Baner ac Amserau Cymru

CYMDEITHASFA TREFFYNNON A'R I YSGOLION GWRTH.-BABAWD. FOXKDDIGION, I Yn yr adroddiad a ymddangosodd yn y FANER 0 weithrediadau y cyfarfod uchod, cefais dipyn o hanes y drafodaeth a gymmerodd le yn dal perthynas a'r ysgol- ion uchod yn sir Ftlint, Cyfeirir yn neillduol at dair o ysgolion, pa rai a gynnelir mewn adeiladau ag sydd yn eiddo i'r cyfundeb; sef, ysgol Carmel, Kbuallt, a Cronaiit. Ymddengys fod y gronfa a godwyd o ddeutu 17eg o flynyddoedd yn ol at gynnal ac adeiladu yr ysgolion hyn, wedi eu hysbyddu er's o ddeutu pum mlynedd, ac mai drwy roddion a chasgliadau y cyn- northwyir hwy yn bresennol, a hyny gan wahanol sir- oedd yn Ngogledd Cymru. Hysbyswyd hsfyd fod yn ,Tiigeurbei(liol wrth o ddeutu can punt yn flynyddol tuag at eu cynnorthwyo a'u cario yn mlaen yn Uwydd- iannus ac effeithiol. Casglwyd yn ystod y pum mlynedd diweddaf o ddeutu 38.31). tuag at yr ysgolion hyn, a chan sir Fflint yn unig 131p., ac ymddengys fod y brodyr yn y sir hon yn pcudcrfynu eodi eu casgliadau yn ystod y pum mlynedd nesaf i 200p. Yn ddiddadl, Foneddigion, nid hai Methodistiaid sir Fflint ydyw, fod y Rabaeth fel pe yn llwyddo yn y sir, yn y lleoedd lie y gwneir pob ym. drech gan y Methodistiaid i'w gwrthweithio, hyd eithaf eu gallu. CM ddwyn rhesymau etto yn mlaen er dangos yn mha ddull y llwydda y Babaeth mewn rhai lleoedd rhagor y lleill yn Ngogledd Cymru Yn awr, am y tair ysgol; tef, Car met} Rhuallt, a (fmianty y siaredid yn fwyaf neillduol yn y cyfarfod yn Nhreftynnon, Tuag at gario y rhai hyn yn mlaen yn llwyddiannus yr ymdrinid ft'r mater, ac er mwyn yr amcan yna y penderfynai cyfeillion sir Fflint chwanegu en eyfraniadau, ac y gofynent am i'r brodyr yn ngwa- iianol siroedd y Gogledd eu helpu, dan yr amgylchiad- au. Yn ol yr adroddiad, eiddo y cyfundeb ydyw yr adeiladau Ile y cynnelir yr ysgolion hyn; ac os ydyw y Methodistiaid yn y Ueoedd hyn yn gwneyd yr oU a allant er hyrwyddo yr ysgolion hyn yn mlaen, onid teg ydyw i'r cyfundeb, fel brodyr, i helpu eu gilydd yn yr un achoH ? Ai teg fuasai i'r eyfundeb godi yr yssolion hyn yn y lleoedd a nodwyd, ac yna taflu y baich o'u cynnal ar gefn ychydig, tra y mae yr ychydig hyny yn gwneyd yr oil a allant at ddwyn y gwaith yn mlaen. Yn ngwyneb y sylwadau uchod, gellir gofyn yn naturiol, a ydyw y brodyr yn sir Ftiint yn y gwahanol leoedd hyn yn gwneyd eu goreu, fel y crybwyllwyd, tuag at yr ysgolion ? Y mae'r atteb i'w weled yn atnlwg yn yr adroddiad a geir; sef, y swm a gasglwyd. Ond, a ydyw y Methodistiaid yn y lleoedd hyn yn gyfan oil yn anfon eu plant i'r ysgoiion gwrth-Babaidd ? Neu, a oes rhai o honynt yn anfon eu plant i'r ysgolion Pab- aidd, a thrwy hyny yn gwrthweithio yr hyn a wnant gyda'n oyfraniadau, trwy eu hymddygiadau anghysson ? ISjd oes i wneyd ond myn'd at y gairac at ydystiolaeth a geir am danyiit. Yr wyf yn adwaen y brodyr yn Parrael yn lied dda. Adwaenwn yr ysgolfeistr a aeth oddi yno i Ddinbych. a bum yn ymddiddan ag ef droion am sefyllfa pethau yno; end ni chlywais ef erioed yn dywedyd gair yn erbyn y cyfeillion yn y lie, eu bod yn anghysson <Vu protfes. Ond clywais ef yn dyweyd amryw droion, fod yna bob ymdrech yn cael ei wneyd yn mhlaid yr ysgol yr oedd efe yn feistr ynddi; nid yn unig gan y Method- istiaid, ond gan yr enwadau eraill yn y lle. Adwaenwn amryw o'r eyfeillion yn Carmel, ac y mae tystiolaeth y rhai llyn wrth gefn yr un aebos, yn rhoi cadarnhad i'r hyn a ddywedais, ac yn proti