The Pembroke County Guardian and Cardigan Reporter

Danfoner pob ysgrifau, barddoriiaeth, a fohtbiadhau Gymreig i'r cyfeiriad caaly)tol KILMOBEY, Swyddfa'r Guardian Solfach.

Hanes Eglwys Annibynol Tref- garn o 1666 i 1866. GAN Y DIWEDDAR J. THOMAS, LLETHER. PENNOD XVIII. Yr oedd yn y gymydogaeth yma garactor hynod arall, Abel William, neu fel yr ad- weinid ef yn gyffredin Abel y Fanle (y Fanglai). Towr ydoedd Abel o ran ei al- wedigaeth. Dyn tal, teneu, ydoedd. Gwyneb cul, yn llawn o sarcasm. Gwallt hirllaes, yn cael ei ranu yn y canol, ac yn syrthio yn dorchau dros ei ysgwyddau. Ei wisgiad cyffredin fyddai o frethyn llwyd o waith gartrefol, hosanau du'r ddafad ac es- gidiau o bwclau o faintioli plat 'menyn cyffredin. Ei brif hynodrwydd ef oedd y gallu a feddai i odli brawddegau, a gwneud i'r cydseiniaid i glecian. Nid oedd na bardd na phrydydd yn ngwir ysfcyr y gair. Ond yr oedd yn meddu ar allu i rygymu gyda y rhwyddineb rnwyaf. Yr oedd hyny oaor naturiol iddo ag anadlu. Yr oedd un- waith wedi ei osod i doi ty a rhyw hen bendo. Yr oedd offeiriad yn y gymydog- aeth yn myned heibio, a dywedodd wrth Abel I I Rhoi bonion to ar benau tai. Ie," ebe Abel A gwehilion byd yn gweled bai." Yr oedd ffermwr ieuanc newydd briodi yn gyru heibio mewn cerbyd newydd gyda'i wraig ieuanc. Gwelodd Abel, ac anerchodd Yr ydwyf wedi cael car newydd." "Mi welaf." A wnewch chwi gan arno i mi "? Gwnaf." Dyma glwyd i ?!udo dynion Sydd yn dotil) ar tiiiant^ithion, A'r gweithwyr ^art-rc.'n byw ar faidd, A'n gwaedd a gyrli&edd Gwerddon." Aeth Abel at Mr Davies, Caswilia, i ofyn pren i wadnu par o glocs. Dywedocld Davies y cai, ond iddo ofyu ar gan, ac fel hyn y canodd "0, Mr Davies, hoffus ddyn, Rhowch i mi onen gron ddiprin O'r blrten i'r bon yn anion lin, Hyd at y brigyn brt-iuif, I glocsen folwen fraith 1 bwyo'r Iml i hen y daith, 0 dan y lhvyn ar dywydd ilaibh, A gwthio'r gwaifch i'r eithaf." Yr oedd Mr Davies yn adnabyddus trwy yr holl wlad fel an hynod a lew mewn gosod esgyrn a thrin clwyfa^ o mawr y cyrchu fyddai ato. Un bora" daeth tri o bersonau ato o dan eu clwyfau, a phob un o honynt wedi eu onoi-un gan faedd, y Hall gan gi, a'r trydydd gan fwtchwr. Ar hyn canodd Abel, yr hwn oedd yn toi yn Caswylia ar y pryd, yn debyg i hyn y n "Daeth tri dyn truenus, Dan glwyfau enbydus, Gan ddanedd awchlyinna a blin Fe gnow'd un gan fochyn, Y llall gan gi cytidyn, A'r trydydd gan gigydd o ddyn Ar ol cael diangfa, Aeth rhai'n i Caswylia, Er gwella en clwyfau yn rhi' Mae Davis wr dawnus Mewn clwyfau mor fedras, Gwna 'n hwylus mae'n ddilys y tri." Nid oedd Abel yn bleidiol i'r ysgolion can a gynelid y pryd hyny; a byddai yn lied anfoddlon fod emynau a &almau yn cael eu defnyddio yn unig i'r dyben o ddysgu tonau. Un boreu hafaidd pan yn myned at ei waith cyfarfu a