Baner ac Amserau Cymru

Y CYNGHOR ADDYSG, A C'HYMRU. Y MAE cynnydd mawr wedi bod ity addysg gylioeddus, a'r manteision a'r cyfleusderau i'w gyfranu, yn Mhrydain Fawr yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf; ac y mae yn ddi- ammheuol y bydd y ffeithiau canlynol yn foddhaol iawn i bob dyngarwr o fewn y Dy- wysogaeth. Ni a gyhoeddwn i ddechreu ffeithiau wedi eu codi o adroddiad y Cof- rcstrydd Cyflredinol. Dengys ei adroddiad f fod 32.7 y cant (hyny ydyw, deuddeg ar hngain o boh cant) o'r meibion dan oed a briodwyd yn 1841, yn analhiog i ys- grifenu en henwau. Lleiliaodd y cyfar- taledd hwn y naill flwyddyn ar ol y llall hyd 1862, pan y cawn nad oedd ond 23.7 y cant (sef 23 o bob cant) yn analluog i wneyd hyny. Yn ystod yr un cyfnod, cyn- ny'ddodd addysg yn llawor cyflymach yn mysg y merched. O'r merched dan oed a briodwyd yn 1841, yr oedd 48.8 o bob cant yn gorfod I arwyddnodi llyfr y Cofrestrydd a chrocs; ond erbyn 1862, yr oedd y rhif wedi lleihau i 28.5 y ca-at-liyny yw, or holl tercned dan oed a briodwyd yn 1862, yr oedd 72 o bob cant yn gallu ysgrifenu en henwau yn llawn. Y mae cyfartaledd y meibion sydd yn medru ysgrifenu wedi cynnyddu yn ystod yr ugain mlynedd, o 1842 i 18G2, o fod yn ddwy ran o dair i fod yn dair rhan o bedair; a chyfar- laledd y merched o fod tua'r hanner i fod yn agos i ddwy ran o dair; yr hyn y gellir ei eg- luro yii lied gywir trwy ddyweyd mai He yr oedd pedwar o bersonau yn "gwneyd marc" y pryd hwnw, nad oes braidd tri yn bresennol. Y mae y cyfrif hwn wedi ei wneyd am Loegr a C'liymru; ond nid ydyw y cynnydd wedi bod yu gyfartal yn mhob rhan o'r Deyrnas Gyf- iiiiol. Yn ol adroddiad Bwrdd Meddygol y Fyildin o sefyllfa addysg yn mysg yr ymrestr- wyr newyddion, ymddengys fod 239 allan o bob mil o'r ymrestrwyr a arholwyd yn y flwyddyn 1864, yn y Dosbarthiadau Seisuig, yn analluog i ddarllen nac ysgrifenu: 37 oedd yu allvtog i ddarllen-yn unig, a 724 i ddarllen ac ysgrifenu. O'r rhai a ymrestrodd mewn dosbarthiadau Albanaidd, nid oedd ond 163 o fil yn analluog i ddarllen nac ysgrifenu: yr wdd 157 yn gallu darllen yn unig, a 680 ddar- llen ac ysgrifenu. Y nifer cyferbyniol ar gyfer )'r Iwerddon oeddynt 318,104, a 578. Wrth Symmliaru sefyllfa bresennol, pethau a'r hyn udd yn 1861, eawn fod nifer y rhai anllyth- yrcnog wedi parliati i leihau yn Lloegr, tra I Lu fawr o wahaniaeth yn Ysgotland na'r lwel-d(loii. Ni a edrychwn yn nesaf ar y cynnydd sydd Wea" cyrameryd lie yn nifer yr ysgolion yn yr Y n 1862, holl nifer yr ysgoldai "ewyddion a adeiladwyd mewn cyssylltiad ag Wion Eglwys Loegr oedd 101; a nifer y rhai adgyweii'iwyd neu a helaethwyd oedd 72. (dOddodl1 y Cynghor Addysg atynt 50,237p. "? leaner can mil o bunnau); a chyfranodd v ^p glwyswyr 142 925p. (agos i gant a deu- athair o flloedd o bnnnau), yr hyn sydd yn TOeyil yr holl swm a dreuliwyd yn 193,320p. TrwY yr adeila(la ewyddion hyn, a'r cyf- 'l(hl\dau yn yr hen ysgolion, cynuysgaedd- dd 30,509 o blant yn chwanego1 & moddion y% Y mae yr ystadegau hyn, dealler, ? ?hyn yn unig i'r ysgolion mewn undeb ?hvy') Sefydledig, a appeliasant am