Seren Gomer

ENGLYMON GALAR-GWYN Y BARDD A j" ol uut-'{{'!?!(/cll: ci daÛvl g'llfaiii, MR. HUGJ1 L'DDEDEIi.S, Y M MOY. HUGH HcGHES fr,-yn, 0\v 'i ddwyn o'i ddydd!—muc ths(.fh, Yma ttosv.yf bcunydd, 0\v!mwa:dLnt't'u'rs:e\'rydd, GaJarus wyf, gwae lawer sy'id Co!ticyf.u!! call, cof¡¡;a wnacthum. 'Rwy'net'.I.af hi!'apth<iy, Oedd ail t dad canadus, I Ili CA. Iieb i-iis. t Cywy:- -)eud,ar s'oedd draw yn gam- yn Mon, A minnfiu y!! Ltundain Pt)!'oc<!d ei screh, parba'dd sain, 1 E: gariad atta'u gywiah]. I Cchcbaeth heiaet!) hwy!us—oedd rhyngom, t Ar cl,r"nao 'xi I(i rewnapthfyarc:],y])ba)-c!n!s Do,ib!antbso,tbiwyheb )\.s. Set, foi(,,ion-i ei biwy, A ros ibjant t:odioD, I'G!.et'yd!'odd,hwyiIoddhbn, (.)'iddaioni,Gf!ut!!iion. Da aci.os, gwc!! i hJ¡¡r¡t byrLsinr—dvyys.r! j !\a'u dys;l1 i ddar!LJin; IIynod,€) Ht")fu bunati- C'fahtswcddnsiddyut—aocddef, A'iddyta!<f'hd!'?tynt, A')t't}'j.i''J[dtO,hwyiio'u h<yut, ? Ifo€st.ny 'Bf n:) m chant fitt!) odid YH l\lode(knr" ¡¡n !T i ? AiHHL-Gii Hc(;n; '!K<H!')ywv, i Gvt'cho'ut.o!,fctnoi''ch\vyu\vr. (lad beth yw hyn, t'esyonp—o gc.neJ, j Wt't'd y gwaU ga'i d('ln, j CoHi Tal), gariad go!-a.t,—a gwr u.wyn, ¥ Garai'u ILJI'l yn ddian, Awtiafthoht,!u:t.hwyU'HH; Ow! p<t)ud!'hynt'nj))'(id!tan. ? bt)d;:(mvr f'n bod—yn ci biwy, B!i!i'.C)i'i!L 'r f<ithaf!o<n (wr Et'buddynwn'UydduL'iuod. difTyg, merJdyg, oedd ym Mon—am Ic!, Y¡¡¡J¡lith ei gym'Joginn; A bardd cartt'f;< sefi son, Mw\'n bit 'n tiuli !na:s benni!!ton. aedd efa'i bai'od t'?g., RcsERT fürdd hyddyss', D-feirw ft!'<'<!uU!H'n)a\Y)-fri ddy.r. !wyddOiE '!C¡;J (j'U g'i\\¡ldys:,( Hc!aw n. amI bobi () Fnn-y.1 dd¡frii. Amyddcuft'av.'dt!yd'.iiu:t, S\'tt(wyHO\iio'n;i)!!on Hirnethusy'tit, b;i'\ijw:'i:s'')n. BcHach, eghnach na g:dm-t'—'n Mae'n g(Jbaitb yn gl\nH!, En bodyi)n<'f,c:nti'cfc!), (. \ved¡ u Loes gyùa les' J(.!xrs,Bn''ddr.Ion. rf Ha; t)ad a'T.vcdf'us fyddai ym.t fy<:pgi i'r dat' nydd f¡,¡Í yBa"rlrl 'in hyw )'11 l.íundaj" a'j fOti efYII 1')10' y,¡:;u] i (1+'.2; ) hhnt (lw¡i(jJ ph ,f u('d, m!,[!:u' p,w w\rld(¡ ,Z,). .'i'faUt)'pet':tHar!Li\[r.iiu;;h!?30c-dd S-ijK G'eram :\law rth 5, ?-: H

-L< a (Cg7Œ(fwyd ;1'/ :III' lucn a elleil-, y P,\LAS A¡H,\J, PAr, o wueHthmiud Illcdrn; 'if'.sc't':ta'.vt',r.i<! }'nins')ia!!b:)p h'.vy!s. Pahs y'" ax 1m ¡I{,I'D1nv p;;dain, C'r l?ahtsywH?taissL!. 13'alits N I\- ?l liti; st1' ]!'ah)s?\vj<ta(]'!ast<ju—Onod<eJ' I'a.?r)ocsawefotI(;?H. o tl i. 1 '!Ichdai,t!i?aW!'uhhtu Pa!us n)%vvii da. y t' duwi'-ii Awn iddo i alJlH;,¡hln. fal)sda,l'<t!3sad6)' Pa!asan]aint,P:i!usmawr, a ,iI.-litlits gwir, PaJusabwyd,Piii:isb:n-. -) A cli\íT,¡n¡\Yyil E'n un addas, HWIl, a !J,!tJ,jw'yct'. j Unv.<)!t!)etto ? Cynyntttfio ( H,y'O yw Palas. W y't):)pp'iio J StoN lan{lJyn, fc: lew—dawn hemi, Tto'r.innud c) l\ll1r, a tho cry' nJ,nq' a thew, Taerat na ¡¡!wia)'nc's. M DAFYDD "Ff -I cC' t' 1) J I, "?>! j

