Y Rhedegydd

NODIADAU WYTHNOSOL I Ymyr!ad y Brenin. Os oedd rhywun o'r blaen yn anmharod I gredu fod y Brenin yn ymyryd (mewn modd hotlot briodo! a chyfansoddiadol, wrth res- wm) gyda'r amcan o rwystro Ty'r Cyffredin a Thy'r Argtwyddi rhag dyfod i wrthdaraw- iad a'u gi!ydd, rhaid iddo bellach gredu hyny. Dydd Mercher aeth Mr. Balfour ac Argtwydd Lansdowne ynghyd i Balas Buck- ingham a buont yno gyda'i Fawrhydi am dn chwarter awr. Nid cynt yr ymadawsant hwy nag yr aeth y Prifweinidog yno; am chwarter awr yr arhosodd ef. Prin y mae yn rhaid dywedyd nad oes neb end y rhai a enwyd (a'u cyfeillion mynwesol, hwyrach) yn gwybod beth gymerodd te,ond ni ddichon neb amheu beth oedd y mater oedd dan sy!w. Glynwn wrth y gred yr ai9 Mesur y Gy!debtrwyDy'rArgtwyddi yn ddlanaf. Mae'n am!wg oddiwrth eiriau Mr. Lloyd George yn Newcastle—Y TRETHI i GYD KEU DDiM—nad yw y L!ywodraeth yn barod oddef iddynt newid un iod nac un tipyn yn mesur. Ac y mae yn rhaid ei bod yn gwy- bod fod y w!ad wrth ei chefn.

Araeth Fawr Canget!yc!d y I Trysortys. Aeth Canghellydd y Trysoriys i Newcastle dydd Sadwrn, a thraddododd yno araeth nodedig. Pa ganmoliaeth uwch el!ir ei roddi iddl na dywedyd na thraddodoid mo'i gwe!! erioed ? Cytunwn a gohebydd Uundeintg y Ltverpool Daily Post yr hwn a ddywed na chafwyd amddlffyniad mor eneithiot i'r Gy- Hideb ag a gafwyd yn yr araeth hon. Y mae hyny yn beth mawr i'w ddywedyd, o- blegid mae amryw o aelodau'rlWeinyddiaeth wedi traddodi amryw aretthian ym mhlatd y Gyllideb nad yw Arweinwyr yr Wrthblaid wedi ceisio eu hateb, oblegid yr oeddynt yn anatebadwy. Ond y mae araeth ddiweddaf Mr. L!byd George yn anatebadwy ac yn rhywbeth hebtaw hyny. Yn y rhan o honi <edd t'i dyben i gyfiawnhau y tfetM yddion y gelwir ar dirfeddianwyr i'w ta!u o hyn allan, gosododd mewn trefn ffeithiau sier ac anwadadwy a ddengys gymaint ydyw rhaib rhai-y rhan fwyaf ohonynt, dybygwn, —fel y maent yn rhwystro cychwyniad ac yn !!este!r!o dadbtygiad diwydianau a gweithfaoedd mewn arda!oedd sydd yn eu medd!ant; ac fel y maent hyd yn hyn wedi Uwyddo i osgoi talu end y nesaf peth Ifddim (yn 01 yr herwydd) tuag at ddwyn treu!Iau y wladwriaeth. Dyma un o'r ffeithiau a hys- bysodd:—Yn 1851 yr oedd pob!ogaeth Cwm Rhondda yn n!. Heddyw rhifa 152,000. Swm y trethi a detir gan berchenogion y gtofeydd yno ydyw £54,000;. end talant !'r tirfeddianwyr yn Hurf breindollau C200,000 ac yn Surf sail-ardrethi JE30,000—cyfanswm o R230,000. Ar y swm anferthol hwn nid yw y tirfeddianwyr yn talu dimai o drcth hyd yn hyn. Dyma ffaith ara! Ymae yn Neheudir Cymru gwmni sydd wedií gwano swm mawr iawn i agor gwaith glo. Y !!yn' edd nid oedd enitHon y cwmni yn ddim end JE5000, a thalasant £3,500 yn ffurf trethi; a chymerodd y tirfeddianydd 10,600p. fel breindoi!