Baner ac Amserau Cymru

==- rOBAlTH YMWAEED I'R I AMAETHWYK. YR YSGYFARNOGOD A'R (JWNINGOD. I Y MAE yn eithaf sicr fod y ddau ddosbarth uchod o greaduriaid wedi cael sylw dwys a I difrifol, ac wedi peri i lawer o ddagrau gael I'll tvwallt ar aelwydydd Cymru gan yr V" dd' amaethwyr, a'u gwragedd, a'u teuluoedd, wrth eu gweled yn dyfetha eu cnydau, ac yn brysur yn eu dwyn i afael a, cliyfyngder a tyodi. A'r hyn sydd wedi chwallegu at eu gofid ydyw, eu bod i raddau mor bell dan lvwodraeth ac wrth drugaredd ceidwaid yr helwriaeth. Dynion cyflrcdm iawn eu cym- meriad yn ami ydyw y bobl hyn er fod llawer o esiamplau gwahanol. Ond pa beth bynag fydd eu cymmeriad, y maent, fel y mae yn fwyaf gwarthus i'w adrodd, yn meddu mwy o barch a chydymdeimlad llawer o berchenogion y tir na'r amaethwyr gonest sydd yn talu llawn cymmaint a'u gwerth am y tiroedd. Ac wrth ystyried hefyd fod perchenog y tir yn gallu gosod yr lielwriaeth i ddyeitliriaid sydd heb feddu unrhyw gydym- deinilad o fath yn y byd a'r amaethwyr, y iiiao eu sefyllfa yn fwy annioddefol fyth, a'r golled yn llawer mwy anhawdd ei dioddef. Ond y mae y mesur sydd ger bron y sen- edd yn awr yn addaw dyddiau gwell, gan ei fod yn daiigos yn amIwg tod Mr. OLABSTONE a'i gydweinidogion yn benderfynol o wneyd cytiawnder, hyd y gallant liwy, yn y Senedd bresennol a'r alllaeth wyr. N is gellir ystyr- ied y mesur hwn fel diwygiad a'r ddeddfau yr heIwriaeth-ond yu unig fel "tamaid i itros pryd." Nid ydyw mewn gwirionedd ond datlganiad y llywodraeth o'u cydymdeimlad a'r llmaethwyr, ae o'u penderfyniad i ddyfod yn uilaen y thvyddyn hon i'w hattal rhag dioddef colledion pellach oddi wrth y cread- uriaid diiiy'-triol hyn. N id ydyw y senedd- dymiuor piesennol ond ber—rliy fer i wneu. thur nag a gynnygir. Ond un o'r blynyddoedd nesaf, bwriada y Llywodraeth lJdwyn mesur cyttawn i mewn ar Ddeddfau yr Helwriaeth, pan y ceir ystyried yr holl gwestiwn yn drwyadl; a phenderlynir ef yn ddiau mewn rhyw ffordd neu gilydd fydd yn fanteisiol i'r amaethwyr—o'nd i'r amaeth- wyr fod yn ffyddlawn iddynt eu hunain! Ni ddywedir pa gyfnewidiadau y bwriedir eu gwneyd yn y gyfraith; ond ni ryfeddem pe y cynnygid llwyr ddileu deddfau yr liel- wriaeth, gan adael yr ysgyfarnogod a'r cwn- ingod, y petris a'r pheasants, i'r amaethwyr i'w cadw, neu beidio, ar eu tiroedd eu hun- ain, a meddu rhyddid llawn, a'u meibion hefyd, i gario gynau i'w Uadd wrth eu hewyllys, ac i ddinystrio y miloedd o ysgu- thanod, ac adar dinystriol eraill, sydd yn peri cymmaint o golled iddynt—heb dalu na threth na thrwydded am hyny. Dyma fel y dylai fod-a dyma fel y bydd liefyd, os pery y llywodraeth yma mewn grym ac yr ydym yn Ilwyr hyderu y gwna, gan ei bod yn symmud yn mlaen yn yr iawn iibrdd, gan roddi protion digonol i bawb o'u penderfyniad i wneuthur cytiawnder, hyd y gallant hwy, a'r gwa anoI ddosbarthiadau o ddeiliaid y Llywodraeth. Y maent yn barod wedi ennill cydymdeimlad nifer