Y Rhedegydd

LLYS MAN-DDYLEDION LLANRWST. Dydd Gwener, o flaen ei Anrhydedd y Barnwr Samuel Moss. Archeb WeinyddiadoL Mr. W. Twigge Ellis a wnaeth gais ar ran Arthur Maw by, Eilliwr, Llanrwst, am archeb i dalu ei ddviseicn yn gwneyd cyfanswm o (45 yn 01 15/- y bunt mewn taliadau misol o 10/ Bu y Dyledwr mewn masnach am ddeuddeng mis yn Flcuga Street, Llanrwst, ac yr oedd ganddo bump o biant,—Caniatawyd yr Archeb. Arisn lawn i Rieni. Mr. W, Twigge Ems. a wnsatb gais ar ran Mr. William Williams. Swch Mawr, Llanddoged, yn nglyn a'r £ 100 iawn daiwyd gan y Postfeistr Cyffredinol yn achos marwol- aeth ddamvveiniol ei fab wrth gJudo llythyrau. Yr oedd yr arian yn y Llys. Yn Llys Mehefin bu i'w Anrhydedd ranu y can' punt rhwng W. WiHiams a'i wraig, a cbafodd W. Williams, yr arian alias ar y pryd, ond csdwyd | rhan Mrs. Williams yn y Llys i'w talu allan yn 01 punt y mis, Ar Mehefin 18, ychydig ddyddiau wedi y Llys, bu farw Mrs. Williams yn Neheudir Cymrn, ac yr oedd y costav yn nglyn a chasl ei chorph eddiyno a'r claddu dros £ 30.» Y cais yn awr ydoedd aiii ;r Atian gael eu talu i William Williams el gwr yn hytrach na 7111 cadw yn y Llys.—Cadsyhiwyd a'r cais. Cyflog y Gwas. Mr Hugh Jones, gwas Pencraig, Bettwsycced yn Mehefin a Medi 1909, a bawiiodd £ 2 5s Dc gan Mr John Davies. Arwerthwr, fei cyflog am ofalu am yr anifeiliaid oedd ar y fferm o Awst 27 hyd Medi 17. HCHlai yr Hawlydd ei fod wedi ei gvficgi gan y Diffynydd ar Awst 27 i aros ync hyd y Sale Medi 17. Yr amddiffyn- f iad oedd msi Mrs Roberts oedd yn gyfrifol am gyflog y gwas, Gohiriwyd yr aches o'r Llys diwedndf er mwya cael Mis Roberts yn bres- enol. Cadarnliaodd hithau dystiolaeth yr hawlydd, a rhoddodd y Barnwr ddedfryd i'r hawlydd am £2 5s a'r costau. Gofynodd Mr S. O. Davies' dros y diffynydd am i'w Anrhyd- edd ganiatsu ail brawf er mwyn galw tystion nad oedd yn Feocrasg y diwrnod hwnw, ond gwrthodwyd byny. Mr Twigge Ellis aym- ddaEgosai dros yr hawlydd. Cloc Benthyg. Hawliai Ann Davies, Union Inn, Trefriw, ddychweliad cloc, cafii pot copr, a photel oddjar Elizabeth Hill, Henar, Llanrwst. Ymddengys i'r bawiyddes roddi benthyg y tsclau i'r di- weddar Dr. T. E. Jones, Henar, yr hwn oedd yn hoff iawn o hen ddodrefn, etc ar yr amod eu bod yn cael eu dychwelyd iddi ar ol ei far- wolaeth. Addawodd Dr Jones ar y pryd wnsyd papur i'r perwyl hwnw, mewn ptrthynas i'r cicc, end am rhyw reswm neu gilydd ni wnaed byny I a'r rheswm na phwysodd Miss Davies am y "papur" ydoedd eu bowyn perthyn i'w gilydd, sc, hefyd ei fod yn garedig iawn wrthi. Yn ei sails fei ysgytores y dygid yr aches yn erbyn Miss Hill.