Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
CYNGOR DINESIG FFESTINIOG.
CYNGOR DINESIG FFESTINIOG. Cynhaliwyd cyfarfod Rheolaidd y Cyngor nos Wener pryd yr oedd yn bresenol, Mri. E. M. Owen (Cadeirydd), David Williams (Is- gadeirydd), John Hughes, Owen Jones, J. Lloyd Jones (hynaf), Hugh Jones, W. D. Jones, William Jones, Evan Jones, Lewis Richards, Cadwaladr Roberts, E. Lloyd Powell, Dr. R. D. Evans. John Hughes, H H. Roberts, R, G. Da vie; (Clerc), W. E. AUtwen Williams (Peirianydd ac Arolygydd), Evan Roberts (Clerc Cynorthwyol). a George H-ivico (Arolygydd Iechydol). V.MOSOD AR Y PEIRIANYDD.—Wedicadarn- ha~ cofnodion y cyfarfod rheolaidd diweddaf yn yr lrsn yr oeddid wedi pasio i adgyweirio a phaintio ty ceidwad y Neu add, gofynodd Mr. E. Lloyd Powell, a oedd y gwaith wedi ei wneyd, ac ateb y Peirianydd fod yn anmhosibl cael y Paentwyr i orphen y lie gan eu bod mor brysur.—Mr. E. LI. PoweII, "Nid oes dim wedi ei wneyd yno, ac felly y bydd am byth 33 gadawn ef i'r surveyor Yr wyf yn cynyg fod Mr. Davies y clerc yn cael ei osod i gael dynion i wneyd y gwaith."—Y Peirianydd, "Nid wyf am oddef sarhad a. dirmyg parhaus y dyn hwn 1 Mae'r cwbl yn codi o deimladau a chynfigenllyd. Mae'r gwaith mewn Haw, a rhaid cael amser i wneyd pobpeth."— Mr. Powell, Wneir byth mo hono os gadewir ef i Mr. Williams."—Y Peirianydd, "Mae y siarad am beth na wyr ddim ynei gylch. Mae y range wedi ei hordro, a bydd yn ei lie mor fuan ag y bydd modd cael dynion at y gwaith." —Y Cadeirydd, Beth sydd genych eisiau eto, Mr. Powell?" (chwerthin mawr),-Mr. Powell "e Eisiau eto? Does dim wedi ei wneyd."—Y Cadeirydd Mae y Surveyor yn dywedyd y gwneir y gwaith."—Mr. Powell. Dydi hyny dda i ddim !"—Y Peirianydd, "Dyna eich barn chwi, ac nid yw neb yn gosod dim pwys arni -Y Cadeirydd. "Mae'n rhaid i mi ddywedyd wrthych eich bod allan o drefn. Nid yw yn iawn i chwi ddod a theimladau personol i le fel hyn. Gadewch i ni fyned yn mlaen gyda gwaith y cyfarfod." CYFLENWAD DWFR I PENYMOUNT. &C.— Bu yr Is-bwyllgor benodwyd i ystyried y cyflenwad dwfr i Brondwyryd a Phenymount, yn ngolwg y lie. Cawsant ymddiddan a Mr. G. H. Ellis, ac Ysgrifenydd Cymdeithas Adeiladu Dinbych sydd ag arian ar ddau o dai Brondwyryd. Argymellent fel cynyg at gyfarfod eu gilydd, fod y gwaith i gael talu am dano gan yjperchenogicn, a'r Cyngor i gyflenwi y pibeiii.—Cymeradwyodd y Cyngor yr argym- eliiad hwn. Y CYNLLUN CARTHFFOSAWL.-Cynhaliwyd a.mryw Bwyllgorau gwaith yn ystod y mis. Gorphenaf 30, yr oedd y Peirianydd yn adrodd fod £ 2530 wedi eu gwario o'r £ 3150 gafwyd yn fenthyg fel nad oedd ond J920 o weddill at fyned yn mlaen. aIr rhai hyny drachefn yr Oedd J,481 Os Oc wedi eu penodi at brynu nwyddau &c., angenrheidiol at y gwaith, fel na byddai ond £ 138 10s Oc mewn llaw i fyned yn mlaen. Byddai £ 595 yn ofynol at orphen yr adianau sydd mewn Haw yn bresenol. Gweithiai 60 o ddynion ar Adran 3, a 40 ar y gwaith cyffredinol. Yn ngwyneb yr adroddiad uchod teimlai y pwyllgor nad ellid cadw yr holl ddynion sydd yn awr yn ngwasanaeth y Cyngor, a phasiwyd i wneyd i ffwrdd o 40 o'r rhai gymerwyd i mewn, ac i 10 o weithwyr parhaus y Cyngor gael eu symud at Adran 3 os byddai yn angenrheidiol fod gwneyd i ffwrdd a'r 40 uchod i'w ymddiried i'r Swyddogion, ac nad oedd dim gwaith i'w wneyd gan y Peirian- ydd ond ar y cynllun penodol oedd mewn ilaw Mewn Cyngor Arbenig cynhaliwyd yn nglyn ag atal y dynion, ar Awst 10, rhoddodd y Clerc adroddiad manwl o'r drafodaeth fu rhyngddo a Bwrdd y Llywodraeth