mai haeriadau disail a ysgrifenai Spectator am y brodyr hyn. Y mae Rhuallt yn lie lied ddyeithr i mi. Ni bum yno ond dwywaith yn fy mywyd. Ond yr wyf yn dig- wydd gwybod Ilawn cymmaint am yr acbos yn y Ile hwn a. spectator. Anfonais at gyfaill i mi, sydd yn trigo heb fod yn mhell oddi wrth ysgol Rhuallt, a dywedai nad oedd efe yn gwybod am undyn yn euog o'r cyhuddiad, a chefais foddlonrwydd diammheuol o barthed a oedd rhal 0 Fethodistiaid y lie yn anfon eu plant i'r ysgolion ip avb! a?id]d ai nad oedd. Y mae cyhuddiad Spectator yn syrthio i rllawr ynei berthynas â Hbllallt-heb os, nac oni bae. in?r? ?'? ydyw Gronant, ac y mae genym dyst- ,tY,, sugonl A y" Iled dda sef, Waeth Pwy, fod Gron URV TF1' DDA i SEF> FOD Specta,to>' M ydyw G'JlYgwY" Y FANEI\ oddi wrth gy- Spectator ag ydyw ^lygwv^y^ttr d r' Yn a, at gynn nen helpu yr ysgol?oii hyn, Yr oedd   gan gyr?n sir Fflmt; acyn olpob Aeswm asynwy, iii bu cais & chryfach hawUau ganddo erioed ger bron Oymdeitha?fa o Gnstionog.on, er dyddiau yr apostol raul. Ymddengys fod y swr sydd yn euog o gyhuddo blettiodistiaid sir 1 flint t am eu lianghyssondeb tuag at yr enwad yn yr achoa hwn, fel wedi ymddyrysu yn ei anghyssonileb ei hun. Sonia y Gymdeithasfa am y tair ysgol a Bodais, fel y rhai y dylai y cyfundeb eu heluu YII mlaen, gan mai eiddo y cyfundeb ydynt. Ond ysgrifena Spectator na ddylid rhoi help iddynt, am eu bod yn anfon eu plant i'r ysgolion l'abaidd. Y mae uigon o brofion y dylid helpu Methodistiaid y lleoedd iiyn yn eu gwaith yn gwneyd yr oil a allant i wrth- weithio Pabyddiaeth; ond ceisia Spectator brofi na d«)'lid eu llelpu, am fod un neu ddau o aelodau Bethel, Mostyn, yn euog o anfon eu plant bycliain i'r ysgol Babaidd. Y mae hyn yna yn debyg fel pe dy- na ddylai meddyg enwog yn Ninbych gael dim I w fwyta, am fod meddyg enwog arall yn ymprydio am •ijU'Ugain niwrnod. Os oes yn Mostyn rywun yn euog T cjhuddiad, beth, wys, sydd a wnelo hyny &'r lleoedd 1 s'Medid am danynt yn Nhieffyiinon, fel rhai yn gwir liaeddu cytinorthwy eyffredinol Y eyfundeb ? Nid eisieu cynnorthwy i ysgol bevthynol i'r eyfundeb yn Mostyn y sydd, o blegid gwyr pob dyn yn y wlad bron nad oes y fath ysgfel mewn bodolaeth ac felly, nis gall hyd yn oed y blaenor enwog a phechadurus hwntv o Bethel fod yn euog o antfyddlondeb i'r cyfundeb, na chwaith fod mor bechadurus ag y myn Spectator i anwybodusion fel ni gredu ei fod. Buaswn i yn gweled ryw fath o reswm yn ngwaith y gxvr ynl cyhuddo Betheliaid Mostyn am anfon eu plant i'r ysgol Babaidd, pe buasai ysgol yn Heol Mostyn wedi ei ehodi ar yr un egwyddor ag y codwyd yr ysgolion a nodais. Mewn gair, ni waeth genyf bron anfon fy mhlentyn i'r ysgol Babaidd nag i'r Ysgolion Cenedl- aethol, sydd yn dysgu pethau i'r graddau ag y goddefir hwy, mor Babyddol a'r ysgol Babaidd ei hun. Ac ym ddengys mai dyna yw credo Spectator liefyd. Tybed fod yn N hreffynnon rai o Mostyn yn gofyn am gym mhorth tuag at ysgol "Lady Augusta," Heol IIlustyn ? A chaniatau fod hyny yn bod, a ydyw yn angenrheidiol i gospilholl,Fetliodistiaid sir Fflint am fod yr ychydig nifer yn gwneyd yr hyn a wnai y miloedd o dan yr un amgylchiadau. Cwyna Spectator yn y FANER ddiweddaf o blegid fy nifriaeth a'm geiriau caledion amlwg yw, fod hwn yn analluog i wybod beth a feddylia pan yn ysgrifenu. Deuwn at y pwngc o gyfeiriarl arall yn ein nesaf. l'eth efts ydyw taflu ceryg at neb tra yn byw mewn ty gwydr. Ydwyf, yr eiddocli, Mostyn. DETECTIVE.

