Baner ac Amserau Cymru

PRESENT.OL A DYFODOL METHODISTIAETH YN A-. TOITEDDIGION, Wedi darlleu aT y testyn, 44 Methodiitiaeth yn Kghymru, eisefyllfa bresennol, a'i rhsgolygoa dyfo dol," tueddwyd fi i edrych o'm owmpas, i odryoh gartref (fel y dywedir), er gallu gweled pa mor bell y oydaaif yr hyn a ddywedir am yr enwad yn gyffredino4 6r hyn a ellid ddyweyd am yr achos yn y He hwn ya neillduol; a pb# tueddid ereill i wneyd yr ua peth m.wn manau ereill'l ceid g%vel?d' ?r unwaith pa un ai cywir ynte anghywir yw y d?rluniad a roddir yn y Ilyfr a grybwyllwyd o Brmnn.1 a dyfodol MethodUtiaeth Cpnru ygyf,edi.. ol. Yn awr, rhoddwn gipolwg nllanol ar yr acbos ac yna trown i mewn, arhoddwn wjbod pa fodd y dygir yr aohos yn mlaen yoo (mor bell ag y mae yn briodol; ao yna traethwn yr hyn a farnwn yngaulyniadangonrUeid- 101 y cyfryw sefyllfa ar bethau, oni bydd i berchen y gwaith ymyiyj. Am yr achos yn nlhnol, gellir dyweyd ei fod bellach yn hon achoo-vi sylfaenwyr cyntaf wedi marw ago. (os nad i gyd)— ychydig, os neb 0 honynt, sydd yn aros. Y mae wedi bod yn achos cryf a dylaawadol, ao y mae ya parhau, J r&ddau, felly hyd y dydd hwn. Y mae yiua gapclmawr, eang, mewn rhan gyfleus o'r dref, 7 mae wedi ei adeiladu er's tua 40 miyuedd; a dywedir ei fod yn arfer bod yn llawn o wrandawyr yn yr amser gynt, pan nad oedd capclau enwadau ereiil ond by«hain, a', cynnullaidfaoedd end ychydig o rifedi. Er pan adeil adwyd y capel, y mae y dief wedi ojnnyddu yn ddir- fawr, a llawer iawn 0 ddyeithriald yn oyreh. yo flyn yddol iddi, ac yn sefydLu ydli ond er y cyfan, nid yw 7 gynnulleidfa yma ond bechan iawn. Y capel yu ormud 0 lawer ar ei chyfer, tra y mae capelau enwadau e cill wedi en helaethu droion, ac etto yn orlawn o wrandawyr, tra y mae mwy a chryfaoh eglwya¡ wedi tarddu o honynt nag sydd o'r lie hwn. Gallwn feddwl fod yr aelodau eglwysig yn y lie hwn yn rhifo taa 300, a'r Ylgol S.bbatbol tua 200. Ychydig c sl\:¡ am ddirwest sydd yma, er fod yma lai dirwestwyr o'r fath oreu, Y mao yma chwech 0 fiaenoriaid, un hen weiiiidog, a thri 0 rai ieuengach, CoagJir bob wythnes at y weimdogaetfa. Cynnelir moodion yma fel y ,;anlyn :-Ain hantier awr wedi deg, fic am chwarter wedi dau, ao am cliwech ar y Sabbath; a dwy waith yn yr wythno8, DOlI Llln It nos hu. Ceir ¡pveiuido;aetlt weddol dda yma ar y Sabbathau, It hyuod o gyssoa, fel mai anfynyoh iawn y byddis ar y Sabbath h.b bregeth 'ma. Y mae pawb yn ymddangfii yn unci iawn "u gl ydd—yr eglwys yn oymmeryd ei harwain a'i tbywYI an y blaenotiaid yn lljd ddtddig. Ond, yn nghaaol yr holl bothau cyraruthyn, yr wyf yn clywM rhywadsain o bell, Ond nid oedd anadl ynddynt." Y mae rhyw- beth yn eioieu. Nid yw Alothodistiaoth yn awr y peth y dy lai fod yma, yn ol y manteirion a gafodd ao ond i bethau fyned yn mlaen yn y cyfeiriad y maent yn gym. mud, yr ydym yn gorfod credu yr aifif pethau yn waeth etto. Pb