M I ,] t -I ) Sel-12?Z" I i c'mi, fy nxhyfaiU; n.vyddii)nt i'cit Sercn siriol i !sv. yrdlll tJw'dd)1I hon cUI), mcg¡s y gwnaeth .vn drJi. RWtum't a ditctli dn)s gydot y I tuft!) hc'bm. ;l'chyg ddjo-n rod itawey Cymro cael petli' weh, YJJghyd ag e!:allgi;H! 11eal1, with graŒli ar y JJcoedd lp!UY y 1I!¡ Ir!¡l!ro wyth110;ol y So-et),l!c y hyd<!ai yr i'-ith&dHt'o.. dewrion ,vu gW!'lhddY\H'dyd en gilydd, ae 1ueg-i.. pe bydd<t yn y nai!t y )!a)! \v)-t)i weir.i cY01¡órthwy, y ragorot, ti<; y byddut creiH y)) boddhan e<! I)m!.un wrth s\i!u ar ) 1,Iay"21ti hat.esim o honi, ae mew:! a aJro¡!dir glmych. Gw!a:s vii ''ha; <.y(M mcgis pe bilelit ;m! rldangos eu uoniau be'ri- iadol n w ciiiiiaii yn bcio YII erwino! :it (11 gHy(Jd;" bryd and! yn t\vy ty')er, ond bconyfid yu rei bei':u:.id gtYychion. ::c y mac yn ym- udai'EOs t uu fod y !'hai ufhod oU wedi cael HU boddiolli yn di<i yn de\¡ líf'lIr. Eití.¡ ar y cwb!, Gomer bach, yr 'W)f yu gwijicd ibd g€.tn)iclii\vyua<iiiwch WMeuthur pawb, canys civwais ra: yn eich beio yn fawr am aigrattu eich Seren mewn iaith mor anyma:'fp)'ol, nc yn ei g%vi-tl)od o btpgid hym'y, gan ddy\ndyd) Wnawn ni ddin: a in, yr ydym yn niethn ei dea!! ? tra. y byddai ereii) yn bm'nu na bvddai hi o werth dim oni bae ei bod fel ag y mae. Oywais rai !]efyd yn fu'wydd') onfoddtonrwydd nci! duo! at }ythy)'at yr ieithad)))'))): c!ywais ercH), lawn mor ddcaUtt.s, o? nid mv.'y d?-aiius. OHd ef aUai a Uai o olwg gunddyrt a:nynt eu hunn:n, yn cyftii'hynny y pet!: goreu yn y Seren. i'\vy a {i,:yr na fetwyd ar iianes ceHiog'-gwydd Nel Dafydd a'r cyH'eiyb t;an )'ai, pan yr oedd ercnf yu na\vn av.ydd a)n g;n'l y fat!! haHesion. Boddhawyd rhat, naae yu t!ebyg !a\vn,gan Llewelyn yn hhrein'nad yr ystumia'i cas, yn rbyfeddu ct tbd yn ymyrryd f'r fat!) bethgwrachiaidd a diwe!th, acyn bat'nugyda.Bcnoni ei fed yn haeddu sen !c!n an) ei waith,Iawn moritymcd, os nid yn )iyn)ucb nag a t-od des B. iddo. Peth rhyfcdd hcfyd os ywpawb o'r un ia.in an! yn]ddifTyn LIewehno hon'J ei ht'n, drh.iact)! a wnaeth o Bt'ni bach. Tybia uu iddo ei.drin ef yn rhy urw; Nid ga)'\vaLh nag ocdd yn hacddu, medd y Hal); Mawr dda tdda, n)pdd y try- dydd; 0 h"! cisian rhywbeth i )o)\vi y papu)' sydd ar- nynt, mcdda y nes.at'; Vn \\i.r y !nut'nt yn segur iawn) mfddai y HaH Yn segurac!) na n, ehc y na! Na hnnan !)<f\d, cbH y npsaf, &c. Tybiodd Ymot'ynydd, ysgat- f\dd. ei ibd ef yn Hed gywrnint pan ddcchreuodd etc Y:4tho!i a Dewctyn ynghylc-h ei iyu.dra at Benoni, &c. (md huasai yn \vetl iddo, na dwt'ud tod Hewt'iyn yn dwend nad ocdd ganddo ddim i yindrtn :'g ef ond asyn ?WD'io! ddatiien y?? fu,uy)ach os oedd a!n godi yn i'enmad, oblpgn! hav.'dd yw gv.'pied nasGniodd LK'we- iynddiinaititMyMg'?'MH, nac ychwaith nad oedd gan- ddo ddun ond asyn y:nwn<'ud ag cf, cr bod yr un Dtor hU\YLld gwcied mm at y cyf) ncdig asy:! yr ocdd cyfei)'- iad ei hui! tymdi'aefy pi yd i, anifawddnieddYv} fod Hmver gweU gciwg ganddo arno r.a phetfi g'.Tii'ion (tfo!). Yniftdangosodd hefyd fci gwr fnasaiam gynnygboH''lnstigt'i' I,kweJyn, paH yr oedd yu yuisynnu i'hag ci cn\v ef L[tfcdyn. 