Baner ac Amserau Cymru

LLYGAD Y DYDD. HWN liuna o dan eneiniad-y ter Wiith tirion yn nghauad; Ar wawr deg, yr lor ei dad, I ail agor ei lygad. ALARCH GLAN DYFI.

BEDDAKGKAPH GWRATG. GWYLAIDD wraig a phur o galon-oedct Rhinweddol a ffyddlon; Llawn o hed(I yn agwinllan Ion, Hliodiai 'n chwaer dan ei choron. Lbm-y-jjynnon. (jrLAN iSDNANT.

ENGLYNION t'R "PWLPUD CYMREIG." O'R pwlpud Cymreig ceir seigiau-nefol, Yn hufen meddyliau; Cenhadon gwiwlon, golau, A Uawn licdd i'n llawenhau. Yr Iesu a'i drefn rasatrl—wiw daenant A'u doniau grymusawl; Dysgawdwyr, a gwfr a'u gwawl O'r difai hen Air dwyfawl. Da agwedd, a diwygiad-a welir Trwy Walia 'n ddiymwad; Rhyw fyrdd o blant Cymru fad, Ail enir trwy 'u dylanwad. Bury. ASA Dnu.

CORRIS. YN ddiweddar, ymddangosodd llythyr mewn newydd- iadur Saesnig, yn dwyn y teitl, "Chwarel y Braich Goch." Ei awdwr ydyw Mr. Edward W. Williams, prif oruchwyliwr y gwaith. Bwriedid iddo fod yn at- tebiad i'r llythyrau oedd wedi ymddangos ar bwngc y "sefyll allan," ac yn amidiffyniad or ewrs a gymmer- odd cyfarwyddwyr y gwaith. Wel, tybed na cheir ganddo oleuni ar y plygion tywyllweh a amgylchyna yr achos ? Buasid yn disgwyl hyny, gan ei fod ef wedi ymaflyd yn y gorchwyl of offering explanation." Ond nid oes yma ddim o'r fath beth. Ni welais ddim mor Littipi(t erioed yn fy niywyd. Dywed i dde- chreu fod y gweithwyr wedi cael eu cadw mewn llawn waith am fwy na deng mlynedd. Ond pa ham y noda ddeng mlynedd yn hytrach na phymtheg? Wel, pa ham hefyd, wys ? Dywed hefyd fod y cyllogau yn gyf- ryw ag y daliant gymmhariaeth gyda rhai unrhyw ch warel a reolir yn dda o fewn y dosbarth. Dymunem ddywedyd nad yw hyn yna yn perthyn dim i'r pwngc presennol. Nid ydys yn cwyno am a fu, ond am y sydd. Pob parch iddynt am a fu ond nid yw hyny yn cytiawnhau dim ar y cynnygiad presennol, nac yn gosod un math o rwymedigrfeth ar y gweithwyr i'w dderbyn. Dywed yn nesaf fod ei gyfarwyddwyr wedi pender- fynu ar ostyngiad cyllogau, yn hytrach na chymmeryd amser byr, am y byddai i hyny etfeitliio yn fwy ar gyf- logau y gweithwyr. Ond y ffaitli ydyw, ddarfod i'r gweithwyr, yn eu cyfarfod cyntaf, benderfynu Eu bod yn gwrthod y gostyngiad; ond os oedd raid, eu bod yn barod i gymmeryd amser byr." Gwrthodwyd hyny. Yna galwyd ail gyfarfod i ystyried y mater; ac yn hwnw, a'r gweithwyr "wedi digio,"gan dybied fod gan rywrai amcan i'w gwasgu, y maent yn pasio "i wrthod y gostyngiad yn hendant." Os oedd gan y cyfarwydd- wyr. a'r rhai a arolygent y gwaith, gymmaint o ofal am fantais a lies eu gweithwyr, pa ham na fuasent yn eu cyfarfod trwy ganiatau gweithio llai o amser, yn al tn Os ydyw cwmni y Braich Goch am elw oddi wrth en gwaith, y ffordd i'w gael ydyw, cyfiog am waith yna cant hwytluiu waith am gyilog. Tra ua roddir cyflcg priodol, ni cheir gwaith priodol chwaitli. Dywed yn nesaf ei fod wedi ei sicrhau fod llawer o'r gweithwyr yn awyddus i ddychwelyd at eu gwaith, a« yn cael en liattal yn unig gan ddiffyg gwroldeb i wrtli- sefyll y gwawd a'r bygythion a ofnant oddi wrth ych- ydig arweinwyr hunan-gyfansoddedig, awyddus i hau ameithrin angliydfod rhwng meistr a dyn (gweitbiwr). Gallai fod yma rai awyddus i ddychwelyd; ond nid llawer. A phwy ydynt ? Onid rhyw whmeni o ddyn- ion, a rhai analluog i ymdaraw yn un lie arall? Poor Ileiittis.1 Yr unig eithriad ydyw ychydig weithwyr Ilechi. Dywed Mr. Williams en bod yn ddiffygiol mewn