Y Rhedegydd

At WENYNWYR. The W.B.C." HIVE o 21/- CYCHOD COED o 10/6 I FYNY. Eto GWELLT CAMPUS ° waith CARTREF. STANDARD FRAMES. I lb. SECTIONS. WAX FOUNDATIONS. I I! A PHOBPETH AT DRIN GWENYN. lEjll^ Derbynir Orders hefyd am HEIDIAU 0 WENYN. Prisiau 12/6 ac uchod, yn 01 eu maint. Ymofyner yn- SHOP-YR-ERYR, BL. FFESTINIOG, neu yn ™ SHOP ISAF, MAENTWROG, TANYBWLCH. Mehefin, 1907. T. ROBERTS. When you Buy BUTTER you mean to have THE BEST, and that is "MAYPOLE" BUTTER yet the Price is ONLV 1 M m #1 LB. ONLY ? ?NNN? LB. mnypoLE pairv co., LTt). 12, CHURCH STREET, BLAENAU FESTINIOG. OVER 500 BRANCHES NOW OPEN. -'C" GOL lwwv ALL eich Golwg fod yn ddrwg heb i chwi fod yn gwybod, ac am -hyny ei adael o ddydd i I ddydd heb gymeryd un sylw o hono.' Fe ddaw poen yn y pen a'r llygad yn y man, byddwch yn dechreu sylweddoliy pryd hyny fod rhywbeth o le gwell fyddai i chwi gael PROFS EICtB GOLWG YN AWR. Yr wyf wedi myned trwy Course of Sight Testing dan gyfarwyddyd y London School of Optics, ac yn barod i roddi fy ngwasanaeth yn y cyfeiriad yma yn rhad. Mae genyf bob math o ■ SPEOTHLS ac EYEGLASSES I i siwtio pawb am brisiau rhesymol. I &&II ;,aaJ, 1"l'riL- 1_- I tll THO innlr^ Watchmaker Newboro' Buildings,j! IIWS I THO,?. JOIIE9 5 and Optician, B!aenaMFfest?og.} ?m.———?—.—— u !——?-?..?  m m m t ?-?.?,??..T??-?—mti——.??u——?.-?—u,?———————? — m n m ) r r n n t m m < « 

NODIADAU WYTfiNOSOL. Agoriad y Cdadl ar Dy'r Arglwyddi. Yr oedd Ty'r Cyffredin yn orlawn nos Lun pan gododd y Prif-weinidog i gynyg y panderfyniad at yr hwn y cyfeiriasom yr wythnos ddiweddaf. Yr ydym eisoes wedi traethu ein barn am y penderfyniad hwnw cyn belled ag y mae y geiriau a'i cyfansodd- ant yn myn'd. Ychydig oleuni a deflir gan- ddo ar fwriadau y Llywodraeth a'i chynllun i rwystro Ty'r Arglwyddi rhag sefyll rhwng y bob! a chyflawniad o'u hewyllys wedi iddi gael ei mynegi gan eu cynrychiolwyr ethol- edig yn Nhy'r Cyflredin. Am hyny, yr oeddym fel p3.wb eraill yn disgwyl am araeth y Prif-weinidog gyda theimlad ag yr ydym yn petruso ei alw yn bryder am fod hwnw yn air rhy gryf i'w ddesgrifio; mwy priodol fyddai ei alw yn ddyddordeb. Rhaid i ni addef fod yraiaeth wedi ei siomi. Nid ydym yn cyfrif fod genym achos i feio ar yr hyn a ddywedodd am Dy yr Arglwyddi. Dywed- odd y gwir yn hollol ddifloesgni ac eglur, a dangosodd fel y mae yn byw ac yn bod i wneyd yn ofer i fesur mwy neu lai waith Ty'r Cyflredin pan fydd y mwyafrif o'i ael- odau yn Rhyddfrydwyr, ac i gofrestru