1'ahaM (os md Uew ocdd cf) na b::asai efe, druan, yn ystyricd nad ocdd ocdd yu (h'nodt pet'ygt iddo cf, mwy na phe g(-,Ivs-io cf She:) bh' J:Cii:o, ncu Mci'ga}) l'dciriunydd, neu Gytto J\lorgmnvg:, g:in nad yw pt cnw yr. et ddynodi yn c!yn <Utn end y Hew. Ef fod ('i \\t;ith yu (if, ei fod ef yn bur aitfoddion i ribynan haHOIdù¡¡s dynion byrion eu donian pan fyddont a)n lhhmgüs en yn fmvr. Ond tt\\y y cwb!, 1\11'. Gomer, ni f'aid 1 <h\vi W,H!,()!OI¡¡¡i, er y cyfiifrhat ch\\ i yn o:)iod o fi'f'nmo!i?)d, ac es\I \n ¡ned,I",1 eich bod j.)) yiHddaiigos itcb d<)im o'cit ''eisian, bydd cannoedd yn CK'h pnr.'hti, o c\vy!' &'r )'h<u a'ch t)ir:nygnnt. Y mae bo pt-b vii.-ii-y na \v!'apt!) neb criocd, canys v ;:iac afos cvnfift't' mvii'n'.w n"' svdd o dduUiau wv- !!cbnu. (j:!dt!ue!iin)a\v!ibdyCy!))t'y,yr!!<)tsydd yn ¡er n'c' gt'yfed cu cydlClldfau a ,cb ai' y ddacar, p.thfyd(ii;)y!iutlyu:!dt'adt!,ynuniger!mvynt'iw)'th- wynebn, a phaicha ei!ytnpwycih)))i; ac yn g:\vrthod y peth a ?ynnyen' iddytit, ytt dt !)y? iawn t pc gwnacilt y I)etli a ;?? 1,11 (1, ? 1) ac mcr 11 ]I-,t. v .i fltli.fio(l?l; ?le 11101 iia tdiill k)lii V ('XVI)l Nlii ol eit mowch a:r oddt withy.' 111<1 'm'iutt dtiedt'yw, c.yn y tcrfyjjv.yfhyn o bnp'xyn. ita fyd<!cd ein f;y)]!(idyg'!ad fel yr e¡ddo ('11 gw,1I'cns, am gad y c'Ui ii))cin hnnain. Peidiweh di};l'isio SeJ'cn Gomer, (,I'md w pcb!hn('i!ohor:iyne!c)- bod:o c!m'i; ef aJL,i nwi 'yr ) hyn a pici H.. { Ni'' yw yr ityii n dc!i)'u!n y Scten gan IZINve.- (.'[id f :u iui bob wytt)!:os, am fod m.n v\\ rydranpg yr Uti. CoHw<'h hei'yd, fod !'La.t milocdd y:! takt mn -y aercrt. a phob uu a'tHtianm'jrdjc'byniuta'u gitydd. Gn:) hytiny, fy 11 lie ar ein b.awd GcniG! a'i ddibris?o cy i-cdYgw:! Hg pf, gan )'yi'c<u er fOi!y!jgfinngw!;?'!d<tfi!,t);!ym:ynt<L'fy)!g?'i)et!(? !('to.tf.<d?t'?pa\vb,.=cyi!d d::)!ni')uciu':it?!tc f yw (i(lzl iiii ei f{'(;d\J ('I ¡Hi:, ¡¡; ,.m hyny )n fn:> alJJ¡awdd en Iwddio. bra;\d (ie¡der hÜ cic!n:(I-dd:"1'hnwyl', 0: ydych Ji¡ ,ydn!:og ;1 dynion dmf'M), a !)! uy hynny yn cofii yr <.U eru'it) cd.n .ith hynny, gan e! f&d cf yn dytbd yn eid!'(;yn<!<nfpt;)!,i'nt'ytni'[!fxi!)ty\vy<!(!,ncc!' Hi!<:i, a!i<n ci!m '(:n., ::0retl ,V.. a n\Yy bra!ut('hwt.t''y!),dyi'J ym,dygwc1 yn dc¡iwng o hciiOch ek'h 111:11<1; fc! dyn-! !:on en! naciiatred acStosion b\ch:un a <)ib\vys eich! Ili 't'<'<} y <ai<hiys:u;.()biienaina'c i ,-h]arJ:ll1. YmstynwlJ, fy nuodyr Cym)C!a;, ::yda ein f bi'aud Go'!)Pt' i gudv.' yn i'yw cin hcu fan) b;¡rdwdig-, y j Hyn ,UOC! ]\fr., Gowo', a'm cyd-Gynu'y, ,;yfaill y buiwd y Gomenatd, MABYGrYMHAES. i

I At A:,>up¡,;m¡Yd'l ,,> Goi.,?e, Y GLA,Jlae prawf bennyddiol yn dangos i ni mai xn o'r anwy<iau o yfaf yn yr anian ddynot ydyw Xi)! :i0<ifd(!' mown n;;lI'lf(fd be!lwu: f(:I! y hcfyd y mat; :ichos da i fedd\\1 y dichon y b!'a<-dda)!un caHtynot o hct!wlJ, sef heiynion ein hym,iaid vr I,n (.ty:T!ty yny! fodyn gymmcrad\yy'gan y rhan alJllaf 0 Set'et). Wyfyremdoch, LianCi'chymcdd, Hhagfyr, 1814. CERE!):G. Er fed y' arfcriad o yn:ath'0t!d, np!r .ii'ynneddf o c't meddyHau i'w gihdd t!\vy ieisiau pgiurhtwn, eriocd yn gyíT'l'edîn i ddynoiryw Hwy ih.n mdaiocdd y byj, ctto y sehiiau a aI,ëqiù gan bt'eswy!