Seren Gomer

At Argraphiadydd Seren Comer, 1 NIt. GoMEH,L!yma i chow; ychydig fcennillion, os i yn sdtlas ett. li-argraphti, a gyfansoddwvd gen- j nyf pan ddaeth y nev. ydd i Lundain fod y Parch. Mr.1 GRAY, 0 sirtbcrteiti, wedi niarw. Ydwyf,&c. ligo TRI-CHlzyrl. v MARWNAD Y PARCH. THOMAS GRAV. 1 CLYWAIS newvdd trista chwerw, Mr. GRAY sydd wedi marw; Ispwydd trv,rr, a Ilawn o alar, Roi'r hen batriarch yn y ddaear; lionaf oedd o'r gweiuidcgion, Doniol, dwys, hoffeidd-lwys, .ffyddlon» Aeth i'w arch yn ci barch, Ca'dd gyfarch yn Seion, Gap ryvv doif o'i hen gydweision, Aeth o'i flacn fiynydaau hirion. Ca'dd yn fore ei rldwyn i'r w itillan, Gwcithiodd ynddi yn ddiegwan, Hyd yrhv.yr yn ddiwyr, Kes treulio "n Ihvyr allan, Cafodd wobr fry yn Nghanaan, Mwy ei gwerth nag anr nac ariaQ. Yn y swydd weinidogaetliol, Yn gyhoeddus a neillduol, Pywedai'r gwit. heb dderbyn wyneb, jF-Uo'n rhyfedd mewn tiriondeb; I't- colle(lig, lesti 'it Geidwad, Oedd ei destun ef yn wastad, Gosodai ma's nattur gras, A'i addas weithrediad, Yn gwnend sanctaidd gyfnewidiad Yn yr enaid bo'i deyrnasiad. & i ohai dynion cnawdol, beius, Ddiangc rliag ei lygad craffus, Codai i'r Ian, ymhob man, Y gwan a'r anghenus, Rhoddai ysbrydol faeth afinetlitis, Ddonian rhad i ddvnion rheiduS. Cerddodd hrybr onion rhyfedd, Yn dda d,,iwel, (I(Ildtie(iti, Kitl oedd ynddo fawro'r rhagfarn I J .Sy'n yin-o(li menvii rhai 'n gadara; | Ewyllysiai fod yn liesiol I'r eglwys: 'n gyffrcdinol, j Gwcinia wnae Mr. GRAY. • A i weinidogaeth yn wastadol, Mew;) modd ai bennig yn ddcrbyniol. 'K oedd ei wed;] yn hardd birchedig, A Fei swn y m f y:i ci icf, Gref dderchafedig, V pan taen dweud with fyd eolledig Am Iachawdwrcrocshodiedig. 'Nawr eghvvsydd y Deheudir -• ■ ■ Yn cu galar-wisgoedd gwelivj Uwyn-v-piod yn enwedig, yti>$-v-ftuj, ac Abermeung; CtpU soch hen weinidog parchus, Coll'soch fngail da gofalns, Propkuyd mawr aeth i lawr, Yn awr yn otdranus, Dynia tolled Iwyr aiarns, i gtyt a gwan trwy ran o'r yayi: iDigonvyd era dyddiaa 'n helactb, Cafodd welcd iecliydwriaetb, A liawn bed I draw i'r bedd, Ddidw vli wledd odiaetii, ei ciiaiti, lich aiiinilictiaeth, » Draw faw relw dnvy farwolaetb. licMach, Seion, trwy wir wewyr, Cwyd dy lef nwch entiycb awyr, Cais gan Ddnw, mae liviiny In angea, JSi idio syrnnd y cunhwyllbren, I Mae dy hen athrawon golan, 0 nn i un yn myii'd i'w beddan, rt Dy feibiou nnvy, b'le macut bwy, i Kai addas trwy ddorian, 1 bortbi'f-ieiiaingc ar y bronan, A Iiiit,,th yii llc,tll dadau,; Arglwvdd, cofia di dy Seion, AVedi colli ei milwyr dewrion, Bydd o'u tu gyda llu A Uieiiju'r etholion, iii 'it wrf)l, ni 'n Eydlfon, I Nes gorchtygu tin gelynion. I ENGLYN GFVOESAWTAD Y SEREN, t GAS YR V'N. i TYKED wen Seven siriol-hapusaf, I Kyi.bysydd \vytbi«c»ol, Lkn dig wyd, llainv dy gd! 'I o nwyddau awenyddol. I '¥\ i I'R IAITH GYMRAEG. I Ken laitb, tin odiaetii iawn ydoedd—Gymraeg, Heb gamrvyg ymadrodd; l'r eitha hi arcithcdd Wyth ran yn D'fnn ar g'o'dd. Iaitb doetbion niwynion.rnanawl—iaitb Brydain, Iaith brodyr synwyrawl; Iaitb byd yw, iaith wybodawl, o c dweb bor. cy'd a'ch bawl. Abergwessin. B. W. I

englynion BEDD-AEGRAFF T. EDWARDS O'R NANT. COFFIIAI), et eiriaci iiawr cu-0 Datnas, Dyma'r lie gv rsawd claddu ;R enwog Fardd; gwr tiuig fa < Yn addien gyugbaneddo. i Ciiwitb i &dddi 'n 'R hen Domas torwedd, At ben aur, mae'n boen oeredfl I ni byth ei gan mewn bedd! It Valln. DafYUD AB lOAN. J