fawr o'r am- aethwyr, ae eraill, a wrthwynebasant ymgeis- wyr rhyddfrydig yn yr etholiad diweddaf, gan eu bod yn gweled yn eglur erbyn hyn eu bod yn cydymdeimlo â phob dosbarth sydd yn cael ei orthrymu. Nos Fercher diweddaf, yr oedd y Ty yn ymffurfio yn bwyllgor ar y mesur. Yr oedd wedi ei ddarllen yr ail waith ddiwedd mis Gor- phenaf-ac heb fod y Toriaid yn beiddio gofyn am ymraniad arno Felly, yr oedd egwyddor y Mesur yn ymddangos fel wedi ei gymmerad- wyo yn littwa gan y Ty. Yr oeddid yn oiui ar y pryd nad oedd hyn ond ymddangosiad; ac erbyn hyn, nid oes ammheuaeth i fod yn mherthynas iddo. Y mae eu hymddygiadau yn eglur ddangos, pe buasent yn gallu, y cawsai y Mesur ei daflu dros yr hiniog yn y modd mwyaf diseremoni y funyd yr ym- ddangosodd gyntaf ar fwrdd y Ty. Ond gwyddent fod yr amaethwyr o'i blaid, ac yn ei wylio; a phe byddai iddynt hwy ei wrth- wynebu, y collent bleidleisiau llaweroedd o honynt yn yr etholiad nesaf. 0 blegid hyn, yr oeddynt yn ofni y canlyniadau—ac yn wir, nid oes dim yn effeithio ar liaws o'n seneddwyr mor effeithiol a'r perygl o golli cefnogaeth yr etholwyr yn y brwydrau dyfodol. Yr oedd y Toriaid wedi proffesu am gyn- nifer o flynyddau mai hwy-ïe, hwy!—oedd cyfeillion yr amaethwyr Ond pe buasent wedi dyfod allan yn amlwg i ddangos eu gwrthwynebiad i'r mesur hwn, gwyddent yn gystal a neb y gwelai yr amaethwyr—er dyl- ed y maent hwy yn tybied eu bod-nad oedd eu holl broffes ond rhagrith o'r fath fwyaf rhagrithiol. Gwrthwynebu y Mesur a wnaent yn benderfynol ac yn ddidrugaredd pe y beiddient; ond gan na feiddiant ei wrth- wynebu yn agored, eu cynllun dichellgar ydyw taflu pob rhwystr a allant ar ei ffordd. Cynnygiant welliantau ar ol eu gilydd, gyda'r unig amcan o boeni y Weinyddiaeth, a threulio amser y senedd. Dywedir fod cyn- nifer a saith ugain o'u gwelliantau ar y papyr i'w cynnyg! Gobeithiant drwy hyn y gallant lwyddo i ddigaloni y Weinyddiaeth, nes iddi daflu y mesur hwn, a Mesur y Claddfeydd, ac eraill, heibio, o herwydd fod yr adeg gyfiredin i ohirio y senedd wedi dyfod. Fe arferir dwyn y gweithrediadau i derfyniad rywbryd tua diwedd mis Gorphenaf, ac yn bennodol o flaen y 12fed o Awst!—fel y gall y boneddigion sydd yn hoff o helwriaeth fvned i'w cartrefi, ac i'r mynyddoedd i saethu ceiliogod y mynydd. Trosedd mawr iawn yn marn y dosbarth hwn ydyw parhau y senedd, ac angliolio ieir y mynydd Ond os cyll llawer o honynt y pleser o gael eu saethu eleni, ar y rhwystrwyr Toriaidd y gorwedcla y bai; a phriodoI iawn y cyfeiriodd Mr. 0' CONNOR POWER yr aelod Gwyddelig dros swydd Mayo at y sylwadau a wnaed ar y rhwystrau a deflid gan yr aelodau Gwyddelig ar ffordd y senedd yn yr eistedd- iad diiveddaf Fel yr oedd yn y senedd diweddaf, felly y mae wedi bod yn hon—y dyniou sydd wedi bod yn cyhuddo yr aelodau Gwyddelig o rwystro gweith- rediadau y senedd ydynt y rhwystrwyr penaf eu hunain" (oymmeradwyaetb), Rhwystro, drwy bob dyfais, yw eu