- w)'r amr\,w;ol wlcdyzhl, a'r un \\lad at'wahai)o!mcsnt'au, a f.!o' vn aun'ywio! in\vn, yn o! ta i-- ddcut o ho.i), ansawdd y "lad y ynddi, a'r 2'1'.1.'1.]a1' o wybodacth a gyrhacddcnt. Fc yniddetmys yn ddigon eg!t)! mat cangen o'i' Gdtacs; y'int-dd tafod-ialth ein hyua:iai<), yr t.en PI-ython, pai )t't!u0(id y H!t':fe'[)iaid syntafarnynt; yrhon a fnasai yn 1ait11 holl genIJedbedd Ewl'op 0 hilíogaeth Goii,e, ac ydocdd yn parhan i gad ci UGfat'n gan drigoiion y Gel/i, (rfrain:c) ac aniryv.' wtednltl ereitt. Tr:go!:on y Geni a Brydain ceddynt yr amser hwn]i;v mor ionol dhyg I'w gn\'dd yu pu -,Ig ydyw yr Ynys hon yn b:'cscu::ot; pe a;)lg11 )): fxa?ai gor?))swyr? iy?!dho'!Hoytidanfoncnt'wyr 'eunin?c i ?'?.? i i bet'?c:thio en dysg?idtaeth. Cues. de H?t. C?J."??n n gadarnheh' trw-.h-st¡olaeth pendant Tacitus; audtu- o wn'ioHcdd diammhedo!, vn adna!)y<!dns a'r dd\vy wtad: n,edcl Ci-efvci(i, ncu'n hvtl'aeh cil'l'gt)el y' G.uiaid a' Brython, sydd yi' tm fath o ac ¡;Í!lJs bra:dd dd:m gwahan¡eth rhv.'ng en tafodia'jU!, Tacit. Vito A,gTic. Muc g(,nllylil vsici'\Y\dd cadarnafntat y Geltasg uedd y iaiih; icfm'id gan gynfrcdot'iou j,h'ydain; heuwan afonyfid, mynyddau, I dina.soedd, &c. yndtob pat'tt; o honi, ydynt yn y iailuiionuc, adin'imuadoL o'u scfynf.wcdd a'') hymddangosiadau; g,1ad ydvnt dan yr angcnrheidrwydd o roddi t'nwau yn ddi- attrcg ar y cyfryw w\'thrychan ynghyleh y l'hai y b)'dd achos iddynt ytnddid<!an yn feunyddiol; os cen<'dt arall a oi-es,-y,) y wlall hon, gan ()r:goynddi ac ymymmysgn a'r hen drigotion, fan \ve!ed pob pnwan wedi en rhoddi vn barod nr wrthtidrychatt yn<tdi,hwya gadwant y cyf- ryw enwau gydÙg yehydig cyfnewidiadau, y!) ot an- sawdd €u hiaith ell hunam: ft'A hyn y bu yH y cyityw bart!)au o Ft'ydain a feddiannwyd g'an y Khui'einhtid, megis- Caer-Scient, C(«?/ Fy;dd;'H, ]lIaridu- ?;KM. Ca<'r- n'«?)?(.)M, jUr<f;?i:T,MtHK. (jrM/eMH<,CM&OK- ??K?;. ?y?'. ?'ff<. C'<!Cj'-J'i<,?, ?t)f<:«.'M?. Cae7'- ?ziiii;i. fl- EboiTttcit)n. C(tei,- YGymretg-'aithydywy s.a)?cnbH)'afft ?odidoccaf svdd vn fvw hcddywo'r (J'rita! h:'n fam-i<ut1:a!ddc! chog: Y y bobi enwog bynny oddiwrth y rhai y benthyg'iodd y Groes:iaid a')' Rhufeiniaid e') oedd y Gryw. A commum Grapcis, GaiHs, Uritannts, <jermanis, alíi&qnc populis o'ie'ine, C't'(;« ncmpe, hæe tam cognita &; similia, lit p!ané eadem vi- deu!)tu!Vocabu!af!nxet'e."—'APXH, p''mcipnim,—un o'r arwydd-eninu mwyaf gwasanacthgar yn y iaith gynhw\st'f:t' honno, a ystyrh' yn gyincdin yn an' g-,A-i-eicictiol ae ;iiiiii(litx-,I, ti,wv ei ohhain i'%x, ddechteuad cysscHn, t'c yniddcngys cifod yn t.uddu u aT' ac w:h, ar'ch, (first, principal), cyntaf, biaenai' Hefyd y gnit' Ccnnad, Angel, sy'a deiniaw o an a Cél, ncn Ct'/M; (mgâa, un a ddant'otiir i dda! gllddio, net: gyhoeddi ewyllys rhyw m) ma\\ )- CHLI syddnt)o't'cyfcn\va!!ar()(!dit'i'rBc.dGo)uci;.if,yny Geltaeg, o h<;rwyddfod oi trynld cf yn ddii'gi'frâdd, ac anch\vt]iadwy—(Hecause his ways are mysterious ami past ctit), Gwp!