Leol ar ran y Cyngor. Yr oedd y Bwrdd yn anfoddhaol gyda rhoddi benthyg arian at wneyd y Gwelyau Bacteraidd os. gwnlfid hwy a llech ond ar sail yr awgrym a gafodd, yr oedd ef (y Clerc) yn cyngori i'r dynion gael eu gosod i barotoi y lie i'r Gwely- au pa un bynag a'i o Lechi neu Golosg y gwneid hwynt, gan y byddai yn rhaid cael y lie yn barod at y naill neu y llall. Credai ef y byddai y gost o wneyd y gwaith yn cael ei gyfarfod yn y benthyciad nesaf. Ar sail cyfar- wyddyd y Clerc, cynygiodd Dr Evans a chefn- ogodd Mr W. Jones, nad oeddid i atal neb o'r gweithwyr, a bod y penderfyniad i wneyd „ hyny yn cael ei ddirymu. Hefyd pasiwyd i ddodi dynion ar y gwaith o barotoi He i'r Gwelyau, a bod Mr Owen Owens i roddi ei holl amser a'i sylw i Adran 3. Mr E. Jones a ofynodd a oedd dynion wedi eu hanfon i'r lie a nodwyd, a beth am arian i dalu iddynt ? Y Peirianydd, "Y mae dynion yno yn awr, a'r gwaith yn myned yn mlaen yn foddhaol." Clerc, Bydd £346 yn weddill yn y Cyfrif Benthygol, ar ol talu cyflogau y mis hwn." Adroddodd y Peirianydd ar Awst 9 i'r Pwyll- gor, fod y Garthffos ar y dde i'r Reilffyrdd wedi eu gwneyd, yn nghyd a'r cysylltiadau. Yr oeddid yn awr yn tori twnel o dan y Reil- ffyrdd o'r Square i Bowydd Street. Yr oedd y garthffos a orsaf y Great Western am Dolgar- egddu, &c., mewn Haw, yn ogystal a'r un yn Dolgaregddu. Yr oeddid ar orphen yr un yn Piasisa i Tanyclogwyn, ar un modd gydag un Hafodruffydd. Cafwyd cryn anhawsder yn yr oil o'r lleoedd hyn i wneyd y gwaith. Yr oedd Mr. J. S. Hughes ar ran cyfarwydd- wvr y Reilffordd Gul yn barod i newid yr Adran Gyllafareddol o'r cytundeb i gael myned gyda'r Garthros trwy eu tir ar daliad o £5 y fiwyddyn fel Ardreth. Cynygient roddi yr hawl gyda'r adran uchod i mewn yn y cytundeb am £= y fiwyddyn. Pasiwyd i adael yr Adran i mewn. CONGT, MYNWENT EGI.WVS ST DEWI.— Cvfhvynwyd adroddiad yr Is-bwyllgor fu'n adystyried y cynllun i -.veila y He hwn.-Pas- iwyd i ofyn am gynygion am wneyd y gwaith. cyn myned yn mhellach yn y m. ater. DYFR-FFOS LLWYNYGELL.—Argymellai yr is-bwyllgor i'r ffos hon gael ei Jiedu ond gahvodd Mr. Hugh Jones sylw at y ffaith ei bod yn ddigon fel y mae, ac iddi brofi felly yn ystod y llifogydd diweddaf. Cynygiai nad oeddid yn gwneyd y gwaith, a chefnogodd Mr, John Hughes.—Mr. David Williamso ddywed- odd i'r pwyllgor ar Cyngor basio lawer gwaith o'r blaen i wneyd y lie hwn yn lletach. a chynygiai i'r mater fyned iBwyllgor y Ffyrdd, cefnogodd Mr, Evan Jones. a phasiwyd hyny. NIWEIDIAU YN CWMBOWYDD.-Cyfarfu y pwyllgor benodwyd i ystyried y cais dder- byniwyd oddiwrth Mrs Thomos, Cwmbowydd am dal am y niweidiau aclioswyd i'w thir gyda'r Carthffosydd a wnaed trwy y lie. Heb rag- farnu (Prejudicing) yr achos, argymellent y Cyngor i dalu £25 i wastadhau yr hoi fater.- Cymeradwyodd y Cyngor y gwaith.—Y Clerc, "Bum yn ymddiddan a Mrs Thomas ar ol i'r Pwyllgor gyfarfod, ac y mae wedi ysgrifenu yn datgan ei pharodrwydd i dderbyn y swm gynygir, yn hytrach nag achesi dim drwg deimlad trwy ddadleu y mater yn mhellach, ond y mae yn rhaid i'r lie gael ei glirio a'i wneyd i fyny fel yr oedd o'r blaen.—Datganodd y Cyngor eu boddhad o glywed fod Mrs Thomas yn eu cyfarfod mor ystyriol a didramgwydd. GOLEUO.