YMWELIAD Y CYMMRODORION A CHAERNAitFON. FONEDDIGION, Bwriada Cymdeithas y Cymmrodorion gynnal cyfres o gyfarfodydd yn y Guildhall, Caernarfon, yn ystod wythnos yr Eisteddfod, a diau y bydd y rhai hyn yn mysg cyfarfodydd mwyaf dyddorol yr wyl fawr gen- hedlaethol. Diau mai y pwysieaf o honynt oil fydd y cyntaf, yr hwn a gynnelir nos Lun, am chweeh o'r gloch, pryd y traddodir yr anerchiad agoriadol gan y cadeirydd sef, y bardd enwog Mr. Lewis Morris. Carem weled beirdd a llenorion Cymru yn ymgynijull- edig i'w groesawu, nid yn unig ar gyfrif ei enwogrwydd ei hun, ond hefyd o herwydd ei berthynas a. Chymru fel gor-\vyr Llewelyn Ddu o Fôn, Y mae Mr. Lewis Morris yn wladgarwr mor gynnhes-galon a'i hynafiaid enwog, ac yn tra rhagori ar awdwr "Caniad y Gog" fel bardd ae ysgolhaig. Gellir bod yn sicr y bydd ganddo rhyw beth gwerth ei glywed nos Lun, ac eiddunwn iddo groesaw teilwng o blant awen a chan. Cynnelir cyfarfodydd eraill y gyfres foreu Mawrth a boreu Mercher, am hanner awr wedi naw, ac yn y rhai hyn darllenir papyrau gan Mr. Hugh Owen a Mr. T. M. Williams, B. A., ar "Addysg yn Nghymru;" gan Mr. Owen Owen, B. A., ar "Agwedd bresennol pwngc Gwaddoliadau Coleg yr lesu;" gan Mr. Henry Lewis, Bangor, ar "Dafarndai Dirwestol;" gan Mrs. Thomas, St. Ann's Vicarage, Bangor, ar "Ddiwygiad Eistedd- fodol;" a chan Mr. D. Jenkins, Mus. Bac., ar "Gerdd- oriaeth Gymreig. Yr ydym hefyd mewn gohebiaeth a. Mrs. Peter, Bala; y Parch. John Pryce, If. A. (awdwr The Ancient British Church, &c.); Dr. Ellis, ac eraill, ond yr ydym etto heb gael hysbysrwydd pendant yn nghyleh y materion a drinir ganddynt hwy. Disgwylir rhydd ymddiddan ac ymdrafodaeth ar bob papyr, ac y mae amryw WST o nod, er nas gallant barotoi papyrau, yc bwriadu bod yn bresennol er mwyn cymmeryd rhan yn yr yindriniaetliau hyn. Bydd y drefnlen yn barod erbyn y cyrarfod agoriadol, a. gellrr ei chael yn rhad gan y prif lyfrwerthwyr yn Mangor a Chaernarfon. Dymunir galw sylw neillduol at amser y cyfarfodydd. Ammlirydlondeb a andwyodd gyfarfodydd lied gyffelyb mewn eisteddfodau blaenorol; ond y tro hwn, gofelir am ddechreu pob cyfarfod yn brydlawn, pa mor fechaii bynag a fyddo y gynnulleidfa, a phwy bytiag a fo ar ol. Bwriedir i'r cyfarfodydd atteb rhyw ddybenion ymar- ferol, ac ni oddefir iddynt gael eu llesteirio gan y berw a'r trybestod a aehosir gan y dosbarth sydd yn arferol yn mhob eisteddfod o wibio yn aflywodraethus rhwng y naill gynnulliad a'r llall, Y mae Cynghor y Gym- deithas wedi pennodi pwyllgor i weled fod y trefniad- au yn cael eu cario allan yn ffyddlawn; ac y mae enw- au y boneddigion sydd yn eyfansoddi y pwyllgor hwn- sef, y Mri. Hugh Owen, Stephen Evans, John Owen, a Howel Thomas-yn ddigon o wystl nad anghohr pwyll, a threfn, a doethineb hyd yn oed yn nghanol miri try- blithol y brifwyl genhedlaethol. Ni ddylai yr un Cymro fod heb wybod am banes Cymdeithas y Cymmrodorion, a'r gwasanaeth pwysig a gyflawnwyd ganddi i genedl a llenyddiaeth y Cymry. Nid oeswybodaeth sicr ynghylch amser cychwyniad yr hen Gymdeithas, ond cyhoeddwyd ei "Chyfansoddiad" yn y tlwyddyn 1755; ac yn mysg ei sylfaenwyr cawn fod y ddau frawd dysgedig, Lewis a Richard Morris, y rhai a ddygasant Goronwy Owain i'r gyfeillach, ac yn- tau a gyfansoddodd "Ganiad y Cymmrodorion," i'w chanu yn nechreu y cyfarfodydd. Yn fuan wed'yn, yr ydym yn cael Syr Watcyn yn llywydd y Gymdeithas; ac o hyny allan, parliaodd cyssylltiad agos rhwng y Cymmrodorion a theulu anrhydeddus Wynnstay, Amcan y Gymdeithas oedd casglu a chyhoeddi llaw- ysgrifau Cymreig gwerthfawr, ffurfiad llyfrgell Gym- reig, trafod materioii Ilenyddol a chenhedlaethol, cyn- northwyo yr athrylithgar, ac estyn cymmhorth i Gymry tlodion. Casglwyd nifer mawr