\vch ymaHynai::t<'<.h, Ardder- j chawsrwydd, a Bonedd y Gymraf?, lait)! ynhwYJJol aHim) yny\v.yu ei hansawdd a't phriodoiedd y unie !:). yti y Ni ddidlOn neb ¡aWil amgyfhed nnsawdd cyfreithia' moci-nu, ac ymddyg'ia'iau cyH't'pdinoi t:n)!iy\v genedl, hcb yn gyntaf gacl rhyw fc;-ut' o vybodaeth o'r cïcfyd{l -a ai'dde!v)'mtt, ac o'r cffcithal1 a da<'dd:mt yn :)att!tr!c! oddhv)'thi:—Yrvdym yn ciywcd fod cm hynaiiaid.. yr hen <ryM;/)/, trigoHon yr y!'ys hon, pan yr yinwe'lv.'yd a hwynt gyntaf UJc\n modd ge)yno) gan y Rhnfciniaid,! dan cu b)aeno!' Illl C'MMf: yn caet cu cyft if yn hynod lawn am cu n):nvr wybodttetl) o egwyddorio), yn irystal US' an) eu diysung ciddigcdd dros ddcfudau, en crct'ydd. <'&'s. dc Be!. Gal. Brython. Fgw!fddof bennaf a phnraf y s;)'efydd, ) o'r hon yr ocdd -8;'?/<;7<o?; yr Of'S honno; Yll 'yJ!lddanos mor odido, a ddisg-ynodrl iddynt gyda cu hi:uU), o'yu forR iawn Hid ops itc i ni feddwJ i '.Iyr Noah gyÜawn, yr hWI1 oedtl dad:gyn)ni'c-i- o genhcdJoedd, gacl ei adad ) n an w)' bod !IS 0'1' gwir Dtitti.v, a'i addoUad; M.t chwaithiddo esgcolnso hysbysn y petl:au hyn i'w iiHiogaetu digyfrwng, a hwyi.hau i'r eiddynt o do i dc citiir t' 1 yr nid ocdd y mrtdd tnvy')' liH n a cafod<t addo1';td y gwir ei debygol o fod yn ?yft'yw .i cad'.vai yn hir yn bur a di- lwgr; sef trwy draddodiad ydoedd, ac yu c(lig i antcrth gyfnewidiadan o a:n.scr bwy giiydd; yn santyno), yr ydyn) yn ciot fod ncfydd yr hen FrytfwlI, ynyf\yd<tyn ;').'), cyiJ gcni Crisl, \Vetli dil'jwO i fatb 0 Y''ar\vsyddwyra ddysgchf: e?uyddorion, ac a gyf- iawitcritwasanacth crcfydd yi)ih)'!h pin i)ynaf):!id a clwid y rhai hyn hefyd aycnnid i dah c. iaddan, yn ol yr ynnoddcnt i \\aii.n)o! add: ac' y cyfb'\îH:nt ï:HilJan IJe¡¡¡duoi ;11 \dd,itl crcfydd; set, lkii'r,U" Yi' cmv Demyddol! a roddid wcithiau i'r hcH raddms. <t herwydd cu bod yn ('ymn.cryd Hiiiynt. y rhan iwyaf a g\rcIedi, cr cu boti vn perthyn i s\\ydd nci hth:< B,pldt ydoedd un o'r graddau tu\vynf m'ddf.soi yu!iithyi'!icnGy..t!y;acaniry\vin!f)'rB!'<'niu!ioedd J frn}nt idd;¡¡t ¡:(Jd en dcrbYJI j'r nn1d 1JOil. Ybch'dd! ocdJynt hryd)ddioll ann"" h:¡r;ew], ac adol PrY¡{I/Íli, !a<!o),at'i]idy!ityi!f'!iti'.<\vyddan<')'ct'ydd;(il!!)!i\vyH ymo¿hcknt yn o'falnsThug ..i'w(.¡n 1 ymddad¡eloH yu act.opion (-cfyddo! H Hv.y ddygent da, tia!:ad<)ty illenvil o Ni. li("!] ta¡-dl:L>;¡¡¡¡t n)Hf' yntd(!ang<j's f<d Bel/till Brydain, vii vr b)'ei;)u a I)OJI yn ol ci swydt! tii,(idisol, .'e \dsg'ai .n'M ydd-wysg n ii'.v ddar!H:ii<tdoheddathawc:t'h. L r/p {¡((¡'hall, ] Ali o er I)i,t)li I'I.Zli ti I fc:)n;u,')s gad (j;¡III" ain t 'ni ryw bryd gyiiocddt hancs /MuM, a ddcctucLmyd gellnyf er ys a;os i jO mlynedè. + ¡¡{mid sy;:ld yn d"jj¡[(j o Key aC,1}fld, na.ryd'Lnot! narrld; —U)) ù\u¡ ci a'r A/ceI!, (t'm'o:' pot.'tic!)— Yr h'it .t)- U('j;lfi¡/ ;-i.<;i)chvydd y ?air a ctto y:! y 1.1 (!(10 tl, p)-mhis;yn ci tortid ar ''y ,t' adcg briotioi, ae ci t) iaid Hit M n mo'.t<! adda-i, yn cynm'.ys, fc! y iyntd, mat't o rimvcdd dtr- ¡;daid'¡ ;vnhy¡[n r' oidd'tnvYi' i ;,yfla1YlIlI swyddau y bt'.i- Awell; (t iniiny ff'ic'/t'r't.d vn dra :,anctaidt! gan iii.- Iii't. Nat. Lib. it).