blaenor y gan, ac yn yr ymddiddan dywedai y canwr fod ganddynt don newydd odiaeth yn cael ei dysgu ar y geiriau :— 0 Daeth bore'r m,-tii, Ar dan i foli Daw, Yr liaul r.'r liyfry(i Iiin, Yn lloni'r werin wiw, &c." Dywedai Abel fod y geiriau yna yn rhy dda i feebayn a merched anystyriol i'w harfer er mwyn dysgu ton. "Byddai rhywbeth tebyg i hyn yn taro yn well debygwn i," meddai Daeth bore'r adar man, Y fran a ddaeth o fry, Y dryw a ddieth o draw, A llwyd y Law i If ba Y deryn brifriyn bra', RI, wrig dail yr ha' mor hy', A'r fwyaich fwyn ar frig y llwyn Yn seinio yn swynol sy V' Ynghylch amser Abel yr oedd llawer o ddadleu ar ddull a deiliaid bedydd. A bu dadl rhyngddo ag un o weiaidogion y Bed- yddwyr (J. James, Beulah), yr hon a ddygid ymlaen ar gan. Diawyddodl i Mr James i alw Cyprian yn Bab. Canfyddodd Abel y camsyniad, a dywedodd Wrth alw Cyprian sanfc yn Bab, Aethosb yn henfab ynfyd, Ilho heibio'th athrod,' gad ei Iwch Mewn heddwch yn y gweryd. Mae ei lyfrau llwydai'dd oil yu Lladin, Ni wnaet o'i feinrwn daeall myniryra 'Dwyt ti ond Cymro gwan disynwyr, Heb allu silln gair yn gywir Na darllen nnrhyw benod fach Agosiach er dy gysu.r." Daliai Mr James fod esiampl Crist yn brawf nad oedd neb ond rhai mewn oed i'w bedyddio. I hyn atebai Abel.- "Os oedd Crist yn ddeg-ar-hugain Pan ga'dd fedydd efo loan, Pa'ni y I 'b a(io'r drefen Gan droi i'r gofar ar dy ycfen, A'th osod yn y ddyfrllyd ffos yi I n ]>ldai y ffermwyr yr amser hyny yn gosod eu gwair i'w dori gan gwmni o tua dwsiu o ddynion fyddent yn cymeryd i dori gwair drwy'r ardal yn ol hyn a hyn yr erw. A chryn rhagorfraint yr ystyrid i gael bod yn un o'r ewmi-ii. Yr oedd Abel a'i fab yn perthyn i'r cylch etholedig. Cafodd mab Abel ei fedyddio (gydag tin arall o'r ewmrii) un F,I)bath. Ar y Llun canlynol, pan yn dyfod i'r cae gwair, anerchodd Abel y ddau yn y geiriau can- lynol "Boren da, chwi Ivchaduriaid. Mawr eich sychcii am y swydd, Mawr eich trachwanb am eich trochi, Mawr y lloni os bydd llvvydd. Mawr eich riiyfyg nwch yr afon, Llnsgo dynion lleia i dysg 'Lawr i'r llynoedd wedi en lleinw, Ttheini 'n meii w yn eich mysg." Ni wna!r inoroedd er en mawredd, Ni wna rhiuwedd pena'r rhai'n, Mwy na'r ffynon beraidd £ t'eina Er eich stwr byth olchi 'ch staen. Lie ho buchedd lotti afiachas, Ni bydd hoenus enaid hwn, Er ei poddi lawr i'r g'.vaeiod, liy(lil ei 't)ecl)okl arrio'ii bwn." Pallai amser i mi ddwyn i'ch sylw am- ryw eraill o gymeriadau hynod yr oes hono megis John Watt y crydd, Henry Charles, Ffynonbedw (brawd Joseph Charles y soniasom am dano), ac eraill oedd yn per- tbyn i'r lie—dynion er eu holl hynodion oeddent yn gymeriadau disglaer, ac yn addurn i grefydd. Gwnaethant hwy waith Duw a dynoliaeth yn eu hamser a'u llwybr eu hunain, ac y mae eu coffadwr- iaeth yn fendigedig. DIWEDD.

