiF-go"dti. llEES PuiCHAItP, M. A. Ond fe ddywedir ys?atfydd nad oedd Ficar I- (I(iyf*ri yr, dvail li%il y gelii, atteb, y dichon ei fod yn eu dyall gystal a Sion Phylip, os gwir yw y traddodiad am ei gampaii ysgoHieigaiti«; pan oedd yn Khyi^chen, ac os efeyw awdwr amryw gyfansoddiadaa ccltyddydgar a haerir lddo eu hyserif- enuu yn ei ieuengctyd. l'i- diben o wneutlsur ei waith yn fwy dyaftadwy, mecldant hwy, ac yn fWy buddiol i'r bobl gyftredsn, y cymmerodd gymmaint o ryddid pry- dyddiaeth yn ei henaint. Pa fodd bynnag, Illti yw yr an^raiflt a roddir allan o Waith un a mor iieied ei aw- dnrdod, fei barrid, a Sion Phylip, rest"m yn y byd, am gyfnewid terfyniad y fcrf i oedd, a therfyniad enwau cedym o'r infer liosog i odd, yn groes i avferiad yr ath- rawon mwyaf dysgedig, a'r beirdd mwyaf enwog ym mhob oes. Dyma fam un o'r awuwyr hynotaf-sc un o'r beirdd godidoccaf o'r oes bresennol ar y pwng'C u N id yw Testament William Salsbri ond cynimvsgeda gv.thnu o ran iaith lr.ae'r un gair wcdi ei ysgrifennu mewn am ra fa el IFyrdd (os nad wyf yn camgofio). Ni WHY edrych am burdeb Cjinraeg yng ftgwaith D. ab Gwilym, er ei t'od yn fardd godidog yn oj dull ei oes. Nid rhaid ychwajicg o brawf-am hyn rag clr- ch ar y Geiriadtir svrid ar ddswetid ei waith argraii'eciig. Ond; i fyrhau y ciuvedl, dylid ystyried ddarfod i S. iMiylip I arferu y a grybw^Hw.yd gan J. J. mewn ffordd o ryddid pryiyddoi (chwi it ttyddoch am y gair yn Lia- din); mac hyn yn digwydd weithiau er uiwyu achub cy?..ii?nedd, &c." Yr yd wyf yn goucithio y madd?ta yrM?d?T rhagorol hwn mi y rhyudid a gymmcrais i gyhocddi y rhan feyn o'i lythyr, ac y dertjyn efe,ii gym- lueradwy t'y malch am ei lain dll-a, ac aiu ei gyngor buddiok Alac bara dda dymon doeth a dysgedig. fel •efe, Idris Fechan, J. Gweut, Csredig, ac Y. B. ac ych* ydig nifer eredi o't- fath, yn peri mwy 0 gyssur i mi, ac yn caei ^1 gyfnf yn fwy o anrhydudd gennyf, nac y mae dedryd tYriJwyll lhaws o rai gydd itier anrvminwys i farnu, ac ydyot i ddiwygio yr iaiih, yn cael ci gyfrifyn I flinder gennyfj Vos B¡buL, ct serri simul his ter Candidc Furni Coinplvires a'aos, doctos ego ?uos et amicos PiHdcnspr?terco, qutbt 'ha;c sunt ?uaiia cunque Amd< rp vtlan Demetri, teqne Tig-em I Disdpldarnm inter, jubeo piorare cathedras. iloR. Yr wyf yn liollol gyttnno a'r Dr. Dafis a dnvithan mewn pt ithynas i ion yn nhcrt'yniad geiriaa, meyis gfttidoti, artgyUon, &c. oddi citiir pan fyddai yn ddy. i!:uijc1 i feirdd neu areithwyr gad ell dewisiad, i der- tyan y geiiiatt yn on lieu ion, fel y .byddo'r sain neu y gyiigli.inedd yn gofyn. Nid wyf yn meddwl fod tso gair yn y iaitli Gvmraeg I yn fwy natsmoi ei gyfansoddiad he'r gair diboi, lieu y gairdioddefamtj yn ol y nuuld yr ydwyf yn fcarnu fod eti cytunsoddiad yn turddti. Kid oes yma ddim c-, r- raeddiad 0 bell, fel yn y gasr chicaigain, yr hwn cyn ei ddyall rhaid vstyned, yu gyntaf, mui deuddeg ceiniog a wnant swllt, ac ytia rhaid C060 fod chwecli ugain cei- n.og yn gvviie-tiilltll- deg swiif, ac yn ganiynol mai ehitvik itguiirf ceiniog a