—Pasiwyd i brynu clwstwr o dair lamp Incandescent gan Mr. Yale am 32/6 y clwstwr er eu dodi i fyny yn lie yr Arc Lamps. —Fod yr holl ddosbarth i'w oleuo ar Awst 20. —Daeth cwyn o'r Llan, a dadleuai yr Aelodau LIeol dros y rhanbarth hwnw, eisiau goleuo yn gynt, ac atebwyd nad oedd modd gwneyd hyd lies y ceid y lampau uchod, ac i'r holl ddos- barth gael eu oleuo yr un adeg, Pwngc cyf- eillion y Llan ydoedd, fod yr Ymwelwyr a'r lie yn cael anfantais oherwydd nad oedd dim goleu yno yn y nos. Hysbysodd y Clerc mai y Cyngor fyddai yn gofalu am y goleuo o hyn allan, gan fod y cytundeb a Mr. Yale wedi terfynu. YSTAFELL PURO DWFR.-Gan fod Mr. H. S. Williams, wedi gwrthod arwyddo cytundeb i wneyd y gwaith wrth Lyn y Morwynion yn foddhaol, yr oeddid wedi gofyn am gynygion newyddion, a daeth rhai oddiwrth bedair firm. Pasiwyd i dderbyn eiddoMri. E. Humphreys a Robert Davies, am y swm o £ 196 15s 6c. ARGRAFFU MAN-DDEDDFAU Y CYNGOR.— Yr oedd tair firm wedi cynyg am y gwaith o argraffu y Man-ddeddfau, sef Mri. Tnomas Williams & Co, Swyddfa'r 'Glorian,' £ 26 am 500, a £ 35 am 1000; Mri. Davies & Co, Swyddfa'r 'Rhedegydd,' £ 12 10s am 500. a £15 15s am 1000; a'r Cambrian News,' £35 lis 6c am 500, a £54 am 1000.-Ar gynygiad Mr. Evan Jones a chefnogiad Mr. W. D. Jones pasiwyd i dderbyn cynyg Mri. Dayies & Co.—Ar gynygiad Mr. Owen Jones, a chefnog- iad Mr. E. Lloyd Powell, pasiwyd i argraffu mil o gopiau. ADDYSG GELFYDDYDOL.-Cyflwynwyd Ad- roddiad y Pwyllgor i ystyriaeth y Cyngor. Yr oedd 12 Ysgoloriaeth wedi cael eu pasio i'w rhoddi, ond yroedd Mr Dodd, yr arholwr, wedi cyplysu dau yn gyfartal am y ddeuddegfed, a phasiodd y pwyllgor i ddim ond 11 gael eu caniatau. Safai y ffigyrau enillwyd fel y canlyn (safonrif 400) Idwal Williams, 335; Owen Owens a John D. Edwards, 310; R. G. Lewis, 302; Ll. Glyn Williams, 286; W. J. Ellis, 279; John Hughes, 276; Morris V. Roberts, 275; H. B. Williams, 274: Gwladys M. Arthur, 272 a Lizzie Jones, 239.-Mr. C. Roberts, a ddadleuai dros roddi dwy Ysgolor- iaeth arall er mwyn y rhai oeddynt yn gydradd am y ddeuddegfed.—Mr Owen Jones a gynyg- iodd fod y mater yn cael ei droi yn ol i'r Pwyllgor, a bod Cyngor Arbenig yn cael ei alw, os byddai yn anghenrheidiol er cadarnhau eu gwaith. Ysgoloriaeth i blant tlodion oedd y rhai hyn, a golygid nad oedd plant neb oedd yn derbyn can' punt yn y flwyddyn gael yr un o honynt.—Pasiwyd ar gefnogiad Mr William Jones. Gan nad oedd y Pwyllgor Sirol yn gallu estyn cynorthwy arianol i gynal y Rhestrau hyn, pasiodd y Cyngor i'w cario yn mlaen eu hunain. Penodwyd yn Athrawon fel y canlyn; —Pynciau Celf, Mr D. R. Jones; Gwaith Coed Mr J. Hughes; Seisnig, Mr R. O. Davies; Mesuroniaeth, Mr R. C. Jones Peirianaeth a Fferylliaeth Mri, J. Ll. Roberts ac E. T. Ed- wards; Cogicio a Golchi, Miss Thomas; lechyd, Dr R. Jones; Gwniadwaith, Mrs E. Roberts.-Pasiwyd i wahodd cynygion am ddysgu pyngciau Masnachol.—Caniatawyd i'r Dan Gatrawd gael mynychu y Rhestrau, a chael gwasanaeth Ysgoldy y Garregddu yn rhad.—Darllenwyd llythyr oddiwrth Gyngrair yr Eglwysi Rhyddion yn hysbysu y gwnant eu goreu i gadw dwy noson yn yr wythnos yn rhydd er mwyn y rhai ddymunent fynychu y Rhestrau. IECHYDOL A'R FFYRDD.—Yn y Pwyllgor hwn ystyriwyd adroddiadau y Swyddog Medd- ygol, y Peirianydd, a'r Arolygydd Iechydol. Dr Jones a adroddodd am fis Gorphenaf. Ganwyd 25, a bu farw 15. Ystyriai sefyllfa iechydol y lie yn foddhacl. Yr Arolygydd Iechydol a hysbysodd i 6 achos o Glefydau Heintus gael eu nhodi yn ystod y pedair wythnos ddiweddaf, sef 4 Gwddf- glwy, a 2 Daniddwf. Nodwyd 3 gan Dr Jones, 1 gan Dr Evans, a 2 gan Dr V. Roberts.