gym- ? y Uywodraeth, er hwyrach mai ychydig ? ?4?U441vyd heb gael hyny. ?ife, yr ysgoliou newyddion a adeilad- wyd yn y flwyddyn 1862 trwy gymmhorth y Cynghor Addysg, gan y Wesleyaid, y Pab- yddion, a'r enwadau ereill, oedd 28; a nifer y rhai a helaetliwyd, &e. oedd 20. lioll swm cymmhorth y Llywodraeth oedd 13,751 p.; a swm y cyfraniadau yn 32,430p.; yr hyn sydd yn gwneyd cy fans win y dmul yn 46,181p. Cynnysgaeddwyd drwy hyn drachefn 8,106 o blant yn chwanegol a moddion addysg. Dylid cofio fod y ffigrau uchod Y11 dal perthynas yn unig & Pht-ydain Fawr sef Lloegr, Cymru, a'r Alban. Gall yr adroddiad swyddol canlynol hefyd gyfleu ger bron ein darllenwyr ryw ain- eangyfrif o gynnydd addysg yn y blynyddoedd rhwng 1856 a 18G4. Blyn. yn Nifer ft Ysgo'- Nifer y plant a Cyfanrify diweddu ion a arolygwyd. gynnwyaant. plant yn yr Awst 13. ysgolion. 1856 5,179 877,7G2 571,239 1857 5,398 954,571 626,696 1858 6,641 1,155,904 761,027 1859 6,586 1,209,041 801,401 1860 7,272 1,320,248 884,234 1861 7,705 1,396,4q3 919,935 1862 7,569 1,476,240 964,849 1863 7,739 1,512,782 1,008,925 1864 7,891 1,521,457 1,011,131 Yn nesaf ni a goffawn rai ffeithiau yn dangos y symiau o arian a bleidleisiwyd gan y senedcl at addysg, a'r modd y defnyddiwyd hwy gan y Cynghor Addysg. Cynnycldocld rhoddion blynyddol y Senedd at addysg, o 30,000p. yn 1840 i 83,40Gp. yn 1818; i 180,1 lOp. yn 1850; i 326,43Gp. yn 1854; i 668,8731). yn 1858; i 774,743p. yn 1862 fel erbyn y flwyddyn 18G5 yr oedd yn cyrhaedd y swm arutlirol a ganlyn, l,018,6Glp. (dros filiwn o bunnau): O'r sym- iall uchod, telid o ddeutu y di-ydedd ran, fel cyflogau i'r Dysgybl Athrawon (Pupil Teach- ers) ac i'r athrawon am eu haddysgu. Yn ol yr adroddiad a osodwyd o flaeu y senedd yn eisteddiad 1863, ymddengys fod traul addysg y Llywodraeth o'r flwyddyn 1839 i ddiweddl 8G2yn cyrhaedd G, 710,8G2p. 14s,10c. (dros chwo miliwvv a banner o bunnau). Allan o'r swm hwn, derbyniodd Ysgolion Eglwys Loegr 4,039,333p. 5s. lie. (dros bedair mil- iwn); Yr Ysgolion Brutanaidd 587,278p. 14s. agos i chwe chan mil o bunnau); yr Ysgolion Wesleyaidd 308,112p. 17s. Gc. yr Ysgolion Pabyddol yn Lloegr a Chymru 228,11 Op. Gs.; Ysgolion yi'Undebauplwyfol 75,G7Gp. 14s. 9c. Hefyd, yr ysgolion mewn eyssylltiad ¡1,g j;g- lwys Sefydledig yr Alban 406,184p. 13s. 5c.; ysgolion yr Eglwys Rydd 322,777p. 14s. 8c.; yr ysgolion perthynol i Eglwys Esgob- yddol yr Alban 34,363p. 14s. 10c.; Ysgolion Pabyddol yr Alban 18,793p. 8s. Ge.; ac ysgol- ion ereill 189p. 14s. 10c. Yn 1865-66, ploidleisiwyd at addysg yn Mhrydain G93,073p. (agos i saith can mil o bunnau) yr hyn oedd yn gynnydd o agos i naw mil o bunnau ar y rhoddion y flwyddyn flaenorol. Yr un flwyddyn, pleidleisiwyd at addysg yn yr Iwerddon 325,583p., sef llai o ddeuddeng mil nag a bleidleisiwyd y flwydd- yn cyn hyny. Holl nifer yr ysgolheigion a eisteddasant o dan arholiad yn Lloegr o dan y Code newydd yn y flwyddyn yn (liweddii yr 31ain o Rasrfvr, 1864, oedd 523,713, allan o 794,387—y nifer presennol eyfartal yn yr ys- goliou yr ymwelwyd A hivyiit; neu mewn geiriau ereill, allan o 100 o blant a arferent fod yn bresennol, 66 yn nnig a eisteddasant am arholiad. Y nifer o ysgolheigion perthynol i ysgolion y nos a arhohvyd oedd 15,627, allan o 25,981 a arferent fod yn bresennol; hyny yw, am bob cant oedd yn bresennol ni eisteddodd o dan arholiad ond tri ugain yn unig. Saif cyfartaledd y rhai a fethasant bassio eu haroliad yn llwyddiannus fely can- lyn:— Yn Lloegr.