—mwy na dwbt y trethi a'r eniHion. Nid yw y ddwy ffaith yma end engreifftiau o ffeithiau !awer a draethodd Mr. Lloyd George, ac o tawer mwy o Neithiau ag y ga!- wyd eisy!w atynt pan oedd yn Uywydd Bwrdd Masnach. Yna aeth rhagddo i ar- graphu ar feddy!iau y gwrandawyr y gwir symt mai yn erbyn tatu treth ysgafn ar y cyfoeth sydd yn dytifo i'w noge!iau—a hwy- thau heb iafurio na nyddu—y mae yr arg- Iwyddl yn gwrth-dystto, gan ei ddylomi ef yn bersonot a'! atw yn !!eidr ac yn bob peth gwaethna'ug!!ydd,acyngatw y Llywod- raeth yn nntai b yspeUwyr. Dylvedant," medda!. "yrydych yn Ueidr; gwaeth na hyny yr ydych yn gyfreithiwr; gwaeth na hyny drachefn, yr ydych yn Gymro. Yr o!af ydyw yr enw drwg gwaethaf a roddant arnaf bob amser. Wel, foneddiglon, nid wyfyn ymddiheuro am fy mod yn Gymro. Yr wyf yn fa!ch o'r wlad fechan yn nghanol y brymau. Ond hyn a ddywedaf Pan ed- liwiant t m! fy nghened!, fy ateb iddynt ydyw Chwi Undebwyr, Phariseald a rhagrithwyr, chwi yw y bob! sydd yn terfynu pob araeth o'r eiddoch trwy ddweyd ein bod ni holt ddeiliaid Prydain Fawr, o og!edd i dde, 011 o'r un gwaed a'r un hiliogaeth ier hyny, os betddia un nad yw yn perthyn t'r genedl neillduol ag yr ydych chwi wedi ei hanrhyd- eddu trwy ddew!s eich rhien! ohoni, gymaint ag edrych ar saneuche!, ni fynant mo hono. Rhaid, fodd bynag, chwi roddi i fyny a Chymro y tro hwn." Derbynioddy mHoedd oeddynt yn ei wrando-er mai Saeson oedd- ynt-y geinau deino! hyn gyda chymerad- wyaeth a brwdfrydedd anesgrinadwy. Tua diwedd et araeth daeth at y cwestiwn, Beth a wna'r arg!wyddi? Atebodd y cwestiwn trwy ddweyd fod yr hyn a wnant yn !!awer pwysicach !ddynt hwy eu hunain nag t neb araU, ac adgonodd hwy o'r ffaith fod yn eu gat!u hwy i achosi chwiidroad, ond mai y bob! a benderfyna pa fath chwitdroad fydd. Rhaid darHen yr araeth o'i dechreu i'w diw- edd I weled ei rhagoriaeth mewn hyawd!edd a medr a grymusder, ac yr ydym yn mawr obeithio y trefnir i'w hargraphu yn ffurf pamphled ac y'i gwasgerir yn rhad ac am ddim trwy bob rhan o'r Deyrnas Gyfuno!, fe! y gwnatd ag araeth Limehoxse. Araeth ydyw a. chwinega wybodaeth ac a oieua ddeall ac a bair i gatonau gwerin Prydain !osgi—araeth gwr yn cydymdeimlo a'r werin bob!, yn eu caru, ac yn ab!,tu hwnt i'w gyd- oeswyr 011, i'w hamddiffyn yn erbyn eu gor- thrymwyr.