— Cafodd Evan Lewis, Llechcwn, ei ddirwyo £2 a'r costau am werthu llefrith diffygiol o hufen. -Yr oedd amryw leoedd yn ddiffygiol mewn trefniadau iechydol, a phasiwyd i wasanaethu rhybuddion yn yr achosion a nodid gan y Swyddog ond yn achos Bryngwyn, Brongader a Capel Gwyn, Llan, am y rhai yr oedd cwyn neillduol ynglyn T.'u cyflwr nodedig o ddiffyg- iol, penodwyd pwyllgor i gymeryd y mater o dan ystyriaeth. Y Peirianydd a adroddodd am y niwed a wnaed gan y llifogydd mawrion fu ddechreu y mis.—Yr oedd manau peryglus ar y prif-ffyrdd, at y rhai y galwodd sylw amryw weithiau yn flaenorol, ond hyd yma nid oedd dim wedi ei wneyd. Pasiwyd i anfon at y Cyngor Sirol yn nghylch y naill a'r llall.—Yr oeddid bron wedi cwblhau y garthffos a'r trefniadau eraill angen- rheidiol yn Tanygrisiau Isaf, Tai Isaf, Tanlan, a Penybryn i Holland ac eraill ar gost yPerch- enogion. Adroddwyd i'r Pwyllgor fod Mr David Jones yn adeiladu tai yn Jones street heb roddi eu Planiau i mewn I'w hystyried gan y Cyngor a phasiwyd i anfon ato i atal y gwaith ar unwaith. —Erbyn y Cyngor yr oedd Mr Jones wedi an- fon iddo dderbyn llythyr ar y pen, ac y byddai yn ddoeth i'r Cyngor ystyried beth y maent yn ei wneyd cyn anfon llythyrau o'r fath. Yr oedd y Planiau wedi eu pasio gan y Cyngor.— Y Peirianydd a ddywedodd i Blaniau gael eu pasio, ond yr oedd o dan amheuaeth a oedd y tai presenol yn gynwysedig yn y cyfryw.—Mr Owen Jones, Mae yr holl BIaniau a basiodd y Cyngor yma, a dylesid edrych a oedd y tai godir yn bresenol yn y cyfryw. Yr wyf yn cynyg ein bod yn penodi pwyllgor i fyned i olwg y tai a chymeryd y planiau i'w canlyn." -Pasiwyd i hyny gael ei wneyd. Yr oedd Mr William Owen yn gwrthdystio yn erbyn yr adroddiad fod cerig o domen chwarel y Llechwedd yn dod i'r ffordd, a phas- iodd y Pwyllgor i'r llythyr ddod i'r Cyngor am ystyriaeth bellach ond ni soniwyd dim am dano yn y Cyngor. Penodwyd pedwar o Aelodau at Aelodau Tanygrisiau i ystyried beth a wneid gyda Llwybrau a Phontydd Tanygrisiau. Gan fod Mr. J. Picton yn anfon i ddywedyd nad oedd yn taflu dim i Afon Bowydd, pasiwyd i erlyn ar sail y tystiolaethau oedd mewn Haw. Pasiwyd :i'r Clerc alw sylw at yr atalfeydd oedd ar yr heolydd, ac i'r Arolygydd Roberts gymeryd cwrs yn erbyn y troseddwyr. Mr. William Jones a alwodd sylw at yr adroddiad oedd ar led fod y Cerig a fenthycodd y Cyngor at wasanaeth y Gymanfa (M.C.), heb eu dychwelyd.—Y Peirianydd a ddywed- odd mai anwiredd oedd y chwedl, a bod pob- peth wedi eu dychwelyd, AMRYWIOL.-Dywedodd y Clerc fod;6555 16s 7c wedi eu casglu yn ystod y mis, a bod £ 2,220 allan eisiau eu casglu o'r Trethi. Yr oedd £ 742 8s 8c yn yr Ariandy, a byddai £862 yn ffafr y Cyngor ar ol talu y gofynion heddyw. Cefnogwyd deiseb o blaid i Eisteddfod 1908 gael ei chynalsyn Llangollen. Y Clerc a ddywedodd nad oedd yn gweled beth oedd gan y Cyngor i'w wneyd i ymyraeth ag achos y Duma mewn atebiad i gais ddaeth am eu cefnogi. Pasiwyd i'r Clerc anfon cais at Mr. Edward Roberts, Clogwyn Brith, am ei ganiatad i osod y Meinciau ar ochr y Llwybr at y Rhaiadr. Y Clerc a ddywedodd iddo anfon dair gwaith at Glerc Cyngor Plwyf Maentwrog yn nghylch cyflwr y Bont Ddu, ond ni chafodd air o ateb- iad.-Pasiwyd i anfon oni wneid y gwaith y cymerid mesurau at orfodi i hyny gael ei wneyd. Pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a'r Cyn- gorydd Hugh Lloyd yn ei waeledd; ac a Mr. O. J. Owen, Granville, yn ei brofedigaeth o golli ei briod. Mr. Cadwaladr Roberts a alwodd sylw at waith rhywun yn taflu dodrefn dyn tlawd i ganol y ffordd, a'u gadael yno i atal y drafnid- iaeth.-Pasiwyd i'r Clerc anfon at y troseddwr, gan fod y trosedd yn un cosbadwy.