At Argrofihiadydd Skrett Gtmer, 1 I SYLWApAU YCHWANEHOL AR BABELL MET, NLIJ GAP ST. MARTIN. MR. GOMEH,—»Y traethawd a duanionais attoch yn ddiweddar, dan yr enw, I Pabell Het St. Martin,' a gyficithais o gyhoeddiad eyfrifol Saesneg, a gosedais yr enw Asialk-us, yr hwn oedd wrth y dywededig draetbaud yn y llyfr Saesncg, i ganlyn yr tinrhyw yn I y Gymraeg, ac nid fy enw fy htm, nac un enw IttlSlOl arall; pan ddarllenais ysgrifen Asiaticus gyntaf, yr oedd yn ymddangos i mi yn drachywrain, a meddyliais y gallasai ei syiwadaw fod yn dcilwng o ystyriaeth fy ngwladwyr, a rhaid yw i mi addef nad ywfymeddwl wedi cyfnewid yn ei gylcb byd yma; eithr gwelais ddau lythyr yn eicb Seren, tnedd y rhai sydd i ddir- mygn a dirymn vhesynian Asiaticus, ac am ei fod efei hun yn hollol anwybodus o'r driliiaetb a gafodd ei syhvadau mewn cybocddiad Cymreig, o herwydd mai Sais yw, bcniais yn angenrheidiol i ysgrifennu ychydig lineilati mewn ffordd o amddiffyn i'r vsgrifen a gyf- ieithais. Am iytbyr loan, o Riimney, yr -svyf- yn ei gyfrif yn ar.heilwugo neinawr sylw, hyd oni ddealhvyf fod rhyw Gymro arall yn ystyried y Bibl Sanctaidd wedi ei fwriadu i flot-ri datlletion ynghytch ystyrgciriau, yr hyn sydd mor wrthun yn fy nicddwl i a phe haerai rbyw un y dylid niyned i'r Bibl i cbwilio pa fodd y dylid gw-iieuthur men, neu pe dywedai arall, y dylai tyddynwr ymholi a'r llyfr Sanctaidd pa un o'r Caeati a ddylai aredig y gwamtyn nesaf, i'r diben i hau haidd ynddo. Gw ir yw fod y gair capayn y Bibl Cyniraeg, a chapel yn y Sacsncg, ac amlwg yw fod y ddau air (os cvmmwys eu galw yn ddau) yn hanu o'r un gwrieiddyn, ac y mat; yn ddiymwad pe buasai Asiaticns wedi cym- mcrydcyminatutodraSerthi chwilio am y gair capA yn y Bibl, a nietbn ei gael yno, ac o herwydd bynny i wneuthur y casgliad yr hwn a gyfrifir yn anweddus gan rai, y buasai I. o Rumney yn fuddtigol; end gan inai chwilio am dadogaeih y gair capel, ac addasrwydd yr enw ar le o addoliad oedd Asiaticus, hyderus wyf, na chyfrifir gwaith fy nghyfaill o Rumney amgen yndadd a'i gysgml, neu a phryf dychrynllyd o fitirfiaci et ddych- ymuiygioa ei ban; ac am ei ddull pendant a lefaru, yr unig effaith a adawodd ar fy meddwt ocdd dw-yii ilni cof, ymadrodd a arferwyd gan Luther, neu arall or diwygwyr, sef, 'fod llawcr dyn yn feichiog ar, neu yn d%i-yi) Pab yti ei fol,' neu ryw beth olr cyti'elyb. Nid prawfo hynawsedd a mwjmeidd-dra ysbryd, ac o fod yn feddiaunol ar y cariad yr hwn 'ni feddwl dtirwg,' yw ei waitb yn arwyddo ei fod yn drwg-dybio fod Asiaticus yn wrthwynebwr crefydd, o herwydd ei fod yn grocs i alw addolfa yn gapel, hyd oni welai yr addasrwydd o bynny; dangoswyd eiaiocs fod yr ysgolheigion Sacsnig yn deillio chapel o'r Lladin capdUt; a bod y Lladinwr enwog Ainsworth, yn dywedyd mai ystyr v gair Lladin capella yw pafrfechun ieuangc (a little" young goat), myn; hefyd seren: yn awr, a oedd y tuedrl Ileiaf yngwaith Asiaticus yn dywedyd nad oedd gafr yn cnw addas ar le o addoliad, i ddangos ci fod yn ivi-thwynebwi- i'r addolfa eihun; yr wyf yn gobeitluo, pe bnaswn wcdi clywed rbyw un yn galw niochyn, gafr, j neu geiliog y gwynt ar fy ngwladwr loan, ac yn haeru mai cocdwig fwystfiiaidd yw ystyr y gair Rumncy, ua rhyfrifasid fi yn elyn gan fy mrawti Cymreig, pc dyw- edaswn mai dyn call a synwyroi yw loan, ac mai cym. mydt;gacth n.8ymQI H?teddycho! yw Rumney. y cwbl sydd ei5iu ar y pen hwn yw pron y Oeiriadûron