traethem ein barn beth all fod y rheswm fod prthau yn y weddhon, dywedwn mai un rheiwm raawr ydyw diffyg gofal a medr gyda'r plant a'r ieusiwctyd. Mid oes yma yr un ddarpariaetbneillduol, bondant ar eyfer y naill na'r lIall. Rhaid iddynt fyw ar yr un bwyd a'r hen bererinion profiadol sydd yma, neu tarw. Y cwbl ydd ym" ar eu oyfer ydyw cyfarfod gweddi, lelat, dwy bregoth, ao Ysgol Sabbathol. Na at to i mi ddyweyd na meddwl dim yn isel am y moddion g-.verth- fawr hyn ond maiddiwn ddyweyd fod aingylckiadau yr oes ya galw am rajor. Yr ydym ya gorfod gweled a chredu nas gellir dal gafael yn y plant a'r bobl ieuaingc heb rywbeth mwy cydweddol 4g aniawdd eu meddyli&u dibronad, na'r arhvy a ddarperir iddynt; a'r c-iiilynia 1 yw, eii colli, a gorfod edrych arnynt yn myned i leoottd oreill. Wrth ofaln am danynt, y mae y oynnulleidfa- oedd ereill yn cynnyddu; ac wrth beidio, y mae y gycnulleidfa hon yn lleihau. 2. 1.'alu gwarogatth ormodol'i' iaith Saesneg. Y mae hyn wedi ymledu fel hint yma. Gellid meddwl fod lhwerymayn karnu fod iddynt hwy a'u p'tiit siarad Oymraeg yn ddiraddiad arnynt. Cyn mysed allan o'r eipel, thald cyfarob eu gilydd yn S..eill.g; rhaid ym ddiddan a'r plant yn yr ysol yn Saeaneg, ïe, iluid troi y rhan ieuengaf o'r yigol i gyd yn Ssesaeg. Ië, y mae yn ffaith fod blaenoriaid yr eglwys hon yn anfon eu plant bob Sabbath i wrandaw gweinidog ieth-Saesueg, a hyny at enwad arall. Pe bae Methodistiaid Liverpool, Aberystwyth, Manchester, Lltindain, kG., yn ymddwYII mor aniihru^arog at yr iaith Gymraeg Itl y gwra Matàodistioil A ni bita,ai y wedd ag sydd ar yr aclios yn eu plith, ac nis gall fod un rheawm dros hyn yma, mwy nag yn y lleoedd a enwyd (n" chymmaiut yn wir), ot d y mae yr hell rwystr yn mhenau ao yn ngha'on- all y dynion sydd yma, Oni bae am y dyeithriaid o ranau ereill o'r wlad sydd yn dyforl yma i fyw, bnasai yr achoa yn rhwym o fat-w; a bydd yn rhwym atto, os na cheir rbyw foddion etfeitbiol i roddl attalfa ar y ffrwd liftdriol hoo. 3. Y mae y wedd neillduol, cthohdig, a Chalfinaidd1 sydd ar bob peth yn rheswm cryf dros hyn. Y mae y capel ei hunan yn ymddangoi ar unwaith felly i ddyeithriaid, pob modfed 1 o hono yn ymddangos yn feddiant i rywun neu gilydd. Nid oes neb yn gallu teimlo yn girtrefol a chysuius mewn lie felly; ac 01 bydd lie gwahanol o fewn oyrhaedd, yao yr iiat. Y mae y capel yn hyn yn ddarluniad cywir o'r dull y cerir yr holl achos yn mlaen yma. Y mae rhyw bellder a therfyn rhyngoch a phawb, a rhwng pawb a chwithau. o. symmudweh i'r dde can i'r OIWY, byddweh yn ym. yraoth & gwyddogaeth rbywu, ac y ma, hyny i un a fo yu raeddu ar ddim tynerweh yn deimlad anhapns. Y mae yr un pallder rhwng y blaenoriaid a'r eglwys, etto, nid ydynt orioed wedi gwel»d yr adnod liono, A phob peth ganddynt yn gyffredin." Y maent fel dan Iw i gadw pob peth oddi wrth yr aelodau cyffredin. lthaid cyfranu at y