IPWNC Y COLEGAU.
I PWNC Y COLEGAU. Syr,-Traetha y Parch. H. M. Hughes yn mhellach yn eich rhifyn diweddaf ar y mater uchod. Ond gan nad oes yn ei lith ddim rhagor nag ail-adroddiad o'r hyn ddywedodd o'r blaen, a fy mod inau wedi ateb hyny yn barod, nid oes angen ond ychydig o eiriau oddiwrthyf i derfynu y ddadl rhyngom. Nid oes a fynof a'r cyfeiriadau personol wneir ganddo. Gwyr pawb beth yw ystyr hyn-pan mae dadleuwr yn disgyn i wneyd cyfeiriadau personol yn lie ymdrin a'i bwnc. Nid wyf erioed wedi hoffi dilyn y llwybr yna mewn dadl, ac felly ni ddilynaf Mr. Hughes ond yn y mater y dadleuir yu ei gylch. Da genyf pe buasai wedi ateb fy llythyr di- weddaf, un ai trwy gydnabad neu wadu yr hyn ddywedwn. Dywed fy mod yn ymdrin a geiriau. Bid sicr, Ond ymdriniaeth a geiriau fel yr oedd- ynt yn cynwys cyhuddiadau a gosodiadau an- nheg ydoedd, a da genyf weled fod fy ymdrin- iaeth wedi ateb ei diben, i raddau o leiaf, mor bell ag y mae Mr. Hughes ei hunan yn y ewes- tiwn. Mae cyweirnod gondemniol ac ysgubol ei eiriau ar y cyntaf wedi diflanu, a chydnebydd )n awr nad oedd ef yn bwriadu cyhuddo ath- rawon dim ond un o'n Colegau o fod yn yfed gyda'r myfyrwyr. O'r gore dyna'r oil geis- iem ar y pwynt yna, gydag ychwanegu enw y Coleg. Da genym gael bod yn foddion i gyf- yngu cyhuddiad wnaed mor ysgubol ar y cyn- taf. Ac er na ddywed Mr. Hughes enw y Coleg, amlwg yw mai Coleg ei dref ei hunan ydyw gan na feiddia yn yr un o'i lythyrau gy- huddo Bangor ac Aberystwyth nac amddiffyn Caerdydd. Gobeithio y cymer Mr Hughes ran mor selog yn niwygio y Coleg ag a gymerodd yn ei gyhuddo. Cyfeiriais yn fy llythyr di- weddaf at ymddiddan bersonol fu rhyngof a Mr Hughes ar y pwnc, er dangos y rheswm dros i mi ofyn iddo enwi y Coleg a gyhuddai. Gwyddwn, ar sail yr hyn ddywedodd ei hunan wrthyf, ei fod yn camarwain meddwl y gynull- eidfa yn ei araeth, ac oherwydd hyny y gofyn- ais yn syml iddo enwi y Coleg. Pe buaswn wedi defnyddio, yn y ddadl hon, yr hyn ddy- wedwyd wrthyf yn yr ymddiddan hono, buasai yn llawer mwy cyfyng ar Mr. Hughes i amddi- ffyn ei araeth nag ydyw. Dywed ef yn ei lyth- yr diweddaf fy mod yn defnyddio yr ymddi- ddan hon i ddod o'r anhawsfer. Y demtasiwn i mi ydoedd ei defnyddio, ond peidio a wnaeth- um. Pe gwnawn, byddai Mr. Hughes ar ei union mewn anhawsder nas gallai ddod ohono, Temtasiwn arall i mi yn ystod yn ddadl hon, ydoedd taflu ychydig o oleuni ar ystyr a thar- ddiad yr ymosodiadan hyn ar Golegau a Phrif- ysgol Cymru. Digon yn awr, fe ddichon, yw dweyd eu bod yn tarddu yn fwy o ymrafael rhwng personau neillduol nag o bwnc o eg- wyddor ynglyn ag addysg. Gadawaf y mater gyda dweyd fy mod wedi protestio yn erbyn dau beth yn araeth Mr. Hughes mor bell ag yr oedd a wnelo a phwnc y Colegau. 1, Gwneyd cyhuddiad pen-agored yn erbyn Athrawon ein Colegau o yfed diodydd meddw- ol gyda'r myfyrwyr. 2, Creu rhagfarn yn meddwl y bobl yn erbyn yr athrawon sydd yn ein Colegau nad ydynt o'r un gredo ac arferion a ni mewn ystyr grefyddol. Gwyr pawb sydd wedi dilyn y ddadl yr hyn sydd gan Mr. Hughes, a'r hyn sydd genyf inau i'w ddweyd ar y pwyntiau uchod. Gwnaeth ef ei araeth yn onest; gwnes inau, yn mhlith eraill, fy mhrotest yr un mor onest yn erbyn y rhan hon o'r araeth am ei bod yn annheg. Yr oil geisiwn ydoedd cyfyngu y cyhuddiad cyntaf i'w le ei hun, sef Coleg Caerdydd, a gwrthweithio ychydig ar ddylanwad niweidiol yr ail rhag i ragfarn grefyddol weithio ei ffordd i gylch ein Colegau Cenedlaethol. Gwn, trwy yr hyn glywais, a'r hyn sydd yn ysgrifenedig yn fy