-Afewn darllen, 11-87 y cant; mewn ysgrifenu, 13-98 y cant; mewn rhif- yddiaeth, 23-69: hyny yw, am bob cant a ar- holwyd mewn darllen, methodd 11, &e. Yn Ysgotland.—Mewn darllen, 10-89 yeant; mewn ysgrifenu, 28-6; mewn ruifyddiaeth, 33 4 y cant. Ni a symmudwn yn awr at ystynaethau ereill perthynol i'r cwestiwn hwn her- wydd fod y symiau mawrion hyn o arian yn cael eu treulio dan lywyddiaeth y Cynghor Addysg, sef y "Committee of Council on Education," a bod Uawer o anfoddlonrvvydd yn cael ei ddangos o herwydd amryw o'u gwcitlirediadau, cyttunwyd gan Dy y Cyff- redin ar y penderfyniad canlynol, Chwefror 28ain, 18G5, That a select committee be appointed to inquire into the Constitution of the Committee of Council on Education, and the system under ¡ø1licll. the business of the office is conducted, and also into the best mode ofl extending the benefits of Government Inspectionond the Parliamentary grant to schools at present unassisted by the state." "Fod pwyllgor neUlduol i gael ei bennodi i cliwilio i mewn i gyfansoddiad y Cynghor Addysg, a'r gyf- undrefn dan ba un y dygir yn mlaen oroliwylion y swyddfa hono, ac hefyd i'r llwybr goreu i estyn man- teision archwiliad y llywodraeth, a'r rliodd seneddol i ysgolion sydd yn awr liel) dderbyn cymmliorth gan y llywodraeth." Yn unol a'r penderfyniad hwn, ar y 4ydd o Fawrth, 1865, penodwyd pymthog o aelodau seneddol gan Dy y Cyffredin i wneud yr ym- clnviliad; sef, Syr John Packington, cadeir- ydd; JMr. Bruce, Mr. Walpoln, Arglwydd Enfield, Arglwydd Boberl Cecil, Mr. W. E. Forster, Mr. Adderley, Mr. Clay, Mr. Howes, Syr Colman :O'Loghlen, Mr. Walter, Mr. Thompson, Mr. Stirling, Mr. Buxton, a Mr. Liddel. Penderfynwyd hefyd fod gan y pwyllgor hwn liawl i anfon am bersonau, papurau, ac unrhyw ysgrifoniadau ereill a ym- ddangosent yn angenrheidiol i'w galluogi i wneud yr ymchwiliad—bod pump n'r per- sonau hyn yn ddigon i ffurfio pwyllgor, a bod y pwyllgor yn meddu awdurdod i gyflwyno adroddiad o'i weithrediadau, ynghyd a'r tyat- iolaethau a roddid ger ei fron, i Dy y Cyff- red in. Eisteddodd y pwyllgor 23 o weithiau, a derbyniwyd tystiolaethau gan 34 o bersonau, Y rhai y rhoctdwn en henwall yma yn ol y drefn y rhoddasant eu tystiolaethau; sef R. W. W. LINOK.V, Ysw., ysgrifenydd y Cynghor Addysg er yflwyddyn 1850. Yr Anrhydeddus HOBERT LOWK, A. S., is-lywydd y Cynghor Addysg, o Fehefin, 1859, liyd Kbrill, 1864. Yr Anrhydeddus II. A. BRUCE, A. S. dros Ferthyr Tydfil, is-lywydd presennol y Cynghor Addysg. Yr Anrhydeddus C. B. Adderley, is-lywydd y Cynghor Addysg dan weinyddiaeth Iaril Derby am y flwyddyn 1858, a rhan o 1859. E. C. TUPNELL, Ysw., arehwiliwr ysgolion dan y Cynghor Addysg am 16 o fiynyddau. Yr Ardalydd