weinidogaoth o'r neilldu. Nid oes neb i wybod beth y mae y Hall yn gyfranu, na pha beth a wneir i'r hyn a gyfrenir; a braint arbenigyw cael golwg ar lyfr yr eglwys unwaith yn y fhryddyn i'r rhai a app-rjntir yn auditore, ïe, braint y rhaid cymmaryd y goEal mwyaf wrti ei chyflawni, rbag i'r ymddiritd pwusij gael ei gamddefnyddio. Yr ydym yn credu yn ddibetrus fod tuodd gref yn y dull hwn o weitbredu i bellhu dynion oddi wrth yr aobos, i fyned i beidio teimio dim concern ynddo-edrych arno fel acbos thol- e ii < y hlamoriaid a'r canlyniad yw, oeri a phsilhau, A cliiiio yn llwyr o'r diwedd. Yr ydym yn gwybod fod byn yn ffaith gyda llaweroedd a fu unwaith yn ddyaion •elog a defnyddiol; a gellir gweled llawer o rai fel byn heddyw yn llenwi lleoedd pwysiggydag enwadau ereill. Gall fod petbau ereill yn tueddu i gynnyrchu yr un •effaith, ond meddyliwyf maidyma y pethau amljoaf i'w oanfod. Yr ydym yn gorfod edrych gyda diflasdod ar ddyfodol Methodiitiaetb, Oil caiff y pethau a i oiasom au rhedfki-y maent; yn rhwym o wneyd niweidiau an- adferadwy i'r "corpb, ac nil gall fyw, os na cheir cyflenwad o fanau ereill; ac er cael, tra yr erys pethau fel y maent, bydd yn rhwym o fod yn fUI<¡rell. Y feddyginiaeth a gynnygiwn at y clefyd marwol hwn fyddai, oael bu.gllit cj>mmhv)yi cael cyfavfodydd priodol i'r plant a'r bobl ieuaingo, cyfodi cyfarfodydd egwyddori, cyfarfodydd darllen, cyfarfodydd canu, a rhoddi Ilawer rhagor o'r seiat i ymdrin â hwynt-gwneyd pob ym- drech i gadw yr hen Gymraeg yn fyw-ei hintroducio i bob oyfeillaoh grefyddol. Cadwer y Saemeg at drin y byd, ond eadwer y Gymraeg i drin crefydd; ac ymdreoh- er i gadw yr achos yn ngba'oa pob aelod, Chwaler pob pared, a throer pob canolfur, a gwneler achos crefydd yn achos i bawb ac ond gwneyd hyn, bydd Methodist- iaeth Gymraeg fyw yn A etto, ac ni bydd farw, ac I ni bydd ei dynion ychydig e rifedi. Yr eiddoch, fee., UN O B PlUIDD,

ADDYSG ELFENOL. FoynDDIGIOI;, y Fwngc y dydd y dyddiau hyn yw addysg, onld A ? ae y mae j wi, dtwyddi draw Yu ferw gwYlIt o gwr bwy gilydd gyda hyny; ao y yn sicr y try hymy yn fendith fawr iawn i'r genedl yn, y pen draw. Y mae bill addysg Forster wedi gwneyd mawr gynnhwrf, a diammh^i y daw e hyny lawer o ddaioni. Y mae hi yn gynnhwif mawr yn mysg yr EglwYlwyr: sefydlu eyfeisteddfodau esgobaethel, a ihanu esgobacthsiu yn fan ddosbarthiadau, a dewis yn aelodau y committees hyny lawer o Ymneillduwyr, i'r amcan na byddai i?dy.t f.?l yn herbyn hwy, heb g.fl. yr h.. ddia??h, Rid & manm y delir hen *dar.n Na, na y mae ein cydnabyddiaeth ft mawr a win ystrywiau yr Eglwyswyr, bellach, yn peri I ni fed &'n llygaid yn agored, ac u eia gwyliadwriaeth j ac yr ydym wedi ein llwyr ddarbwylio mai ofer disgwyl i'r Eglwymwyr gydweithio A ni, am y mynant hwy yr awdurdod yn gwbl i'w Haw eu hunain. Ac felly y mae hi gyda phob amcan, am a wn i. Ni raid i ni ddim ond