gwroldeb, ond y mae yn camgyn.meryd yn fawr. Y maent wedi proti yn amgen. Y gwir reswm eu bod heb ddychwelyd ydyw, eu gallu i deimlo eu dyled- swydd, a'u rhwyn;edigaeth i wneyd yr hyn sydd yn iawn, a'u bod yn meddu ar wroMeb i'w wneyd, pa betli bynag a fyddo y canlyniad. Gormod o ddynoliaeth sydd ynddynt, Mr. Williams. Haeriad noeth, a hollol ddisail, ydyw fod yma fygythlon mewn un modd. Ac am yr arweinwyr hunan-gyfansoddedig y sonir am dan- ynt, nid wyf yn deaU at bwy y cyfeiria. Os mai at bwyllgor y gweithwyr, y mae yr ensyniad yn un annheg i'r eithaf. Cafodd hwnw ei ddewis gan y gweithwyr, ac y mae yn cynnrychioli eu teimiad, ac yn sefyll droa eu hawlmu. Yr ydwyf yii gwadu yn bendant fod yma neb yn atteb i'r disgrifiad, ac yn galw arno yntau, fel gIlT boneddig, i bron yr liaeriad, neu ef alw yn ol. Yr hyn sydd yn "hau a meitbrin anghydfod" ydyw yr ymgais i ostwng y cyflogau i safon mympioyol. Hyn yna ar hyn yna. Y mae sefyllfa pethau yn y Braich Goch yn atteb i'r Megys yr oedd yn y dechreu y mae yr awr hon;" ac ymddengys mai felly "y bydd yn wastad." Nid yw yn ymddangos fod un cyfnewidiad buan i fod. Ond os nad yw yn goleuo yno, cafwyd gwawr o le arall. Der- byniwyd gwahoddiad gan oruchwyliwr gwaith llechi dipyn o tfordd oddi yma i ddyfod ato ef i weithio, neu i oliebu ar y pwngc; ac yr wyf yn deall fod Uythyr wedi ei anfon i gael gwybodaeth bellach. Nid oes yma rhyw lawer heb fod yn meddu rhyw fath o waith; ac os try hyn allan fel y disgwylir, ni raid i neb fod. Pa un bynag am hyny, nid ydyw y gweithwyr mor ffol, wedi sefyll am eu hiawnderau cyhyd ag am naw wyth- nos, a'u gwertliu am ddim yn y diwedd. "Mawr yw gwirionedd; a threcha." Bydd y Corrisiaid yn sicr o brofi eu hunain yn ddynion, pa beth bynag a fyddo y canlyniad. Teimla yr eglwysi yn yr ardal yn fawr oddi wrth ymadawiad eu haelodau a'u gwrandawyr. Gobeithiaf y bydd i'r rhai sydd oddi cartref gael gras i ddal, a bod yn ddefnyddiol lie y b'ont. llii yma wlaw a llif na welwyd ei gyffelyb er's blyn- yddoedd lawer ddydd Sadwrn cyn y diweddaf; yr afon wedi tori allan i ganol y pentref, ac yn llenwi y tai, a'r trigolion yn gorfod ffoi o honynt. Boreu ddydd Llun cyn y diweddaf, cymmerodd damwain ddifrifol le yn chwarel Aber-cwm-eiddew, trwy i gareg, yr hon a dynid o'r brig, gymmeryd ei holwyn a chroesi y bongc, a neidio i lawr i bongc arall, lie yr oedd amryw yn gweithio; ac fel yr oedd un o honynt, o'r enw Owen Evans, yn ymdrechu diangc, aeth yn union i'w chyfarfod; a chan ei fod yn rhedeg ar yr ymyl, tarawyd ef drosodd i'r dyfnder is law. Disgynodd ar ei ben ar gareg fawr, trwy yr hyn y mal- Uriwyd rhan o asgwrn ei benglog oddi ar ei lygad do, ynghyd ag archoll o dan ei en. Pan godwyd ef i fyny, ymddangosai yn ddideimlad, ac anadlai yn diwio- Anfonwyd yn ebrwydd am Dr. Jones, yr hwn, yn ol ei arfer, a wnaeth ei oreu iddo. Ond er y cwm, un HH W yn mhen llai na thair awr. Dydd Mercher, ?cth t}-.? liosog i'w hebrwng i'r gladdfa Br.d.ry.?c.tdc?)? Dinas Mawddwy; ond yr oedd wedi dyf<-d i fYw ym" yn ddiweddar. Ei oedran oedd .bam. (.adawoud wcddw a phedwar 0 amddifaid alaru ar ei ol. ) nod y weddw a Thad yr aimldifaid o;t Mwr dda.om a of 10 X?ntYr oedd ytr.u.x.cd? yn grefy.Mwi. selog, a,nmttuym,.? rhai mwy"f gwmthgar a MdM eg1wy ?? ? ) yr .odd y" '?"< felly gyda r plant, a Slir y golled ar ei ol yn. awr yn y cylch hwnw ond?di? ?od mn.wyuc'widdoof -(,?-??.