Geirdarddal Seisisig, neu Eiriadur Lladin a-'Sacsneg Ainsworth yn gyfeinumus, a chyn gynted ag y gwnclo loan o R'liniiry hynny, a dangos fod y gair cupel yn briodol enw lie addoliad, yn He traiugwyddo wit ho, a'i y styried yn elyn, niyfi a fyddaf ddiolchgar iddo. Ac od oes rhaivn tybicd nad oes gwahaniaeth beth fydilo yr ftitrond i ni gael y ptth, gweddus fyddai i'r cyfryw gofio fod rhoddi enw addas i fynu yn myned ymbell wcitlaau tuag at roddi y peth ei bun i fynn; dylai enwau a piiethau gyt'attcb i'w gilydd mor belled ag y geliir; gwithmi fyddai galw asyn ar ddyii synwyroi, neu ddy wtdvd fod hpudy yn enw addks ar Frcnhinllys a dilys gennyf fod rhoddi sill, neu hyd yn oed yr attaliad lleiat' (a/rr.mu) ineun ysgrifen i fyna yn ddigen i gyf- Kewid ystyr yr ymadrodd; pa ham y defiiyddir guir ag sydd yn dynodi gafr, yn hytraeh na buwch neu ddafad, with son atn le-t) addoliad ? Ai tybied fod pob addoiwr yn ragrithiwr yw yr acbos? Mvueged loan ei reswm. Y niat llythyr E. C. ar yr nn pwnge, yn llawcr tcilyugarb osytw rle a ymresyuia, yn He ymrysoni gan ymdrccliu dangos priodoideb yr enw capel ar le o I udftotiad; yr lawn a dybia efe sydd yn hami o'r gair Cymreig cap. Addefir yn gySredin, gau Johnson ac ereill mai gair Cymreig yw cap, yr hwn a ft n thy cod d y Sacson odi ar y Cymry; a diamheuol mai cajpan~cdr, neu garjMtn eamnnidd, yw meitr esgob, yi) y Gymi-aeg.. Y Brenin a roddes i cglwvs Fynyw ddau gapan cor o bali. K. H. ( The King gate to the church of Mcncvia, I two clwrul caps of velvet). Ac er fy mod yn cydwcled ag E. 6. ynghylch fod y Khufeiniaid wcdi cymmeryd amnw eiriau o r Gymraeg, etto dicbyn fod yn amheus iddvnt gyxnmeryd ctmitn o'r Gymvacg cupel (a gadael mai Cymro oedd y cyntaf a wnaetb dejefnydd o'r gair) 1 c-anys pe felly, pa fodd y digwyddodd i'r Lladiriwyr roddi iddo ystyr mor wahanol, ag yw addolfa a gafr fech- anl Tel'ddir ,'uJ1cllll gan Ainsworth, o capra (gafr fetiyw). Os gellir profi fod y gair capel mewn aiferiad gan y Cymry o flam y Lladinwyr (nid yw yr arferiad o hono gan D. q) Gwilvin, er ys 400 o 11ynyddau yn ol yn profi dim o hyn) natturiol ddigon fyddai casglu ci tíJd yn dcilliaw o cup, er mai anhawdd fyddai rhoddi rheswm am yr ystyr wahanol a roddir iddo ya Lladin; ac os dichon E. C. neu i-yw-Cymro arall ddangos hynny, a rhoddi attebiad botiflionol, i'r gofyniadau canlynol, myfi a ysgrifenaf lythyr at-gyboedlhn y dywededig gyhocddiad Saesnig, tel y byddo iddo efddangos i Asiaticus ac ercill (larddiad c.) wir y gair mewn dadl. Os yw yr addolfa a elwir capel yn ddyledns am yr enw i'r aingyit-iiiad o fod Esgob yttgwisgo ei gappan cor I ynddi, pa ham na elwid pob lie o addoliad perthynol i'r drefn esgobaethol wrth yr un enw? Pa ftKtd nad yw yr eglwysi cadeiriol, lie y gwisga yr esgobion y cyfryw gapiau ynddynt fyuychaf yn dwyn yr enw capel? Ai rhesymol tybied fod enwau y lleoedd ar nad yw yr esgobion odid fyth yn myned iddynt wedi cu cyssegriad, yn ddyledus i yniddangosiad esgob yn ei wisgoedd esgobaidd ynddynt yn anaml, tra y gelwir y rhai mwyaf parchns, a theilwng o yniddangosiad my- nych ei Arglwyddiaeth, yn eghvysi? Ac os gahvyd addolfa yn gapel o herwydd fod capan cor yn cael ei wisgo yno, pa fodd na elwid vr boll leoedd agy gwisgir capiau ynddynt yn gapeli? gan mai cap y Bi-eiiiii, yw ei goron, pa reswm sydd na elwid y lie ag y gwisgir y goron yn gapel y Brenhin ? a plia ham na elwid yr ys- tafcllpedd He byddo