meddiant, fod yr hyn ysgri- fenais wedi ateb i ryw raddau y dyben hwn, ac felly boddlon wyf. CENEDLAETHOLI ADDYSG. I Un o anhebgorion dyrchafiad a llwyddiant pob cenedl yw fod ei chyfundrefn addysgol yn cydredeg a llinell ei bywyd cenedlaethol. Ceir enghreiffitiau clir o hyn yn y cenhedloedd agosaf atom. Saif Ysgotland heddyw ar y blaen o ran ei chyfundrefn addysgol, a'r canlyniad o hyny yw fod y Genedl Ysgotaidd yn cymeryd y lie blaenaf yn mha gyfeiriad bynag yr edrychwn. Mae ei chyfundrefn addysg mor genedlaethol yn ei nodwedd fel ag y mae adnoddau goreu y Genedl yn cael eu diwyllio trwyddi. Ar y llaw arall, os yr edrychir i'r Iwerddon, ceir cyfundrefn o addysg sydd bron yn gwbl y tuallan i rediad bywyd y genedl Wyddelig. Cyfundrefn Seisonig yw cyfundrefn addysg yr Iwerddon, ac oherwydd hyny nid yw wedi bod odid yn ddim mantais i ddyrchafiad cyffredinol y Genedl. Mae'r Gwyddel i lawr heddyw, nid oherwydd hunan-lywodraeth (Home Rule), ond oherwydd diffyg cyfundrefn o addysg genedlaethol i'w gymhwyso i dderbyn hunan- lywodraeth. Anhebgor dyrchafiad a llwyddiant gwlad yw cyfundrefn o addysg fydd yn cyfateb i nod- weddion ac anghenion y Genedl. Dyma ddylai, a chredaf mai dyna yw, nod ein cyfundrefn addysgol yn Nghymru. Dylid cofio mae cenedl ieuanc iawn ydym mewn ystyr addysgol, bron wedi dysgu dechreu cerdded yn hunan-hyderus. Nid ar unwaith y gall unrhyw genedl gael ei chyfundrefn addysgol i redeg yn gywir a'i bywyd cenedlaethol. Os yr arferir amynedd, ac os cedwir syniadau cul rhag dod i ymyryd, credwn y gwelir yn Nghymru yn fuan gyfundrefn ddeil i'w chydmaru ag unrhyw un yn Ewrop. Wrth Genedlaetholi Addysg" golygwn ddau beth- 1. Gwneyd addysg yn genedlaethol yn ei nodwedd. 2. Ei wneyd yn ymarferol o ran ei amcan. (1) Dylai cyfundrefn addysg pob cenedl roddi lie blaenllaw i iaith, hanes a llenyddiaeth y genedl ei hunan. Nis gall fod yn genedl- aethol heb wneyd hyn, ac os y gwna hyn y mae yn mhell o fod yn wrthgenedlaethol. Beth am gyfundrefn addysg Cymru o'r saf- bwynt yma ? I bob un sydd yn gydnabyddus a'n Hysgol- ion Elfenol a Chanolraddol, ac a'n Colegau, gwyddys fod y blynyddoedd diweddaf wedi gweled cyfnewidiad mawr i'r cyfeiriad hwn. Dysgir yr Iaitl; Gymraeg a Hanes y Genedl yn ein Hysgolion, ac yn ychwanegol at hyn astudir ein Llenyddiaeth yn y Colegau. Rhyfedd i mi ydoedd gwrando ar Mr. Hughes yn protestio yn ei araeth yn erbyn ymadael a'r gorphenol yn ein cyfundrefn addysgol. Dyma ydoedd y gwir angen, ym- adael a'r gorphenol yn ein Hysgolion a'n Colegau, ymadael a'r cynllun oedd yn cau allan iaith, hanes. a llenyddiaeth ein Cenedl, a symud yn mlaen, fel y gwneir heddyw, i ffurfio cyfundrefn fydd yn rhoddi lie blaenllay. i'r rhai hyn. Gwneir felly gan bob awdurdod addysgol heddyw yn y wlad. Gwn fod lie i wneyd rhagor, a diamheu y bwriedir gwneyd rhagor. Cydnabyddwn yn deg yr hyn sydd wedi ei wneyd, a dadleuer yn selog am wneyd mwy ac nid condemnio diarbed fel pe na byddai dim yn cael ei wneuthur. (2) Gwneyd addysg yn fwy ymarferol. Mae lie mawr i ddiwygio yn y cyfeiriad yma. Dylai addysg pob bachgen a geneth eu cymhwyso ar gyfer gwynebu galwedigaethau bywyd. Dy- wedodd Cadeirydd y Royal Association, yn Dublin fod yn bryd dod ag addysg y wlad yn rhydd oddiwrth iau y gorphenol, ac yn lie treulio amser gwerthfawr i ddysgu ieithoedd meirwon i'r plant, y dylid yn hytrach ddef- nyddio yr amser i ddysgu yr hyn all fod o wir ddefnydd iddynt ynglyn a galwedigaethau bywyd. Dylai Cooking, Laundry, a Domestic Economy, fod yn bynciau gorfodol yn nghwrs addysg