—Gorchymynodd y Barnwr ar i'r eiddo gael eu dychwelyd mewn pedwar diwrnod a'r ddeg, a rhoddodd y costau yn erbyn yr ysgotosion, Achos Chwarei Gwt-y-Bugail. Evan Nathaniel Edwards, Khiwbach Terrace gan Owen Williams. Plasglas- gwm, Penmachno Evan Hughes, Ty'ny berth Eettwsycoed Robert C. Williams, Sac, Pen- machno; Owen Davies, Bryrglas, Penmachno; a David E. Hughes, Marian Prysau, Caerwys, sef arian dalcdd am gyfran (share) ya Chwarei Cwt-y-bugail, Penmachno, am iddi gael ei gwerthu iddo trwy dwyll. Ymddangosodd Mr T. Artemus Jones (yn cael fei gyfarwyddo gan Mr E. Davies- Jones) dros yr Hawlydd a Mr Trefor Lloyd (yq cael ei gyfarwyddo gan Mr Aneurin O. Evans) dros y Diffynyddion. Yr oedd yr Hawlydd wedi rhoddi manylicn y drafodaeth mewn llys blaenorol, ac ni ofyn- wyd ond un neu ddau 0, beth au ffurfiol iddo yn mhellach a'i fod wedi prynu y gyfran ar bwys adroddiad nafrioi y Cyfarwyddwyr wrtno am y chwarel a'i hatngyJchiadau. Mr William Jones, Penygroes, Rhiw, Bl. Ffestiniog, a. ddywe lodd ei fod yn Glerc Llys Manddyledion Blaenau Ffestiniog, ac iddo gael ei benodi yn Ddirwynydd i fyny i'r Cwmni a'r Chwarei. Yr cedd yn cyfiwyno llyfrau a phapyrau y Cwmni i'r Llys. Yn ilyfr cofnod- ion y chwarel ceid hanes cyfarfodydd y Cyfar- wyddwyr a chvfarfodydd y Cyfranddalwyr. Mawrth 21, 1904, pasiwyd i fenthyca o dri i bedwar cant o bunau yn ol pump neu chwech y cant o log i gario y chwarei yn mteen. Rhagfyr 16, 1905 pasiwyd i awdurdodi y Cyfar- wyddwvr i wsrio £ 600 i eangu a dadblygu y Chwarel. Tachwedd 23, 1907 pasiwyd il werthu ugain cyfran haner can' punt yr un er mwyn cael mil o bunau i roddi y chwarei i Broker i'w gwerthu. Chwefror 11, 1908, pen- :d E. Hughes (un o'r derfynwyd anfon at David E, Hughes (un o'r IJiffynyddion) i ofyn iddo barhau i arwyddo y. Cheques hyd y cyfarfod blynyddol. Mehefin 12, 1909 y 'penodwyd ef yn Ddirwynydd i'r Cwmni. £ 438 oedd gwerth uwchaf y Ilechi ar y chwarei, a byddai ef yn foddlawn i'w gwerthu i rywun am £ 200, Mai 30, 1907, pasiwyd pendeifyniad i werthu y chwarei am chwe' mil o bunau, ac ar Mawrth 20, 1908, pasiwyd penderfyniad i'w gwerthu am bum' mil o bunau. Yr oedd yn meddwl am ddwy fil o bunau oedd y pris roddodd Cadwaladr O. Roberts, Pentrefoelas am dani. Cafodd ef Cheque am £ 1,079 10s 8c, yr hwn roddwyd i'r Ariandy oedd yn brif ofynydd yn erbyn y chwarel, ond yr oedd l61 13s 2c wedi eu tynu o'r swm hwnw at y costau cyfreithiol. Mr. Evan Humphreys-Jones, Cashier Firm Mri. Lloyd George & George a ddywedodd iddo archwilio Ilyfrau, &c y Cwmni am y blwyddi 1904-1908 i bwrpas y Cyngaws pres- enol. Y Barnwr: Oni ellwch o bobtu weled eich gilydd yn hytrach na gwario arian da arol arian drwg ?"—Ymgyngorodd y plesdisu, ond gwrthododd y Diffynwyr ddod i drafodaeth am cytundeb, ac aeth yr achos yn mlaen. Mr. E. H. Jones a ddywedodd fad y Fan- tolen am y fiwyddyn ddiweddai Rhagfyr 31, 1904, yn dangos dyled y Cwmni yn [1404 5s 4c end wrth chwilio cafodd fod y ddyled i'r Arisndy yn £ 1386 Os lOc, ac i bersonau eraill yn £ 363 12s 7c: cyfanswm o £ 1749 13s 5c. Mewn blwyddyn arall henid nad oedd y ddyled 'ond £ 303 Is 5c, tra