Y Rhedegydd

AT Eiri GOHEBWYR. I Ysgol Haf Harlech Nodiadau ac Argraffiad- au.Rhy hwyr yr wythnos hon, yn llawn yn ein nesaf. I "Peter Price ar y Diwygiaa."—Llith"O.Wen" ar yr uchod allan yr wythnos hon o ddiffyg lie.

I NODIADAU WYTHNOSOL I DAOGUDDIO CYFRIMCH. Ychydig wythnosau yn ol gwybuwyd fod peth anffodus i'r eithaf wedi cymeryd lie ynglyn ag arholiadau Prif Ysgol Cymru. Cafwyd allan fod rhai o'r myfyrwyr oedd ar gael eu harholi mewn gwybodaeth o'r Ffrancaeg wedi cael eu hysbysu gan rywun ymlaen Haw pa gwestiynau a roddid iddynt. Prin y mae yn rhaid dywedyd fod hyny yn rhoddi mantais anheg i'r rhai a gawsant y wybodaetb, ao wedi gwneyd yr arhol- iad yn y pwnc neillduol hwnw yn hollol ddiwerth. Gwelodd awdurdodasu y Brif Ysgol hyn, ac heb oedi dim cyhoeddasant eu bod wedi dirymw yr arholiad ac yn trefnu i gynal arholiad yn ei le, ac y mae hyny wedi ei wneyd erbyn byn. Dyma'r cwbl sydd yn wybyddus i'r cyhoedd, ac yr ydym yn dal fod gan y cyhoedd hawl i wybod mwy. Mae'r Brif Ysgol yn sefydliad cyhoeddus; mwy na hyny, mae yn sefydliad cenedlaethol, ac nis gall peth fel hYTnlai na pheri i anair gael ei roddi I iddi fcrwy'r holl deyrnas a gwneyd gwerth ei graddau yn llai nag oedd. Pe digwyddas?i peth fel hyn ynglyn a Phrif Ysgol Ehydychain neu Gaergrawnt, buasai yn anffawd fawr, ond ni wnaetbai gymaint niwed i hen brif ysgol ag a wna i brif ysgol ieuanc fel Prif Ysgol Cymru. Cyn fod ei graddau wedi dyfod i gael eu cyfrif agos yn gyfwerth a graddau y naill na'r llall o'r hen brif ysgolion nac yn gyfwerth a graddau Prif Ysgol Llun- dain, mae hyn wedi gwneyd eu gwer-th yn llai nag erioed. Mae hon yn ffaith bwysig a difrifol ag y mae yn rhaid i'r llywodraethwyr ei gwynebu, a dywedwn yn groyw ac yn glir mai eu dyledswydd ydyw gweinyddu cosb drom ar y person neu y personau euog, a hysbysu y cyhoedd pwy ydynt a' pha gosb maent wedi ei derbyn. Nid oes genym ewyllys i ddial ar unrhyw ddyn, ond gosodir angenrhaid arnom i gyfrif enw da a buddianau Prif Ysgol Cymru yn llawer iawn pwysicach na buddianau unrhyw berson unigoL Dylai yr awdurdodau gymeryd yr olwg yma ar y mater a rhoddi i'r cyhoedd hyspysrwydd a ddengys hyny. Mae lie i ofni nad eleni y gwnaethpwyd yr anhegwch a'r anghyfiawnder yma am y tro cyntaf oblegid mae haeriadau yn cael eu gwneyd er's dwy flynecld neu dair yn mhlith y myfyrwyr fo'd "rhywbeth o'i le." Mewn gobaith y bydd i'r rhai ag y mae yn 1iperthyn iddynt gymeryd camrau a ddangosant eu bod yn sylweddoli pwysigrwydd y peth ac am ei wneyd yn anmhosibl i'r fath beth ddigwydd eto, gadawn y mater yn y fan hon heddyw.