feddyllr, pan ddy wedi r yn fyr chuxu* guilt am banner punt o <u ian. Mac gennycli, meddecli cliwi, dri phctb yn eibya taru iiad y geitiau a grybwyilwyd, yn y modd a ddyw- edv.yd. Ri«e gennyf tiunan saith peth c ochr ydeoilg- iiad hwnnw o'r gen lau. Yn gyntaf, y gall efi fod wel- tliiao yn ttuccaol, ac weithiau yn ciiK-Migi .dol, mewn cyfauüddulJi, yn Gymnwg, fel a yn y Groeg. Yn ail, fod aiuu, a ui', y tallynad o lWlJo, yn chwgncgu yr ystyr yn fawr HoWII, fel y cyfaddefir, yn y gair duiUdrJ dnt,.neu goddetaint yn diiiuu. Yn diydydd, fod N I- uuseiniau uu yn y gt-il.;au (ii(iu yn gWiietithur y cyfansoddiad yn cs- inwyth ac yn naturiol, canys md oes dim yn eisiau ond i hcddi siil-goil yn lie uu, lUegis di -ben, di'-oddcfaint, yn tie dwu-ben, diaii-oddehunt, a dyna'r cyfansoddiad yn gytiaw n ac yn beitfaith, heb adacl dun allan ond y nod o sill-goll, ac 11.ci gadael ailan ddwy "tll ,iair ihthyren wicgis a'i a t yn y gair chweugain, 0 chwech ugaint. Yn bedwerydd, bod y geinau vh wastadul yn caei ell sWllio ailjeti, &c. ac md ay ben, dy odd>jaint—And it is for the I most part pronounced di, as diii.,)eciti. dilytz, meddai Ri- chards o'r Coetty yn ei Kamadeg. Vn Dinned, tod y geiriau y u cnei eu hysgrtfennn tiiben, dioddej&ini, er oes- oedd a aetharst heibio, itu inhob liyfr o aWiimdod, hyd o fewn i'r ugain nilynecld ddiweddaf, pan ddeehrtuoJd y tertysg yn Ffraiage ym mysg y bobloedd, ae Yllg Ngfcynnu ym mysg y Uythyrennau. Yn chweched, am 1 amryw o'r dyrno.i mwyaf dysgedig mewn cy I-tleitiia, ycbydig hynvddau yn oi, gylttio i-c-d yn an, e.irheidio! citel rhyw air, o ba un i darddu di mewn ysty 1 gunialta- -ol, mewn cyfansoddiad, i atteb i'r a chwancgiadol yn y Groeg, or fod rhai yn oyniiyg dijuf, ac ereiU dir, twegis Grcpg. t fod rbai yn fynnyg t ac treiU n y dysgedig Y. B. ac ereiil eiriau ereiil. Yn seithfed, am ei tod yn beth dy munol i adael yr iaittr, fel yr oedd yn arferol o gael ei bysgrifennu gau y doethaf a'r n-wyaf dysgedig o'n hendeidiau, rbag na byddo vn wir fod gwyr i-eitaingc yr oes hon yn ddoethach na hynaf- gwyr yr oes acth heibio. Ar bob tuith rhaid eolio i ba Ie yr ydys am fyned, onid 6 n ae yn bur debyg na wneir ond ymboem heb un diben; ac ym mhob dadl rhaid cofio y matter yn liaw, onid e ni wneir ond ymgyndyuu yn ddifudd ac yn I ddiadeiladaelh. I ba ddy ben y sylwiwyd, y gallai fod ay mewn cyfansoddiad yn cael ei gyfnewid i di, megis y cytnewidit- aeg weithiau i eig, fei y gweiir yn y geiriau Cymmcg, Cyrmeigiwr? y diben oedd cadw y geinau diben, dioddefaint, &c. rhag cael ell cyfnewid yn ddi- achos i dyben, dyoddefaint, &c. I ba ddcfuydd y cyn- nygwyd y tarddiad a grybvvyllwvdo (I. ucn a dioddef- aint, allan o'r geiriau diau a l", goddefaint, &c.? fel y cynhalid y dull o ysgnfennu y geiriau a arferid gan y Dr. Dalies, a dysgedigion mwyaf yr oes ddi weddat". Nid lhoi i fynu'r pwnc iiiewn dadl, end ei ynnill, ynte, yw Ilvvyddo i'ch perswadio chwi ac ereiil i ysgrifeimuy geiriau yn ol arferiad Dr. Dafies. Nid oes dim yn fwy cyffredin na gwahanol fodd o ddeongli geiriau, er bod