Mwy na Digon. 1, I Dydd lau diweddaf yr oedd Rheotwyr Vs- go!ionE!feno! Dosbarth Ffestiniofr yn Ipen odi Athraw Cynorthwyo! yn Vsgol Tanygris- iau. Yr oedd y cyflog a gynygid yn £80, a chydnebydd pawb ei fed yn gyflog isel jawn pan gonr fed yn rhaid pwy bynag a benod!d i'r swydd fed wed! treuiio o'r hyn Heiafdidwy flynedd niewn Co!eg HyfForddiadol a bod yn Athraw Trwyddedig. Er hyn, yrbedd cynifer ag ugain yn ymge!s!o am y swydd. ae o'r uga!n yr oedd o'r hyn !!elaf bcdwar yn wyr graddedtg, ac yr oedd mwy nag un wedi graddio gydag anrhydedd. Wedi gwneyd y dewisiad, sytwodd y Cadeirydd af y ffaith gan ddywedyd ei bod yn haeddtt ystyriaeth ddifrifol rhieni sydd ar feddw! dwyn eu mheibien a'u mherched i fyny yn Athrawon. Nid heb achos y gwnaeth hyn, ob!egid y mae yn hollol amtwg fod y cyflen- wad o athrawon yn Mawer iawn mwy na'f ga!wad am danynt. Gatwn i gof fod Bwrdd Hywodraethwyr yr 'Ysgo! Sirot wedi hysbys- ebu ychydig fisoedd yn 01 am athraw neu athrawes yn yr ysgol hono am gyflog o JS120. Ymgeisiodd yn agos i driugain am y Me hwnw, ac yr oeddynt i gyd o'r bron wedt enill graddau—rhai o honynt wedi en!H graddau uchei iawn. Cadamha hyn air a ddywedwyd wrthym gan athraw: fod yn Nghymru a LIoegr rai miloedd o athrawon< cymwys yn mhob ystyr, allan o te. Cwyna athrawon fody cyflogau a delir i'r rhan fwyat o honynt yn rhy ise!. Cof genym gtywed un yn dywedyd yn gyhoeddus eu bod yn gywil- yddus ac yn warthus o isel. Ond ni e!!i'' disgwyl i BwyHgor Addysg dalu cynog uwch nag sydd reidiot er mwyn sicrhau athrawoo cymwys. Tra y bydd yn y wlad ntoedd mwy o athrawon nag sydd o leoedd, mae'n ddigon sicr na chodir mo'u cynogau. Cyn y gwneir hyny, rhaid i'r gatwad fod o'r hyn !!etaf yn gymaint a'r cyflenwad. Cyfrifwn ein bod yn gwneyd gwasanaeth i'r rhieni sydd yn bwriadu dwyn eu plant i fyny i'r atwed- tgaeth y.T!a, trwy ahv eu sylw mwyaf difrtfol atyHaithyrydymwedida!arni.

Anrhegulr Torlaid. a I ou Ur. Cooper, yr ae!od seneddo! arcs Bermondsey (Liundain), farw yn dra an!s- gwyliadwy. Felly, ar fyr rybudd, getwir ar yr ethoiwyr i ddewis otynydd iddo. Yn y etho!iad cyffredinol cafodd 4775 o b!eld!eis- j iau, a'i wrthwynebydd Toriaidd 3016, ac y r oeddx. mwyaJrif Rhyddfrydo! feHy yn 1759. Cawstd cyHe weled bethydyw barn rhan-; barth or brif-ddlnas am y Uywodraeth a'' gwatth.onibae fod Sosta!wyr yr etho!aeth wedi penderfynu dwyn altan ymgeisydd ac* y sedd. Gwna hyn frwydr deg rhwog pteidwyr a gwrthwynebwyr y Weinyddiaeth. a'r gyttideb yn anmhosibl, ac y mae achos' ofni y rhoddir y sedd yn anrheg i'r Toriaid- Yr ydym yn Hed sicr nad oes gan y b!a!o Sosiataidd dsgod gobaith yr etholir et hymgeisyddJGwyddantmaiyrhyn sydd debygol ydyW y rhenir p!eid!eisiau y rha! sy'n cymerido'r gythdeb, i fesur a baf un yn cynrychto!! Heiafrif ei etho!wyr gae! C! anfon i Dy'r Cyffredin fe! yr ae!od dros Ber- mondsey. Nid ydym yn arfer dywedyd d!'w yn anfoesgar am ein gwrthwynebwyr pena fi, ond v mae ymddygiad afresymol ac ynfy" rha! Sosiatwyr yn ddigon i demtio Sosia!wyr deaitus a phwyUog i ymwrthod a'r enw, ac I arfer iaith, yn rhagori mewncryfderynfwy nag mewn moesgarwch, i gondemnio ctt flolineb-ffolitleb na ddaw mantais o hono neb ond i'r blaid Doriaidd. Y mae Sosial' wyr Bermondsey yngwneyd yrhynaa!!ant < i gyna! breichiau yr Wrthb!aid yn Nhy' Cyffredin, ac i gryfhau dwy!aw yr Af g!wyddi. Fe!hynymaeSos!a!aethyncae' eichlwyfoynnhyeicharediglon.