merched, er i hyny daflu allan neu gyf- yngu ar astudiaeth o Latin a French. A'r un modd gyda'r bechgyn, gellid dod a phynciau i linell eu haddysg fyddai yn eu rhoddi ar safle far,teisiol i gychwyn eu bywyd. Dyma y rheswm fod Germany ar y blaen i ni, mae eu haddysg yno yn fwy ymarferol. Gwyddom fod symudiad wedi ei wneyd i'r cyfeiriad hwn yn y Technical Schools, ond dylid dwyn yr un egwyddor i ddylanwadu yn drymach ar yr holl gyfundrefn addysgol. Dyma'r hyn feddyliai Mr. Hughes wrth gyf- eirio at yr angen am way out o'r Colegau. Nid pwlpud ac athraw ysgol ddylai fod unig ddewisiad y Cymro ar-ci fynediad o'r Coleg. Cri amserol yw hwn yn Nghymru, a chred- wn y bydd y dyfodcl yn daugos fod y cri yn cael gwrandawiad. Ond wrth godi ein Ilais am ddiwygiadau yn ein cyfundrefn addysg gofala rhag troi y cri yn erledigaeth. Lerpwl. .1. L. WILLIAMS.
0 Lanau'r Fachno.
0 Lanau'r Fachno. (GAN YR HEN DDYRNWR). Prysurdeb tymor y cynhauaf i'w weled yn amlwg ar ddyffryn a dol, a'r ysbeidiau heulog mor werthfawr a'r aur. Ychydig o ddim neillduol ellir groniclo, digwyddiadau mor debyg i'w gilydd a dyddiau yr wythnos. Newydd am farw ydyw y peth diweddaf pryd- nawn Sadwrn yr oeddym yn hebrwng i'r bedd y chwaer hynaws Margaret Evans, Rhos y Mawn (fel yr adwaenir hi oreu). Un o duedd- iadau tawel a neillduedig ydoedd, ond nid hawdd oedd cyfarfod a'i siriolach a'i boneddig- eiddiach. Cafodd hithau ddogn helaeth o dywydd garw y byd, llawer o brofedigaethau a helbulon, ond cafodd ganu ffarwel i'r oil o honynt. Cafodd angladd lluosog. Gwasan- aethwyd yn y ty ac ar lan y bedd gan ein Rheithior y Parch Ben Jones. Nawdd tyner y Goruchaf fyddo dros ei theulu yn nos a thymhestl eu trallod, AR YMWELIAD.—Llawen genym weled y bardd-bregethwr poblogaidd y Parch D. E. Roberts (Myfyr Machno) ar ymweliad ag ardal ei faboed. Un o fechgyn Penmachno gynt fu, ac fel y rhelyw o feib y gymydogaeth, pegynau ei feddwl fu barddas a duwinyddiaeth, ac mae eisoes yn y pulpud gyda'i gadair farddol wedi dangos nad yn ddiystyr yr ymgodymodd a brenhines y gwyddorau, a hualau Dafydd ap Emwnt. Mae yn debyg ei fod yr unig fardd diweddar godwyd rhwng bryniau'r Fachno. Bydd ei gynyrchion barddonol sydd morsnatur- iol a hhistyll Pont y Ceunrnt, mewn adgof wedi iddo ef groesi y gorwel. Rhyw fyneg-fys i bererinion yr anialwch fydd ei bryddest Y Ffordd Lydan," am yr hon enillodd gadair Eisteddfod Nadolig Machno 1903, yn fwy na concwerwr, Mae Mr. Roberts ar hyn o bryd yn gofalu am Eglwys (M.C.) Llaneurgain, Sir Fflint, Hir oes iddo i wneuthur daioni yw dymuniad yr Hen^Ddyrnwr a'r oil o'r pentref- wyr. ETTO.—Mae Mr D. Williams (David Red Lion fel yr adnabyddwyd ef) ar ymweliad a'n hardal eto. Er wedi bod yn absenol am dros ugain mlynedd yng ngwlad Jonathan, ac o gan- lyniad y mae llu o'i gydnabod wedi myned i'r wlad nad oes ymadael nac ymweled o'i mewn. Da genym ei weled yn edrych mor dda, prawf hyn ei fod yn byw yn dda, y mae wedi gweled llawer ar y byd, a dylem ymfalchio weled eto un o fechgyn y fro gyda rhyw atynfa yn ei gyffroi i feddu rhyw swyn a hyfrydwch i gael trem ar ei hen ardal enedigol. Daeth yma yn arbenig i weled yr hen gymeriad dyddorol John Evans (Yr hen Bost gynt)-ond ni chafodd ond gweled y dywarchen a'r blodeu yn gwylio man fechan ei fedd yn erw angof. Hedd a hwyl iddo tra yma gyda ni. BLODAU'R OEs. —Sadwrn diweddaf bu plant Ysgol Sul Bethania (W.) yn mwynhau eu hun- ain uwchben cwpaned o de a bara brith. Treuliwyd prydnawn dedwydd, ac aeth y diwrnod heibio yn ddiofid, ac erys adgofion yn hir.