Y mae y Post-feistr Cyll'rediiiol wedi penderfynu rhoddi post-lytbyrdy oliwanegol yn Rhostyllen,

1(Icrfymadau uchod, gyda'r eithriad fod y trysor- yddion i gacl eu hethol bob pum mlynedd, yn lie bobtMrMynedd. roiulerfyuwyd hefyd fod yr holl etholiadau hyn i ddyfod mewn grym y flwyddyn nesaf. Gyda golwg ar y chweched penderfyniad, yr hwn sydd yn cyfeirio at ad-drefnu cylch y Gymdeithasfa, pen- derfynwyd fod y mater hwn i gael ei gyflwyno i ail ystyriaeth Pwyllgor yr Etlioliadau, gyda dymuniad ar iddynt gymmeryd i ystyriaeth yr awgrymiadau a roddwyd gyda golwg ar hyn yn y Gymdeithasfa hoii. Yn nesaf, cafwyd sylw ar addysg uwchraddol yn Nghymru. Enwyd nifer o frodyr i dynu allan ben- derfyniadau gyda golwg ar yr achos hwn "w gyf- lwyno i ystyriaeth cyfarfod y Gymdeithasfa am hanner awr wedi un ddydd Mercber. Trysor/a y Uwetnuiogion I oedd y peth nesaf a gymmerwya uau I yr adroddiad canlynol gan yr ysgrifenydd, y Parch. I W. Evans, M. A., o'r hyn y penderfynwyd arnynt ean bwvllgor gweithiol y drysorfa uchod :— 1. Cynnygir y chwanegiad canlynol at rheol y nawfcd "Eithr fod gan y Gymdeithasfa hawl i leihau y taliadau allan o'r drysorfa ar unrhyw am- ser o hyn hyd y cwblheir y Gronfa, os gwelir y bydd sefyllfa y drysorfa yn galw am hyny." 2. Fod caniatad yn cael ei roddi i'r pwyllgor gweithiol i ystyried cais pob gweinidog nad yw yn aelod o'r drysorfa a ordeiniwyd o 1870 hyd 1874, os dan 40ain oed pan yr ordeiniwyd ef, a fyddo yn dy. muno dyfod yn aelod o'r drysorfa; ac os gwelant hyny yn briodol, i roddi derby niad id do ar yr am- mod ei fod yn tain i mewn i'r drysorfa o amser ei ordeiniad a bod y caniatad hwn yn aros mewn grym yn unig am flwyddyn, sef hyd Cymdeithasfa Ãwst. 1881. 3. Fod taliadau blynyddol yr aelodau yn Ebrill, a bod yn rhaid i'r taliadau gaeleu talu i mewn cyn diwedd Mehefin, neu ynte bydd yr aelodau yn colli eu haelodaeth a'u hawl i fanteision y drysorfa. 4. Fod brodyr yn cael eu henwi i ymweled a'r amrywiol gyfarfodydd misol er cael eyd-ddealltwr- iaeth gyda golwg ar yr ymdrech i chwyddo y gron- fa ac os gellir, i gael cydweithrediad a symmud yn wlaeu gyda hyn ar unwaith, yn ol y cynllun sydd wedi ei fabwysladu gan Gyfarfod Misol Gogledd Cercdigion, neu unrhyw ffordd arall mwy dewisol gan y slroedd. A chynnygir y brodyr canlynol :— I ymweled a Deheu Aberteifi, Mr. D, J. Davies, Aberystwyth. Sir Benfro, Mr. R. J. Davies, u H., Cwrt mawr. Sir Gaer, Alderman Phillips, Aber- tawe. Sir Forganwg, Mr. David Jones, ariandy. Mynwy, Mr. David Evans, Caerdydd. Yr Henad- nriaetli. Mr. Roger Edwards, Bwlch. Yn Desaf, enwyd nifer o trodyr i dynu allan ben- derfyniad yn dadgan cydymdeimlad y Gymdeith- asfa it Mr. Gladstone gyda golwg ar ystftd ei iech- yd. Yna aed yn mlaen i drefnu cyfarfod yr or. deiDio. Yn Dcsaf, cymmerwyd i ystyriaeth y cynnygiad a ddaeth o Ogledd Aberteifi. Y Parch. E. Ed- munds, Aberteili, a ofynai am yr un gymmwynas ag a geisid i'r Parch. D. W. Evans, Cynon a dad- gallai mai yr aehos na fuasai yntau yn gofyn am hyn drwy y cyfarfod misol y perthyn iddo oedd iddo gael ei luddias i fud yn bresennol yn yr un diweddaf. l'ellderfynwyd fod y ddau frawd uchod i gael llythyrau gan y Gymdeithasfa yn eu eyflwyno i sylw y cyfundeb Methodistaidd yn America yn ys- tod eu hymweliad a'r wlad hono. Klioddwyd