benywod yn gwisgo eu capiau yn and, yn gapel i'r merched a'r gwragedd? ac yn neilldu- ol, a ellir tybied fod ein hynafiaid, cyn amser Pabydd- iaoth, yn gosod nivy 0 bwys ar gap yr esgob nag ar ran arall o'i wisgoedd; Ye, nag ar un ran o'r addoliad ei hun, gan fod v lie yn myned wrth enw y cap, ac nid enw yr j addoliad? Os telly, pa wahaniaeth rbyngddynt a choel- grefyddwyr pabaidd ? Drachefn, pe digwyddai i mi ddanfon ychydig lin- eilati i Asiaticus trwy gyfrwng y cybocddiad crybwyll- edig, ua fyddai gennyf wybod yn gyntaf. pa gymmaint jrw y gwahaniaeft rbirn-, E. C. ag yntef ar y pen hwn ? r Oni ymddengys fod y ddan yn cyttuno fod yr enw yn ddyledus i gappanau dynion eglwysig urddasoJ gyda f hyn o wahaniaeth, sef fod Asiaticns, trwy gyfarwyddyd yr Encyclopedia Britannica, yn casglu i'r enw gyfodi oddiwrth fod y Ffrangcod yn cadw cap St. Martin gyda pharch crefyddol mewn pabell, yr lion a alwyd capc l; a bod E. C. yn ei ddeilliaw oddiwrth fod esgob yn gwisgo ei gapanynddo. A phwy ocdd y St. Martin liwn onid rhyw esgob neu abad Ffrengig, i'r hwn y perthynai capan ccd MynAsiaticus hefyd fod yr enw capat wedi deriueis mewn coelgrefydd babaidd, tra y mae E. C. yn illdo gyfodi oddiwrth ran o esgob, ai Pabaidd ai Protestanaidd oedd. Nid wyf yn cautod un gwahaniaeth arall, ac nid yw hyn o bwys mawr;,tra y mae'r naill yn Casgln mai oddiwrth babell i gadw cap St. Martin, esgob neu abad pabaidd, y tarddodd yr enw, y mae'r liall yn meddwl iddo gael dechreuad yiigwaith esgob Protestanaidd neu Babaidd, j'yngWigO êi gap yHo. GeUw y naiU y He yn Babell het neu gap St. Martin,' ac yn ol esponiad y Hall peUir ei alw ya babell i Saint esgobaidd (pa un ai Martin ai Luther fyddo) i wisgo ei ga p,' ac o ganiviiiad nid wyf I yn dealt fod llawero acbos iddynt ynirafaelio. Unwaith etto, gan fod Asiaticus yn hcnnaf yn beio YmneiHduwyr am alw eu haddolfeydd yn gajieli, y mae esboniad E.C. a gadael mai'r cywiraf ydy w, yn en beio I yr nn mor llym; canys, os dechreuodd yr enw mewn capan cor, yr hwn a wisgir yn y cyfryw leoedd y rhai a berthynant i esgobaetlud, o leiaf unwaith, peth II tra gwrthnn fyddai i ddynion ag ydynt yn yinwrtbod a disgybiaeth esgobaethol, ac yn (ladleti yn erbyn capau cor, i alw eulleoedd o addoliad wrth enw ag sydd yn dv- nodihynny; o ganlyniad rhaid i bob Ymneillduwr brofi anghywirdeb sytwadau Asiaticus ac eiduo E. C. cyn y gaiio gyda phriodoldeb alw ci nddolfa yn gapel. Nid II1\VY anweddus fyddai galw rnen-dy, neu menfa (cart-house) ar y fath adeilad, cr na byddai le i fen ddyfod iddi, Jila'i enwi yn gapel, tra Uyddir ofalus i gadw capan cor rhag dyfod i mewn. Am ddywediad E. C. y byddai mwy dewisol ganddo babyddtaeth gyda'i holl feiau nag un grefydd arall yn ynys Brydain; dymunwn iddo lawer o lawenydd yn ei ddewisiad; er nas gwyddwn i o'r blaen foa perthynas mor agos rhwng Eglwys sefydledig Prvdain ac Eglwys Rhufaiu, yr lion a ahv-yd gan Offeiriaict ac Esgobion yn buttain Babilon, yn anghrist, ac a fuant feirw mewn fflamiau angherddol yu hytrach na'i harddel; a'r bon hyd heddyw a ddengys trwy erledigaeth, neu ddet- nyddio moddion hollol wrthwynebol i eiddo Crist a'i apostolion i gpnml ei bachos, pa cyn leied o barch sydd ganddi i ben corph yr eglwys. Yr wyf yn byderu nad oes llawer o aelodau yr eglwys sefydledig o'r un farn a E. C. yn byn. Beiir arnaf am ddetnyddio y geiriait Ty cwrdd,' yr hyn, medd E. C. sydd mor ansyhveddol a plie