o lawysgrifau a llyfrau prinion, y rhai ydynt yn bresennol yn yr Amgueddfa Brydeinig; cynnorthwywyd Pennant i gyhoeddi ei British Zoology, a rhoddwyd cefnogaeth haelfrydig i argraphiad newydd o'r Beibl Cyinraeg. Ond gormod o anturiaeth oedd i'r Gymdeithas ymgymmeryd &'r draul o argraphu llyfr Pennant, a bu yr ymgais yn ddinystr iddi; eithr ar ol hun o hanner canrif, ad- gyfodwyd yr hen Gymdeithas yn y flwyddyn 1820 gan Dr. Owain Puw, Owain Myfyr, John Parry, ac ysbryd- ion cyffelyb. Buan y cafodd y Gymdeithas ddylanwad ar Gymru yn adfywiad yr ysbryd eisteddfodol; ae mewn canlyniad i ymdrechion y Cymmrodorion, ym- ddangosodd amryw ser disglaer yn y ffurfafen lenyddol. Parhaodd y cyfnod hwn am o ddeutu ugair. mlynedd; ond goddiweddwyd y cewri a nodwyd gan angeu neu henaint, ac nid oedd iddynt olynwyr. Ond ar ol seibiant o dros ddeng-mlynedd-ar-hugain, daeth Cym- deithas y Cymmrodorion drachefn i fod, gyda Syr Watcyn yn llywydd, pendefigion a seneddwyr Cymru bron yn ddieithriad yn is-lywyddion, a phrif foneddig ion Cymreig y brifddinas yn aelodau o'r Cynghor. Er y flwyddyn 1876, y mae nifer o bapyrau gwerthfawr wedi eu darllen gan wYr enwog yn nghyfarfodydd y Gymdeithas yn Llundain, y rhai a gyhoeddir o bryd i bryd yn nghyfnodolyn y Gymdeithas; ac y mae rhai hen drysorau llenyddol wedi eu dwyn i oleuni dydd, gan mwyaf o dan olygiaeth y diweddar beriglor gwlad. garol o Rotherhithe, presennoldeb patriarchaidd yr hwn oedd mor amlwg yn Eisteddfod ddiweddar Caernarfon. Heb law Mr. Lewis Morris a Mr. John Rhys, dis- gwylir eraill o'r Cymmrodorion mwyaf adnabyddus i gymmeryd rhan yn y cyfarfodydd yn Nghaernarfon, a chroesawir hwynt gan bawb sydd yn awyddus i ddwyn y buddiol a'r ymarferol i fwy o fri yn ein gwyl gen- hedlaethol. Bydd yn dda genyf gael enwau boneddig- ion a garent lefaru yn Gyniraeg neu Saesneg ar y test- ynau. a ddygir ger bron y cyfarfodydd. Yr eiddoch, W. CADWALADB DAVIES. I Bangor, Awst y 13eg, 1880. I A-

HYN A'R LLALL. I FONEDDIGION, Dyma fi unwaith yn rhagor yn anfon ychydig o'm hanes. Yn sir Fon yr oeddwn, onid e ? pan ddarfu i mi anfon o'r blaen. Wei, i chwi, yr wyf ar ol hyny wedi bod drwy ranau o sir Gaernarfon, ac wedi cael fy ngwlychu lawer tro pan yn trampio ar hyd y ffyidd gyda fy mhac, nes yr oeddwn ambell waith bron a thafiu y busnes i fyny. Ond erbyn i mi ail ystyried, yr oeddwu yn methudyfalu pa beth a wnawn i ennill fy hhamaid beunyddiol, gan fod pob peth mor slac, a min- nau ryivsut i chwi lieb erioed ddysgu oreff t yn ddigon da fel ag i fedru ymgymmeryd ftg unrhyw waith felly pe buasai angen am danaf. Rhedai un peth drwy fy meddwl; sef, mai dymunol iawn a fuasai i ryw lady, yn meddu digon o arian, gymmeryd trugaredd arnaf drwy fy mhriodi, fel y gallwn roddi ffarwel bythol l fy mhac,ia byw mewn hawddfyd. Y mae rhai felly wedi bod, ond digon prin y cymmerai neb felly fi; ond hwyrach bod rhyw un felly ar fy nghyfer i. Yr ydwyf wedl gorfod teimlo lawer gwaith bellach mai rhyw beth i. sefyll o r naill du ydwyf fi a'm bath yn y cyssylltiad hwn; er hyny, dichon i beth mwy ffafriol ddyfod i'r golwg yn y man. Wel, raid i mi ddim eich blino a meithder gyda'r pwngc o briodi, ond ceisiaf ddyweyd ychydig o fy helynt yn ystod yr ychydig am- ser sydd wedi pasio er pan y cefais y fraint o ysgrifenu atoch o'r blaen. Fe allai nad yw pawb o honoch yn gydnabyddus a'r ffaith fy mod i yn hoff iawn o glywed canu, ac yn enw- edig canu corawl da. Digwyddwn fod yn Mhorth- madog fy head-quarters o bob taith-pan y cynnelid Cylchwyl Gerddorol Ardudwy yn Harlech, a phender- fynais wneyd ymdrech i fyned yno. Gan nad oeddwn yn meddu llawer o'r pethau hyny sydd yn gym y byd a'i bethau yn eu blaen, nid oedd dim i'w wneyd, yn 01 fy marn i, ond