SALISBURY, llywydd y Cynghor Addysg, dan wemyddiaeth Iarll Derby am y flwydd- yn 1858, a rl)an:0:1859. Y Parch. JOliN G. LOXSDAI.K, ysgrifenydd y Na- tional School Society. Iarll GRANVlIMJ, Uywydd y Cynghor Addysg er 1859, ac am amryw oftynyddoedd cyn hyny, yn de- chreu yn 1853. Mae fclly wedi llenwi y swydd o lywydd am ddeg neu ddeuddeg o flynyddoedd. Y Ptrcli. W. Lua, parson plwyf yn agos i Droit- wioli, ae un o archwilwyr ysgolion dyddiol esgobaeth Worcester. Y Parch. W. Kenneot, un o archwilwyr ysgolion yr Eglwys dan y Cynghor Addysg. Iarll RUSSELL. J. D. MOKKU., Ysw., un o archwilwyr yr Ysgolion Brytanaidd,Wesleyaidd, Sec., dan y Oynglior Addysg. Y Parch. 11. B. GIRDI.KSTO.VE, parson Wordsley, yn agos i Stourbridge. E. D. J. WIT/KS, Ystf,, ysgrifenydd y British and Foreign School Society. Yr Archddiacon Denison. Y Pareh.;jAMBa'Fa4.SF.R, un o archwilwyr esgob. aeth yn swydd Wilts. Y Parch. G. H. FAOAN, parson Rodney Stoke, yn agos i Wells, ac ysgrifenydd Cymdeithas Addysg es- gobaeth Bath a Wells am 14 rnlynedd. Y Parch. Robert HEY, parson Belper, ac un o or- chwilwyr ysgolion esgobaeth yn swydd Derby. Y Gwir Barchedig Esgob CHAPMAN, Y Parch. J. P. BILLING, parson Sevington, St. Mi- chael's, swydd Somerset. Y Parch. A. TUURTELT" Cymrawd Coleg Caius, Caergrawnt, gynt archwiliwr ysgolion yr Eglwys, ac yn bresennol parson Oxburgli a fleer Foulden. Y Parch. 11. G. Robinsox, parson Boulton Abbey, a chanon eglwys gadeiriol York, a gynt Principal y Training College yn York. Y Parch. J. J. WASEV, ficer Corapton, yn agos i Newbury. Y Parch. W. G. COOKESLKY, parson St. Peter's, Hammersmith. Y Parch. J. II. Pooley, parson Scotter, yn awydd Lincoln, a Rural Sean y dosbarth. Y Parch. CHARLES LLOYD, parson Chalfont, ar- chwiliwr ysgolion, caplan yr esgob, ac un o rural deans esgobaeth Rhydychain. Y Parch W. F. SIMS, parson Christchurch, yn agos i Blackheath. Y Parch. G. C. TOOTH, parson Longstone yn swydd Derby. Y Parch. W. GOVER, Principal Training College esgobaeth Worcester. Y Parch. F. W. HOHLIR, parson Winstone a Colesborne. Y Parch. W. S. COLLINS, parson Brafield, yn swydd Northampton, ac archwiliwr ysgolion yr esgobaeth. Y Parch. R. II. BARNES, parson St. Mary's Church* Torquay. Y Parch. EDWARD VAUQHAN, archwiliwr ysgolion esgobaeth Batli a Wells. A'r Parch. F. TSMM.E, D.D.,prif atliraw ysgol fawr Rugby. Dyma restr o enwau y tystion a ddygwyd yn mlaen, a'r swyddi y mae bob un o honynt yn eu llenwi. Yn awr gadawer i ni edrych pwy, a pha fath rai ydyw y tystion hyn. Y mae yma un ysgrifenydd i'r Cynghor Addysg —y gftr a roes fwyaf o anair i ni fel cened], fe allai, o neb sydd yn fyw-R. W. W. Lin- GEN, Ysw. Y mae yma ddau lywydd y Cy- nghor Addysg, tri is-lywydd, llywydd Oym- deithas Y sgolion Brytanaidd a Thramor, ei hysgrifenydd, ae un o orachwylwyr yr ysgol- ion hyn, un archwiliwr yr Ysgolion Carpiog, un lwineiprtl Tmining College yr Eglwys, un prif atliraw un o ysgolion mawr yr Eglwys, un arehwiliwr ysgolion yr Eglwys, sydd YI1 dal y swydd hono yn unig, un ysgrifenydd i'r National /School Society, a phedwar ar bym- theg o weinidogion yr