cymmeryd y cyfarfodydd Beiblaidd i sylw, er gweled hyn mor olou a haul ganol dydd. Ae nid yw yr ymdrech bresennul yn codi oddi ar ofal yn gymmaint am addysg y plant, ond rhag ofn eu colli, am eu bod yn gweled y dadgyfsylltiad yn dyfod yn gynt neu yn hwy, au mai cael y plant yn eu meddiaat yw un ffordd i'r Eglwys Wladol ddal i fyny yn yr amser a ddaw. Gellid meddwl nad 008 dim yn fwy rhegymol nag a fyddai fod i Eglwyswyr ac Ymneillduwyr mewn plwyf gyttuno i gael un yigol elfenol dda, a gadael allan o ho.i bob peth seataidd, i?gy. y catecismau, & cuys y mae g*n bob plaid g,.fydd-I y rhai by?,y. Ac na ddygid dim i'r ysgol omdyBeibl; a bod llywyduiaetti amgylehiadau yr ysgolion yn nwylaw y plwyfolion, ond ni fya y parsoniaid iddi fod felly. Khaid iddynt hwy gnel yr holl lywodraetb, neu ddim; aa ni thal hi ddim heb gael Cateoiim eu plaid hwy yn rhan o'r addysg, A gwaeth na hyny, y maent yn gallu drwgliwio Ymneill- duwyr wrth, ac yn ngolwg y boneddigion, ac yn gwneyd hyny hefyd. Er prawf o'r byn wyf yn ei ddywedyd, I dygaf ffeithfall yn mlaen. Urn yw hon Yr oedd y Methodistiaid yn un o drefi Cymru yn codi capel yn ddiweddar; ac uu weli el fagu fir aelwyd rhieiu oedd yn aelodau o'r oyfundeb, ydoedd reetor y -dref hono. Ond pan ddigsryddai iddo orfod myned heibio i'r c.p1 hwuw, troai ei wyneb draw rhag edrych arno. Oodid capel avail yn ddiweddar iawn mewn ard&1 wledijj. An ar ddiwrnod yr oedd y seiri yn gosod y cwplau i fyny, digwyddai i barsonfyned heibio, adywedai-" Gobeith- io y syrth y cwpl acw, ac y lladd o un o'r dynion Ond ni bu hyny. Clywodd rhai o'r dynion of yn dyweyd hyny. Gosodwyd y owplau, a chafodd pawb eu bywyd: Yn y prydnawn, dychwelodd y parson heibio ar ei ffordd adref, a chafodd weled yewplau wedi eu gosod, ,r dynion oil yu fyw; a rboddwyd iddo hearty /crca«- tical cheer gan y dynion, tra yn myaed heitfio. Dyma un arall etto -Y mae mown plwyf a advfaenwn i yn dda ysgol fechan, mewn ysgoldy bychan. National ydyw, wrth gwrs. Gweinidog y ilaa yw sole manager yr ysgol. Ac wedi i'r Mesur Addysg yma ddyfod yn ddddl, cododd cynnhwrf yr-o am helaethu yr ysgoldy, j a chael ysgol eglwysig fawr yno, er nad oea un o ddeg o' plwyfoUon yn arfer myned,l eglwys y pi wyf. Y mae j yn y plwyf hwn balas boneddwr, yr hwn foueddwr sydd beechen rhan fawr o'r plwyf. Darp&rodd y foneddie. gl6gau i blant yr yaol. ymddiriedodd h??, dobygid, i wrai y parson i'w rbanu, ac y mae yn iawn dywryd,? mat clogau coc/don ydynt. Ond cymmerwyd digon o ofal na roddid un gochl goch i neb ond y plant hyny oedd yri mynychu yr eglwys. Aiferai y ijjes hefyd bob gauaf ranu llawer;o ddilladau gwisgo, a dillad gwelyau, i'r tlodion, a phrynid y rhai hyn mewn slop tenant i'r boneddwr a driga yn y plwyf-yr hwn denant sydd yn Ymneillduwr; ond eleni, am foi y*gwr hwn wedi dangos tuedd at gael bwrdd ysgol yn y plwyf, ac ysgol anenwadol, tynodd wg y parsoa, a