cynllun ond y mae yn dda genyin ddeall y cant eu siouii. Y mae Mr. GLADSTONE wedidyweyd fod y senedd, ar ol cyfarfod, i fyned drwy ei gwaith- a chaiff y senedd-dymhor hwn bar- liau, eled ceiliogod y mynydd, a'r petris, a'r pheasants lie yr elont, nes y bydd y mesur- au y maent hwy wedi meddwl eu cario yn cael eu dwyn drwy y Ty Nid rhyw chwe blynedd diffrwyth, fel y rhai diweddaf, y caiff y chwe blynedd hyn o weinyddiaeth Mr. GLADSTONE fod, gwneled y Toriaid a fynont i'w rhwystro. Yn y ddadl y cyfeiriwyd ati, gwnaed llawer o sylwadau rhagorol; ond o herwydd nas gallwn eu cyhoeddi yn llawn yn ein hadrodd- iad seneddol, gan na oddef ein terfynau i ni roddi adroddiad llawn o weithrediadau yr wythuos, yr ydym yn gorfod eu talfyru, fel y gwna llawer hyd yn oed o'r papyrau Saes- nig dyddiol. Ond yr ydym gyda phleser mawr yn dymuno galw sylw at amryw sylw- adau a wnaed gan Mr. LABOUCHERE, Syr WILLIAM HABCOURT, Mr. BRIGHT, a Mr. WATKIN WILLIAMS; a chaitt ein darllenwyr yn ddiau foddhad wrth eu darllen. Dywedodd Mr. LABOUCHERE fod llawer o wyau y pheasants a'r petris sydd yn cael eu gosod gan foneddigion o dan ieir i'w deor, yn cael eu prynu gan herwhelwyr (poachers). A'r hyn oedd yn ei synu ef oedd, fod bonedd- igion yn cefnogi yr herwhelwyr i ddwyn yr wyau o feusydd perchenogion tiroedd eraill: ond er hyny, pan yr oedd yr wy wedi ei ddeor, a'r cyw wedi tyfu, pe y digwyddai i rywun ddwyn yr aderyn o'u meusydd hwy, byddai iddynt eu cospi hyd eithaf y gyfraith. Yr oeddynt felly yn cefnogi y lladrad o eiddo eu cymmydogion ond nid oedd un drugar- edd i'w dangos, os byddai i'r persoriau hyny ladrata eu heiddo hwy! Dywedodd Mr. LABOUCHEUE, hefyd-yr hyn sydd berffaith wir-na byddai yn unfpleser i beliwr, teilwng o'r enw, fagu heidiau o adar er mwyn y pleser o'u saethu wedi iddynt gael eu pesgi ar feus- ydd yr amaethwyr. Y Ila cymmharodd hel- wyr yr hen amseroedd a lielwyr y dyddiau hyn:— "Buasai hen helwyr y dyddiau gynt (meddai) yn wfftio syniadau helwyr yr oes hon-y rhai nad ydynt yn ddim amgeu na ffrwyth gwareiddiad maith a mwythus. Nid ydyw hela fel y dygir ef yn mlaen yn awr ond cigyddiaeth isel ac annheilwng (cym- meradwyaeth). Yna disgrifiodd arferion bonedd- igion o ladd nifer fawr mewn un diwrnod er egluro ei ymresymiad, a dadleuai fod camddefnydd mawr yn cael ei wneyd yn awr o hela. Nid oedd un am- can arall mewn golwg yn rhy fynych (meddai) ond galluogi y naill ddyn i ymffrostio yn wyneb y llall y nifer fawr o'r creaduriaid hyn a laddodd efe. Yr oedd efe a'i gyfeillion yn credu y buasai yn dda gan y rhan fwyaf o foneddigion—yn nirgelweh eu calon -pe y gwnaethid rhywbeth i fwrw yr arferion hyn i lawr. Yr oedd pob iar goed (pheasant) a saethai eu cyfeillion yn costio iddynt tua phunt yr un ao y mae yn ddiammheuol y byddai yn dda gan lawer ojionynt yn yr,Hydref pe y gallent ddy- weyd wrth eu eyfeiltion-,Buasai yn dda genyf pe y gallaswn eich gwahodd i j saethu. A phe na buasai am