caniatad hefyd yn y cyfarfod hwn i Mr. Grifliths, Rock, i gyflwyno achos Nazareth, Abercarn, a North Risca, i sylw y Gymdeithasfa yn y cyfarfod hanuer awr wedi un dclydd Mercher, gyda golwg ar y sefyllfa y maent ynddi mewn can- lyniad i'r ddamwaiu ddifrifol a gymmerodd le yn y gymmydogaeth hono yn ddiweddar. Cyflwynwyd hefyd i sylw y cyfarfod achos Mrs. Bowen, gweddw y diweddar fiarch. James Bowen, Earlswood, a phendertynwyd tod y chwaer weaftw hon i gael y swm o 5p. o gyllid y Gymdeithas Gen- hadol Girtrefol. Y gorchwyl nesaf a wnaed yn y cyfarfod hwn oed(I etliol Mr. Saunders yn gadeirydd y Gymdeith- asfa am y flwyddyn ddyfodol. DYDD MERCHER, YR 11KG, AM WYTH Y BOREU. Cyfarfod y pregethwyr a'r blaenoriaid ar wahan: y pregethwyr yn Siloh, a'r blaenoriaid yn yr ys- tafell y tu cefn i'r capel. Yn nghyfarfod y pregethwyr, ymddiddanwyd a r brodyr oedd i gael eu hordeinio gyda golwg ar eu crcfydd bersotiol, ynghyd a'u eymmhelliad at waith mawr y weinidogaeth. Am haulier awr wedi naw yn yr un lie, cynnal- iwyd cyfarfod yr ordeinio. Dechreuwyd y cyfarfod hwn gan y Parch. T. Evans, Pen-y-cae, trwy ddarllen a gweddio. Yn nesaf, rhoddwyd pennill gan y cadeirydd i'w ganu. Yna galwyd ar y Parch. Hugh Jones, Liverpool, i ddarllen y rhan arferol o'r Gwirionedd, ac i weddio. Yn nesaf, galwodd yr ysgrifenydd enwau y brodyr oeddynt i gael eu hordeinio. Yr oedd un brawd ag oedd wedi cael ei ddewis gan yr eglwysi yn absen- nol o herwydd gwaeledd iechyd, sef Mr. Jones, Bronant. Attebodd y brodyr canlynol i'w henwau; sef, Mri. Owen Hughes, Ponterwyd; David Davies, Llanfynydd; John Thomas, Llanelli; J. E Davies, Llanelli; W. Fowell, Bettws; D. Richards, Whit- land; W. J. Morris, Tongwynlais; Rees Morgan, Llwynpia; Samuel Earl, Trehill; R. Howell, Llan- samlet; D. H. Lloyd, Gilead; Edward Owen, Llan- martin. Gofynwyd a oedd y brodyr hyn wedi cael eu galw mewn modd rheolaidd i waith y weinidog- aeth. Ac attebwyd yn gadarnhaol gan Mr. D. Richards (Collin), Llanelli. Yna galwyd ar y Parch. J. Evans, Caerfyrddin, i draethu ar "Natur Eglwys," yr hyn a wnaed ganddo mewn modd priodol ac effeithiol. Daeth Mr. Evans at y pwngc ar unwaith, heb ymadroddi dim. Dywedai y dymunai alw sylw y gynnulleidfa at yr eglwys yn y lie-I. Gyda golwg ar sylfaen aelodaeth. 2. Yr eglwys yn ei hunoliaeth. 3. Yr eglwys yn ei hyibrydolrwydd. 4. Yr eglwys yn ei phurdeb. 5. Yr eglwys yn ei hegwyddor gyn- nyddol; ac yn olaf, yr eglwys yn ei gweithgarwch. I. Gyda golwg ar y peth cyntaf, dywedai mai sylfaen aelodaeth yn eglwys Dduw ydyw pertliynas a. Duw drwy ffydd yn ei Fab. Y mae pawb ag sydd yn aelodau gwirioneddol o eglwys Dduw yn credu yn yr Arglwydd lean fel Mab Duw a Cheid- wad dynion. Yn ail, y maent yn disgwyl am fywyd tragwyddol drwyddo. Ac yn 3ydd, y maent yn ymgyssegru i fod yn eiddo llwyr iddo. Y mae Y" cyfuewidiad illia-,vr sydd yn cymmeryd lie yn y y Y f .??-11- i ?"( I rhai hyn yn peri iddynt ymadael a'r byd, ac ym. uno a dynion or cyttelyii lecmwi. x maent yn ymuuo a'r eglwys yn rhinwedd galwedigaeth eff- eithiol yr efeugyl. Galiai fod llawer mewn undeb a'r eglwys oddi ar gynnnhellion nad ydynt dda.; ond nid oes neb mewn undeb it hi mewn modd gwirioneddol ond y rhai sydd wedi en galw a i galwedigaeth etfeithiol, a'ti bywhau mewn tnodd ysbrydol. II. Unoliadli yr eglwys.