yn gywir yr oedd y ddyled yn {6t7 9s 8c. Yn 1905 yr cedd y wir ddyled yn £ 1408 5s 4c, ond yn ol y papurau fll95 5s 5c ydoedd, Addefodd y Diffynwyr fod y cyfrifon rodd- wyd yn syiweddol gywir. Mr. Jones (yn parhau). Pcidiodd y Cwmni dalu llogau yn 1900. Nid oedd enillion y chwarel yn cyfiawnhau talu llogau. Ni ddang- osai y llyfrau pa un a'i i'r Cwmni neu i ber- spnau unigol yr oedd y benthyciadau. Yr oedd cyfanswm y Nodau Addawol yn £ 1300. Tal- wyd £ 335 am adnewyddu Drydles v chwarel yn 1905, Mr. William Priichard Williams, Talywaen, Penmachno, a ddywedodd iddo fod yn un o Gyfarwyddwyr y Cwmni i fYDY i Mawrth 10, 1909, pan aeth yn Fethdalwr. Bu yn Nghy- farfodydd y Cyfarwyddwyr ond dibynai ar y Fantolen am y cyfrifon, Bu iddo ef ac eraill arwyddo Nodau Addawol am symiau o arian benthyg i gario y ghwarel yn mlaen am rad eliid gvnsyd byny heb fenthyca i'r perwyl. Credai fod y chwarei yn werth mwy na £ 600, am fod Cwmni arall wedi talu deuddeog mil o bunau am dani, a chredai ei bod yn awr yn werth pum' mil. Clywodd fod saith mil wedi cael eu cynyg am dan;, ond ni wyddai a oedd- ynt wedi eu gwrihod gsn y perchenog presenol Gwariwyd cryn arian gyda gwneyd levels, &c., yn y chwarei. Mr. Arthur John Roberts, Chwarekvr, Pen- machno, a ddywedodd ei fod yn advvaen yr Hawlydd, Owen Davies a'r diweddar Peter Roberts, Daeth O. Davies a P. Roberts i'w weled yn nghyich prynu cyfran yn y chwarei. Daeth P. Robeits a W. P. Williams ato wedi hyny i gynyg cyfran. iddo, yr hon oedd yn werth haner can' puqt, a hyny am dani. Yr oedd 0, Davies, P. Roberts a W. P. Williams gyda'u gilydd eisisu iddo ddod yn 01 yno i weithio, ac y gallai felly gael cyfran yn y chwarei, a gofynasant iddo godi arian ar ei dy i brynu y gyfran. Buasai wedi gwneyd hyny oni bai fod ei wraig yn gallach nag ef a'i rhwystro. Dywedodd Owen Davies ei fod yn ffol yn peidio prynu am eu bod yn myned i gael miloedd am y chwarei, a rhoddai y tii olwg hynod o ffafriol ar bethau, Bu yn gweithio am bymtheng mlynedd yn y chwarei hon, ac aeth oddi yno yn Medi 1907, ac yn Rhagfyr dilynol y bu yr ymddiddan am iddo brynu y Gyfran. Bu y chwarel yn talu yn dda, a phe buas-ii y Cwmni wedi gwario ynddi ni fuasai yn y cyfiwr yr oedd yn bresenol. Clywodd mai Cwmni Maenofferen oedd am roddi miloedd lawer am y Chwarei, ond ni wyddai a oedd y stori hono yn wir. Mewn Amddiffyniad, addefodd Mr. Trefor Lloyd fod yr achos yn un eithriadol o bwysig. Yr oeddid yn honi i dwyll gymeryd ile, ond nid oedd prawf o dwyll wedi ei roddi i'r Llys, Yr hyn brofwyd oedd fod dyn sydd wedi marw —Peter izoberts-wtdi dod at yr Hawlydd ar ran rhai eraill i gael ganddo brynu cyfran yn y 1 chwEirel. Prynwyd y chwarel yn ddiweddar am ddwy fil o bunau, ac yr oeddid yn awr wedi gwrthod saith mil am dani gan y gofynid deuddeng mil. Nid oedd ond pedair mil a haner o ddyled posibl ar y chwarei a chredu