y pen- derfyniadau ac i selio'r mesurau a anfonir iddo o'r Ty hwnw pan fydd y mwyafrif o'i aelodau yn Doriaid a'r Weinyddiaeth yn Doriaidd. A'r oil a ddywedodd ar y pen yma yr ydym yn cytuno. Prin y mae yn rhaid i ni ddywedyd fod yr oil a geir yn y rhan hon o'i araeth wedi ei ddywedyd lawer gwaith o'r blaen gan eraill, ond nid yw gwir ddim yn waeth o gael ei adrodd drosodd a throsodd drachefn pan y bydd rhywbeth yn galw am hyny. Y rhan o'i araeth sydd yn egluro cynllun y LIywodraeth i gyfyngu ar awdurdod yr arglwyddi sydd wedi ein siomi. Mae'n eglur nad oes ganddi fwriad o gwbl i newid dim ar gyfansoddiad y Ty uchaf fel y'i gelwir. Gadewir hwnw fel y mae yn gyfansoddedig o ddynion am y rhan fwyaf o'r rhai y mae'n wir nad ydynt yn cynrych- ioli'neb ond eu hunain nac yn gofalu dim am fuddianau neb ond eu buddianau eu hunain. Yn unig bwriada osod iddynt derfynau fel nad elont drwyddynt. Dyma'r cynllun: Os gwrthyd Ty'r Arglwyddi basio mesur fydd wedi myn'd trwy Dy'r Cyffredin, bydd Ty'r Cyffredin yn rhydd i'w anfon iddynt dra- chefn ymhen chwe' mis: os gwrthodir y mesur am yr ail waith, cynhelir Cynhadledd, y naill haner o aelodau'r hon fydd yn cyn- rychioli Ty'r Cyffredin a'r haner arall Dy'r Arglwyddi, i ystyried y mater. Os llwydda hono i ddyfod i gytundeb, da: oni lwydda, anfonir y mesur i Dy'r Arglwyddi y drydedd waith. Yna os gwrthodir ef drachefn, cyn- helir Cynhadledd drachefn fel o'r blaen. Os cytuna aelodau hono, da t oni chytunant, rhoddir grym deddf yn y mesur heb gydsyn- iad Ty'r Arglwyddi. Dywedwn heb betruso dim nad yw y cynllun hwn yn gredyd i'w Iunwyr nac yn foddhaol i'r w!ad. Y cwbl a wna ydyw gosod amser terfynedig i'r ar- glwyddi i wneyd drwg. Ymddengys i ni y gadewir iddynt, os bydd ganddynt ewyllys rwystro mesur am ddwy flynedd. Golyga hyny y byddant yn rhydd i osod math o angenrhaid ar Gynrychiolwyr y Bobl i dreul- io dwy flynedd o amser i wneyd gwaith ag y buasai dau fis yn ddigon i'w wneyd. Am hyny yr ydym yn cyfrif y cynllun yn aneff- eithiol iawn. Yr oeddym yn ofni o'r blaen, yr ydym yn gwybod yn awr fod geiriau cryf ion Syr Henry Campbell-Bannerman yn Plymouth yn aros heb eu cyfiawnhau. Yr t hyn a wnaeth yno oedd chwythu bygythion na faidd y Llywodraeth eu cyflawni.

IBTIt ?L??L? J)LL J)iJU.  CWELL TE AM DDEUNAW NA TBDWYDI 6 MAE YN RHAID NAD YDYCH DDIM WEDI RHODDI PRAWF ARNO KEU NI FUASECH YN DWEYD PETH MOR FFOL. TREIWCH CHWARTER AM ? J?t).?' —   CO-OPERATIVE SOCIETY, LIMITED, BLAENAU FFESTINIOG.