—Y mae yr eglwys yn un fel y mae y corph yn un, er cael ei wneyd i fyny o wahanoi aelodau, ac fel y mae adeilad yn un, er cael ei wneyd i fyny o wahanol ranau. Y mae yr un deb hwn yn cael ei osod allan yn y rhan- au hyny o'r Gwirionedd sydd yn llefaru am yr eg- lwys fel corph Crist, ac fel ternl y Duw byw. III. Ypbrydolrwyfld >/>• eglurys. Fe ddywedir fod rhyw fath o ddynion yn colour blind; y maent yn gallu canfod pob lliw ond rhyw liw neillduol. Felly y dyn anianol, y mae yntau yn hollol anallu- og i adnabod yr eglwys yn ei hysbrydolrwydd. Dyn anianol nid yw yn deall y pethau sydd o Ys- bryd Duw, nis gall eu gwybod, ° blegid yn ysbrydol y bernir hwynt." Meddu ar ysbrydoliaeth sydd yn rhoddi cymmhwysder i aelodaeth eglwysig. Y mae hyn i'w weled yn amlwg pan ystyriwn mai i amcanion ysbrydol y mae yr eglwys yn bodoli; ac mai a gwrthddrychau ysbrydol y mae a fyno hi IV. Pitrdeb yr e,,Il?t,,ys.-Y mae purdeb yn nod- wedd arbenig yn nghymmeriad yr eglwys. Am y ddoethineb sydd oddi uchod y dywedir, "yn gyn- taf pur ydyw." Ac felly y gellir dywedyd am yr eglwys, y mae hithau i fod yn bur o flaen pob peth. Y mae purdeb yr eglwys i redeg i bob cyfeiriad. Y mae y demand am burdeb yn un cadarn. Un o brif addurniadau yr eglwys ydyw ei phurdeb. "Deffro, deffro, gwisg dy nerth Seion; gwisg wisg- oedd dy ogoniant, sanctaidd ddinas Jerusalem." Dyma un o aincanion mawrion Pen yr Eglwys yn rhoddi ei hun drosti: "Ac a'i rhoddes ei hun drostl fel y sancteiddiai Efe hi, a'i glanhau a'r olehfa ddwfr drwy y Gair, fel y gosodai efe hi yn ogon- eddus iddo ei hun yn eglwys heb arni na brycheu- yn, na chrychni, na dim o'r cyfryw." Y mae y Gwaredwr yn penderfynu ei chael "heb glaf na chlwyfus yn eu plith yn ddisglaer fel yr haul." Y mae eglwys Dduw i ymdrecbu a'i holl egni i fod yn bur ar y ddaear. Ei phurdeb hi yw ei nerth. Ond i'r eglwys i ofalu am hyn fe edrych Duw at ei llwyddiant. V. Yr eglwys yn ei hegwyddor gynnycldol.-Fe osodir y gwirionedd hwn allan mewn dwy o ddam- megion y Gwaredwr; sef "Dammeg yr had mws- tard, a'r surdoes yn y blawd." Am Fab Duw y dywedai loan, "Rhaid yw iddo Ef gynnyddu;" ac felly y gellir dywedyd am ei eglwys—Rhaid ydyw iddi hi gynnyddu. Y mae y gwirioneddau y rkydd yr eglwys grediniaeth ynddynt; y gwirioneddau am golledigaeth a chadwedigaeth pechadur, yn rhwym o ddylanwadu arni er peri iddi ymdrecbu dwyn y byd at y Ceidwad. Ammhossibl ydyw i neb gredu y gwirioneddau hyn heb wneyd eu goreu i ddwyn eu cyd-ddynion i afael yr iachawdwriaeth sydd yn Nghrist. Nodwedd arall perthynol i eglwys Dduw, a'r olaf y soniwn am dano, ydyw ei gweithgarweh. Nid oes neb yn cael eu cytiogi i'r winUan gan y Gwaredwr i segura, ond i weithio. Y mae eglwys ddiwaith yn eglwys ddiwerth. Y mae lies yr eg- lwys ei hun yn ymddibynn ar ei gweithgarwch. Fel y mae dyfroedd tawel yn ymlygru, felly hefyd y mae eglwys ddiwaith. Drwy ei gweithgarweh, y mae yr eglwys i gyrhaedd amcanion goruchel ei bodolaeth sef "Dattod gweithredoedd diafol." Gweithredoedd diafol ydyw yr holl ddrygau sydd yn y byd. Y mae yr eglwys i wneyd ei goreu i'w dattod a'u dinystrio. Y mae yr eglwys hefyd i amlygu ei gweithgarweh mewn gwneuthur daioni. Y mae y liodweddau a nodwyd yn gwahaniacthu eglwys Dduw oddi wrth bob cymdeithas arall. Yii nesaf, galwyd ar