yr ochr arall yn yr oil a ddywedent. Yr oedd gwerth lleiaf y chwarei yn bum' mil. Yroedd ef (Mr. qoyd) yn dal nad oedd ganddo achos i'w ateb —Y Barnwr Galwch eich tystiou," Mr. David E. Hughes, a ddywedodd ei fod yn byw yn Marian Prysau, Caerwys, Sir Fflint, ac yn un o Ynadon y Sir hono, Yr oedd yn un o Gyfarwyddwyr cyntaf y chwarei, ond ni chymsrodd nemawr ran yn y busnes yn ystod y blynyddoedd diweddaf oherwydd pellder flordd o'r chwarel a sefyllfa anfoddhaol ei iechyd. Yr oedd yn gyfran- ddaliwr a Chyfarwyddwr yn 1897, a bu yn Gyfarwyddwyr am ddeuddeng mlynedd. Prynodd ef y cwareI yn 1892 am chwe' chant o bunau. Yr oedd Owen Williams, Owen Davies, ac yntau yn nglyn a'r mater y pryd hwnw. Owen Williams a'i frawd a weithred- odd fel prynwyr. Cawsant gynyg tair mil a \laner am dani yn mben tair blynedd. Gwerthwyd hi mewn cyfranau i'r Cwmni am naw cant. Rhoddwyd £ 335 am y Brydles newydd. Gwariwyd ar beirianau, &c., a chofrestrwyd y Cwmni Awst 3,. 1893. Credai fod y chwarel yn eiddo da, a p'11e cawsid pris priodol am dani y buasai digon o arian i glirio pob gofynion, Nid oedd yr arian fenthycwyd ar Nodau Addawol i lawr yn y Fantolen, ond yr oeddynt yn y llyfrau. Gwerthwyd y Chwarel am lai nag yr oedd ef yn bersonol yn foddlawn ei roddi am dani. Yr oedd ef wedi cynyg saith mil am dani. Nid oedd yn wir i Mr. R. O. Davies gynyg y chw&rel iddo ef am ddwy fil o bunau ond cynygiodd hi am bedwar cant a'r ddeg gwrthododd y cynyg. Nid oedd yn dal unrhyw gysylitiad a'r Cwmni newydd, ac nid oedd y rhai oedd yn y Cwmni newydd yn gyfranddalwyr yn yr hen. Nid oedd yn foddlawn rhoddi enw neb o'r Cwmni newydd.—Barnwr, Rhaid i chwi wneyd. Cyhuddir chwi o dwyll, a gwell i chwi fod yn hollo! agored a didwyll. Y Tyst, a aeth yn mlaen i ddywedyd ei fod mewn cysylltiad a boneddwr yr ysgrifenodd ei enw ar bapur i'r Barnwr ei weled yn gyfrinachol; ac nid oedd yn cael budd o'r Cheque a dynod allan iddo yn mhellach na'r commisiwn oedd i'w gael gan y prynwr a chan y gwerthwr hefyd. Er ei fod yn Gadeirydd y Cyfarwyddwyr anamr iawn y byddai yn bresenol yn y cyfarfodydd. Gweithid y chwarel i golled cyn ac yn 1907, ac yr oedd y ddyled yn fwy na gwerth yr eiddo oedd ar y He. Nid oedd yn credu y gallasai yr Hawlydd fod yn gwybod amgylchiadau arianol y Cwmni yn 1907. Ni iiams, a C. O. Roberts brynasant y chwarel, ond C, O. Habarts ei hun, Nid oedd yn adwaen yr Hawlydd yn mheliach na'i weled yn achiysurol. Golygai Peter Roberts yn ddyn gonest, oad ni roddai lawer o ymddiriedaeth ar ei air. Y share i'r Hawlydd oedd yr unig un a werihwyd, gan mai benthyg oedd yr £ 50 dalodd ei fab i mewn. Efe arwyddodd werth- iant y share i'r Hawlydd. Yr oeddynt yn talu eu gofynion fei Cwmni yn 1907 trwy fenthyciadau mewn rhan helaeth. Yr oedd y gyfran yn werth mwy na £50, gan fod y chwarel yn werth mwy na'r gofynion oedd yn eu herbyn fei Cwmni. Cofiai