Eglwys Sefydledig Ond nid oes yma gymmaint ag un gweinidog na lleygwr perthynol i'r Wesleyaid, Pres- byteriaid Lloegr nac Ysgotlaud, yr Annibyn- wyr, na'r Bedyddwyr, yu mysg y Saeson na'r Cyrary, nac un chwaith psrthynol i'r Meth- odistiaid Caliinaidd Cymreig—nac un Ym- neilldiiwr o gwbl yn wir, os nad ydyw Mr. Morrel neu Mr. Wilks felly, y rhai a alwyd i roddi eu tystiolaeth o herwydd y swydJi y maent yn eu llenwi, fel y gwolir uchod. Yn awr, pa argraph y mae'r ffaith hon yn unig yn rhwym o adael ar feddyliau ein sen- eddwyr, a thrwy yr adroddiad a gyhoeddwyd ar feddyliau y boneddigion a gweinidogion yr Eglwys Sefydledig drwy'r wlad ynghylch teimladau yr Ymneillduwyr tuag at weith- rediadau y Cynghor Addysg i Y casgliad naturiol a dynir ydyw, fod pob peth yn dda- yn foddhaol i'r eitlitif-fod y rhan a dderbynir o arian y llywodraeth yn llawn ddigon yn ot nifer y boblogaeth-nad oes dim- ffafraeth yn cael ei ddangos gan y Cynghor Addysg wrth estyn ei gynnorthwyon i adeiladu ae adgy- weirio ysgoldai-fod y Conscience Claim, (sef Adran Cydwybod) yn gwbl wrth ein bodd, a bod holl gyfundrefn y Cynghor Addysg drwyddo draw yn berffaith Dyma 32 allail o 34 o dystion, an yn en plith 24 o barsoniaid obob gradd, ond heb un YititieilIdUNvr, onrl dan a alwyd yno wrth eu qwyddi-y mae yn rliaid, gan hyny, fod IJob peth yn dda Dyma y easgliad teg a dyna dyeithriaid, a gelynion hefyd i Ymneillduaeth, fe allai, oddi wrth y ffeithiau uchod; ond nid ydyw er hyny yn debyg i gywir. Y mae 11awer o anfoddlonrwydd yn mysg Ymneillduwyr y deyrnas, ac yn enwedig Ymneillduwyr y Dywysogaeth, i gyfundrefn bresennol y Cynghor Addysg, ac i'r telerau dan ba rai y derbynir cynnorthwyon y lly w- odraeth i adeiladu ac adgyweirio ysgoldai, Ond pa fodd y gellir eu meddyginiaethu 1 I hyn yr ydym yn atteb, Nid trwy gynnal eyf- arfodydd lleol, a phrotestio yn erbyn y cam a dderbynir; ae nid trwy ysgrifenu llythyrau i'r newyddiaduron i ddangos i'r byd pa mor onnesol, pa mor eglwysyddol, pa mor anwyb- odus, a pha mor anghyfiawn y mae swyddog- ion y Cynghor hwn yn eu gweithrediadau. Y mae yn ddiau y llwydda petliau o'r fath i sierliaii gwell telerau oddi wrthynt mewn I am bell i ardal; ond mae'n rhaid bwrwlialen i flynnonell y dyfroedd: ae nid ydym yn petruso dyweyd y dylasai y gwalianol enwadau eref- yddol ddewis ychydig o'u dynion eymmhwysaf a galluocaf—er fod y gorchwyl yn un tra an- nymunol-iymddangos o flaen y pwyllgor hwn, i ddwyn eu tystiolaeth yn erbyn yr hyn a farnent yn ddrwg yn y gyfundrefn, a'r cyfnew- idiadau a dybient yn angenrheidiol i'w chyf- addasu i anghenion presennol y wladwriaeth. Dichon y dy wed rhai fod hyny ynanrnhossibi, gan fod galw am y tystion yn gorwedd a.r law y pwyllgor: a chan nad ymddangosodd ond y tystion a enwyd, mai'r casgliad yw na wahodd- vryd un Ymneilldiiwr yno o gwbl, ac felly nas gallesid gwneyd ond a wnkled. yu atteb i hyn, gallwn eglurhau fod yn bossibl aicrhau presennoldeb unrhyw berson ger bron y pwyll- gor yn unig drwy fod aelod seneddol yn galw ar gadeirydd y pwyllgor i'w gymmhell i anfon am dano i ymddangos Q'i flaen. Gyda hyny