AdfywXad Masnach. Gorfod!rniigredu fed se! rhai Tor'a'" dros DdtSyndoHaeth y fath ag i wneyd ttta-r' weidd-dra masnachot a phrinder gwaith, a'r tlodi a'r angen sydd yn d!!yn, yn bethau dy munol yn eu go!wg. Hyd yn nod rneWo cyfarjodydd a gynhelir i wrthdystio yn erbyl1 y Gy!!idebtymroddant i bron—neu o'r b? !!e!af i haeru-fod y nai!! ddiwydiant W?** marw a bod y HaH yn Hesgau. A bwrW eo bodynwir yn credu yrhyn a ddywedarito buasem yn disgwy! hyny her! gond yo hyfrach na Hawenydd Iddynt. Ond Hawen* ychu y maent. HoHant ddarogah drwg, y maent yn cae! mwynhad o'r fath a gat'S?? wrth ra?fynegi dyfodiad prind?r a chV? mawr. Rhyfedd ydyw ?we!ed gwr o a!? nei!!duo! iawn fe! Mr F. E. Smith, un 0 ae!' odau mwyaf talentog Ty'r Cyffredin, Y!" mhlith y rhai a wnant hyny. Ond ni thy,cl3 e! hyawdiedd ef a'i gyfeillion yn erbyn ffeith- iau s!cr,affeithiau sicr ydyw fod cyny"" sylweddot yr a!!forion y deyrnas y chwe' diweddaf, o'u cyferbynu ag attforion a aa" forion y chwe' mis cyferbyniol y ilynedd, ac nad oes gymaint o brinder gwaith ag 0 D yr amser yma y flwyddyn ddiweddaf. dd yw gweied srwyddion fod y cwmw! sydo wedi arcs gyhyd uwchben ein hardat aC ardaloedd chwarelyddot eraill yn ciliø,ra ({allu credu, ar sail rhesymo!, fod y gwaethaf dd' odd bellach. Mae'n ddigon gybY, d i bawb beUach fed mwy @ !echi wedl e d Hwytho a'u hanfon ymaith yr ychydig fis ed diweddaf nag er's rhai btynyddoedd. mae genym fel!y achos I edrych ymlae hyderus. Ond y mae yn rhaid cofiornal VO raddo!yt6im!ireNeithtauyradfywiad. raddot y cyfyngwyd ac yn raddot yr eheog arhom.

DeddfTyddynod. Yr ydym wed! ga!w svlw drachetn a chefn at ddiffygion Pwyttpor Tyddynoc1 Meirion, ac wed) ei feio am)ddofodH' ddise! a divmadferth. Gallwn, fodd by?, sicrhau y Pwy)!gor fod yn Hawer iawn il?ial genym gaeJ achos i ganmo! nag achos t ?*?.' acyrydym yn brysio i ddadgan ein l!aWn J ydd o wded fod ymchwiiiadwedtetgy??! yn Nghorwen ynglyn a chals y ?Y  Fwrdd Amaethyddiaeth i orfod: yr A"?''?.,J- eddus C. H. Wynn, o Rug, i drosgwy? o j