Areituiau Mr. Balfour ac eraill. Cododd Mr. Balfour i ateb y Prif-weinidog ac ni Iwyddodd yntau i ddywedyd dim oedd yn newydd. Yr oedd yn rhy gall i honi fod gan Dy'r Arglwyddi hawl i arglwyddiaethu ar Dy'r Cyffredin ac i daflu allan drachefn a thrachefn fesur wedi ei basio ganddo. Dal- iai fod ganddo hawl i drdfyn ol i Gynrych- iolwyr y bobl waith wedi ei wneyd ganddynt yn rhy frysiog, neu fesur heb fod yn fynegiad i ewyllus y bob!. Wrth ddywedyd hyny, bwrial fod yr Arglwyddi yn gymhwysach nag aelodau Ty'r Cyffredin i ddeongli ewyllus y bobl, a chyfeiriodd at engraifft a brofai, fel y tybiai ef, fod hyny yn wir. Cofir ddarfod i Dy'r Cyffredin ychydig gydag ugain mlyn- edd yn ol basio mesur Mr. Gladstone i roddi ymreolaeth i'r Iwerddon, ac i'r mesur hwnw gael ei fwrw allan gan yr Arglwyddi. Pan apeliodd Mr. Gladstone at y wlad mewn etholiad Cyffredinol (yn 1886), enillodd y Toriaidfuddugoliaeth fawr. Nid ydynt byth yn anghofio hyn pan y gelwir arnynt i ddweyd i beth y mae Ty'r Arglwyddl dda. Hwnw oedd y tro cyntaf a'r tro diweddaf i beth feUy ddigwydd, ac mae'r digwyddiad wedi bod o wasanaeth mawr iddynt. Ond gwyr pawb mai nid am fod yr Arglwyddi yn argyhoeddedig fod y wlad yn erbyn rhoddi ymreolaeth i'r Iwerddon y taflasant y mesur hwnw allan, ond am eu bod hwy eu hunain yn casau y peth ac yn gweled y parai golled i dirfeddianwyr yr Iwerddon. Nos Lun a nos Fawrth traddodwyd llawer o areithiau gan aelodau o bob rhan o'r Ty, ond un yn unig sydd:yn galw am sylw. Araeth Mr. Kincaid Smith oedd hono. Etholwyd ef fel Rhyddfrydwr i gynrychioli Stratford-on- Avon, ond traddododd yr araeth fwyaf Tori- aidd a'r cwbl. Bu yn ddigon gonest a ffol i ddywedyd ei fod am adael i'r Arglwyddi yr awdurdod a'r gallu sydd ganddynt am ei fod yn ofni y bydd yn Nhy'r Cyffredin yn y dyfodol gryn lawer yn fwy o Gynrychiolwyr Llafur, ac nad oes ganddo ymddiried ynddynt y bydd iddynt ofalu am fuddianau yr Ymherod-raeth. Am hyny mae am gadw yr Arglwyddi fel y maent i rwvstro Cynrych- iolwyr Llafut rhag dinystrio'r Ymherodraeth. Mae'n ddrwg genym am hono os:nad oes ganddi rhywun i ofalu am dani ond yr Arglwyddi. Addefwn fod yn eu plith rai gwyr rhagorol sydd yn haeddu ac yn hawlio ac yn cael parch gan bawb; maent yn ben- defigion yn wir. Ond beth am y mwyafrif mawr o hony^t ? Nid oes ganddynl mo'r doethineb na'r gallu, na'r cymeriad ag y mae genym hawl i ddisgwyl am danynt mewn dynion yn honi eu bod yn bendefigion. Mae rhai o honynt wedi prynu eu teitlau mor wir- ioneddol ag y prynwyd dim mewn marchnad erioed, ac y mae eraill yn y lie y maent am eu bod yn hiliogaeth gordderchadon brenin- oedd. Ac eto y mae gan y Rhyddfrydwr proffesedig xKincaid Smith barch mwy iddynt ac ymddiried llawnach ynddynt nag sydd ganddo yn Nghynrychiolwyr llafur, gwyr sydd bron os nad yn hollol ddieithriaid yn deall anghenion y wlad, yn deall yn dda yn mha fodd i'w cyfarfod, ac yn barchus yn ngolwg y rhai sydd yn eu hadnabod oreu, am eu bod yn byw bywyd glan a diar- gyhoedd ac yn ymroi i wasanaethu eu cyd- ddynion. Nid oes genym i'w wneyd ond gobeithio y daw ar Mr. Kincaid Smith yr hyn y mae yn ei ofni yn ffurf chwanegiad mawr at Blaid Llafur yn Nhy'r Cyffredin. Bydd hyny yn enill dirfawr i'r deyrnas.