y Parch. W. Williams i ofyn y cwestiynau arferol i'r brodyr a ordeiniwyd. Ac wedi cael attebion boddhaol, gofynwyd i'r holl swyddogion oedd yn bresennol i amlygu eu cym- meradwyaeth iddynt drwy godi eu deheulaw. Yn nesaf, canwyd y geiriau priodol hyny i'r am. gylchiad, gylchiad, Ofnadwy ydwyt ti a'th ardi, Tei.wn? o barch y bot-loedd," &c., Wedi gorphen y canu, galwodd y llywydd ar y Parch. D. Saunders i roddi y cynghor. Diweddwyd y cyfarfod gwerthfawr hwn drwy weddi gan y Parch. E. Matthews. Am hanner awr wedi un o'r gloch, yn y Taber- nacl, dechreuwyd y cyfarfod gaR y Parch. Aaron Davies. Yna penderfynwyd amser a He y Gymdeithasfa nesaf. Cynnelir hi yn Penuel, Pen-y-cae, sir Fyn- wy, ar y 12fed, 13eg, a'r 14eg o fis Hydref nesaf. Yn nesaf, cafwyd adroddiad o'r hyn a fu dan sylw yn nghyfarfod y diaconiaid; sef, ymdriniaeth ar "Grefydd Deuluaidd." Gwnaed sylwadau gwerthfawr yn mhellach ar y pwngc hwn, gan y Parchn. D. Miles, Thomas Job, L-c. ACHOS NAZARETH, ABERCARN, A NORTH RISCA. Gosodwyd yr achos hwn ger bron y cyfarfod gan Mr. W. Griffiths, Rock, yn yr anerchiad a canlvn Nazareth, Abercarn. w I Y mae y capel cyntat wecli ei atteiiaciu yma tua deugain mlynedd yn ol. Wrth weled cynnydd cyflym yn y boblogaeth, gwnaeth Cyfarfod Misol Mynwy gais arbenig at y gymmanfa tua phum mlynedd yn ol, am (Irant er cadw cenhadwr i lafurio yno a'r ardaloedd cylchynol dan yr enw "Canol- barth Mynwy." Wedi cael grant a chenhadwr, y boblogaeth yn parhau i gynnyddn, yr iaith Seisneg yn ennill tir (enwadau eraill wedi trei eu hachos- ion yn rhanol, eraill yn gyfangwbl, i'r iaith Seisnig). Yr oedd yn rhaid adnewyddu ac helaethu yr hen gapel. Yn agos i dair blynedd yn ol, cafodd ei agor, a gwelwyd yn fuan fod yr anturiaeth yn atteb dyben da. Wedi cael y gwasanaeth nos Sabbothau yn Seisnig, cynnyddodd y gynnulleidfa a'r Ysgol Sul. Yr oedd gwedd obeithiol iawn ar yr achos yno; ond er ein gofid, Medi yr lleg, 1878, cymmer- odd nn o'r damweiniau pwysicaf le yno ag a gym, merodd le yn ein gwlad ni erioed. Taniodd y pwll glO mawr ag oedd yn lied agos i'r capel, collodd 269 eu bywydau; aclilysurodd hyn i wneyd can. noedd o weddwon ac amddifai 1. Y mae o'r cyf- ryw yn awr heb eu cael o'r pwll 256. Er fod Cwmni yr Ebbw Vale wedi gwario llawer o liloedd o bunnau er eu cael oddi yno, ac nid oea gobaith mwyach y ceir hwy oddi yno hyd nes y disgyn yr Arglwydd ei hun o'r nef gyda bloedd "a lief yr archangel, ac ag udgorn ?uw," "cyfyd Duw y meirw." Nos Sabbath cyn y ddamwain, yr oedd y Parch. David Edwards, Newport, yn pregethu yn Nazareth, a thynwyd ei sylw yn arbenig at "rês" o fechgyn ieuaingc ag oedd yn canu yn soniarus yn y gynnulleidfa. Bechgyn gobeithiol i fod yn golofn- au dan yr achos yn y lie. Y Sabbath canlynol, yr oedd eu lie hwy ac eraill yn wag, o herwydd eu bod wedi eu llosgi yn yr explosion, ac y maent yn awr yn mhlith eraill yn eigion y ddaear. Yr oedd y cyfeillion yn Nazareth ar adeg y ddamwain wedi argraphu cards ar gyfer cael te parti un o'r wyth- I nosau canlynoI-rhaid oedd rnoacu nyn neioio, er fod yr amser wedi ei nodi. Y mae yr eglwys techan yn y lie wedi dioddef yn fawr trwy y ddamwain hon. Er fod yno gynnulliad da yn gwrandaw ar y Sabbothau, y maent yn methu recovero yn eu ham- gylchiadau, itti ag i gyfarfod a'r gofyniou, Y