dywedaswn 'Dy ci lien dy (ath 1 yn ei dra, gredaf fi, y dywedodd efe hyn, canys gVvyr pob dy" fod y geiriau hyn yn ddigon syiihwyrol i osod allan dai i'r creadnriaid bynny; ac am y gair curdd. yn lie cyfarfod, dilys gennyf ei fod mewn ymarferiad cvtftc- din,ac inewnllyfraH eyfrifol. ¡'feeting-house, Tý cwrdd (eyfarfod), ft alt. Diet. Cyhwrdd, and cywrdd, and cwrdd; to touch, to hit, to meet. T. Rich. Diet. Pan ystyrio E. C. mai Sais yw Asiaticus (yr hyn ni wyddai o'r blaen) bydd yn hawdd ganddo fyned hebio iddo am darddu capel o'r Lladin, megis y gw na y rhan fwyaf, os nid pawb, o'r Saeson, y rhai a ddylid en beio oil, os vw y tarddiad yn angliywir; nCII yn hytraeh na'u ceryddu, dyledswydd y rhai a wyddant well yw en hytforddi. i Gweddus ddigon yw gofyn am brawf awdurdodol am I bob gair newydd diraid, neu anghyttnnol ag ansawdd cill hiaith a yinddangoso mewn nn cybocddiad ac vm- ) ddengys i mi nad yw E. C. yn rhydd oddiwrth d?lef- I'dlto geiriau lied hynodion, er bcio eroill am y (yt I ryw drosedd; 0 I Lladrn y deuai?q/?ta? y?air capel -y pro?ad Beiaf yn rammaiaidd— Ty cytarf?d fyddm yn g-yssotteddgarach (cyssonach, neu eyssoii)-cii-i;tti di. cithr a digr{fol (digrif) ydynt ymadroddion a dieithr, a dynuuiol fyddai gwybod os ydynt amdditfyuadwy." Bellach cymmeraf ty ngbennad oddiwrth E. C. ac os dicbyn efe atteb fy ngofyniadau ynghylch capel, ystyi-, iaf fy hun dan rwymau neillduol o ddiolchgarwch iddo ef. Ond cyn rhoddi fy ysgrifbin heibio, goddefweh i I mi roddi aw^rym i am ryw e ch cohebwyr ynghvlch eu dull o ysgrifenu, yr hwn sydd yn fynych yn dra an foes- gar, anfoneddigaidd, sur, cyffrous, ac mown ytnddamr- osiad yn dra auffaeledig; nid wyf wi thwyncbol i dtro ¡ dyrnod caled, neu ddefnyddio ymadrodd llyin, adorro hyd yr asgwrn (a llefaru yn gymhariaethol) pan (\"Ido] aehos yn gofyn, canys dylid dysgu moesau i bob Wr yn y ffordd debyecaf o Iwyddo, ac ni tliyccia un dull arall, gyda dynion anghenus o ran gwybodaeth, otid cyfoethog mewn hunan-dyh; etto dylai y ceryddou fod yn gysson a thymherau da, gydfi dibeu i ddiwygio ac II os bydd hunanchwydd y gwrthwynebwr yn anfeddvg- i iniaethol, dirhon ymadroddian beneddigaidd fod yn foddioii i gadw creiil rhag yr un pIa; tra gwrthua yw I canfod bcirniaid wrth ymresymu yn yradebygu i gec- crod wrth ymrysonu ar yr heol; dylai fod gwahaniaeth rhwng tad yn ceryddu ei blentyn, neu -blentyn cymmy- dog, a chigydd yn lladd mochyn. Os ccnfydd v dar- llenwyr fod vr ysgrifenydd yn ymroddi buddngoliaethu doed a ddel, cam neu uniawn, prin y boddlonant roddi'r fuddugoliaeth iddo, pe digwyddai iddo ci hsnnil! trwy y fath ilor(itl annyinuncl a throsgl; o'r tu arall pan fyddo gwr yn myned rhagddo yn wrol ac yn foneddig- aitlti at, hyd maes y ddadl, heb ymddangos ei fod yn prislo biiddugoHaeth gymmaint a'r gwirionedd, tybia y darllenwyr eu bod yn canfod goruchafiaeth yn neshau atto bob cam, ac yn dra pharod i waeddu buddugoliaeth! buddngoliacthi pen fyddo hi ctto ymhell. Pan gofiom fod llawer o Foneddigion yn cadw Sercn Gomer oddi ar y dechreu, i'r dibeu i rwymo yr holl rifynau yMghyd, fe'n tneddir i beidio ysgrifenu yr hyn a ymddengys yn farbaraidd i'r cenhedlaethati a ddel, rhag i'n hiliogaeth gaelacllOs i gablu CI1 tadau o herwydd eu llwmder mewn moesgarweh. Ysgrifenwyr ieuaingc fwyaf cyffredinydynt dueddol o fod yn euog o'r bai hwn. Nid yw fod gwr yn chwennych ynuidangos yn fa\vr wrtli yindrin a phwngc nad