y modd o'u bysgrifennu yn parhau yn yr un ddull. Yr oeddid yn gyrtredinol yn dvwedyd mai bwytta ac yfed yn dda neu yn helaeth- wych oedd ystyr y gair Icv.,vy.; w, gwledda; (Iud fe (yu- nai Socrates, fel y dywed e. ddisgybl Xellophol1.. mai ymddwyn yn dela mown gwledd, hynny yw, ymddwyn yn sobr, ya foesol, ac yn biydferth mewn gwiedd, a bwytta ac ytell gyda chymniedroldeb, oedd ystyr y gair. Y mae l'hai yn kaeru fod y gair Dyliuan (chwi wyddoch am yr aderyn hwnnw, Mr. J. J.) yn tarddu o dull a hmn neu haul, um na fedr yr aderyn hwnnw we. led yn g yng ugol^uni yr haul. Ereiil a fymant I mai o'r geiriau tywyll edn neu uuet-yn tywyll y mae yn tarddu; gweiweh eiriyfr Mr. T. Richards. Geirlyfr arali, a ganmolir yn fawr gennych, a rydd ar ddyall ei fod yn dyfod o dyllu, a dylia yn dyfod 0 divit, a dwll yn dyfod, ni wn i o ba ie, 0 dicil ysgatfydd; ond y mae pawo yn ysgrifennu y gair yn agos yn yr un modd; clyiia dJytod at giymiad a aaiglymiud geuwi, Mr. J. j gobcitlno bod hynna yn eich fuoiidlonij, j Mse yr rn<M?v? yn ??Mf p<? t!v?yrpn yK yr 1*i?n DClamcnt, ac mae am ryw nwdwyr H(?)rac? wcd? nodi pa M\v! gwaith y cyfarfyddir ? phob ?ythyrcn 0 G?nehi? ¡ Malachi. A ddytai cristfanogion fod yn ilai eu gofal am y Testament nrwvdd na'r Iuddewon am yr iieii P Cwppan sanctaidd xvedi ei addurho a gemmau, o ba un yr yfir dy froedd iachawdwriaeth, a gwin llawenydd ys- prydol, yw yr vsgrythnr, a phob llythyren a gyfrifir y n faen gwerthfawr, 1."r rhai a'u dygont ymaith Fel rhai yn dwynperlau ymaith, am hynny y dyiid nudi yn fanwl y rhai sydd am ein hvspedio 0 honynt, ) Cusloa affixus ibidem I Qui numeret gemmas, unquesque cbservet acutos. jL-t'. Peth o lawer 0 bwys, ac o ganlynicd mawr, yn fY-! nych,yw?wnct!thHr cyfnewidiad dischos. Os ysgrif- ennir y e?ir hynny nen ryw air araH it llythyren yn rhy brin heddyw, fe ellir gadael un neu ddwy ailan o air 0 fwy o ganlyniad y foru. Fe adawyd y gair m ailan o'r seuhfed gorchymyn hiewn un lrgraffiac1 o'r Bibl, ac. y mac achos i ofni mai yn 01 yr argraffiad hvmnw y mae liawer yn cadw y gorchymmyn hwn. Ni fyunai y bach- gcnyn ddim dvwedyd A, -rliag iddo fed dan yr angen- rhcidnyydd 0 ddywcdyd B, ac C, &c. yti nesaf; feliv, '&s\Uoudet\mu cm liysjfeiUo o un llythyren, y mae gall ddh;gybliónCyf¡¡.cwitiiad yr un iawn i'n ljy»peilio o ho- nynt oil, bob yn ychydig; "0 hoeiiyn i i-oenyn," meddai diarcb ein heft deidan-, v" ydd a'f marcl. yn gwtta." I Pan roddodd y crivng-c gynt; igor i'w nierch, i ger- dded yn gymnVwys, hi ddèis.ytodd arni'n gyntaf I ddan- gos yfiordd; cyn y gatfoch chwithau yu iawn anv am i resymniau teg; ai ymadroddititi Imrdd i addurtio'r iaitli yw-, Pa ham na safasedi yn ol, g^ittttal eich tafod ?" "Cyni chwi agor eich ceg;" GadeWeh heibio dafodi, j &c." ac aiiii-.y%v .yiiad'iddAion o'r fath. 0 ba iai y mae eich Hythyr antderchog yn llawn. Pa becii A ellir ddy w- cdyd am iaith inor gytiredin, ond yi hyn a ddywed^vyd g nt am Rhys Mctgen, j Croesanaeth croyiv a soniai." t | D. AB Gwilvtvi. | pcrthynas i'r geiriaii K coeg-fcddygon," &c. nid ydyntond cyfieithad o'r gair scioii, o-.c. a arferirgan y Dr. Dafies, ac adliwiad at Hancs y Dr. Gi-aiiiini coeg-feddyg a diwygir, r mawr yn ei amser. 