gyngaws David Hugh Jones yn eu herbyn am arian am y Nodau Addawol, a settlwyd y mater hwnw ar roddasai ef haner can' punt am gyfran yn y chwarei yn 1907. am nad oedd arno ei hangen am unrhyw bris, Ni roddodd ei enw ar Fantolen 1907, ac nid oedd yn cofio arwyddo yr un Fantoien. Ni wyddai a oedd llechi ar y chwarel i gyfarfod y gofynion ar y lie, ond gwyddai fod nodau addawol wedi eu codi ar yr eiddo yno. Ni wyddai ddim am gynygiad Cwmni Chwarel Maenoiteren i roddi deuddeng mil o bunau am chwarel Cwt-y-Bugail, Os dywedwyd fod digon i gyfarfod y gofynion yn 1909, yr oedd hyny yn anghywir yn ol Mantolen y Cwmni ei bun. Yr oedd ganddo ef dair cyfran yn y Chware!. a'i frawd dair cyfran, ac o garedigrwydd a'i frawd ac eraill o'r Cwmni yr oedd ef yn gweithredu arno. Cynygiwyd saith mil am y Chwarei gan y person yr oedd eisoes wedi rhoddi ei enw i'w Anrhydedd, ond gwrthodwyd y cynyg gan y perchenog presenol. Nid oedd yn sicr o'r dyddiad ond yr oedd yn flaenorol i gychwyniad v cyngaws hwn fei nad ailai fed wedi ei wneyd i'w dwyn hwy fel Diffynyddion o'r sefyllfa yr oeddynt yn cael eu darlunio o fod vnddi. Gwerthwyd y Chwarei yn ddiarwybod iddo ef, ac ni wyddai neb o'r Cyfarwyddwyr, hyd y deaSlai ef, am y gwerthiant i Cadwaladr Roberts hyd nes' yr oedd wedi si wneyd. Arwyddwyd y Contract yn Mawrth 1909, a chwblhawyd y pryniant yn Tachwedd 1909. Dywedodd C. 0. Roberts wrtho y caffai Commission am werthu y Chwarel a rhoddodd y pris yn chwe' mil o bunau. Nid oedd ef yn gwybod dim am y Cwmni newydd na neb o hoaynt.—Barnwr. Gwnewch gyfiawnder a cbwi eich bun. Conwch fod y cyhuddiad sydd yn eich erbyn lych yn eich erbyn yn un dihifol tywyH yr ydych newydd ddywedyd wrth y Llys am y Cwmni newydd."—Y Tyst, meddyliai fod C. O. Roberts yn gofyn gormod am y Chwarel. Aeth i'w weled yn nghylch y Cwmni newydd. Owen Williams (yr Ysgrifenydd) fu yn siarad ag ef yn nghylch y peth. Meddyliai ef mai C. O. Roberts oedd pobpeth. Ni wyddai mai Owen Williams a'i fab arwyddodd y. weithred gwerthu. Clywodd am y gwerthiant yn mhen wythnos neu naw niwrnod ar cl iddo gymeryd lie, Bu Owen Williams yn siarad ag ef am werthu y chwarei oddiar ddwylaw C. 0. Roberts, a dywedodd mai chwe' mil oedd ganddo eisiau am dani ond pan welodd C. 0. Roberts ei hun yr cedd yn gofyn deuddeng mil am dani. Yr oedd yn meddwl i Mr. R. 0. Davies anfon ato i ddywedyd eu bod yn barod i werthu y chware! am bedwar cant a'r ddeg, yr oedd hyny ychydig cyu iddi gael ei gwerthu i C. 0. Roberts. Yr oedd cynwrf yn nghyfarfod y Cyfranddalwyr yn Chwefror 1909. Rhoddodd ef yn bersonol sicrwydd i ddalwyr Nodau Addawol y telid iddynt,- Mr. T. Artemus Jones, Gwnaethoch hyny i atal iddynt ddirwyn y Cwmni i fyny yn orfodoi a datguddio i'r cyhoedd sut yr oedd petha yn cael eu caiio yn mlaen "Gohiriwyd y Llys hyd ddydd Llun, 'Dydd Linn ymddangosodd yr un pleidiau gyda'u cyfreithwyr