Addewid Bendant o'r Diwedd. Gan Mr. Lloyd George y mae'r addewid I wedi ei rhoddi wedi iddi gael ei gweled yn ysgrifenedig mewn llythyr a chael ei chymer- adwyo gan y Prif Weinidog. Ymddengys ddarfod i'r Parch. Elfed Lewis drefnu gyda Mr. Lloyd George i'w gyfarfod yn Swyddfa Bwrdd Masnach ychydig ddyddiau yn ol er mwyn cael ymddiddan ag ef yn nghylch dadgysylltiad Eglwys Loegr yn Nghymru. Wedi hyny ysgrifenodd Mr. Lloyd George lythyr ato, a gwnaeth hyny (wrth reswm) fel y gellid ei gyhoeddi. Ynddo dywed ei fod yn abl i ddywedyd yn hollol eglur os bydd i'r Senedd bresenol redeg ei chwrs naturiol bydd i'r Llywodraeth ddwyn i fewn i, a phasio drwy Dy'r Cyffredin fesur dadgysyll- tiad." Er fod yr os yn os mawr iawn, y mae yr addewid yn werth mwy na dim a gawsid o'r blaen. Dengys yn weddol eglur fod y Llywodraeth wedi ei hargy- hoeddi (trwy Mr. Lloyd George, debygwn) fod amynedd anghydtfurfwyr Cymru wedi ei brofi hyd yr eithaf, a bod gwrthryfelwyr yn erbyn y Llywodraeth ar dori allan yn eu plith. Da yw gweled pethau wedi cyraedd y pwynt yma. Mae modd y rhoddwyd yr addewid yn llefaru cyfrolau am y peth a elwir y Blaid Gymreig. Rhoddwyd hi nid i flaenor nac i un o aelodau y blaid ddych- ymygol hono, ond i Mr. Elfed Lewis. Onid yw hyn ynddo ei hunvyn ddigon i ddangos gyn lleied ydyw dylanwad yr aelodau Cym- reig ar Mr. Lloyd George ac ar y Weinydd- iaeth y mae yn aelod o honi ? Nid heb fwr- iad yr ysgrifenodd Mr. Lloyd George lythyr yr addewid at Mr. Elfed Lewis, gan anwyb- yddu Syr Alfred Thomas a'r fintai wanaidd y tybir ei fod yn ben ami. Rhaid eu bod yn ddirmygus yn ei olwg Buasai ganddo gwell meddwl o honynt a pharch mwy iddynt pe buasent wedi dangos fod ynddynt hwy yr yspryd a ddangosodd ei fod ynddo ef pan oedd yn aelod o'r Weinyddiaeth. Rhyfedd ydyw meddvil fod y gwr hynaws a diym- hongar, Elfed, wedi gwneyd mwy na allodd deg-ar-hugain o aelodau Seneddol ei wney d* Yr ydym yn tosturio wrthynt, oblegid rhaid fod eu gwendid yn boenus iddynt hwy eu hunain-yn fwy felly nag ydyw i eralli. Ac y mae dywedyd hyny yn dywedyd llawer.

Yr Anibynwyr a'r Llywodraeth. Yr wythnos hon cynhelir cyfarfodyd" blynyddol Undeb yr Anibynwyr Cymreig yj Nghastellnedd, a rhoddwyd sylw neillduo ganddynt dydd Mawrth i'r Llywodraeth a Dadgysylltiad a'r Comisiwn ]:Zglwysl. g* Cymeradwywyd penderfyniad Pwyllgor y Dystiolaeth i beidio rhoddi tystiolaeth gerbron y Comisiwn oni chaniateir iddo gyflwyuo yr holl dystiolaeth a farna yn angenrheidiol er mwyn dangos gwaith a nerth yi Anibynwy yn Nghymru diolchwyd yn gynes iawn Mr. S. T. Evans, A.S., a'r Athro Henry Jones a Dr. Fairbairn am eu cryfder a gwroldeb fel aelodau o'r Comisiwn ac aU gilio oddiarno hefyd, a chondemniwyd y du yn yr hwn y dygir ei weithrediadau yrnlaen. He?law hyny pasiwyd penderfyniad ryf 3 Ddadgysylltiad. Yno gwesgir am i fesur gael ei basio drwy Dy'r Cyffredin y flwyddy nesaf. Ni chyfrifwyd addewid Mr. LIY h George yn foddhaol. Aeth Mr. Josiaj Thomas, Lerpwl, cyn belled a gw,,yd gwrthdystiad yn erbyn ymgais Hy?y" Bwrdd Masnach i ymyryd a'r Undeb y° el waith. Trwy wneyd felly, rhoddodd awg? eg!ur iawn ei fod yn credu fod y Hythyr w ei ysgrifenu y dydd cyn i'r Undeb g^°h ac at Mr. Elfed Lewis, aelod o'r Unde? ar ?y dybiaeth y byddai iddo rwystro pc"? derfyniad cryf rhag cael ei gynyg "?" _s am ei basio. A bwrw fod meddwl M ny., yn Mr. Lloyd George, nid y?.? gweled y geUir beio arno. Yr oedd yn¿ yn beth hollol gyfreithlon a "?'