Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

8 erthygl ar y dudalen hon

CAN FOREUOL.-

DAU ENGLYN,

-,-I At ArgrapJ¡iad!fJd Sefcll…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

I At ArgrapJ¡iad!fJd Sefcll Corner. I SYR,Gan fy modyn golygn y d'chon y Hythyr can- lynot roddi addysg i rai o fy nghydgulCdl, a? sydd, hyd .y m a, .vi, aiiii- I)odiis lljyd y nod) o licn. vnt I en hnnain deisyfaf te iddo ya un o golofnau hat dd cich Seren a<- dderchog. Llawer iawn o son sydd yn y tymhor hyn o'r f!wy- ddyn am bu,-o'r gtvaed; i'r diben hynoy y nme iiawer yn cymiacryd peiU'ntd brwrnstan, a hyfcn gwaddcd gwin (cream tar{w'), a haten Glauber, &c. ac ereill yn hoff iawn o wae'h). Yr ydytn yn c)ywed rhaLdynion wedi bod yngwaedu, yn dywedyd fod eu gwaed wedi myned yn ddw, fr (agoi; t gyd), a bod y gwaedwr wed! dywedyd wrtbynt ci tod yu angenrheidiol iddynt oHwng gwaed amryw wcH.))ian, i'r (Ubct) o'i dcwbatt. Oywh' ereitt yn yr t)n an!:i\!c!!tad yu dywedyd fod eu gwaed wcdi my- ned yn rhy dew t redeg, a bod yr nn gwaedwr wedi gorcbymmyn iddynt %,vae(iii dracl-,cfii ngiryw weithia!t,t i'r diben o deneuhau en gwaed. Y mac yn beth tra synineb afyddo yntf<fd:anno!ar raddfechan o )'c- swm, i fcddw! fod gwaeda yn feddyginiaeth eU'eithiol i atteb dan ddiben wrtbwyupbo! i'w gilydd, sef tewhan gwaed rhy dene)', a t!tpne:]han gwaed thy dew ac y mac gennym !e i gasglu fod y dyuicn sydd yn siarad feUy, yn tybied fod eu s;waed yn eu gwythicnau, neu yn eu cy) ph,! yn rhyw !e )negis gwirod mewn costrei, heb nemmawr o ddim yn cymmysgn ag ef trwy'r flwyddyn. Gan hynnv, tni a wnat' rai syl"-aclau at gylchdroad (ci,cula- tion) y gwaed, ac a roddaf welt hySbrddiadan i'w buro, a'i sadw mewn stad iach, na'r rhai uchnd a at ferir yn gyffredm yn y dyddtan hyn, er dinystr i filoedd o'r dynion mwyat' defnyddioL Yr ymbotth ydym yn gymmeryd i gynnal ein cyrph sydd yn cael ei gnoi gennyni, a'i gynnnysgn a dwi'i- y genau, a gwlybyroedd ereill ag ydym yn yfed, y rhai sydd, nid yn unig yn ei feddaihan, end yn ei gynnysg- aeddn ag ansawdd ymweitbiol ¡fermelltlltžre): wedi ei !yn"cn, ymae'rcy!!a,tiwyci\\rcs, a'rsuddperthynoi iddo (ga,Mic juice), yn ei dr&nUo a'i doddi nes byddo'n Qebyg i hyfen Haethog, yn gymmysgedig a soeg yr ym- l; wedi'n y mae yu myned yn raddot i !awr i'r per- fedd, !!e y mae yn cymmysgu a'r bust!, a sudd y gig-olt (pmn'reuti¡; juke), a t)nwy hynny yn myned trwy fath raH o ymweithtad (fermentatiun) ag sydd yn gwahanu y rhan laethog oddiwrtb socg, nen ranau dUes yr ym- borth; ac y mae cynyrau (musdes) y bol, ac edafedd (fibre,s) ypc--rfed(I yn ymgryaiioi, ac yn gwasgn y rhan secgh'd attae i'r geudy, a'r rhan hyteinUyd yn caet ei gwasgu i'r gwythienan Haethog (lacteals). Y gwyth- .etta.a anciTif hyn sydd ag un pen iddynt yn tatddn o'r pertedd, ac yn dellbyn y rhan laetltog, ac yn ei dras- glw) tido i tan iestri ("g<a7tdsj y cefndedyn (sef y bloneg sydd yn cynna! y perfedd yn en Heocdd priodol), y thai Sj dd yn ei arllwys i'r Maeth-ifstr (?