yw feistr arno end peri iddo ymddangos yn dra bychan a dirmygus. Yr wyf wedi sylwi cr ystahn, mai gwaith anhawdd iawn gan ddadlenwyr yw addef mewn cynnifer o eiriiii eu bod wedi camsynied, pan fyddo yn eglur cu bod wedi en hargyhoeddi o'r camsynied, ac hwy a ddigicnt pe liacrein en bod yn chwennych i ni en hystyried yn anffaeledig fel cynnifer o Babau; yr wyf yn cofio fod ysgrifenydd da, a gwr dysgedig, Wedi ysgrifnnu rhan o'i lythyr yn necaol yn lie ci roddi yn gadarnhaol, sef, 4ni fedrem,' pan mai, ni a fedrem' yr oedd yn ci feddwl; ae un arall a ddywedai ei fod yn eiddigeddn wrth, neu at, y Gynuaeg/ yn lc eiddigeddu droSti; ond or i'r beiau byn gael eu crybwyll fwy riag iinwaitli, methwyd yn deg a chael addefiad c'r cyfeiliornad. Yn unol a'r cynllun bwn, cafwyd Cymro arall y6 ddiw- eddar yn feiris wrth ysgrifenu hancs cyfnewidiatl barn grefyddol gwr parchedig ag sydd yn pieswylio vn.agOs i Abertawe; ac wrth gyladdefmai 'gwallo dd am wain oedd,' rhaid oedd iddo gynoyg math o amddiftyn trwy ddifynu ysgrythurau ceryddol, a'i cyfeirio yn Gdsstaw at ei hyfforddwr, megis, yr hwn sydd ddibeebod tailed garreg yn gyntaf, a'r hvvu sydd yn sefyll ed- j rye bed na gnthio ¡' a}íhw(lct yn fy mry) i y? canfod defn?dd mwy gwrthnn a niwediol o'r ysgrythnr llá hyn; v iliac yn tneddu yn uniongyrch i droi gras Daw i drvthvUwch; ac i roddi rheswm ymddiHymd yngenen poi) peclmdnr gan nad pa mor warlhus fyddo. Cam- arferiud o'r ysgrythurau yw yr aehos o'r holl gyfeiliorn- adau yn y byd a elwir yn gristianogol; acwrth ddifynu 4arnatt oli- gwirionedd Sanctaidd olit cyssylitiad priodob a'n clvtio wrth ein hangenion, gellir ffugio cadarnhau y pwngc afynom o'r Bibl Sanctaidd. Clywais am rai yn chwenaych ymgytiawnhau get, bron en Llnnlwr ar gyfrif gweithredoedd da ei-eill x fynnant en cyfiawn- liau trwy haeddiant Cyfryngwr; ond wele, gynnyg yma, i gvfiawnhan heb yr un o'r deJau, trvvy ddywcdyd mewn effaith os nad ywpavvb yn ddifai, ni dilyiid fy ngheryddu, na'll1 beio innau am droseddat, Parod wif i gredu mai o ddamwain' yn fy mrawd Cymreig oedd hyn hefyd, ac nid amcani gvnnysgaeddu y drygionns & rhcRvuiavi- amddifl'ynol c'r Ysgrytlmr, wrth lefaru yn y motld dywededig. Ond yr wyf yn meddwl y dylid trin gair y Gwirionedd bob aiiiset- gyda pharch a gwiliadw.. • Y mae mawr wahaniaeth rhwng cymhwysder y def- Dydd a wneir o'r nn ymadrodd, vngenen Barnwr ac eiddo troseddwr; pe bnasai y wraig a ddaliwyd ar odineb yu dywedyd ger bron et Barnwr, Yr hwn sydd ddibechod tailed y earreg gyntafattaf,' buasai yn ar- j wydd neillduol o anedifeirweh, a chwennychiad i ym- gyfiawuhau, cr mai herlodcs aflan ydoedd; end p,-i r, oedd y gwr ag oedd a bawl ganddo i faddeu yn dwend y geiriau uclvod, yr oedd yn ddangosiad o ryfeddol ras a thosturi. Pc dywedasai troseddwr anfad, tra (nltlid yn ei hyfforddi a'i geryddu, hwn sydd yn sefyll j edryched na syrthio,' buasai yr ymadrodd yn dynodi calon-galedwch, a gwrthwynebiad meddvvl i hyffordd- iant; ond yr oedd yn seinio yn beraidd, ac yn dyfod allan gyda gran, o enen gwr ar ei dmed, ond yn canfod y perygl o syrthio. Nid wyf yn gwybod i mi wcied dadl yngwyneb amgylchiad o'r fath byn, crioed yn gyf- artal i'r bon a ddygwyd ymlaen gan y wraig o Ganaan, Mat. xv. Yn el gweddi gyntaf hi ddcisyfodd yn daer, yn ffyddiog, yn fyr, a thra chynhwysfawr, eithr ni Chaf- odd un atteb eiriblodd y disgyblion drosti yn aflwydd- ianniia; hi ddaeth ymlaen