gwnaeth ynt iu ddrwg i'r siopwr drwy husio i glint y foneddiges a'r stiward, fel na chafodd y gwr hwn, er ei fod yn denant, werthu dim, naddo, un llathen eleni! Aeth y- gwr at y parson i ofyn pa bam yr oedd felly ? a hyny am y gwyddai mni ar air y g\Vr eglwysig y dygid hyn yn mlaen. A dyna yr atteb, uchwi, a gwr y fan a'r fan, ydyw y ddau elyn penaf yr eglwys yn y plvryf." Aeth y siopwr at y steward i geisio goleuai ar y man. ouvers hyn, a deallodd yn fuan mai v parson oedd wedi chwythu y gwenwyn i hwnw. Dyna i chwi, ac i'r w!a 1, brawf teg ac eglur o'r hyn ydyw tdOllad y gw^r Egiwysig at Ymneillduwyr, ac o'r dM sydd yn ea calonau. A'r un irlciau a laid ddisgwyl oddi wrthynt otto yn ffurfiad y byrddau ysgol, lie y gorebfygwyd hW1 i gael byiddau ? Gwelwyd hyny eiaoes, megys yn Aberystwyth, a Chonwy, &c. Ond os ceir y balot, rhydd hyny ryw fosur o ymw&red rhag eu traha. Mae rhai yn barod i ofyn pa ham na buasai Ymneillduwyr yn detfro ac yn gweithio o'u bken, eu bod yn deffro yn awr? Y gwirionedd ydyw, mai Ymneillduwyr fu yn gweithio drwy y wlad, ac yngwneydymdrecbionegniol. Ao ni raid, i brofi hyn, ond cofio am y Normal Colle?e, "r l,iiaws Ysgolion Brytanaidd a godwyd drwy y wlad. Onid yr Ymneillduwyr a wuaeth hyn ? Hawdd gweled am yr Eglwyswyr, fod y mantehion penaf yn eu. hochr hvry. Yn fynyoh, cant y tir yn rbodd-mynant hefyd y grant gan y Llywodraeth, Cant hefyd gynr.orthwy gan Ymneillduwyr mewn oludo y defnyddiau at yr ysgoldy. Mae ganddynt hen waddoliadau at addysg- y boneddigion o'u plaid, at arian ddigon. Pryd hafyd y mae eu heglwysi ganddynt, a'r degwm at gynnal eu gw^inidogion, fel na raid i'r rhai hyny biyderu am eu tamaid bara. O'r tu arall, y mae yr Ymneillduwyr wedi codi ysgolion lawer, tra y maent yn codi eu capel- au, cynnal gweinidogaeth, sefydlu athrofiivu, helaethu eu hamcanion cenhadol, darpar ar gyfer eu gweinidog- ion oedranus, a'u gwragedd, a'u plant, a hyny pan oeddynt hyd yn ddiweddar yn cael IU trethu at gynnal yr eglwys, yn chwanegol at y degwm. Y gwirionedd ydyw, mai yr Ymneillduwyr fu yn gweithio, IC nid wyf yn gallu credu y buasai eyffro yn y byd ar yr Eg- lwyswyr, oni buasai eu bod yn gweled eu bod yn debyg 0 fgolli yplant yn Nghymru, yn euwedig os ccdid byrddau addysg, am yr elai yr avdurdod 0 law y parson- iaid, ac 'y darfyddai am ddysgu y catechism, "c na oddefid gorfodi y plant i fyned i'r Uanau ar y Sabboth- au. Beth arall all fod yn perl y fath wrthwynebiad iddynt? Mae eu gelyniaeth yn gref at Ymneillduwyr, fel y profa y fFeithiau a nodwyd, a hawdd fyddai chwanegu ffeithiau o ran hyny. Y bwbaoh mawr a ddygant yn mlaen yw y dretb, a gwaeddant mai ysgol rad ydyw eu bysgol hwy. Hawyr, pwy fu yn ymladd mwy dros dreth na hwy. Cydient A gwinedd a dannedd yn y dreth eglwys, a gwnaethant a allent rhag ei diddymu. Aufonid deiscbau yn lliosog yn eibyn ei diddymu, ac ymgyramerent à ffyrdd digon