mae yr aclios yno erbyn hyn yn caul oi ddwyn yn mlaen yn yr iaith Seisnig yn liollul; ac mor fuan ay y gwna masnach fywiocau, gobeithiwn weled yno etto eglwys a chyullulleidfa liosog a llewyrchus. Xortli Risca sydd ardal newydd hollol, yn sefyll rhwng Aber. earn a Risca. Y mae yr hyn a elwir yn Newtown, lie y mae ein capel, yn cynnwys rhwng 120 o dai a I Ilawer 0 annedrl-dai yn yr ardaloedd cylchynol. Tua pbedair blynedd yn ol, cychwynwyd achos newydd yma mewn annedd, am yr hwn le y telid 38. yn yr wythnos. Cafwyd darn o dir gan Arglwydd Trcdegar mewn man cyfleus er adeiladu capel arno. fl oedd ground rent y darn tir yn 3p, 48. 6c. yn y flwyddyn, yn 01 telerau adeiladu. {:un!lAth øin íhÇ__£_.J 1t./r" ,iuisoi gals arbenig at ei ar- g wydd.aetham gael y tir ar delerau mwy rhesym- ol, o herwydd mai at gapel yr oedd. Rhoddodd ei arglwyddiaeth y tir am Ip, yn y flwyddyn (90 years lease), yr hyn sydd yn fantais o rhyw 220p. i'r achos. Diolchodd ein Cyfarfod Misol i'w arglwydd- iaeth am ei garedigrwydd, a da fyddai cael holl dirfeddiannwyr Cymru o'r oyffelyb ysbryd hael- frydig. Agorwyd y capel newydd tua blwyddyn yn ol, ac y mae eynnydd graddol wedi bod ar yr achos yno trwy v lfwyddyn-rhyw 8 neu 9 o ael- odau oedd yno flwyddyn yn ol, ysgol o tua 60 i 70. ?? YR ?'' yr oedd yr eglwys yn rhifo 20, Ysgol £ Sul tua 80 i 90, y gynnulleidfa nos Suliau yn 90 i 100. Er ein gofid, cymmerodd tanchwa enbyd le yma tua mis yn ol, collodd 120 eu bywydau, achlys- urodd hyn drachefn gannoedd o weddwon a phlant amddifaid. Y gwaith wedi ei anafu i'r fath radd- au fel nas gellir disgwyl iddo gychwyn etto am lawer o amser. Y mae ein capel newydd yn agos i'r gwaith, a'r unig gapel yn y pentref, er fod eraill yn lied agos. Y mae hyn wedi effeithio yn ddi- frifol ar yr achos yn y lie. Y mae bugail yn llafurio rhwng y ddwy eglwys, o herwydd fod y ddwy gyn- nulleidfa yn cael ei gwneyd o Gymry a Saeson. Y mae yn rhaid cael dau bregethwr i wasanaethu bob Sabbath. Dyma ddwy eglwys yn yr un daith Sabbath, dan ofal yr un bugail, wedi eyfar. fGel â phrofedigaetbau cyffelyb, "eroeswyntoedd," "eroes-ragluniaethau." Er gwneyd eu goreu gyda ffyddlondeb mawr, nis gallant nofio yn hwv. Y mae dyled y ddau cape], yn eu gwahanol gyssyllt- iadau yn awr, yn 542p. Nifer y ddwy eglwys yw 46 ar gyfer hyny. Oni bae am y ddwy ddamwain ddifrifol hyn ni chawsech chwi wybod, mae'n sicr, am ei bodolaeth, buasai, mae'n debyg, mewn ychydig flynyddoedd yn cael ei dalu. Eithr y mae yn anobeithiol yn yr olwg bresennol ar bethau, i'r cyfeillion yno i gario'r baich yn hwy. Hefyd, y mae yn anfanteisiol iawn i lwyddiant yr achos fod y ddyled yn sefyll. Felly, ein cais gostyngedig atoch yw, trefnwch ffor«!d i'r ddyled i gael ei tbalu, a rhoddweh gapelau rhydd i bregethu Crist i bagan- iaid o Saeson ag sydd wrth y cannoedd yn byw yn "nghanolbarth Mynwy." Agorwch ddrysau o'u blaen. Mi fentrwn y gwna "ysbryd yr Iesu agor calonau llaweroedd o bersonau a chynnulleidfaoedd i gydymdeimlo a'r achos teilwng hwn. Wedi gwrandaw anercliiad Mr. Griffith, cynnyg- iwyd gan Mr. Mathews fod caniatad yn cael ci roddi i gyfeillion sir Fynwy i osod yr achos hwn o flaen eglwysi y cyfundeb yn y Deheudir yn mhob man y byddo parodrwydd yn yr eglwysi i ganiatau hyny. Penderfynwyd fod y Gymdeithasfa yn amlygu