drachcfn ac erfyniodd, lawer gwell na hwy, drosti ci huh, a chafodd ntteb tra thor- calonus, Nid da cynteieryd baiu'r plant, a'i daflll i'r a llefaru yn ol iaith yr luddewon. Yn awr gall- asid meddwl ei bod yn hen bryd iddi rodtii heibio, "an fod y Messiah yn ei dinnyg-n, yn i v-t il a gwrthod ei chais; eithr hi a attebodd, Gwn, ArghTydd; nc ctto y mae'r cfen yn bwytta o'r y J oddiar fvvr^d eu harglwyddi.' Godldog Dros bon ar- dderehog!" Angyles Puradwys! Dclw y liefoedd, pwv a'i dysgodd i yt:ii:esymu ? Ymlia athrofa y bu yu dy'so'u rhcswmyddiaeth ( yn lie ymesgusodi, a dywedvd Gwall o ddamwain,' yr byn a ellasai wueutluir gyda mwy o briodoldeb na Ihuver a fu ar ei hoi, y mae yn sefyll ar y tir y gosodwyd hi arno gan y gwirionedd y mae ei chais yn cael ei ganiattau Hoilalluogrwydd yn rhoddi ffordd i ddyncs anghenus; y frwydr wcdi ci hymiadd, y fuddugoliaeth wedi ei hennill, Ha wraig, mawr yw dy ffydd, i ti fel yr wyt yn ewyll- ysio.' Bydded pob lwchadur dcbyg iddi hi, safed pob troseddwr al" y tit" a roddwyd iddo gml y gwirionedd; dadleued pob Cymro yn fwvnaidd, yn foneddigaidd, a gosoded wirionedd, yn hytraeh na buddugoliaeth, yn brif bwngc 0'[ flaen. Llwyddiant lawer i ehwi y Cyurry mwynion ymhob garchwyl buddiol, a berthyn i'r fucli- edd lion a'r byd a ddel. Ydwyf eicb gostyngeiddiaf frawd, Abertawe. PHILO GOMEIU I I

At Argrupluadiidd Seven. Gomer. SYR,Mi debygwn na fyddai ef yn beth anfnddiol pe byddech chwi, neu rai o'ch gohebwyr gwy bodits, yn rhoddi ambell ddam o banes fywgraphiadol am rai Cymry enwog, yn awr ac eilwaith, yn nuicMu eif-it Sc.. ren. Mae yn anwadadwy fod llawcr o bersonau hynod wedi biodeuo cyn hvn ymhlith m'ibion Gomer;, ac y mae yn drucni i'w hanes fyned ar goll yn hollol ymhlith ¡ eu cencdl. Bvddai yn ddywenydd mawr gennvf, pc ymddangosai yn eich cyhoeddiad teilwng ychydig banes am rai o'r Cymry enwog canlynol, pa rai a fn yn glod- fawr yn en dydd, ae enwau pa raj sydd fylh yn barchus gan bawb a wyddant am danvnt, ym Mro Gwalia. Gwyn tyd na fyddai rhai o t'y nghydwladwyr cyfar- wydd yn hanes eu cenedl, yn cymmeryd hamdden i ysgrifennu ychydig ddarnan fath, trosglwyddo trwy gyfrwng cich Seren ddisgleirwen i sylw y cyfryw o honom ag sydd yn earn ein gwlad, yn parchu ein ce- nedl, ac yn ymfawrygu yn yr enw C'ymrji. I' IOAii 0 FYNWY. Grtiffydd ap Arthur, Hanesydd. Caradoco Lancarfan, Hanesydd. Sion Cent, Duwinydd a Bardd. Dr. Davies o Fallwyd, Duwinydd a leiihydd, Iago ap Dcwi o Flaengwyli, Bardd. Dvfrig, Archesgob Caerlleon ar Wysg. Dewi, Esgob Myiiyw (Tyddewi). Dr. Richard Davies, Esgob Tyddu?t. Dafvdd ap Edmwnd, Bardd. Charles Evans, Awdwr Hanes y Ffydd. Theophilus Evans, Awdwr Drych y Prif OfMedd. Rowland Fychan o Gacr Gai, Meirion, Cyficitliydd yr Duwioldeb, Gildas. j Giraldus Sylvester.. Dafvdd ap Gwilvm, Bardd. v Dafydd Jones o Drefiiw. r Dafydd Jones o Gaiö, Cyfieithydd Salman Watts. Thomas Jones o Dregaron, alias Twm Sion Cati, Hynafiaethydd a Bardd. Dr. Thomas Lleision o Gastellncdd, Bldd. Humphrey Llwyd o Ddinbech, Hynafiaethydd a Meddyg. Uywarch lien, Bardd. Dr. Thomas Llewelyn, Duwinydd a Bcrnlad. William Maurice o swydd Dinbcch, Hynufiaethydd. Myrddin Emrys, Bardd. Myrddin Wyllt, Bardd. Wnlder de MapeS, o Dref Walter, Morganwg, ysgrif- enydd amaethyddol. William Middleton, alias Gwilvm Ganoldref, Bardd, &c. Dr. William Alorgan r-gob Llaiielwy, Cyfieithydd y Bibl Cymracg a argvaphwyd 1588. Morgan Llwyd o Wynedd, Awdwr Llyfr y Tri Ad. I eryn, &c. Lewis Morris, Hynafiaethydd. Richard Morris, Beirniad a Batd^. Nennius, Hanpsydd. Mae fy nghofres iawer yn helaethach, ojad o bosibl fod byn yn fwy na gormdd j-n breseunol. Dywedodd Lopis XIV. o Ffraingc, i't n vvaith wrtb yr hyawdl Masillon, Ye wyf wedi clywed llawer o brc- gethwyr yn y rUai y'm boddhawyd yn fawr; ond i-iis gallaf fyth liicla gwrando chwi heb anfoddloni wrlhyf fy hun,"