Fy Ymweliad a Solfach. Yn ddisveddar bnni ar ymweliad a Solfach, bro fy ngenedigaeth. Cychwynais yn forea o Dreherbert, a chyrhaeddais y pentref taa saith o'r gloch yr un noson, wedi bod yn teithio drwy y dydd. Yr oedd yr hin yn oer ag ystormllyd a llem a lieiiir DO wedi en tynu i lawr yn mhell cyn cyrhasdd ein arosfan. Yr ail foreu codais yn foren, ac aethum i'r capel erbyn deg o'r gloch, ac nid haner awr wedi deg, fel sydd pyda ni yn Morganwg. Maent yn efclycha yr adnod honno, Cwyd yu foreu a dos allan i gyfarfod a'th Dduw." Dyraa'r eglwya lie y gweinidogaetha y bardii coronog Mafonwy. Yr oedd yn dda iawn gennyf weled cynnlliad mor dda yn nghyd. Pregethai y gweinidog yn fendigedig yn ddi- auiheu y mae yn un o efengylwyr gorea yn y sir. Cafwyrl pregstli fysv, ffres, ac yn cael ei thraddodi gyda nerth a dylanwad mawr. O'i flaen yn y sedd iaivr yr ci. gwj r cryf yr olwg arnynt, ac a barrm wrth eu gwedd, yr oeddynt yn wir gynorthwyvyr y vveuudogtel! Y r (wild eu hameuaa cynn's yn rhwym »> yn rhoi ysprydoliaoth ya y pr^getliwr. r oe.i i y c:mu hefyd yn glodfawr ac addoigar. Oeiais fwynhad mawr drwy y dydd yn Mynydd Scion, ac nis gallaf llai na dymuno pob lIwyddiant i'r eglwys a'r gweinidog. Yr ail ddiwrnod yr \)f",1i! eisteddfod yn cael ei chynal gan yr eglwys, a deallais iddi droi allan yn llwyddianus yn mhob ystir. Clorianwyd y beirdd gan Mafonwy y lenyddiaeth gan y Parch. T. Davies, Felinganol a'r cann gan Mr Evan Jones, G.T.S.C., Hwlffordd. Gwnaethant en gwaith yn ganmoladwy iawn. Wedi bod yn aros am rai diwrnodau yn y lie, gwynebais boren dydd Gwener am Giynderwen, lie yr oeddwn wedi bwriadn aros noson cyn dod yn ol i Dreherbert. Daethuin yn gynnar i orsaf Clynderwen, ac yn fy nisgwyl yno oedd Mr Wm. Thomas (arwerthwr), Village View. Aethom i'r cerbyd yn union, a ffwrdd a ni drwy y pentref heibio capel lilaencoriin, ac ychydig yn nes y mlaen daetiiorti tt, gtpel prydferth yr Annibyn- wyr, Llandissilio, lie y gweinydogaetha y Parch. J. Cradoc Owen gyda llwyddiant mawr. Wedi cael golwg ar y capel aethom y mlaen yn hwylus, a chyrhaeddais y fan lie yr oeddwn i letya y noson. Yn faan iawn teimlais fod fy nghoelbren wedi syrthio yn niysg pobl siriol a charedig iawn. Yr oeddwn yn teimlo yn gartrefol iawn yn en mysg, a teimlaf yn ddiolchgar byth iddynt am eu caredigrwydd, Yr ail ddydd rhaid oedd gwynebu am Drehcrbert, ac felly bn. Daethum yn ol wedi treulio wythnos hapus yn Mhenfro. Gallwn yn hawdd ymhelaethu, ond gorphwysaf gyda dweyd Colion fyrdd at bawb o'm cydnabod." SOLFACHFAB.