salw i gael y deisebau hyoy. Yn awr, pwy end hwy sydd yn codi llais yn erbyn treth ya mhob man nid o dosturi, fiac egwyddor, ond i wneyd bwgan Ac yr oedd yn ddrwg genyf glywed am swyddog Eglwysig yn ddiweddar, naill ai mewn anwybod, neu o fwriad, yn cefnogi y parson yn y gwrthwynebiad i fwrdd addysg, yn ceisio gan y bobl gredu y byddai raid iddynt dalu 7s. 60 y bunt o dreth, os mynent fwrdd yagol, pryd nad all y dreth fod yn fwy na thair ceiniog y bunt dan un auigylchiad; ac ni raid cael treth o gwbl, os gwna ardaloedd ychydig ymdroch. Ac 0 ran hyny, gall Eglwyswyr drethu mewn ffordd arall, sef eodi tAl y plant mor uchel a naw ceiniog y bunt, os bydd y funds yn isel. Y gwir ydyw, os bydd treth a dair ceiniog y bunt yn rhy fychafc, y coir extra grant i wneyd y d ffyg i fyny. Ae yn wir, pe byddai raid cael tretb, nid wyf yn gwybod am well dyben i dreth nag i roi addysg i blant tlodion y wlad, sydd lu raawr o honynt yn troi allan o ddiffyg addysg, yn faich ardrethi y wlad mewn ffyrdd ereiil. Bu'm ya ddi weddar mewn cyfarfod a lwcsid i egluro deddf addysg, sef mlwn tref 110 y mae r.tional a British School eisoes. A Ile y byddai'vn :to:ra:r:1ri1o;;i;r td:ief!d ;dfr .,Idy.g. Daeth un neu ddau yn mlaen i wrthwyn(?bt bwrdd addysg, 8C ni cblywais i er's talm ddim cyra- maint o tionsente m*wn cyn lleied o amser, ag a glywais gan y rhai hyny y noson hono. Cewch ragor cyn hir. Yr eiddoch, &c EICH EWTBTH O'X CWM.

GRIFFITH MORGANS AT OHEBYDD CASTELL PADARN. FONKDDIQION, Nid oedd gan ohebydd Castell Padarn un hawl i anfon fy Uythyr i'r was- fel y gwnaeth, llythyr at y pwyllgor ydoedd, ac nid iddo ef. Ond gan ei fod wedi ei anion i'r FANER i'w gyhoeddi, sr ydwyf yn barod i sefyll wrth ei gtfn. Mae geoyf yn fy meddiant furnau dynion ar y tonau, ac y mae gan y wlad ymddiried ynddynt fel cerddoi ion o'r raddflaenaf, fodtdn 'Alfred,' yn tra rhagori ar bob un o'r tonau a wobrwywyd, mewn teilyngdod. A pbrofaf fod un o ddau btth yn perthyn i'r beirniad, un ai nad ydyw yn deall cerddoriaeth, neu nad ydyw yn prisio dim mewn gwirionedd. Y mae g.nyf yn fy meddiant, beth a brofa un o'r ddilu both. XtH} yn y o M a ro Ydwyf, &0., G. AT. t Gan fod llythyr neu ddau o bob tu i'r ddadl hon wedi ymddangos yn ein colofnau, yr ydym yn tybied mai gwell a fyddai ei therfynu ar hyn. Yr ndym yn ofni i ddadleuon lleol o'r liatur ym. fyned yn faith, ac yn ddifias gan ein darllenwyr, — Goi ]

MARCHNAD GAWS LLONDIIK.— Y peth mwyaf neillduol mewn cyssylltiad a marchnixd cnws yn, Lllludain, yr wjthnos ddiweddaf ydoedd prynu rliai miloedd 0 focsu. o gaws America i'w anfon i Ffrainge, yr hyn a barodd i'r prisiau godi o 2s. i 3.. y can pwys. Pria y caws goren'yn awr ydyw 75s. neu 76s. Y mae gofyn am bob math 0 gltws Seisnlg ya gymmedrol. Caiff caws air Gaer farchnad barod. Ychydig o ofyn mydd am gaws o radd wael Oyr. haeddodd 35,770 o focsus i'r wlad hon o America.