ei thvoedio tuag yno; ond pan ddeallodd un cyfaiil haehonus am fy mwriad, penderfynodd y gwnai ddwyn fy holl draul-talu y tren, am yr ym- borth, a mynediad i'r Castell drwy y dydd. Nid yn ami y byddaf yn eael y fraint o fyned gyda'r tren; ac felly, nis gallaf ddyweyd llawer yn eu eylch, ond bron r_ u na chymmerwn ry llw na allasai y trefniadau trSnyddol fod yn ddim gwaeth; a dywedir mai prif rinwedd y ewmni hwn yn anad un cwmni tirall yw diffyg trefn- iadau priodol. Wedi llawer o oedi, cyrhaeddasom i Harlech o'r diwedd, lie yr oedd cannoedd lawer fel fy hunan bron a cholli ein gwynt wrth fyned i fyny y rhiw ofnadwy serth sydd yn arwain o'r orsaf i'r dref a'f castell. Bu son fwy nag unwaith am drefiiu rhyw ddull i gludo pobl o'r orsaf i fyny i'r dref; ond dar- fyddodd y ewbl mewn mwg. Nid wyf am roddi ad- roddiad o'r hyn a gymmerodd le yno, gan fod fy nghyf- aill doniol, llhisiart o Fadog, eisoes wedi gwneyd; ac heb law hyny, nis gallwn gyliawni y gorchwyl mor foddhaol ag y gwnaeth ef. Yr wyf yn bwriadu sylwi ar rai pethau:— 1. Gelwir y gylchwyl hon yn Gylchwyl Gerddorol Dirwestwyr Ardudwy. Pa ham, nis gallaf ddyweyd, gan na Mm yno ond unwaith o'r blaen. A ydym i ddeall wrth hyn mai dirwestwyr yw yr oil sydd yn cymmeryd rhan ynddo? Nis gallaf gredu fod hyny yn ffaith, neu y mae yn rhaid fod fy ngolygon wedi fy nhwyllo. 2. Y Corau.—Yr oedd tuag un-ar-ddeg o gorau yn cymmeryd rhan yn y gylchwyl eleni-rhai wedi bod yn dilyn yn ffyddlawn er adeg ei gychwyniad—13eg mlynedd yn ol, ae eraill newydd ymuno. Pa ham na welir rhagor o gorau y cymmydogaethau eyfagos yn cymmeryd rhan—megys y Dyffryn, Abermaw, &c. ? ai gormod o ddoctoriaid cerddorol ydynt? Canodd pob un o'r corau ddau ddernyn bob un-un y boreu a'r Hall yn y prydnawn, a chanu yn dda, debygwn i, a ddarfu iddynt oil ar eu penau eu liunain; ond naw wfft i'r canu pan oedd y corau ynghyd gyda'r emynau cynnull- eidfaol. Yr oedd yn hawdd gweled nad oedd ond ych- ydig o honynt wedi ea dysgu. Ai nid buddiol a fuasai rhoddi annogaeth daer erbyn y tro nesaf ar i'r arwein- yddion a'r corau ddangos mwy o Kyddlondeb gyda'r ganKenhon? Yr Artistes.—Cymmerid yr unawdau yn mherfform- iad y Messiah y nos gan Miss Mary Davies; Miss Martha Harries; Eos Morlais; Mr. Salisbury, Aberys- twyth; a Mr. Tom Evans. Canodd y tri cyntaf a enwyd yn fendigedig, ond gallesid yn hawdd ddewis rhai gwell na'r ddau ddiweddaf; ond fe allai mai hwn ydoedd y tro cyntaf iddynt ganu yn gyhoeddus; ac felly, rhaid eu hesgusodi. Dylai y pwyllgor ofalu am gadw safon y gylchwyl i fyny yn ei datganwyr, a mynu gwybod a fydd y rhai a gyflogir ganddynt yn werth i gannoedd gasglu ynghyd i wrandaw arnynt. Canodd Miss Stephens, Melindwr, a lIliss Jones, Machynlleth, yn ardderchog yn nghyfarfodydd y boreu a'r prydnawn; ac idea dda ydyw dewis aelodau o'r corau i ddatganu ambell waith. Wrth ddiweddu, rhaid dyweyd fod y pwyllgor yn haeddu pob canmoliaeth, ac yn enwedig Blr. Roberts, Porthmadog, a Mr. Koberts, Dolgellau-y ddau ysgrif- enydd. Diolch yn fawr i bawb a fu yn ffeind wrthyf fi yno, a chefais fy mhlesio yn anghyffredin; a gobeith- io y caf fyw i fyned yno etto, gan ei fod yn ardderchog. Cofiou caredig at bawb. Yr eiddoch. Y TRAFAELIWR TE. I