y Radicaliaid atgas hyn,j'buasai yn hyf- rydwch genyf.wneyd hyny.' Byddent.yn ddiolch- gar i Dy y Cyffredin am y fath esgusawd (chwerthin a chymmeradwyaeth). (Jnd ni bydd. y Radicaliaid s (meddai), yn foddlawn nes y bydd deddfau yr helwriaeth wedi eu llwyr ddileu." Yr oedd gVvr o'r enw Mr. HICKS, yr aelod Torfaidd dros swydd Caergrawnt, wedi gosod cynnygiad o welliant ar y papyr, i'r pwrpas fod y pwyllgor i wneyd darpariaeth yn y mesur hwn fel na byddai ryddid i neb brynu na gwerthu ftyau, ond dan ammodau pen- nodol. Ac mewn gwirionedd, pe y caffai llawer o dirfeddianwyr eu ffordd ni byddai ryddid i neb gymmaint ag edrych dros y clawdd ar na phetrisen na chyffylogyn, na dim arall. Ac am y gwelliant y bwriadai Mr. HICKS ei ddwyn i'r mesur, y mae Syr WILHAM HARCOURT wedi dyweyd fel y canlyn "Yn ol cynnygiad Mr. HICKS, byddai raid i'r hwn a gadwai adardy, gyda'r amcan o werthu wsau adar sydd yn perthyn i'r helwriaeth, gofreatru ei adar- dy gydag ysgrifenydd yr heddweh am y sir, neu y fwrdeisdref, a chadw.cofrestr o nifer yr wJau oedd yn cael eu dodwy bob dydd (chwertliin)-ac o enwau a phreswylfod y personau y byddai yn gwerthu wJau iddynt (chwerthin adnewyddol)- a'r nifer o wyau a werthid bob tro, yughyd a dydd- iad y gwerthiant (chwerthin mwy)—ac nid oedd efe i brynu na derbyn wJau helwriaeth gan un per- son arall! Yna gofynai Syr WILLIAM a wyddai rhywun fod amser cynnuliiad cyhoeddus pwysig fel y senedd erioed wedi^cael ei ddyfethagyda chais am gaiiiatad i ddwyn i mewn y faih adran a hwn (clywcli, clywch). Y mae yn hawdd i bawb ddeall mai yr unig amcan ydoedd dyfetha hanner awr o amser y Ty. (" Na, na a cliynuneradwy- aeth)." Gwrthodwyd y cynnygiad yma; ac y mae yn ddiammheuol iddo gael ei wrthod gyda'r dirmyg a haeddai. Yna cododd Mr, CHAPLIN — yr aelod Toriaidd dros y rhan ganol o swydd Lincoln -gä,ll brotestio yn erbyn y mesur fel un oedd yn ysbeilio y tir-feddiannwyr o'u haw l- ian, ac yn aitafaelu eu heiddo. Dywedodd helyd y buasai iddo gefuogi y Aiesur, pe ua buasai un ddarpariaeth arall ynddo, oud fod y ewningod i gael eu taflu allan o ddeddfau yr helwriaeth. 0 herwydd sylwadau Mr. CHAPLIN, cododd Mr. BRIGHT, a rhoddodd y fflangeil yn drum ar ei ysgwyddau, ac ar ysgwyddau y blaid Dodaidd hefyd-ac nid mwy nag a haedd- ent. Dywedodd nad oedd efe wedi bwriadu gwneuthur unrhyw sylwadau y noswaith hono, oni buasai am yr ymadroddion a arfer- wyd gan Mr. CHAPLIN. Yna galwodd ef i gyfrif pa ham na buasai wedi gwrthwynebu y Mesur ar yr ail ddarlleniad? Attebodd Mr. CHAPLIN nad oedd efe gai-tref y noson hono. Ar hyn, gwaeddodd amryw y gair "Goodwood." Yr esboniad sydd i'w roddi ar hyn ydyw, fod rhedegfa geffylau (races) mewn lie o'r enw hwnw y diwrnod y dar- Uenwyd y Mesur yr ail waith; ac yno y bu Mr. CHAPLIN, yn lie cyflawni ei waith yn y senedd; ac am hyny y derbyniodd ei gerydd. Yna eglurodd Mr. BRIGHT amcan y Mesur, trwy ddyweyd nad Mesur i wellhau deddfau yr helwriaeth