tythy øutø. EHIR. CLXXXIX. MEWN llawer cymmydogaeth yn Ngbymru, nid bychan yw b6at yr Elwyø Wladol o'i llafur i addyaga y genedl. Gdlhd meddwl ei bod wedi ei geni 4'i llygail yn agored, a bod llafur egiiiol si holl fywyd wedi ei lluddias i roddi liiln eticed i'w hainrantau. Iaith fynych y pareouiaid yw, 'Gwelwch gymmaint a wnaethom er addysgu y genedl ond beth a wnacth Vmneillduaeth ? Beth a wnseth neb ond inydi 11 Ni raid atteb y cwefitiwn, Betti a wnaeth Vrii)iuiildi;a .t/'i ? Y mae y gwaith ei hun yn y golwg. Tystiolaetha yr addoldai, yr Ysgolion Sabliatkol, y colegau, a'r. ysgolion dyddiol, a g)fodwyd ac a gyn- naliwyd gan y wtrin ymneillduol, heb ond ychydig gymmhortli o un man oddi allan iV cylch eu hunnin. Ond beth a wnaeth yr Eg- lwys Wladoi ? Dim mown cymmhaiiaetii i'r gallu mawr cedd ganddi. Afrado ld ei chyll- idau niawiion am oeswedJ mewn moethuu-wydd a diogi; ac agorodd ei llygad yn ddiwe?dar ar ei themlau gweigion, a chm deimlo gwendid ei chierigwyr i ddenu y bobl yn ol at ei hallorau, galwoddam helpyriyagolfeistr, a gwariodd, nae'n ddigon gwir, ryw gymmaiut ar hwow; oLd beth oedd hyny i sefydliad nad eill fynifFrostio iddo wneyd nemawr ddim arall ond trwy nei tli treth a degwm ? Eithriad yu yr EJlwys yw liafur ei gweinidogion i godi ysgolion dyddiol; a chyn- nyrehid eu ktl addysgawl yn fwy gan awydd proselytio ni dymuniad pur i wneyd yr ieuengc- tyd yn yagolheigiou, Y mae hyuy i'w wetod ya amlwg yn y gofaI pryderua Iydd ganddynt am gadw eu credotu eu huuain yn eu hysgolion, a'a dysgu i'r plant cyn belled lif( y byddo hyny yn baaaibl. Nid yw yr arian a h6nir sydd wedi eu gwario gan yr Eglwyswyr ar addysg yn rhoi ond yohydig o le i ymffroatioyn ngwyneb yrystyriae h mai lies sect, ac nid addysg y genedl, oedd prii wreiddyn yr holl haelioni. Pe tailasai y llyw- oJraetb addysg y genedl yn Ilwyr i ddwylaw yr Eglwys, cawsid ef ganddi dan ammodau fuaaenfc ya ei wneyd yn holloj anelfaithiol ond i'r Eglwys- wyr eu liunain, neu i Ymnoillduwyr digon gwas- aidd i wadu egwyddorion eu crefydd. HefJd, yn wyneb yr ymholiad, Beth a wnaeth Ymneillduaeth ? gellir atteb y gwuaethai lawer yn rbagor oni be y rhwystrau a dtflid ar ei ffordd gan egwyddoiion cul seetyddiaeth yr Eglwys. Uwn am blwyfydd y buasai Ymneillduwyr yn cyfranu i godi ynddynt ysgolion dyddiol oni bnasai i'r ymraniadau a acboaid gan EJIwysydd- iaeth rwystro iddynt gael cyfleusira i wneyd eu rhan. Ar un 11aw, ceid pleidwyr addysg ryddyn dyheu am gael cydweithrediad c/ffredinol i godi ysgol mewn cymmydogaeth anghenua: ar y llaw arall, ceid y parson, yr yaweiniaid, a'r cyfoethog- ion, a'r tir. Ni fynai y parson yagol end un Eglwysig, ni ymgysaegrai y tir oud i wasanaethu y Catecism, ae ni chyfranai yr yswain ond i gynnal y Uydd Gatkolig. Buwymid dwylaw cyfeillion addysgrydd gäugulnl eucydgriwtionog;on go]udog, ac attelid ffrydiau haehoni Ymneillduwyr gan ymwrihodiad Eglwyawyr i gydweithredu i gtfn- ogi addysg er ei fwyn ei hun. Y canlyciad mewn llawer man fyddai i