Mafonwy yn Nghaerdydd. Traddodwyd darlith ardderchog i'r Cymmro- dorion ni>s Wener wythnos i'r diweddaf gan y prif fardd, Mafonwy. Ei destun oedd, "Yr awen Gymreig a'r Beibl." Yr oedd y ddarlith a'r traddodiad o honi yn deilwng o'r bardd a'i safle uchel. ac a,'r Cymmrodorion. Wrth dain diolch ymfllamychodd awen y beirdd lleol yn yr englynion a ganlyn :— Arddanol a llawn bard ii oii iaeth-rhyw gan Fawr i gyd fu'r araeth Heno'n wir ein swyno a wnaeth Iaich addas ei areithyddiaeth. Ar oir y Cymmrodorion-ei allu Enillodd eir; caJon; 0 wlith hael y ddarlith hon- 'E ddaw maeth, fhvyddi meithion. DEWI VYCHAN. Hyf enaid praff Mafonwy—heno'n wir \Ywi'i ban yn deimladwy Ail meWil nerth i ryferthwy Ei ddawn fawr gynydda'n fwy. A hoew yw'n meusydd awen—y Beibl, "Mae'r bardd yn ei elfen Cawn wlith ar ei lith a'i len A diliaa ar bob dalen, [ T. LOVELL.

Y Pum Darlun. Yn rhodio min y lli' Y gwelais Morfydd dius, A'i gwallt sidanaidd hi Mor ddu a lleni'r rios A'i grnddiau mat rhosynau derch, A'i llygaid byw yn llawn o serch. O'r tyddyn ger y nant, Yn mraich ei hanwyl dad, I eglwys Dewi Sant I Arweiniwyd Morfydd fad Ac ar ei bys rhoed modrwy aur, Gan Arthur Wyn, o Lanbrynmair. Yn welw iawn ei gwedd, A'i dagmn fel y lli', I ymyl newydd fedd, Yn weddw gwelais hi Tra'i hanwyl briod yn ei arch, Yn myn'd i'w fedd yn fawr ei barch. Ar doriad cvnta'r dydd, A blod'yn yn ei Haw, A deigryn ar ei grudd, Hi aeth i'r fynwent draw Ac ar y bedd rhoes lili wen, Yn ddarlun byw o wallt ei phen. I mewn i gladdfa'r plwy', Yn swn hen gloch y ilan, Daeth tyrfa dan ei chlwy', A'i dagrau'n mwydo'r fan Ac yn ei bedd, yn nghladdfa'r glyn, I huno mwy, rhoed Morfydd Wyn. Maerdy AP IOAN.