BRKUDDWVD AM EISTEDDFOD 1 GENEDLAETHOL OAEENARFON 1880. FONEDDIGION. I Breuddwyd ydyw yr isod a freuddwydiais am yr Eis- teddfod Fawr ddyfodol. Dywedir bob amser, os y meddylir ac yr yrnddiddenir am unrhyw beth, a hyny ar tin myned i orphwys, y breuddwydir, ond odid, am y peth neu y gwrthddrych ag y buwyd yn ymddiddan yn ei gylch. Felly finnau y tro hwn, Un noson wedi bwyta berw a rhost i'm swper, a hwnw yn Gig tarw wedi marw yn Mon, gwnaethum yn dra hyf a haelionus o hono, nes peri i mi freuddwydio drwy gydol y nos. Ac fel hyn y rhed y breuddwyd:-Gwelwn fy hun mewn Hetty eysurus yn Nghaernarfon. Pwy welwn yn yr un Hetty neb amgen na'r Gorseddedigion Beirdd Ynys Prydain; sef, Iolo Morganwg, Gwallter Mechain, Bardd Nantglyn, y Doethawr Pughe, Owen Myfyr, a Bardd y Brenin. Yr oedd yn bur dda genyf eu gweled, o herwydd nid oeddwn wedi gweled yr un o honynt o'r blaen. Yr oedd ganddynt oil ar draws eu hysgwyddau a'u brest- iau sashes gleision, a'u lienwau barddonol wedi eu gor- euro arno. Tarawyd fi gyda syndod wrth fod yn mhresennoldeb y fath urddasolion. Yn mhen ychydig funydau pwy a ddaeth i mewn i'i ystafell eang gyda'u sashes goreuredig hwythau, ond Caledfryn, Ieuan Glan Geirionydd, Hiraethog, Emrys, Eben Vardd, Dewi Wyn, Nicander, Gwalchmai, Gwrgant, Aled o Fôu, Talhaiarn, Meurig Idris, Hwfa Mon, Clwydfardd, Dewi o Ddyfed, Carnhuanawc, Ceiriog Hughes, Gwilym Cowlyd, Trebor Mai, loan Emlyn, loan Madog, loan Arfon, Iolo Trefaldwyn, Idris Yychan, Taliesin o Eifion, Elis Wyn o Wyrfai, Tudno, Llew Llwyfo, Pencerdd Gwalia, Eos Meirion, Cynhaiarn, Alltud Eifion, Mynyddog, Owain Alaw, Yr Alltwen, Islwyn, Ap Vychan, Robyn Ddu Eryri, liobyn Wyn, a Gwilym Eryri, yn moesymgrymu o flaen Iolo Mor- ganwg a Gwallter Mechain, &c. Wedi i'r oil eistedd, cododd Iolo blorgan w., ar ei draed, gan ddyweyd wrth wr oedd ger llaw, "Chwyth yr udgorn." Wedi hyn, wele Gwallter Mechain yn galw am osteg; a gosteg a fu. (Nis gwelais y fath ufudd-dod yn mysg beirdd o'r blaen), Yna llefodd yn hyglyw T J J Yywiryn eruynyoya. I Wele ni yn wyr wrth Gerdd Dafawd a Thant wedi ymgyfarfod yn yr ystafell hen i ymdrin yn'ghylch yr orsedd a'i hurddau, yr hon orsedd, os gwel lJuw yn dda, sydd i gael ei hagor gyda Thant a Cliwyth, 1 Yn ngwyneb haul, Uygad goleuni;' a disgwylir y bydd holl orseddau Gwent, Dyfed, Morganwg, a Phowys, yn cael eu cynnrychioli yn Ngorsedd Gwyn- edd yn Nghaernarfon cyn awr anterth ar y 24ain o'r mis hwn. Bydd y testynau isod yn cael sylw yr orsedd, gydag aiddgarweh, pwyll, ae amynedd y Cyn- fcirdd, a.'r Gogynfeirdd, hyd i lawr at Feirdd Gwalia, y flwyddyn hon." Y testynau sydd i'w cynnyg i'ch sylw ydyw y rhai canlynol:- 1. A ydyw Pryddestwyr Cymru mewn hawl o gael eu rhestru yn Feirdd Cymreig, a hwythau yn analluog igyfaiisuddi ar y pedwar mesur ar hugain gwarant- edig? 2. A ydyw yn ol urddas hynafol ein Gorsedd gael Saeson i ganu yn eiii heisteddfodau a'n cyngherddau? 3. A ydyw yn weddus o gael cadeirydd Seisnig, Ya- gotaidd, neu Wyddelig yn ein heisteddfodau? 4. Fod y Gadair," heb os nac oni bae, i fod yn eiddo yr Awdl. 5. Fod y Delyn Gymraeg i fod yn brif offeryn yn yr \vyl genedlaethol. (3. Fod y datganu gyda'r tannau yn hawlio mwy o sylw o hyn allan. 7. Fod yr u a'r y yn y brifodl yn oddefol. 3. Ac nad oes i'r un bardd, derwydd, ofydd. na cherddor, fyned allan liyd ddiwedd cyfarfodydd yr eherddor, LIa. f a.r bid Mar. eisteddfod. Llafar bid lafar." Eisteddodd y prii-iarau uyagcaiS yu ngnanol y distawrwydd mwyaf. Yr oedd gorchymyn yr wythfed yn cael sylw dyladwy ac effeithiol gan yr oil 0 r frawd. oliaeth, ° Cododd yr anfarwol Ieuan Glan Geirionydd ar ei draed, gan ofyn yn ostyngedig i'r tri thelynor urddasol roddi i'r cwmni barddonol Alawon Cymreig ar en telynau. A phan glywyd hyn, yr oedd y beirdd oil yn lie main o lawenydd. A chododd y tri thelynor gan foes- grymu, ac at eu telynau goreuredig yr aetliant yn chwimwth, neb amgen na Bardd y Brenin, Eos Meirion, a Phencerdd Gwalia. Ac 0! y fath fiwsig na chlywsom erioed ei gylfelyb A chyfododd Ceiriog ar ei draed, gan ddyweyd yn darawiadol- Tonau heirdd yw'r tanau hyn I dristwch nofio drostyn'. Ac yn swn y euro dwylaw a'r tracd y deffrowys,'ac yn siomcdig iawn! Yr eiddoch, &c., SHON REINALLT.