I RHYDD-FREiNIAD Y PASYDDION, I Trll'Y clda!iJlI:eg Ilu;/I/Dg RUmUlill. Y.\GWLAi) Rot;'an:) yt- oedd hen hii'dda(.'af!n<v.n lie a<-hada)'ti, pyda'r !vn yr f'cdd so y¡.;glyfaetlws, a tlll-;i 1)("!) i)a ],I ocddynt yu cyn?c?n :?y!)niwcui0, trwy yr ho'i v'tc'dydd cymmy<1o;aet.bol, i'w hen ddac(I I'd wHo i\¡ ae yn OlÏJlGd ¡ anu (les",I,ilio en c'r .!Ct!n) iu\vn ocdd ct tclaut.t a't wisgocd¡1; a pheth oedd fvty na'i' cwbi, {')'ei i\YddiaHt mol' l.clry(ldar a medn-:s, i gyfrcitJdoni ci haw! ormcso! Jmhvb eweryl, I!f'S )"1' aetll ('1 ofll a'i arswyd ¡¡r bob c!c- !!('n b'atd iwynogaidd (y thai, yn fynychai, a ddeuen): aHan den:id), y tifnvyd )h:i)i fa\Yr o'r byd yn aní,,¡wch ty\vyti, ac yn g'ynniwciifn i bot) bvvy5ifit ys- t;!ytacU!t:s n. adar an:ui. Ac fell)", o')- div.cdd, yr aeth yu antiitwdd i'f thvynog na'i \c! syH gael umhyw o a(icl,Il licit (I. tt.lillt, ei o'i' t'n an:a:i ag yntet'; yr hy", ynghyd rhyw gorthf\'WHS crcHi; a fag-odd ag\l!yfclyneicrhyn. d v af eltogfarnwyd cf a tbrais gan ¡mifeiliaid y ddacal', He ym:sf.!ydwyd ynci erbynynrhyfcdd. On!! cr hynny yr ocdd ci biaid)r.o! gref, a't i<!f-it(:'s hio)' fadarn, m's yr oedd p\vy bynnag a't gwithsKfai mown di'n ynpechu yn obyn ei fyv'yd ci inm. Ac fc!!y, o ny:;nnv- i eirfa mewnar;¡J..¡eH daJatb, aetil c-¡'dl\d:wdel' a;¡ fatc! dcr cyninuunt: nes deciucuodd y cwn !ygndrytmr arnf), j :f & t. dcnlh.dJ gt\'crs) li y 1k\i;()(! fod y yn yn \n\d ef, cymmen\) d Ro!<ti:t,s,o)p.snyn\vydy in- hen !wynog, a gosodwyd et' tucwn cad\\ ''aeth ddiogcl :)m hir milscr, ile y bu yt) cad ambe!! gilgwth Ka" a phmc!) gan y !hM. A rhyfc-dd, os swctai neb yn cymmciyd syhv u hono, byddni yn ys- gwyd ei gynQOH, yn prattio ac yti cwyno yn dia gos- tyiige(IiL" ii-L! Y Oectil-etto(ld liau,ti- a f(,,d vii resyndod gadaet y tat!' greadur cyfpiiigarit doeth yn y fath ag\ved< ac os !)') )))y\v anu'yfnsedd tro), ci fod beii- ach wedi gwcled yn amg\:naeh; PW,yrI:a fy(h t'hyw dl'O CfIr arno \\Citit:aii- inae vnin\vn i bm'bsaci 'actcn. ei a (IN (:Ii- ,c¡cdd yn oi i'w fral!; ond panvt'ciodd fod ci hen lochcs wedieiiiedpada)'nitau,dc('h)C!)odda.sa't(:'rydeihen! ystrangcíau drachefn. Yna decin'coodd hu!! !u'r goed- ? v.i? a gwaeddimcv.ngaia: Och' gwac IIi. fc oUy.'S- v< yd y ihvvnog nid oes na rhyfd na charehar aH ucwid elaniancf. '\Vet(-, yn a\vr, Jlwynog Romana yw'r I'ab o Knfain, \'t- hwn trwy dwyH a drocs ran faw!'o'r byd yn miiahvcil didiet'i), ac yi! !;yt)- nnvcn'fa i wcinidogion ct gyfeHiCi'ni, ac -,I i'w nyth Hiewn n\vacd, yr !:wn sydd yn gwacddi i' net' yn ei etbyn. Ond crincd tu ddygodd yndacu na gurth- ry)ndct' na thrms o dan yr cnw Hwynos; nn Hew, neu f\$i{'d, yn o! iatth ygwu'ionedd am dano; end bob <UIJser dan r)'w I'ith sd a sancteiddl'wydd, a gwag' orch- ud<! c grefydd 'iG, pau fyddai yn cnogtainu tmemiaid ¡'w lIo:gi a'a :¡¡¡-lIynll, 0 herwydd nas pt!lellt 0 nlll eyd- \vybod ymot-phwy!- yn t'i d!addodia(!an gwcigicII ef, a Hyn! a b.u'odd iawer o ie, a gwrihsct'y!! !newn art'- bod {I bt-ydibt'ydynyt'ac!tOM,aphaw!.)ynnod[('nn)C!t).y]on ae II ..dgnf1a en l!addedigiolJ. Owl pa beth sydd wi¡-? a pha bcthun &cdd yr ac.!)os Gct'ynwch t'i' Pabydd'ton, buy a ddywedallt ma! y :Frotcst¡wiaid, ncu a, Hct-ctic- iai(!, fel en gahvant, gan nad (ii-efli yr '('Iwys. ddy\\cdant le gwll'! Ynd<nanyn!apyu!'haidim!!o)iyri!auesioii! KOi'cn vndioh oc. a'f m\\ yaf didnedd: ac nid ocs gCllyJII nn rheui gweJl i tarnn, ynghyd a phrofwdau dhvcddai' !yrn!nscioedd. Yndtitat!, nid h.nvdd tare arygwit'j b'.)).' amscr, yn \\yncb pub thyw amgyicinad ac Rcldy- SUI', rnc\vn amsc!'oedd pcn. Am en mpi'tiiyron t:'wy nis i gWH ¡ pc: rai, n<ll: ymha Ie yt' oethlyut. Ai yn <1rddoedd y Yandoia a'r A!b;cnscs? Pa bcth a wn.n y t)-uci))iaid iiynny ond am ai .scfyH mcwu amddilTymad, 1,011 f:y!n- !mc:ydeu)t(-yp'nu'))!!mid,fel Jefaid ¡,n,n Y e\\IJ. Ai I gaH Zisca a'i v.'yr yn arda)o(;dd Muitcrnm? Yn ddiau tro oc<!d y tro gwafdiyd !uvi)!i\v 'o'dp.ii'cUi ft. )1' ;1chos o'i gyfodíad? Dian n'ai ty"i.Y- di'v.!