WORD TO LADIES. Send two stamps for our now and original Illustra- ted Booklet, containing plain and practical advice how Irregularities, Suppressions, &o., may be pre- vented or removed by s-imple means in a few hours. Recommended by eminent Physicians, and thousands of Ladies, as being the only Genuine Remedy. This is not a quack medicine. Established 30 years. Leslie Mabtyn, Ltd., Chemi&ts, 31, Dalstoa Lane, frndon utrf* ji rrmnn n nnniBinmw n—»imn nm n\n»fri«a«n«iwii«fM ii mi 11 ihiii ii ii MIII nr- f( 1| 11 p r? ^|| -—■ v Isi v., £ a i ii | DISORDERS OF THE BLOOD, |j | CONSTIPATION, AN/EMIA, I) J HEADACHE, || § And all the many and dangerous || ■ maladies which result from jj| STOHASH DStHDERS | § ARE CURED < BY IS MOT HE i 1*01 1 || SYRUP. J | This wonderful remedy has proved !j| | its great curative power during 35 i; fl years of use in all lands. ||<j U — 1 IT TONES UP THE LIVER, p BRACES THE NERVES, !| CLEARS THE HEAD, jjj AIDS DIGESTION, |jj 1! MAKES FOOD NOURISH YOU. I| y I PRICE 2/S-flfalS £ £ >< PEJ2 5GT7LE. I The 2/6 bottie conta'ns 3 tinu's r.s I much as the i,i} £ size. m;=,==:d:\21 Heroic Rescue at Sea. SURVIVORS OF A MILl'ORD SCHOONER. The British steamer Bakkani (Captain John Hewitt) arrived at Port: Arthur, Texas, U.S.A., on Jan. 22ud with five survivors of the British schooner Gwladys, the captain having been washed overboard and drowned. The Givlady:! sailed from Carbon ear, Newfoundland, with a cargo of dried fish, bound for Bristol, and was sighted by the ij.-ilakani on January 3rd in latitude 46-40 north, longitude 23.07 west. A fierce gale was blowing. Captain Howitt called for volunteers, and had au itnrne jiale response from his officers and oraw. After several hours of the most anxious and daring work, the rescue was effect- ed. The Gwladys was a wooden three-masted schooner of 227 tons register, built at Milford Haven in 1892. The rescued crew were named J. Bolt, M. Edge, T. Morris, and M. Sweeney. They had had a terrible experience, having been lashed to the pumps for about seven day, with scarcely anything to eat. ADVERTISE in the 1 "Pembroke Count Guardian." RABBITS! RABBITS! I RABBITS GAME! GAME! GAME! Fresh Rabbits and Game, any quantity, bought daily, by THOS. JOHN, Croeswen, LBTTEESTON. Best prices given for good clean rabbits, &c. Carts will call at any address by arrangements. 0 P.S.—Try your friend and you will be pleased. sel4 THE SWANSEA MERCANTILE BANK, Limited, OF 18, PARK STREET, SWANSEA, MAKE CASH ADVANCES DAILY FROM J35 to £ 500 TO FARMEBS and ALL CLASSES of respect- able householders upon their own Note of Hand, and other kinds of securities. ALL TRANSACTIONS STRICTLY PRIVATE. Apply to H. B. JONES. Maaager, Or W. D. PHILLIPS, Auctioneer, Haverfordwest, Loual Representative. Personal attendance every Wednesday afternoon, and at other times by special appointment at Vic- toria Road, opposite the .Dork gates, Milford Haven, sel CYCLE DEPOT, ST. DAVID'S. WILLIAM JONES, HUM STREET, ST. DAVIDS, Has opened a Cycle Depot, and is prepared to supply all leading makes of Bieycles-ludge- \Vhitworth, Star, Coventry, Eagle, etc.—at prices which will compare favourably with those of other local firms in the county. Phonographs and Records kept in Stock. BICYCLES ON HIRE. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing valuable information how all Ir- regularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Becommended by eminent Physicians, as the only Safe, Sure and Genuine Remedy. NeverFails. Thousands of resti monials. Established 1S62. Mr. P. Blanchard, Dalston Lane, London. p8fe07 EVERY WOMAN SHOULD READ "WOMAN'S KEY TO HEALTH," which will be sent FREE on receipt of stamped ad dressed envelope. It contains information of vitas interest to every woman, and tells how the variou ailments incidental to t'n- sex can be, cured and health restored without medicines or