FEfMLLAN'W'It MOll YN MHORTIILADDOEUD A PHllIF ABEROEBII. CYMRU. DUOS yr TVythnos ganlynol. T « i s £ c -sf 3 = 5 I l ,J g r fiti.= E,' e« :f a- -3 I <-5 £ J ? 2 3%% i ■<? Is & £ -a DYDIJIA:U. Ek:lj:gI"2-ii;" 7' 7J; ;i ;:=¡? j 8; 6Ž ?»2ft *■ £ 5K -5 S S-1' r1 L3 I 1; < <: < U.) < '¡ =■5 | 1:3111 £ 5 3 i!J I :ElnO-I M., =- :¡:i= Mercher 1 10 S11tt. ÖjU 3GH 6 12 36 1 € 2 6? 4(.3 36 3 56 Iau 2 11 S?H 5?2 21 1'2 5*1 1 ? 1 51 2 .54? 3.4 24 4 44 G m'ner 312 27! 12 4 :!1¡1 ]? 11 4 21 2 10 4? 3 4? 4 22 5 12 5 32 Sadwm 4 il 15 1 ?'3 0 2 30| 3 G 3 30 4 30 5. 10 6 0 6 ?) /S:ii ..< 5 2 ?2 ?i ? 48! ;j ?S 4?? 4 1B 1 ,-i 18 5 t, 8 '1 6 48 7 8 I?nn 6 ti t i '3 :ki!4 6' 4 30 5 66 66 4?7 ?67 M Mawrth 7, 3 J?J 5?4 24,4 545 ??5 5?6 54 7 34 8 24 8 44

GORUCHWYLWYR. ?- 11-1 Castell Nedd David Thomas, Siopwr Caerphilly Parch..J. Edmonds Penybontar Ogwr • D. B..hmes Iihmtrident Waiter Morgan Puntfneu Titos. Llewelyn, Postmnstcr" Caerdydd Post-Office Merttiyr-Tydfil W. M. Davis, Postmaster Aberdare Joliti Caerfyrcdin J. Evans, Aigraffydd, dc. Lianeily John Roberts, Siopwr C.i?tellnewytkl yn Ernlyn Timothy Thomas l.landilo Frederick Evans Llanymddyfri I). R. Itees, Siop Isaa Llangadoc Thomas TIIGUla" Aberhonddu, (i. North Crvghywcl lolili Pricc, Poitmastoe Hwulordd James Thomas Treldracth David Thomas Abcrgwaun Iienry Rvans Arberth PalTh. William Thomas I Aberystwith Parch. John James -Abertcifi. Caleb Lewi$ Llanbedr pont Stephen Hugh Jones, Post-master Clanywem- Ystrad David Richards i, -ldr Edward Jones, Postmaster Amlwch Parch. John Evans Bodedern Owen Williams, Postmaster Gaergyhi Benjamin Jones Llanerchymcdd Evan Thomas, Postmaster Brynsiengcyn W. Roberts Tilaiigelin Richard Jones 13anor David Roberts, Bookbinder Pwllhely Parch. Benjamin Jonci Caernarfon Rice Jones Tremadoc Willitm Williams. -d t f &c Dimbych Thos. Gee, Argraflydd, &.c* Wrexham J. Painter, 1, vfrwertllwr Llanrwst William Davies Rnlhin- John Phillips, Llyfrwerihw* Llangollen John Edwards Bala R. Sanderson7 Argr affvdd Dolgellau Newtowlt Parch. John Jonfes Machynlleth Richard Jones Llanfyllin Edward Price Llanidloes Abel J olies Casnewydd ar Wysc Evan Lewis,Llyfrwerthwr, John Tibbins", Argraf.'ydi Pontvpool Parch. Ebenezer Jones Newton & Co, wiriviok,, Square; street; a M. Joaes, N eWKateStret. ABERTAWE: Argrapliwyd a Chvhoeddwyd gall u JENKIN, yn HEOL-Y-CASTEM,, j'r hwn y dynumir i ',0 Hysbysiaeth gael ei ddanfon, yn ddidraul. Derbynir HIPTBI/iiadm ac Emeau gan NEWTON Sj co, (gynt TAI'LOTI § NETTT-OK), No. S, WARWICK 'VO. ?5 WIRWICK sc? t,?ilifo NEWGATE-STREET f Mr. J. WHITE, 3:J, FLEET-STR£tt1, a hIr. M. JONES, 5, Nr.noATZ-STREVT, LLCNDAIX- SWANSEA: Printed and Pablished by D. JEN^I^ CASTLE-STREET, to whom Communications, post-paid? a requested to be addressed. O Orders and Advertisements received by Messrs. NEJf"T ;¡t and CO. (late TAYLOR and NEWTON), No. 5, TrJ.1l1"1 SQUARE, NEWGATE-STREET; Mr. J. WJJJTE, 33, STREET; E) MR* ¡f,JNES,5, Xr,RRTUTB-STRHMTF Lørili