<)! Jerom a tr<y ddn'y!:iy.- g\"aedhd y Ai yn y Ct'ocs (c;'o<- .svf<? y?cnti'eat') hyd i'w ntprthyro:);' Mi wn yov.'h' fcti V I)al) n'i We:lli(i()g:()Il YR drwyddcd fouHthiot t ddcdwyddweh, i !ju\\b a t'yddm i':u\v yn yf a('hosf':mct.:tiddh')Hiw! Ond sler ") f, ua f<;ddai hen ¡wyno?; Komann. ddigon o gyti'wysh'.), ]:a Phi'd)' lift agor¡ad eJ;w;¡itll, i <1goJ'yd p)I'th tkdwydthn'h ï,.¡:rthj acGsn)crthy)f)nh\\y::t,ynddnut))).,umct!hyr<)!ii Haab.ebu!). Ac m ¡'cdr"is L ç:el ?nd thyw hc!ynt?ym- ).)yss!yd fe! h\)) y:t)y)c)i c" mcrlhnol1 o'i"o<L Ac (iiill cti bod yn ml ae yn Jliosog; p:!t'yi'cddf p;)))yi-oedd cy<hvyh<'d:)umy!uddyni0t! yn caci ell fanddyntt'rfnthi'iiddax, ncsy'r ocddynt: yn g\lIél1thul' masna<')( o'" cyrp!) n'u ben<;id- !<t:.)n(;!)s\vo)'th))tK)etdd-J):tohobn!!<<th! 'I yli ('i locli- csa:! o'r o ruib yndfhiit i gnoi ci esgyrn. On. € ci u)'tcit!uo, :tdmysi:io pcn'ian.tu ci dcyrt::):), n'i !i.eha.I'Ú YIl A(-niH 1.11, t ba nHhhm yt i.u'hcir cl cf. i)ci).i!.ii' y ci !iMn!H('vby<!d i bcndeHs;;on y byd adnaiod <jt ddichdii.)!) cf, Ynn\vt-, yn ci yn hYI1? ();<I y\v y gyfraÍth yn iddynt y fr.mit ium, yn gy:ital ng "n enw amU tan y oil, A oes o ,i< ytb'ydo!, yn ysgoli'ct.striaid ac yn :)y!itt'is!a!!}'e)!wi!«))!ai'da!opddat)te[:)'ocddyv.htda a Belli Yllt.;? FoÍJ thyddfretniad mewn pethan gwi.tdo! mi fcddy)tun- ynd'i.:tup(.'t!t<psymo!athegy\vi!yn)icfy(i,!bob)tn y))ui!,n!i\vyd(!tuntditH)nin thanguefedd, !i<)H adar y n( f, a gl:m an:i\'iUaid y macs. O\l(! Inry aJl YII1f:dirjcd i'1' !!wynog? a f!nJmol'¡;nt hwy i\v o nfodd.dott a fy(idlo!)deb t'r B:'en!n a' tJyv-odjactt] ? Cwnantdd€'m;;w<utiiosbydd nud' Ondpah's? Om t'yd<! yn thvw-bet!) i ddwyn yndapn ddichcHion lvYI;o Kotitanit, Yt'!)W!iu'ttr)iydd!)aod<ti:hbf)h )!iwyt)ian o ufudd-iod (ahynny y)i \vctti))'ed o gn''(ytid) ¡bawl), ond a (,ddo o'i tl:ydd ef! Am liynny, gan tiH! V fath a})i:!)t()!, yt) bt'todol it holl gena woo, myft en can¡ gynimcryd y)) !)c \v\n, wrtii cdtyci; thus, rhac gwcdi. cu!d cicddyi' a ifon gnwpa i'w I/aw, (\tf)))!itit cymmaínt 0 u\,<idd :liuiwed a g-Ian, ae -,y(l!! 'oil V t(orlan ytoc.s!ioa);y hyd'iy''a!ntyf!ised(tdiw('<)dat'y:)w<)eth )ia')'(-y).h:f. Os IIwYlJog-, 11\)"nog-O: Pubydd: Pahydd —0 na t'acft'udcd h:ud Brnta!:i<-a byth, tn hwiit i t'miau r'otest,u). Octn'ufpihicny dydd, sef čH.lo,{;¡u dn daÙ dy o Sent:dd, na ollYHg\\ch B'tta!i:CH byt:ti';)wyiddidgwa'tiia(!yP.ib. Ondg:a)f'v'.vtnedd\v!!)yti, fodcy:n)uau!toysb''yd C)''idvnar<)syt)m<)'!wpsauPi«tcstn)i!i()yti)):ui):t!;s. Oyufyd!vyddyn\Tir!! Acyi-y:!wyiyntyt)iednad wyfyu cm.itynk'd yn ''yn, seffod ¡:,FveL ci iid m\\y mewn f\v(-'it!)re.d :u cu :j:dyd<); nag y ddart'o utdynt erioed m' Babydd'oti; '.c, bcUt pR n, f:)d !n\ y u yr ()S ;;ag sydd arereiH. Ac:un y bedydd,!T!C'.ht!a\rag.!y,!f)yn ei weinyddn mew\; tandln u t)¡roeh:, prin ytl\\T:Jd t'r ,4,on rnew)]' pryd' 0, pa niwcd fath ddull amharcltus d.ad!cugHt' yn w!lt'nt!mr yn y ;;wlc(\, a !)C'b 'aw 1) y 11, rhy'.v tillil orthi'.n.de!' distaw a wnei!' yn!a a J' J ,I t)traw fc a}huo!'erwy(id ))ty.T vchvdj,r ymnci1!duaeth m:vu ct'Gfydd. i,I)NIf"I(I(i vil oi'yi vae y bydd i'w )',straugciúll aigns't:f, y's!Hak!od. I Eivi—-dd.