drugs. Address Mrs. Hilda V. Manners, 257, High Hclborn, London, W.C. 13del4 IT PAYS TO ADVERTISE IN The Pembroke County Suardian. Systematic Advertisers know their business. A glance at Z) the pages of the Pembroke County Guardian will show that it is held in greater es- teem by advertisers than any other newspaper published in Pembrokeshire. i Hints to Advertisers, When a man spends his money in advertising, he wants to get it back, and more, too, if he is sensible. A man is foolish to spend money in advertising if he is not likely to get it back. A sensible man may make a mistake, and ndt get his money back but a sensible man won't keep On making mistakes. He will look for the right advertising medium, and stiok to it if he finds it pays. Some people who don't know much about advertise ing in a modern, up-to-date sense, sometimes think that cheapness is the chief consideration in advertis- ing. Good advertiser? don't look for cheapness. They took alray from it. They mistrust every advertising medium that is cheap." With a good advertiser to be cheap is to be worthless. They know that is costs money to build up a newspaper, it costs money to run a good one, it costs money to get circulation and to hold it, and time, energy, ability, and money can 't, be sold cheap, much less be given away. Nine hundred and ninety-nine out of every thousand good advertisers in the world have found that high priced advertisements pay best, that so-called IC cheapn advertising never pays at all. A fair and reasonable rate, though kpparently high, in a good newspaper is verj much cheaper-that is, it is more profitable- than so-called cheap advertising in interior papers. Good advertisers don't advertise for sentiment, any more than a man works sixteen hours a day for his health. They advertise for business. They advertise among those whom they are likely to do busineti with. They advertise in mediums that circulate among those whom Miey want to do bu?ine«3 witk. They don't advertise where there is no business t8 be done. -r- r_i -t (-r> T( r; "]!.1:f- w:)"[;:=:¡t;)i]i lor I.ir, l.cj') vi ,i> ;ude>i of merit; cil hy 42. eh-:ui: ts, Ci hv poet l,-z 11-u 1: 4-2. S.E. fgj HARDY'S Q |3s|a Bbiimptch Consumption & Cough Speoitw. t—J A ucrt*iu cure fer Cough*, Colda, gem- auinjuion. A*thinn, Hooping Ooagh, Brom- chilis tind Lrr* of Voice, Bleeding of 1rhe 1*^3 ft LUllg, InflueniHi, kc HIgbJ1 reeora- "Œ mended by the Jledical Profession. Pre- pared only by Geo. Hurdy. Price Is. ljd. 1^*1 aad 2s. 9d. of r.ll Chemists, or post free. HARDY'S llll BROMPTON COUGH LOZENGES. The Genuire and Original in boxes only. everylv,x Uwrapped in Oovemmcr.tK'mnp ^e"rs ?'*Lri^- s L'vbcl; 42. iVnter- Estabhshed r.ef.rly^ cenury ot ^IHPORTIIIIOMTHERSir mm Every mother who values th« He«ltk aatf Clctnline»s of her child shoal4 W* A HARRISON'S A f "RELIABLE" f A NURSERY POMADE. A One application kill# all Nits a»4 Vaimia, a beantifiea and strengthens fh« Hftir. r In Tins, 4$d. It gd. Postage 14. Jk f GEO. W. HARRISON^ CHEMIST, BROAB ST., RGAWIKU ORDNANCE MAPS OF FARMS and ESTATES, 6 inches to the mile, GIVING ACREAGE AND OTHER DETAILS, May be obtained at the "Guardian" Offices, Solva & Fishguard. PRESS jilTERIilLg, fe, FOR THE MILLIOP. 9 ■ Every Ladv desirous of purchasing and I-veai-iiig the -.It the lowest possible price, should see our sample patterns without delay. Astonishing1 Variety, r!TI,:rt.7Ct !or¡, Value.. DRESS FABRICS. From per yarJ. Double Width. Aqy Ler.gilj Cut from tho Piece at WAREHOUSE PRiCEs. All Orders Carriage Paid. Write for a ran.ie of Patt rns, we send them Post Free, aud do not require them returned, together with our Illustrated Price List "C Personal and Household Requisites, Blouse and Jacket Materials, &c., &c. WONDERFUL SELECTION. LUTAS LEATHLEY & Co., Department 2A, THE WAREHOUSE, ARMLEY, LEEDS. ADVERTISE in the Pembroke County Guardian