? i?. ei wneyd, ac mae'n ddrwg genym fod r. Josiah Thomas wedi meddwl a dywed1 P wahanol. Ond nid yw yn ddrwg, ond y hytrach yn dda genym fod yr Anibynwyr eu Cyngor blynyddol wedi dangos e, bOd wedi Hwyr flino ar son am ddadgysyMt's" ac yn gwasgu ar y Uywodraeth i wneyd "'y"? beth beHach. Er mwyn cyraedd vr a,"Ca" yma penderfynasant wahodd y MethodtStt?d a'r Bedyddwyr a'r Wesleyaid i gyd1 r redu a| hwynt i ffurfio cyngrair, gwa.it yr hwn fydd prysuro! dydd y rhyddhef y Eglwys Sefydledig yn Nghymru 0 -caetr. iwed y mae ynddo. Ar y dybiaeth y der, bynir y gwahoddiad, dewisiodd yr Un 0- wyr cymwys o bob rhan o'r wlad i,w  rychioli ar y cyngrair hwnw. Go?bei.t?"? y ceir y pedwar enwad yn egniol, o un galon ac un enaid, yn y gwalt gwir angenrheidiol yma.

Cynrychiolaeth Bwrdeisdrefi Fflint a Bwrdeisdrefi M&ldwy d. h sl:>P" Gan fod Mr. Howell Idns wedi hys Rhyddfrydwyr Bwrdeisdrefi Fnintna iddo geisio ganddynt ei ethol eto 1 ? CY" rychioli yn Nhy'r Cyffredin. Mewn canJ0l iad i'r ddamwain a gafodd beth amser y y mae ei iechyd wedi gwanhau i fesur sYdd yn ei wneyd yn amgonol i waith !Seneddvvr: Er nad ydym yn cyfrif fod Mr. lclris ved, bod yn Hwyddianus fel aelod Seneddol,, ae'n ofidus genym mai o herwydd cyflwr a,fodd- haol ei iechyd y mae yn ymneillduo o X re0 cyhoeddus. Yr ydys eisoes yn ? ,hreu chwilio am olynydd iddo, ac eoWlr MW E. H. Gladstone, (wyr i'r diweddar ? Gladstone), Mr. Allan Bright, a  mers. Diau y chwanegir enwau erai^ y rhai hyn cyn y daw yr adeg i wneyd dew's- iad terfynol. YnMa!dwynmaer ?" jj wedi dewis Syr Pryce Jones fel Y, -ncreisy da am y sedd a ddygwyd oddiarno gan j, D. Rees yn yrjetholiad diweddaf. Gwaith hawdd fydd iddo ei heoiH yn 01, oS ^eeS fydd ei wrthwynebydd, oblegid y m:dY gyrt hwnw wedi myn'd yn gyff gw"?Vd Typr Cyffredin ac y mae gan Ry?f? Bwrdeisdrefi Maldwyn achos 1 ,vri 'do 0 blegid. Y peth goreu y 2allantei Wlleyd? ydyw cyfarfod ar unwaith, a rno • ^0 ydyw cyfarfod ej rybndd i ymadael, a dewis ei ragorach YnI ei Ie. Oni wnant hyny coUant Y se jj gy" sicred a'i bod yn eu meddiant yn avV ^c ni fydd ynlddrwg iawn ?nym-—g -ell Tori fel Syr Pryce Jones na Rhyddfrydw fll N4r. J. D. Rees. AA.

DOLWYDDELEN. ARHOLIAD. Cynhaliwyd A,holiad Bwru'" Addysg Ysgrythyrol Dosbarth Esgo ^a0. gor, ac eisteddodd chwech o'rplwyf hwn Yn Yr arholiad ysgrifenedig. Aelodau 0 Ddosbas- Darllen y Gauaf oeddynt a hynhelir Y Dos- Darllen y Gauaf oeddynt, a chyn e ^.wst barth gan y Ficer. Yr wythnos gynaf yn A.wSr y ceir yr adroddiad, a mawr hydenr welea y oil yn mhlith y rhai gwobrwyedig.