I Pan fo Mr. A——s C——g o' drefho;] yn L}nn<1a¡n, et' gan gyfai¡¡ inyi.wesol o Sais i Nc\adtl y I Seh'iRhyddion, cyfa'tbd c i t li brif d(iin:.s, iis y clywodd Inv.'e!' f liN awdi a ttn'a (.'t.yti'rcus;. gan Arglwyddl a w\-)', y g'yl' !!('n' Ileygion am y IIIwyaf ymd)'Kcha;<tri<.id\vynyn'i:)L'! achosiot] y Gvmdeititusfnddio!: gan rym eu ttyuwdic'L.i yn chwarae yn !)ytYyd <u' tinynnu 'a!on<m y n\vianda\vy' gan ysgogi holl alluoedd ell lIIeddylian, a'r eífa![J y& wdedig al' hall rannan en cyrff'; nit! oed!! na Hygadi ciust, ti'OGfi na Haw y!; scg' pwyc.tt (,:styH y HoJ!: u'M tract! aea'u fry", CIWèi¡t en c'sylaw yn;lyd, ae Y,I fy!i- !Yc)) 'cJY'.v;;id c!y\ch!'n'n lIy¿:aiti tnvy yi'' a; n'.vt't'dnwvr 1'f !1Jw\'ar. <)!)'i <;yntf.riytU!'rsyt't!;)t".}';htid c.i t {'h\n)c yc!:y;\ig' ar n\;dlwYI" ¡'et'ydj¡¡¡ €.<)))'!<, .11 K<;fy! oaocd<! y ;'<,t;¡ ddyniou go 1' :Jt yu;hyum:lkj.!Ù f<i!h di(.tt.<4 yii *S-f (cbei\Ii'. i )!eb yn at))t'y?'.i'csynt!?f!u,nid'?y!yiir?.dd'.v!bod\'n?('fH')" idfict'?t! on' r!)<i?i(')Wit(f?(h!{;?!iL'<,t!nt:;«'t)<)' < fy!hy(i't'.ta(h'.y),rhni(!()y'cdyd,pecyiia'.Yiiid:!Vt:i.v gyd?)nwycd!'efnns)".vyd.eifony:!t.?'b!moi'j'PS. <.mo!acysg)'yt!m)'o!a'r!)y!tnwei3om!)c.!()yw,v!-uj; mor weddus )'hodd. !)a!)], (o:- bydd y He yti gyllens) t arwyddo gor;'()!cdd, y-.v cm-o y: esryit a t!t! nc :t t!uaed; ac uid tnwy unghyssou yw â 'Gogoniant,' na. clii-oi-!i ficct.idio 'clywdd ciywch!' ondyn unig t'od y di-efu Scisrtis; i m'wvd.fo g0!<dc!.i yn ag Atfcr y chvyarncdv, tm y m:K-'r Cymry yn yn!ad\v lhag y t'ydii'i-.t'Had hHunw.'

I)I) ION. rf? CAi:R.-yj!!)!?!r;—?)//w/<«?', ?!nnor&- C.? t'?? th?nne, Ch<tr!?;?, o Ft':st(j a ?.("Aixn't, ? .hu! ?????'???ol???"???ywh???,?c?? L):)v?-s,oCy<Yt-)y,St.I'vi<? Koi)?r!,s,?W)iH.in;? ?.nn<y, K'.)be)'j' .)nc!!i,:i?.iu. M}lIeliitÛd, C<i!n!)i'i.), A BE!WA U¡LEDI)YF.-f)!U(¡di"U, FretiNick transport, o & Basi]i:k, ])lIfJlin; Hc)'(), Wiiiiam'<,o"se\vp(trt,t B!)i-rv;Ak'it., Jo!)cs,m- JUyneriiaid, i Cork; Jo!)n <'x i Y<)a'.ih<t!; thins; D.j,iue), Pc!'t')-; Aurora, Jom's; a Ev:jS,o Gnct'i'yt'ddi!); Princess e'<)n', i Cork; E:s''x,For:i<\s,i Coi'k;aj\arytt'an.})f))'t, <' i Bermuda; Lio!]"'ci Fa\vihydi. Coi'L. PE?LLANWR MOR YN MHOnT!!LA!)nOEI)rt A PI?UF ABEROEDp CY?IRL. 2 • 3 il Z g¡êl¿8 h¿I! .iI'iJ i- ■* £ -1- i' t' I. ¡ ::> I -° *• ■ £ • cT '{i i, cs •« u s £ £ r; T >» D\»DIAl\ r, ^-5 a £ .„r~ Z £ "• = ?, i £ 'Z Z 2 :> S = >.3=5^$r-r 5 g 3 S3 I' J:3;5| « £ -i -1_1'1- I IOXA\YH. IA. ]H. A. IH'!t. 1\1.'A. N,'A. M. lIi.i. HI. A. M V. ]\1.'A. M. I I: I I i' ¡ 1 Mcrcher •1'vj 27 1-2 4" 1 1? 1 4" 0 1??4?3 4 • 4 2?5 l?' 5 'J" \"e!:N Z,' 1::I ¡;i ? 4;1 i ;1 f;! J ;I ;I: i Cwc!?r 6? 13 ;5 5« 6 ?B? 8 71 ,5 i 3 3 36 4 (i; 4 ii !.? 66 6<:i 4C7 :?7 ? .Sn[ H3 ;?' ;3 ??4 ??4 54! 5 ??.j 54 6 54 7 ?3 -1 3 "4 Linn ?4 2? 4 4?:.? 1?5 4?6 1? 6 4?? 'L 8 ".9 12 9 ?J Mawrth 10, 5 13 5 3? 0 oj (j ;jiJ 7 °1 7 JU¡ 8 S?9 H)U? 0 10 ?0