GABLU GANGHELL0R Y TRYSORLYS. Mae yn Nhy'r Cyffredin o'r hyn lleiaf un aelod ag y mae gan ei gyd-aelodau |/roriaid achos i gywilyddto o'i blegid. Y Milwriad Hall Walker ydyw hwnw. Ychydig wythnosau yn ol, dywedodd mewn cyfarfoi cyhoeddus fodCanghellor y Trysorlys wedi dywedyd y bydd iddo, os caiff fyw, ei wneyd yn janmhosibl i incwm blynyddol unrhyw ddyn ym Mhrydain Fawr fod yn fwy na p £ 10,(K)0. Ysgrifenodd rhyw Rhyddfrydwr at Walker i ofyn pa sail oedd i'r haeriad yma o'i eiddo, a'r atebiad a gafodd oedd fod gan Walker yn ei feddiant gyfieithiadau o areithiau a draddodasid yn y Gymraeg gan Mr. Lloyd George. Pan wasgwyd ym mhellach arno i brofi gwirionedd ei haeriad, dywedodd fod Icyfaill iddo wedi ei hysbysu fod Mr. Lloyd George wedi dywedyd peth felly mewn ymddiddan personol fu rhyngddo a rhyw gyfaill. Ymddangosodd yr ohebiaeth rhwng y Milwriad Hall' Walker a'i gyhuddwr yn ngholofnau y "Lîvcrpool Daily Post and Mercury," a chwanegwyd yr chebiaeth erthygl olygyddol ag yr oedd yn anmhosibl i ddyn mor groendew a Walker ei ddarllen heb wingo. Felly y daeth y peth i wybodaeth y Canghellor yr hwn a ysgrifenodd at ei gablwr gan alw arno i brofi ei gyhuddiad isel-wael. Cafodd atebiad mor wahanol i'r hyn yr oedd ganddo hawl i'w ddisgwyl fel yr ysgrif- enodd yn ol at Walker lythyr yn yr hwn y ceir geiriau ystyr y rhai ydyw, nad yw £ < yr haeriad a'r araeth Gymreig a'c cyfaill" yn ddim ond creadigaeth dychymygei athrodwr. Cyfieithir hyn i Gymraeg s yml, a gwelir mai yr hyn a olyga ydyw, nad yw yr holl stori yn ddim ond celwydd noeth wedi ei lunio gan y Milwriad W. Hall Walker, A.S Darllawydd ydyw y gwr, ac y mae ei gasineb at Ganghellor y Trysoyrlys. yn gryfach na'i gariad at y gwir. Mae'n cldiamea genym ei fod yn edifarhau. erbyn hyn o herwydd iddo wneyd yr hyn a wnaeth, ond nid yw yn ddigon 01 foneddwr nac o ddyn i gydnabod ei fai, ac i fynegi ei ofid. Pe gwnaethai hyny, ni chawsai ddioddef y flangell ofnadwy sydd yn llythyr diweddaf y Canghellor. Pa bryd y dysga'r Toriaid mai eu doethineb a'u diogelwch ydyw gadael llonydd i 11 Fab y Mynydd,"

BANK CYNIIO Y ILYtHYRDY. Barnwn fod y ffigyrau a ddilynant yn werth eu cyhoeddi a galw sylw atyni. Ceir hwynt mewn adroddiad sydd how- ydd ei gyhoeddi gan y Postfeistr Cyft- redinol. Y flwyddyn ddiweddaf talwyd i'r Bank Cynilo y swm anferthol o .646,360,52,5, a chodwyd allan ^45,220, 656. Felly, mewn deuddeng mis chwan- egwyd ^1,139,869 at y swm sydd ynddo. Yr oedd y Hog ar yr arian sydd ynddo yn gymaint a ^3,867,962 Gellir bwrw fod cymaint ag sydd yn Mane Cynilo y Llythyrdy yn eiddo pobl mewn amgylchiadau cyffredin, a da ydyw gweled cynifer yn rhagddarbod fel hyn ac yn gofalu am roddi eu cynilion mewn lie diogel, gan gyfrif "lie diogel" yn bwysicach na "Hog da." Nid yn hawdd y ceir y ddau gyda'u gilydd.