PA UN AI MANTAIS AT ANFANTAIS I GYMRY YW Y GYMKAEG ] FONEDDIGION, Y mae y gofyniad hwn yn cyftwrdd a rhai or telml- adau mwyaf cyssegredig, a diau y teimla llawer ei foll yn gwestiwn na ddylid ei ofyn, ac fod y neb a'i gofyno, trwy hyny, yn profi ei hun yn ddyn rhyfygus, neu yn ddyn amddifad or teimladau llednais sydd yn nod- weddu dynoliaeth dda. Goddefol genym ydyw gwran- daw Sais yn traethu ei len ar y mater gyda holl lymder rhesymeg oer, ac nid annymunol ydyw cael ymddiddan a'n gilydd am bwngc yr ieifchoedd yn gyffredinol- pa un ai mantais ai anfantais ydyw i ddynolryw, a pha un ai doeth ai annoeth a fyddai i rai o'r Hwythau anwar- aidd ollwng eu tafodiaith eu hun, a mabwysiadu un o ieithoedd y cenhedloedd gwareiddiedig. Ond pan y gwesgir yr ymofyniad at y Gymraeg, teimla y rhan fwyaf, yn ddiau, mai dyledswydd pob Cymro ydyw ei daflu yn ol gyda diystyrweh, a gwaeddi led y pen, Oes y byd i'r iaith Gymraeg." 0 waelod ein calon yr ydym yn hofli y teimlad cenedlgarol hwn. Ar yr un pryd, credwn mai nid anfuddiol a fyddai ceisio ym- ryddhau oddi wrth bob rbagfarn, a cheisio edryeh y gofyniad yn ei wyneb. A chyda llaw y mae y gofyniad hwn lawn mor wladgarol, beth bynag am genedlgarol, a gofyniad arall a ddadleuwyd yn frwdfrydig gan rai o'r Cymry mwyaf aiddgar; sef, pa un ai doeth neu an- noeth ydyw i Gymry lynu wrth eu gwlad, a pha un ai mantais ai anfantais ydyw ymfudo i Patagonia. Os edliwir i ni ddiffyg cariad at ein hiaith gan y blaid Batagonaidd, gallwn ninnau atteb a dyweyd "Câs gwr ni charo y wlad a'i macco." A gadawn i'r doethion benderfynu pa JuD ai cariad at iaith ynte at wlad a ddylai fod gryfaf mewn dyn. Wrth ymofyn pa un ai mantais ai anfantais i Gymry yw y Gymraeg, dymunem ymgadw yn gwbl glir oddi wrth ofyniadau eraill, megys pa un yw y mwyaf dy- munol i'r teimlad, a pha un ai rheswm ai teimlad sydd i gael y flaenoriaeth. Mawr ydyw dylanwad y teiml- adau cyntaf. Pwy sydd yn meddu calon iach nad yw yn cofio adeg pan y gwisgid pob peth o'i gylch a. gogoniant a newydd-deb pan ymddangosai y ftynnon yn loywach, y bryniau yn harddach, yr awyr yn lasach, ac hyd yn oed yr haul yn ddisgleiriach o ddeutu y bwthyn a alwai yn gartref nag mewn un man arall. Y pryd hwnw gwisgid pob peth oddi allan & phrydferth- wch y diniweidrw ydd a'r purdeb oddi mewn. "Nid yw yn awr fel yn y dyddiau gynt, Er syllu'n rhydd, y nos a'r dydd, Y pethau welais gynt, eu gwel'd nis gallaf mwy. Gwyn fyd y dyn sydd yn llwyddo i ddwyn gydag ef lawer o deimladau mebyd i bereiddio dyfroedd chwerwon henaint, a chanol oed; ond er mor felus y teimladau hyn, mantais fawr ydyw cael cyfleHsdra i weled y byd i ymryddhau oddi wrth gulni lleol, ae i syn- ied am bethau yn ngoleuni dynoliaeth a Duw. Yr un modd y gellir dyweyd am chwaeth at hen bethau—hen gestyll, hen eglwysi a mynaehlogydd, hen goed, hen lyfrau, a hen ieithoedd. Elfen werthfawr mewn cym deithas ydyw parch a chariad at yr hen am ei fod yn hen, ond cydnebydd pawb-fod y ehwaeth hon yn tarddu o gyfeiriad ewbl wahanol i'r ystyriaeth o fantais neu anfantais peth, a mynych y teimlir fod llesoldeb bydol inoesol cenedl yn ei gorfodi i ollwng gafael o lawer o hen bethau oeddynt wedi eu gwisgo & chyssegredig rwydd oesau. A mantais neu anfantais y Gymraeg i'r genedl arhyn o bryd y mae a fynom ni yn awr, ac nid a'i hanwyldeb o herwydd ymarferiad a hynafiaeth, neu o herwydd ei rhagoriaeth ynddi ei hun. A thra yn ceisio ymryddhau oddi wrth bob rhagfarn o'i phlaid, dylem hefyd fod yn gwbl rydd oddi wrth bob teimlad yn ei herbyn-oddi wrth bob dymuniad am ei darostwng er mwyn Seisnig- eiddio ein gwlad. 