o tiaen ei Anrhydedd, a pharhaodd y Llys o haner awr wedi deg y boreu hyd yn hwyr y prydnawn. Mr D. E. Hughes a alwyd oDd ni chafwyd dim newydd ganddo yn mhellach na bod Mr Thomas, Dinbych, wedi ei benodi gan y cyfarwyddwyr i edrych i mewn i gyfrifon y chwarel yn Chwefror 1909, ni wyddai a oedd £ 15 wedi eu talu cyn iddo ddechreu ar y gwaith, a'i bad oedd wedi ei dalu o gwbl. Cyn gorphen yr archwiliad yr oedd cais oddiallan am ddirwyn y Cwmni i fyny. Nid oedd y Dirwynydd i fyny wedi ei benodi cyn yr archwiliad hwnw. Mr Owen Williams, a dystioad ei fod yn byw yn Plasglasgwm, Penmachno, ac efe oedd Ysgrifenydd Cwmni Cbwarel Cwt-y-Bugail, Efe dynai allan y Fantoien fiynyddol, und byddai yr Archwilwyr yn edrych drosti cyn ei chyflwyno i'r Cyfranddalwyr. Clywodd am yr .Hawlydd yn prynu y gyfran yn y chwfcrel, a fchlywodd am y modd y prynodd bi. Anwiredd hollol oedd y chwedl mai efe anfonodd Peter Roberts ato yn ei chylch. Yn mhen blwyddyn ar ol prynu y gyfran y daeth yr Hawlydd a'r stori houo ato. Ni ddywedodd nad oedd y share yn ddim ond lladrad." Pan cedd y shares yn y farchnad yr oedd y chwarel ar gael ei phrynu. Yr oedd yn Ysgrifenydd o'r dechreu, ac yr oedd yn un o'r rbiai gbdodd arian i dalu allan Mortgage Mri Arthur & Co. Nid oedd ganddo ef na i feb arian yn y chwarel yn bresenol. Nid ei fab,-Iohn Robert Wil- gyfarwyddyd eu cyfreithiwr, Mr R. O. Davies, Pwynt y cyngaws oedd, Pa un ai hwy yn bresenol ai y Cwmni oedd yn gyfrifol am y Nodau Addawol. Mr Owen Davies, Chwarelwr, Penmachno, a Mr Evan Hughes, Tynyberth, Bettwsycoed, a dystiasant yn mhellach, Davies a ddywedodd nad oedd wedi siarad a'r Hawlydd o gwbl am brynu y share yr hon y credai oedd yn Hawn werth yr arian roddwyd am dani, a hyny hefyd oedd barn Hughes am dani, Barnwr, Cyn y gellir gwneyd y Diffynydd- ion yn gyfrifol rhaid profi fod Peter Roberts yn Agent iddynt. Mr Cadwaladr O. Roberts, Maesgwyn Pen- trefoelas, a ddywedodd mai efe brynodd y chwarel am ddwy fil o bunau, a hyny yn anghyoedd. Pasiodd llythyrau rhyngddo a Mr D. E. Hughes yn nglyn a'i gwerthu am saith mil, a bu iddo wrthod y deposit o [700. Efe, a'i frawd John Roberts, Robert Evan Williams, a dau fab Owen Williams oedd y v y v percbenogion presenol. Amaethwr 32 oed ydoedd, ac ni wyddai cemawr am chwarei Cododd bris y chwarei ibymtbeg mil ar ol ca-el barn Mr Horace Wells am ei gwerth, a bod y fasnach yn bywiogi. Wedi gohiriad y Llys bu Mr Trefer Lloyd a T. Artemus Jones yn anerch y Llys am drcs awr. Daiiai Mr Lloyd nad oedd y Diffynydd- ion yn gyfrifol mewn ffaith na chyfraith ond dadleuai Mr Jones eu bod, a bod twyll yn yr holl drafodseth yn nglyn a gwerthu y gyfran i"l' Hawlydd am fod y gwirionedd am sefyllfa y chwarel wedi ei gelu oddiwrtho pan ei denwyd i'w phrynu, Y Barnwr a ddywedodd y rhoddai ei dded- fryd yn y Llys nesaf wedi iddo fyned trwy y papurau a'r llyfrau.