1 c'i gai- wyd ef unwaith at blentyn afiai'h, fe feiodd, yn cl ei arter al" yr hoIl fcchln!;oh y rhai d a1'thas'nt fe<hh' arfer, ar yr boll feddygon, y rhai a arferasent fediiyfe;- iniaeth i'r diben o geisio iachau y claf, gaa ddy wedyd fod yn rhaid cyfnewid ei natur yn hollol; fe orchyiayn- nodd divymno y thun, yr hyn a wnaethpwyd; yn ddi- 'I (jed, pan feddwl mai i'r diben abarottoi meddyginiaetli y mynnai wneuthur felly, end pan ddyv/edw yd fod y ¡ tlwrn yn barod,fe amcauodd dafiu y ciafi mewn )(ill I, Cithr ei law a attaliwyd, ac ft aclfcrwyd y pleutyn i I freidÜau ei fam, ae fe roddwyd y meddvg yn nhjv yr ynfydion, canys fe ganfyddwyd, o'r diwedd ei fod Wedi gws'!?<'n. Pa nn a ddylid rboddi un o'r cyfnewiduyr d.wcddaryn yr un He ai neidio, bamed pram sydd fwy profcado! o'rpethan hyn, ond waith da fyddai cadw yr iatth cyhyd ag y clhr allan 0 fhvrnais y diwyEwy. ? Ychydig iawn, yn 01 fy m?dd?t yw nifer y rhai ym Mon sydd am ddilyn y dychyiMy?ioni?cwyddion. ?id o?dd un rhan o Gymru lie I roc(i? y iaith yn cacl ci choleddn yn fwy nac yn yr ynys honno, yn amser Lcwys Morys, a'i frodyr, a'i gyfeillion, ac os ydyw y i I gvvyr da hynny oil wedi vniddattod hell adael manteU en dawn a'u dysg i neb ar eu hol, pvvy all lai na gaiaru, a dywcdwyd gyda Gronwy Owen, Heb Lewis, mwy ba les Mon ? Ond yr wyt yn gobeithio gwcll pctliau am drigolion yr ynys glodfawr honno, yr lion yn amscr y Derwyddon oedd brif-ysgol Prydaiu. Mae yn ddiogel gennjffod ¡ yno lawer etto nad ydynt, tt,v N Nil cn lly- ¡ gilitt lie dylcut eu hagor. nac yn d< wis ty wylhvcii o flaen y goleuni, nac nllwybodacth 0 flaen buddiol wy- bodacth, na dychymygion afreaymnjol y cyfnewiciwyr I diweddar o Haen dysgcidiaelh brofiadol cu hendeidiau ¡ doethion a dawnus. Yr oedd yn hyfryd genny f un am- ser 1 gyfrif rhai o WjT ieuaingc dysgedig yr ynys ddy- munol honno, ym mysg fy nghyfeillion pennaf, ac os ydynt ctto YII fyw, ac yn berchennogion ar yr un éYJí. hcddfanda, by fryd fyddai gennyfeJ cyfrif felly ettO j a hyfryd fyddai pennyf gyfrif pawb fellyva gato ei iaith a'i wlad. Yr wyf yn meddwl yn hyderus nad oes neb ag sydd yn caru tir ei enedigaeth a'i genhedl mewa gwirionedd, a anfoddlona o herwydd yr hyu a ddywed- wyrl o blaid. yr hyn a gyfrifir fel gv'ycllder a piiti'cleb y iaith, ac os diaugodd ambell air dityrrr.s yng ngwTes j y ddadl, mae yn ddiamheuol gennyf nad ocs tiii d\n dysgedig a dyallus a anfoddlona o herwydd caulyn barn y Bartld, .———— Ridiculun) ael-i Fortius ac melius magnas plerumque secat res. lion. Peth hyfryd iawn yw cyssondcb lie geliir ei gael! yu ei lythyr yn Rhifyn 13, fe ddywed Mr. J. J. iliai-fleit- wch yr livii a ddywed y dysgedig iVir. W. Ri" ac ya Rlnfvn 2.1, fe ci (I neu fe ofynnir gan yr un aw. dwr, Pwy a soniodd am oano? pwy a'i canmolodd?' Maddeuwch i mi os ydwyf yn methn gweled prydfcrth- wch cyssondeb yn yr ytnadrodciion hyn. Ni wnaeth Mr. E. olld atteb Ihtliyr