CYTUNDEB DOOETH. Yn anisgwyliadwy iawn i bawb, cy- hoeddwyd ddydd Sadwrn diweddaf fod meistri a gweithwyr melinau cotwm Caerhirfryn wedi dyfod i gytundeb a bery'o hir. Rai misoedd yn ol, rbodd- odd y meistri rybudd o'u bwriad i ostwng pum' punt yn y cant yn y cyf- logau, ac ofnwyd y parai hyny gweryl, diwedd yr hwn fyddai sefyll allan." Pan fu farw y Brenin Iorwerth, hysbys- odd y meistri fod parch i'w goffadwr- iaoth yn eu cymell i beidio symud yn y mater am ychydig fisoedd. Ddydd Gwener diweddaf cyfarfu cynrychiolwyr y meistri a'r gweithwyr a chytunasant fod y cyiiogau i sefyll fel y maent am y pum' mlynedd nesaf, heb eu gostwng ar y naill law na'u codi ar y Haw arall. Bydd hyn yn fanteisiol iawn i'r fasnadh mewn cotwm ac i bawb sydd ynglyn a hi, oblegid ceidw bethau yn sefydlog am y tymor a nodwyd.

CWERYL RHWNG CYFEILLION. Oherwydd i Mr Winston Churchill siarad yn erbyn Mesur pleidlais i Ferch- ed, barnodd Arglwydd Lytton yn briodol wneyd ymosodiad ffyrnig arno, a'i gy- huddo o ymddygiad tra anbeilwng. Haerodd fod Mr Churchill wedi cymer- adwyo'r mesur amryw fisoedd yn ol ac yn cael ei gyfrif yn un o'i bleidwyr sic- raf, a'i fod pan gynygiwyd ail-ddarllen y mesur wedi troi fel cwpan mewn dwr, a'i felldithio yn lie ei fendithio." Pan ddarllenoddd yr Ysgrifenydd Cartrefol yr araeth, ysgrifenodd at Arglwydd Lytton lythyr yn yr hwn y gwnaeth ya egl^r nad oedd erioed wedi cymeradwy- o'r mesur, a bod Arglwydd Lytton yn gwybod hyny, neu, onid oedd—y d^asai fod yn gwybod. Anfonodd Arglwydd Lytton ryw fath o atebiad gwan a. ,hyffredinol ia-wn iddo, ond y gwir syml ydyw nad oedd gaiaddo ddim i'w ddywedyd yn erbyn adroddiad Mawn a. manwl Mr Churchill o'r drafodaeth a gymerasai Ie. Dydd Sadwrn, mewn cyfarfod a anerchwyd ganddo yn Llun- dain, cyfeiriodd Arglwydd Lytton at yr achos. Dywedodd ei fod yn gwneyd hyny gyda gofid, gan fod Mr Churchill ac yntau yn gyfeirlion personol er's llawer o fiynyddoedd, ac mai dan nawdd y boneddwr hwnw dechreuodd ef ei fywyd cyhoeddus. Eb efe, Erbyn hyn, mae'r mater drosodd, ond nid heb aberth mawr nas gallaf ddywedyd dim mwy am dano." Yr unig gasgliad rhes- ymol i'w dynu oddiwrth yr ymadrodd ydyw fod y cyfeillgarwch rhwng y ddau i'w gyfrif yn mhlith y pethau fu, ac y bydd rhywbeth tebyg i elyniaeth ber- sonol rhyngddynt o hyn allan. Drwg genym am hyny. Ni ddylii gwahan- iaeth barn rhwng person au effeithio dim ar eUiteimladau at eu gilydd. Credwn, fodd bynag, fod gan Mr Winston Chur- chill achos i gwyno yn erbyn Arglwydd Lytton oblegid iddo heb resymau digon- ol frysio i'w gyhuddo o anghysondeb cywiiyddus a thwyllodrus. Dylasai Arglwydd Lytton wneyd yn sicr o'i ffeithiau" yn mlaenaf peth. Mae hyny yn beth ag y mae llawer heblaw ef yn. rhy barod i'w esgeuluso.

iARCHMAD LLAFUR. I Mae Marchnad Llafur yn fwy bywiog nag y bu er's eryn amser. Dengys ad- roddia,d diweddaf Bwrdd Masnach hyn yn eglur iawn. Yr oedd yn well yn miff