gyfoeth a dylanwad bydoIl wyddo i fynu sefydlu moddioa addysg, tiad oedd yn ddim amgen m chofgolofnau i ddangoj beth a eill culni sectyddiaeth ei wneyd yn euw haedfrydedd a charedigrwydd. Er holl ymffrost yr Eglwyswyr ohelaethrwydd eu llafur gydag Addysg, lidua Mr. Spnrgeon fod yr Eglwya WladoI wtdi methu fel peirian- waith i addysgu corph y bobi. Dyma ei eirhu IIaedda yr eglwys bob cydnabyddiaeth am yr hyn a wnaeth yn sefydlu ysgolion elfenol, ond yniao wedi iluddio mwy o addysg nag a roddodd. Nid yw y sefydliadau cyfoetliog sydd ar y Cam a'r lsis erioed wedi eu defnyddio lei y dylasid er cefnogi dysgeidiaeth yn y deyrnas hon. Gallasai eu cyllidau niawrion ddwyn yr addysg ncliaf o ftwn cyrliaedd hawdd llawer mwy o filoedd nag a wnaetliant yn mliob cenedlaeth, oni bae un petti-culiii eghvys or. threchol; ac y mae pob ymdrecli i ledu drysau yr hen sefydliadau hyny i gylch mwy o ymgeiswyr, lie Pw gwneyd yr hyn a ddylent fod—sefydliadau cenedlaethol-yn cael ei gyfarfod, gydag ychydig eitliriadau arddereiiog, gaii, y Maid glerigol, i el pe bygythid y wlad gan ddrwg, neu haint, neu rutlir- gyrch. Ai felly y mae gyda'r ysgolion graniadegel drwy holl Loegr; mae y gw/iddoliadau mewn I awer o achosion yn llawn ddigon i ddarparu addysg dda i holl ieuengctyd y wlad oddi amgylch, ond y mae y sect sefydledig wedi crafanga y manteis.on iddi ei hun; gan gau allan, hyd yn nod lie nad oes un frtfinlen yn gofyn hyny, bob Ymneillduwr rhag per- thyn i'r bivrdd Ilylvodiaetliol, ntt bod ynfeisir, nac liydyn nod yn ysgolor. Gellir nodi yrun pi th mewn cyssylltiad ag ysgolion sydd yn rhoi addysg cyifrcd- ill. Felrheol, nid yw adeiladau yr Ysgol Genedl- aethol ond newydd mewn cyinmliariaeth; gan ddangos fod lloii, ag sydd yr eghvys gyfoeth- ocaf yn y byd, wtdi gadael i ganrifoedd fyne(I heibio cyn gwneyd dim gwerth ei enwi er cyfranu addysg i blant y gweithwyr, ac mai ei chyffroi a gafodd o'r diwedd i hyny gan ymdrechiadau dynion o'r tu allan iddi ei hull. Ac y mae yr liyn a wnaed gat.ddi wedi ei gwblhau yny fath ysbryd sectol, fel y mae yr holl gwestiwn o addysg boblogaidd wedi nivned yn beth dyrus; a gall gweinyddiaeth Gladstone ddiolch i'r liglwys Sefydledig am-naw rhan o ddeg o'r aiihaws- derau cyssyllt edig a'u eynllun addysg." Weithian, y mae y blaid sydd wedi bod mor dyn dros gadw addysg y bobt yn ei llaw ei hun yn rhoddi ei holl ymadferthoedd ar waitii i luddias rhoi darpariadau lhyddfrydol cyfiaith addysg mewn gweithiediad. Ni feiddia y parsoniaid ddyweyd yn roeth wrth y bobl eu bod yn wrth. wynebol iddynt gael llywodraeth addysg elfenol y genedl; eithr ceisiant gyrhaedd eu bamcan drwy fygwth y gô,t o gyntal yagolion dan arolygiaeth byrddau a'r trethi trymion a godiroddi ary wlad mewn canlyniad. Areithiant yn ddoniol ar yr egwyddor wirfoddol, heb yngen gair y gellid cym- mhwyso yr egwyddor hono at ysgolion dan fyrddau addysg. Os yw y bobl am y byrddau boed iddylt eu catl; os yw y parsoniaid wedi syrtliio i ganad at yr egwyddor whfoddol, bced