eyntaf Mr. Jdris Fechan, gan gamnol pnrdeb ei iaith, a riioddi dyledus barch i gywir- deb ei fain, ac te osodwyd arno yn ddiattreg, a hynny j mewn n.odd go daeog, gall r. J. J. dan yr cnw iiyT Haws, fel yr viuddelays wrth y iaith, a dull a threfn yr vmadroddion ac yn 01 ychydig amser fc ymddango.jodd Hythyr dadleugar at-all oddiwrth Mr. J. J. yng ngoleiuii Seren Gomer, ar yr un testunau, wedi ei gyfeirio at yr un vsgrifennvdd! Ai nid dechrcu y rhyfel ydoelld hyu ? ac etto meddwch chwi yn eich Hythyr yn Rhifyn 51 Drwy ba awdurdod yr ydych yn fy ihoddi meW11 eof i nii cittectireti'r tliyt'el? pa fodd y gallwch broh hyn?" Pa achos with brawf ym niheliacli, onid yw y peth YiJ profi ei liunf Drachefn, fe ddywedodd Mr. E., lien fe arituriodd ddvwedyd, yn ei lythyr at Mr. Idris Fechan, nad ei arfer cf a'i gyfeillion oedd enliibio eu cymmyd- ogion. Ac yn Rhifyn 25, fe ddywed Mr. J. J. Hy- dled hysbys i elIwi; mai efe a ddy wedodd ei fod yn arfel enlhbio," &c. Pa le mae cyssondeb y pethau byn? ai'r gwn- yn erbyn y byd yw y pethau hyu? neu yntcu ryw beth arall, gwrthwyneb i'r gwir? a ydyw yn beth tebygol i neb yinfliostio en bod yn arfcr enihbio I eu cymmydogion? ai dyma yr arwyddion a roddir o resynnnu yn det,, ? Yn 01 hyn, a ellir yn gymmwys ach- wyn, os arferir yr un geiriau, ac os lhoddir yr un atteb. ion, fel ymddittynuiad yn erbyn yr nn cyhuddiadan^ Os amcenir taio a'r cleddyf, onid rhydd dyrcitafn y bwccled mewn flordd 0 auiddifiy mad ac os amcamr yr IIn Ilctb drachefn, onid cymmwys dyrcbafu'r bwc- cled ticti y darian drachefn. "O! yr un peth yr ydych chwi yn wueuthur o hyd, yr ydych chwi yn arfer yr un rhesywimau," meddweh chwi. Os blin genych gael ciell gwithvynebu, lhodiiwch heibio etch ymgyrch di- achos, onid k, os ymosodwch ar ddYlhon mor ti) I-iiig, Ilk, ryfeddwch eu bod yn ai.amo aitidti-tivii eu hunain. Pan osododd yr yspeiiiwr ar y wr da ar y bordd, fel y dywed y ddammeg, ei gi a ynnfiodd yng nghorn gwddf y gormeswr. O! cymmerwch ymaith eich â, ebe yr yspeiiiwr, nid oc(ictwii i o)ili Cellwall'. O! nitt yw y ci ond cellwair, gwr da, I'eliy os parhau a wnevvch chwi i geiiuair yn ol eich duli elswi, nae an- foddlonwch os oewliu chwi aU^bivn ceHweit'U*, Y It it), uuil iimau. r Mai «s pc.tli Tn eicullytWrsjsvijci yn TTfcd&wiges! yn glodfawr ac yn anrhydeddus ynoch, hynny yw, eich cyfaddeflad, y dylasech arfor v geiriau, eiddigcd'Jk divs yr iaiihy ac pi(i at y iaitii, o herwydd mai iaith y Bibl yw eiddigeddu d os irn, ac yr arferwch chwi yr ymad- i-o(i,d ft,tily o liyi, allan. O! si Sic omnia. Yr wyf fi yn meddwl y byddai yn fwy 0 giod ac anrhydedd i chwi, pe bacch yn dychwelyd o ftordd eich eyfeilioinadsn, yn cyfaddef eich beian, ac yn addaw gwella, ym mhob ystyr arall, hyd a y galiech, ac yn cymmeryd eich perswadio gan eich e\vyHyswyr (la i adael eich cvilcl u- rwydd, ac roddi y ddadl i fynu, lle'r ydych gymmaint allan o Je, Tlxlsxi. Resits it TOI T uv$t\ur y ix.wfj.evos. SOi'HOCLES. Goiphwvs. Cymmer dy orebfygu gan dy gyfeillion, a gorchyfygwr fyddi. [V 'k orphen yv. ein TlMfyn nesaf 1