0 barth i'r ychydig bersonau coeg- foneddig y rhai a breswyliant yn Nghymru heb fedru iaith y bobl, ac ydynt bob amser yn chwilio am gyf- leusdra i'w dirmygu ac i'w darostwng trwy drais, nid ydynt hwy yn werth sylw. A pha atteb bynag sydd briodol i'r gofyniad ger bron, gwyddom fod y tan Cym- reig hyd yma yn ddigon byw fel na raid cael ond ych- ydig o'r dosbarth yma i'w chwythu yn fflam digon cref i'w llosgi hwy a'u tai pe y cai ei ffordd. Am y cwestiwn cyffredinol o lesiant amryw, ymddengys oddi wrth y Beibl mai amcan cymmysgiad Babel ydoedd gwasgaru dynion i boblogi y byd, a'u rhwystro i ym- dyru gyda'u gilydd mewn un ran fechan o hono, a thrwy hyny gyfyngu ar eu gilydd ac i niweidio iechyd enaid a chorph. Cyrhaeddir yr amcan daionus hwn yn awr trwy gyfrwng yr ysbryd anturiaethus a'r teimlad cenedlaethol. Diau fod y teimlad Cymreig wrth wraidd llawer o'r ymfudiaeth a fu o Gymru i'r America, fel y mae y teimlad Gwyddelig wedi bod i raddau llawer mwy wrth wraidd yr ymfudiad mawr a fu o'r Ynys Werdd; ond o'r braidd y credaf y dadleuai neb dros y Gymraeg yn unig er mwyn cyrhaedd amcan cymmysgiad yr ieithoedd. Gan gofio, bu y diweddar Gymro twymngalon, Myn- yddog, yn sefyll uwch ben y mater hwn; a'i gyfar- wyddyd synwyrgall ef ydoedd, Siaradwch y ddwy." Ammhossibl yw rhoddi cyfarwyddyd mwy ymarferol yn ngwyneb yr amgylchiadau, ond da y gwyddai Myn- yddog nad oes un genedl erioed wedi llwyddo i siarad dwy iaith yn hir. Boddlona y werin ar un ac os nad anghofiant eu hunain iaith eu mam wrth ddysgu un arall, boddlonant i'w plant dyfu i fyny mewn ymar- feriad o'r iaith estronol yn unig. Y mae yn ffaith hefyd mai ychydig iawn o nifer, mewn cymmhariaeth, hyd yn oed o'r rhai sydd wedi mwynhau addysg dda, a lwyddant i feistroli siarad mewn dwy iaith, yn ar- benig siarad yn gyhoeddus. Os amcana dyn at ym- berffeithio yn y naill y mae yn fynych yn colli yn y Hall, fel y mae y dynion eyhoeddus sydd yn alluog 1 siarad dwy iaith gyda'r un rhwyddineb yn ddymon hynod. A phe yr amcenid cadw y ddwy, credaf mai y canlyniad fyddai colli y ddwy;trayUwyddaiychydtg bcrsonau i ymberffeithio yn y ddwy, byddai y Ihaws yn eu cymmysgu, ac yn myned rhwng y ddwy heb yr un. Tystiolaeth yr oesoedd yw na lwyddodd un g i si"rad dwy iaith am dymmor hi Os edrychwn ar y mater hwn 0 rs.afle .»J,rTV. ddengys yr anfantais yn ?twg;wrth?wr?r un y deddfau i bob dyn yn Ynys Pryd,,tiii ;a iaitll bynag a siarada Hyd y gallant, amcana y bo^needddi^gioon n a eis Stedda3n"t *ar V faiS«c farnol wneyd eu gwaith yn ddi- duedd a didderby?eb; ? ???  deddfau na gonestrwydd swyddoglOn ei Ma,wrh,h d(U?tm u yyi ra?n"6gl"??S?ddyn tarddu o'r  fod  ?g?yddu  iaith estrono?t—  ?dd.' ? rynbri?- y i??"' y tystlOn, a l' rheithwyr. Mewn perthynas 1 walthy senedd tlraehefn,