ei chydymdeimlad a'r brodyr canlynol yn eu Uesg- rwydd; sef, y Parchn. Edward Hughes, Aberyst- wyth; David Williams, Trefecca; a'r brawd ieu- angc John Jones, Bronant; ac hefyd ag Ysgrifen- ydd y Gymdeithasfa yn ei brofedigaeth o golli ei briod. Penderfynwyd yn unfrydol hefyd fod yr anerch- iad canlynol yn cael ei gyflwyno i Mr. Gladstone;— "That this Association desires to convey to the Right Hon. W. E. Gladstone, M P., its deepest sympathy with him in his recent illness, and to express the anxious interest and thankfulness, with which we watch the progress of his recovery, praying that the Divine disposer of all things may be pleased speedily to restore him to perfect health, and long spare him to preside over the councils of the nation." Adroddiad y p!?/??/o?' ?j/<? ;yo??/ ?' ?4<:M;/? Uwch. I 1)1(1(1(lol g?l-. I Cynnygiwyd y pethau a ganlyn gan y pwyllgor uchod, a chymmeradwywyd hwynt gan y Gymman- fa:— 1. Yn wyneb fod y Llywodraeth wedi al)- i pwyntio Cyfeisteddfod i wneyd yinchwiliad i sef- yllfa Addysg Uwchraddol yn Nghymru, ein bod fel Cymdeithasfa yn barnu mai doeth ao angenrheidiol ydyw i wahanol enwadau Ymneillduol Cymru ddyfod i gyd-ddealltwriaeth ar y cynnygion a ddygir ger bron y Cyfeisteddfod o berthynas i Addysg Uwchraddol y Dywysogaeth, ac mewn trefn i sicrhau y cyd-ddealltvvriaeth hwn, ein bod yn dymuno gwahodd yr enwadau Ymneillduol ereill yn Nghymru i ymuno a ni i appwyntio pwyll- gor arosol i wneyd pob trefniadau a farnont hwy yn briodol er dwyn ein golygiadau fel Ymueilldu- wyr ar y cwestiwn o addysg uwchraddol o dan sylw Cyfeisteddfod y Llywodraeth yn y modd mwyaf effeithiol." 2. "Ein bod yn pennodi y brodyr canlynol i gynnrychioli y Methodistiaid Calfinaidd yn Neheu- barth Cymru ar y pwyllgor unedig sef, y Parchn. D. Saunders, L'ewelyn Edwards, M. A., Aaron Davies, Thomas James, M. A., Llanelli; a'r Meistri Thomas Powell, M. A., I i-if Athraw Coleg Bootle, Liverpool; Dr. R. D. Roberts, Aberystwyth; a William Edwards, M. A., un o arholwyr ei Mawr- hydi, Merthyr. Y Parch. D. Saunders i fod yn gynnullydd y brodyr hyn, ac i ymohebu." 3. Tra y dymunwn adael rhyddid cyflawn i'r brodyr uchod ffurfio eu barn ar y pyngciau a ddaw dan eu hystyriaeth yn y pwyllgor unedig, yr un pryd ein bod yn ystyried y pethau a ganlyn yn angenrheidio lhanfodol mewn unrhyw gynllun o addysg uwchraddol a fyddo yn foddhaol i Ymneill- duwyr Cymru." 1. Fod yn i-haid i'r cyj)lltin fi (I yn hollol anen- wadol, ac na byddo neb, pa un ai fel athraw neu fel efrydydd, o dan unrhyw anfantais o blegid ei olyg- iadau crefyddol." 2. Ein bod yn ystyried y dylem ofyn i'r Llyw- odraeth am gynnorthwy arianol digonol i gynnal yn effeithiol Goleg y Brifysgol sydd wedi ei chychwyn yn Aberystwyth, a'i chynnal hyd yma trwy roddion gwirfoddol pobl Cymru o bob enwad." 3. Ein bod yn barnu, os sefydlir Prifysgol yn meddu breintlen i roddi degrees, y dylai y Brifysgol hono fod yn gwbl anenwadol, ac na byddo neb, pa un ai fel arholwr, ai fel ymgeisydd, neu ai fel swyddog ynddi, o dan unrhyw anfantais o blegid ei olygiadau crefyddol." Pasiwyd penderfyniad yn dymuno ar l Mr. D. Saunders gyhoeddi y cynghor a draddodwyd ganddo yn y ffurf a farno efe yn fwyaf priodol. I Bu raid i ni adad hane, y cweithrediadau am ddydd lau hyd eia rhifyn ne-iaf.—Ooi.l.