-t)sei-voir of tM ,Lgle), wfdi hynny y mae yn esgyn oddi yno trwy y v ytuien t'awr !aethog (ductus chylifei-us), yr hon sydd yn dyicd i'r lan trwy yr ochr aswy, ac yn ei arUwys i wy- thien y fraich aswy, dan bont yr ysgwydd, am ben y ,,waed; wedi hyijny y nme yucymtnysgu a'r gwaed, ac yn cy!chdro! gydag ef, ac yn myned ystafeH ddehan y galon, ac oddi yno i'r ysgyfaint, ac yn dychwe'yd yn o! i ystafelt aswy' gaton, ac yn cael ei daflu odd! yno 1*' rhedwe!i fawr (aorta), yr hon sydd a'i changhe%tajt y" cael eu hestyn trwy hcU ranau y corph, a'r aelodau, hyd y nod i Oaenion bysedd y traed a'r dwyio. Wedi hynny y mae yn cad ei dderbyn gan Haemcn y man wythienau, y rhai sydd megis y rhedwetiau (art6,ies), a'u canghenan yn estyn trwy ll011 ranau y corph, ond vn myned yn un wythicn fawr, cyn ymarUwys i'r ga!on, trwy ba un y mac'r gwaed yn dychweiyd i ystafeU dde- hau'r ga!ot), fet y soniwyd uchod. Fel hyn ni a we!wn fod yr hoH wiybyroedd ag ydyrn yn yfed, yn gystat a'r thanau toddadwy o'n hoM fwydydd, yn ymgymmysgu a'n gwaed, ac yn cytchdioi gydag ef trwy holl ranau y corph, i'w feithrin, a chySawm tie y man corjytiau, ag sydd yn treuiio ymaith yn wastadot ohono. Yn ol i'rgw)ybyrocd< ydymyn yfed, a'r rhanau todd- adwy o'n bwydyddigymmysgu a'n gwaed (i'r dtbcn o'i fagu, a'i feithrin, fet y byddo yn gynnal:aeth i'n cyrph); y mae y rhan ddyfdiyd a diles o'r gwaed yn caei ei da6n aJIan o'rcorphdtwyamryw ffyi-(Id. J. Trwy'r arenau, canys y mae dwy redweli (artery) groes, yn myned aiian o'r rhedwc!t iawr (un bob ochr) yn dwyn rhan o'r gwaed i'r arenau, He ymae'r than ddyfr. !iyd ddiles yn caet ei hidio i geudyliau (basins) yr aren- an, ac yn myned oddi yno i !av,r trwy y ddwy drwyth- wythien (ureters) i'r bledren ddwfr, ac oddi yno aiian; a'r rhan araH, sei' y gwaed pnr, yn cac! ei ddwyn yn oi t'r wythienfawr,trwy ddwy wythien agsyddyn myned aHan c honi, un i bob aren. 2. Y mae Uawer iawn o ddwfr yn caet ei daHa allan o'r guaed, trwy rwyd- dyHan (pores) y croen, canys pan fyddo y gwaed yn troi i ddychwelyd o flaenion y rhedweiiau i f!aenion y gwytbienau, y mae ei ranau dyfrHyd teneuafyn caei eu hidio atian drwy'r croen, yn anwedd (per,çpÙ'aiion) an- weiedig. 3. Y mae Hawerowiybrwyddteneuy gwaed yn caet ei daflu trwy :estri y poeri (sztliral S-Itinds) y rhai sydd o fewn i'r geneu bob octtr, yn fwyaf neii!doot, rhyngddo a'r ddau glust. Y Hygaid a'r ifrocnau, &c. sydd yn gynnorthwyui hffyd yn yr achos hyn. Yn awr, ni a wdwn fod yr huU wlyhyrocdtl ag ymRC dynion yn yfed, yn ymgymmysgn yn drwyad) a'r gwaed, ac nad yw y Heisw (urine), chwys, ac anwedd y corph, a phob dy!i!iadan ereili ag sydd yn tarddu o'r genen, y ttygaid, y il'rocnau, &c. end anmhuredd diies, ag y mae'r gwaed yn ewynu aHan. Y mae yn bryd, be!tach, i'r ddau bar bob{ a soniwyd ochod, a'r gwaed- wr hefyd, i weted en camsynied, ac ystyr.ed fod liawer tawn o ddwfr yn sicr o <bd yngwaed y dyn a ddigwyddo waedu yn Hed H:an yn oiiddo yfed iiawer; a'rdyn araU fyddo heb yfed nemawr o ddim, ysgatfydd, er ys dan neu dri diwrnod, rnd yw ryfedd fod ei waed yn dew. Pan fyddo i ddyn ollwng gwaed yn fnan yn 01 bwyta, yn enwedig ei fwyd boreuot, odid na iydd Haeth yr ymborth (cliille) yn i!i)!e!tan byfein!)yd ar wyneb y gwaed yn y Uestr, obtegtd ei ibd heb gymmysgu vn drwyadi a'r gwaed yn y gwythienan, yr hyn sydd yn rhoddi achiysur i lawer hacru /od iiawerc grawn (pus) yn en gwaed, ac y mae rhai gwaedwyr