Adolygiad.
Adolygiad. CYMRU.—Yn y Cymru am Awst, ceir arlwy fel arferol o erthyglau, caneuon, &c., a gwnant gyda'u gilydd rifyn cyfoethog iawn. Parha Tryfanwy ei ganeuon a'r Siroedd Cymru, a'r mis hwn ceir can ragorol ar Sir Feirionydd, a dylai bawb o ddarllenwyr y RHEDEGYDD ei gweled a'i dysgu allan. Ysgrifena y Parch. R. Roberts, B.A., Llundain, un y mae iddo gysylltiad agos a'r ardal hon a'i barch uchel ynddi, yr erthygl arweiniol a'r Robert Owen. Gwyr darllenwyr y Cymru am edmygedd Mr. Roberts o'i arwr; er na phleidir ef yn hyny gan y mwyafrif o'r darllenwyr. Cofir i'r awdwr enill gwobr yn yr Eisteddfod Genedlaeth- ol ar y testyn. Penod o hanes gwrthrych roddir y tro hwn heb gyffwrdd a'i olygiadau, a bydd yn :ddyddorol gan laweroedd. Ymddengys mai y cyntaf o gyfres yw yr ysgrif hon. Ysgrif dda ar wrthrych teilwng iawn ydyw un y Parch T. Mardy Rees ar "Enoch Lewis" tad Mr. Herbert Lewis, A.S, Mae casgliad o lythyrau Ceiriog at Cadwaladr Davies yny rhifyn 8yn werthfawr iawn, ac yn dangos sel Ceirog dros addysg a'i ddyddordeb mewn hynafiaethau. Ceir yma ysgrif ddarllenadwy iawn ar "Charlie Dimbach" gan Elfyn. Adwaenem "Charles" yn dda, ac yr oedd yn gymeriad hyn6d iawn, a phethau crefydd wedi ei nawseiddio nes ei wneyd fel baban bach mewn diniweidrwydd. Yr hen Bererin Anwyl! Parha Tecwyn i ysgrifenu yn ddydd- orol ar "Lanberis," ac E. B. Morris ar "Llan- fair Clydogau." Mae ysgrif Thomas Williams ar Beni Tomos" yn eithaf darllenadwy. Ceir ysgrif ar Robert Ap Gwilym Ddu gan Cybi, a thraethau Arthur Hughes ar Ddwy Hen Farwnad." Mae Llenorion a Llyfrau gan y Golygydd yn anmhrisiadwy. Rhifyn campus yw hwn.
Daeargryn Fawr.
Daeargryn Fawr. Digwyddodd daeargryn ddychrynllyd yn Valpariso, a lleoedd eraill yn nhalaeth Chili, Deheubarth America. Dywedir fod nifer y rhai fuont feirw trwy y trychineb hwn yn 5,000, ac nad oes odid un adeilad yn Valpariso yn gyfan. Daeth y digwyddiad mor sydyn fel mai ychydig allodd ddianc. Torodd tanau allan yn uniongyrehol ar ol y dirgryniad cyntaf, ac oherwydd prinder dwfr mewn canlyniad i ddrylliad y prif bibellau, methai y tanddiffodd- wyr ag atal rhwysg y flamau. I Mewn rhai parthau cwympai ystrydoedd cyfain o dai i'w gilydd, a ffaglau yr adfeilion i'r entrych gan ei gwneyd yn anmhosibl i achub y trueiniaid ddaliwyd ynddynt, Mae y rhan fwyaf o'r trig- olion yn lluesta ar ochrau y bryniau o amgylch, a phob llong yn y porthladdyn llawn o'r ffoed- igion. Fel yn San Francisco mae yno newyn mawr am ddwfr, a thynir dwfr o bob ffynon o amgylch y rhai a warchodir gan filwyr. Mae y pellebron yn dangos fod effeithiau y ddaear gryn trwy yr holl froydd, ar hyd y glanau ac fyny hyd fynyddoedd yr Andes.