ydyw; ond mai ei amcan oedd darparu fod yr amaethwyr i gael ymwared oddi wrth y golled a'r niwed yr oedd cynnifer o honynt yn agored iddo, trwy fod helwriaetli yn cael ei fagu a'i amddiffyn gan berchenog- ion eu ffermydd, neu gan eraill yr oeddynt ar y pryd yn gosod yr helwriaeth iddynt. Yna dywedodd fod teimlad angherddol yn mysg yr amaethwyr o blaid y Mesur hwn ac hefyd fod yr Ystafelloedd Amaethyddol wedi dadgau eu baru hwythau fod y Mesur yn un y dylid ei wneuthur yn ddeddf. Yna heriodd y Toriaid yn y geiriau canlynol "Eweh i giniawau cyhoeddus yffermwyr (medd- ai)—cyfarfyddwch a hwy yn y marchnadoedd, a gofynwch eu barn, a chwi a gewch bod amaethwyr y wlad hon o'r bron yn ddieithriad yn ffafriol i'r mesur hwn (Na, na). Oni bae eich bod yn gwybod hyny (meddai, gan gyfeirio at y Toriaid), ni buas- eeh byth wedi gadael i'r mesur gael ei ddarllen yr ail waith (clywch, clywch). Chwi a wyddoch cys- tal ag y gwn i fy hun fy mod yn dywedyd yr hyn sydd yn wirionedd hollol. Ac os felly y mae—os ydyw aelodau yr ochr yna i'r Ty yn foddlawn i dattu rhwystrau ar ffordd y mesur, ond hebfeiddio taraw (clywch, elyweh)- yn foddlawn i geisio siarad y mesur hwn allan, yn benderfynol o beri gofid i ni, i'n blino a'n rhwystro (chwerthin a chymmer- adwyaeth)—ond yn ofni rhoddi eu pleidleisiau yn ei erbyn (cymmerad):—os felly, nis gall fod un am. mheuaeth, pe byddai i ryw aelod ar yr oehr yna i'r Tf gynnyg, nidwyf yn dyweyd adran, ond gwelliant, fyddai yn taraw yn uniongyrchol ar galon a bywyd y mesur, y byddai i foneddigion ar yr un ochr i'r Ty ddeisyf arno beidio a'u gosod mewn amgylchiadau mor annymunol fel y byddai raid iddynt gofrestru eu pleidleisiau yn erbyn y mesur. Y mae hyn yna yn brawf eich bod yn gwybod yn eithaf da fod y rhai a'ch etholodd yn bleidiol i'r mesur hwn. Pa beth a gymmerodd le yn yr etholiad diweddaf ? Yr wyf yn eofio i mi glywed darllen dyfyniad o araeth un o aelodau y Weinyddiaeth ddiw- eddar, yn yr hon y rhoddai efe fel un rheswm I 1 -1 1 1. 1 1 I I am aaaagorpnoriaa y seneaa, eu ooa weai clywel1 yn gynnar yn y flwyddyn hon fod etholwyr y sir- oedd yn troi eu cefnau arnynt. Yr oedd y siroedd wedi Uwyr 81110 ar eich chwe blynedd o esgeulus- dra. Y mae y boneddwr gwir anrhydeddus sydd yn eistedd gyferbyn a mi yn dyweyd fod yr amaeth. wyr yn meddwl fod y Llywodraeth bresennol yn talu rhyw gymmaint o ?y,?,,lw,l id ynt-a'u bod ya hoffi hyny. Ond y r ydym yn bwriada gwneyd Jim- wer mwy na thalu sylw iddynt. Nid ydym am gyhoeddi ein hunain, mewn brawddegau gweigion ffrothlyd, yn 'gyfeillion yr amaethwyr;' ond gan ein bod drwy ein mesurau wedi bod yn gyfeillion i bob dosbarth arall, caiff yr amaethwyr o leiaf gymmaint o gyfiawnder ag y medrwn ni lwyddo i gael gan y senedd ei ganiatau iddynt (cymmerad- wyaeth uchel)." Dyna eiriau gwerth eu hargraphu mewn llythyrenau o aur, ac y mae yn ddiammheu yr hir gofir hwynt gan bob amaethwr fel dadganiad cydwybodol un o'r