anwybodus 37, camgymtneryd yr hyfen tyner hyn yn He y blisgen wydn agsyddar waed dynynyrEisgiwyf (Plew iSH) heb ystyried fod y cleiyd hwimw yn dwymyn boeth angherddo). Yr ydym !:efyd yn clywed rha: yn achwyn fod en gwaed yn ddn anghyt!redin pan fyddont yn gwaedu, ac yn ystyried hynny yn arwydd ddfwg iawn: i ocheiyd hyn, gofated y gwaedwr i agcr yr wythicn mor gynted I ag y gaiio wedi cyiymmu y fraich, fei na byddo i'r I gwaed gaet ei gronni yn hir.onid e fe ayn ddu. Oddiwrth yr hynaddywedwyd, y mae yn ddigon hawdd i bob dyn ddcaU mai y drefn oreu i buru v gwaed, yn gystn-i?'i gadw mewn stad iach, yw 1)?vvi,? a<- yfe'! yn gymhedroi, o'r bwydydd a'r dtodydd hyimy f'y (idoiit fwyaf esmwyth yn ei gyHa ynoi en cymmer-1 yd a dyl:d goche!yd pob math o fwydydd a diodydd ag y byddo natitr chwyddedig ynddynt, gun fod y cyt- ryw yn amtawdd i'r cyi!a a'r perfedd eu trenHo. Dvfid gochetyd hefyd bob peth ag sydd yn einmychu'r gwaed ar en gwaith yn cymmy!.gu ag et; set gormodedd o bob gwir&datt a chwrw, ac hefyd onnodedd o ddwfr, di0({ tain, a the, &c. gall eu bod yn ei oet-i, a dinystrio ei ;u)sawdd feithrmnwi, &e. Yn awr, ni a weiwn ifohncb y dymou ag sydd yn tybied fod wus o beHiiaid brwm- sti<n, neu waedu unwaith neu ddwy yn y Hwyddyn yn ddigou i buro y gwaed a fyddo yn caej ei gyn,ll)ysgil (!awer diwrnod twymn) a thri neu bedwar gaiwyn ? o bob math o wiybyroedd, megis <!wrw, n phob math o ddiodydd brag, dwfr,i)aeth, iiiaidd, lenwyii, giasddwfr &c. Cohed y cyfryw rai mai uid g'.vhod mewa costret yw eu gwaed. Y mae boil DdifyMiaethwyr (Anatomists) y byd yn cydsynio a Moses, Lef. xvii. ll. mai y gwaed yw c'.n- HaUaeth y corph, a bnd bywyd, cryfdcr, a icchyd pob dyn yn ymddibyuu :u gyHawndcrac ansawdd im-hnso! ei waed, 10, y trysor pennaf a fedd dyn ar y ddaear j ydyw. Ond, wrth sy!wi ar ymddygiaduu rhai dvnion t);ag at y itrydiau mcithrinawi hynny ag sydd yn t-vf- rannu bywyd, iechyd, a chryfder, i hoii ranau eu cyrph, ac yn Uonni eu hysbrydoedd. Getln casgiu, cu bod yn tneddwl mai eu gwaed yw yr unig achos o bob an)twy!dcb ae anechyd a'u cyfaitvddo; canys cyn gyn- ted ag y delo gwyn neu ddolar Hciafarnyht.ueu ormod gyigu, fe! y dywedant, y maent yn gwaedu, heb ystyr- ied nad oes uwclnaw dau neu dri o glcfydau yn ein gwtad nad yw gwap.du yn niweidioi ynddynt, yn rhyw ddult neu giiydd. Pa sawl cant o tywydau sydd yn caei eu haberthu aryr a))orwacd!yd hon bob b!wyddvn ynNghymrM? 0' na byddai gwaedwyr y Dywysog- aett) yn talu mwy o ba) ch i'r ctiweched gorchymmyn. Y mae Hawer iawil o bobi ieuaingc, mown rhai man- all, yn achwyn yn y gwanwyn a'r baf tod gormod o gyscu arnynt, a'r feddyginiaeth arfero! ganddynt yw gol!- wng gwaed; ond, dynmnat ar y cyfryw i ystyried, gyda'r Dr. James Moore, mal eu cwsg yw y fendith fwyaf a feddant y tu yma i'r-bedd,,a cban mat eu gwaed yw eu trysor penaf, onid ydyw yn HbHneb ac ynfvd- rwydd o'r mwyafi ddynafradtoni ei drysor penaf, onid ydyw yu rToUneb ac ynfydrwydd o'rmwyaf i ddvn af: I rad!oni ei drysor, gyda diben i ddifuddio ei hun o'r fendith fwyaf a fedd ar y ddaear? Uwyudafydd, U.ng.t.r. I'EUAN. 1

COSPEDIGAETHAU,I

I --GOLYGAWD BYR

LLONG-NEWYDDtON.I

. PENLLANWR MOR YN MHORTHLAnDOEDD…

i. GORUCHWYL WYR.