dynion mwyaf gonest sydd o fewn yr holl deyrnas. Ac yn y geiriau canlynol, y mae efe yn disgrifio galw- edigaeth yr amaethwr, a'r colledion y mae efe yn agored iddynt oddi wrth y tywydd, mewn geiriau llawn o gydymdeimlad. Ac o herwydd hyny, dywedodd y dylai yr amaeth- wyr feddu cydymdeimlad dyfnaf pob dyn:— Pa beth a all gynnhyrfu cydymdeilmad yn fwy (meddai) nadioddetiadau y boblogaeth amaethydd- ol ar hyd y ddwy Nynedd ddiweddaf (clywch, clywch). Y mae yr amaethwr yn codi yn foreu, ykw ?t hi. ar hyd y dydd y mae efe yn bwyta bara diwydrwydd ond nid oes o'r braidd ddim sydd sicr mewn cyssylltiad a'i sefyllfa ond diwrnod talu yr ardreth. Y mae efe yn ddarostyng- edig i lawer o dreialon ac anhawsderau ag y mae galwedigaethau eraill yn rhydd oddi wrtliynt i raddau helaeth. Y maeyn bossibl i'r masnachydd, drwy ei ddiofalwch a'i ddiffyg craffder wneuthur bargen ddrwg, a thrwy hyny ei niweidio ei hun. Y inae efe yn gyfrifol am hyny. Ond gall yr am- aethwr wneuthur pob peth y gall dyn ei gyflaavui- pob pcth y gall diwydrwydd a doethineb ei wneyd. Gall droi a thrin ei dir, ei hau, a'i lanhau. Gall wneuthur pob peth y mae yn bossibl i ddyn ei wneuthur-etto, gall tymmhor ddigwydd a wywa ei gnydau ae a wywaei obeitiiion (clywch, clywch). Os oes rhyw fasnach cenedlaethol pwysig yn meddu hawl gyfiawn ar ystyriaeth deg a charedig y Ty hwn, yr wyf fi yn dywedyd mai masuach yr amaethwyr ydyw hono (cymmeradwyaetli gyff- redinol) Os felly y mae, onid gwell fyddai i'r boneddwyr anrhydeddus sydd yn eistedd ar yr ochr aow i'r Ty ymattal rbag dwyn gwelliantau yn mlaen nad oes unrhyw berthynas rhyngddynt a'r mesur o fath yn y byd (clywch). Am gynnygiad Mr. HICKS ynghylch yr Wyau, yr hwn y cyfeiriwyd ato yn barod, gwnaeth Mr. BRIGHT ef a'i gynnygiad yn destyn chwerthin angerddol y Ty. Mesur ydyw hwn, fel y gwyddys, nad oes un berth- ynas rhyngddo ond a'r Ysgyfarnogod a'r Cwningod; er hyny, y mae Mr. HICKS yn dyfod a chynnygiad ynghylch wyau helwr- iaeth. 0 herwydd hyn, gofyna Mr. BRIGHT mewn gwawd:— "Y mae yr aelod anrhydeddus sydd gyferbyn 1t mi (Mr. HIOKS) yn ymwybodol o'r tfaith nad ydyw helwriaeth y tir (ysgyfarnogod a chwningod) yn arfer dodwy (ohwerthin mawr). Er hyny, mewn mesur sydd yn dal perthynas & helwriaeth'y tir, y mae efe yn cynnyg gwelliant maith ynghylch wyau (chwerthin drachefn). Yr oedd boneddwyr an- rhydeddus o'r ochr arall i'r Ty yn ymddangos yu Ilecl ofidus o herwydd bod fy ngwir anrhydeddus gyt. aill yn teimlo i raddau yn ddiglla.wn-ae nid wyf yn synu at hyny-fod amser y Ty yn cael ei gymmer. yd i fyny i ymdrin & mater nad oes a wnelo mewn un modd A'r mesur; a hyny mewn gwelliant, yr hwn o ran ei amcan, y modd y cynnygia ddelio a r mater, neu ei rainmadeg, sydd un o'r cyfaiisoddiadau rhy- feddaf a welais i erioed (chwerthm). Yr oedd hOIl- eddwyr anrhydeddus o'r oehr acw i'r Ty wedi aofyn iddo ei alw yn ol. Yr oeddynt yn awy^dua am weled rhywbeth yn cael ei wneyd ynghylch