Baner ac Amserau Cymru

ABERDAR. I Dydd Sadivrn, Mai Slain. Gan fy mod yn dderbyniwr cysson o'r FAJTER, a chan mai y nesaf peth i sUliin o helyntion Aberdar sydd yn ymddaugoa yn ei cholofnau, meddyliais am ysgrifenu llith i cbwi yr wythnos hon. Y peth sydd yn tynu mwyaf o sylw yma yn bres- ennol ydyw y c6r mawr. Ac fe allai y bydd yn dda genych yn y Gogledd yna i glywed tipyn o'u hanes. Wel, i gael bod yn fyr, y mae y parotoadau yn cael eu cario yn mlaen gyda phob egni; y maent wedi cynnal dau reheai-sal cyhoeddus—y cyntaf yn Aber- dar, a'r ail yn Abertawe, ac y maent yn canu yn rhagorol; a chyn y bydd i'r Uinellau byit ym- ddanjros o'r wasg, byddant wedi cyfarfod yn hen Gastell Caerpbili. achannoedd lawer wedi eu clywed nas clywodd ef o'r blaen, o blegid y mae trefniadau eang iawn gan gwmniau y ffyrdd haiarn erbyn yr amgylchiad. Y mae trfiu rhad i redeg o Gaerfyrdd in, yn cychwyn ychydig wedi chwech y boreu ac y mae tri thrfin rhad i redeg o Aberdar, y cyntaf am ugain munyd wedi saith, yr ail am ugain munyd i naw, a'r trydydd am un ar ddeg o'r gloch, a dau swllt ydyw y Ul yn ol ac yn mlaen o Aberdar; ac os na thry yr hin yn wlyb, diau y ceircynnyrchlled dda i'r c6r. Y mae seindorf bres a string band R. T. Crawsbay, Yow., Cyfarthfa, i'wcynnorthwyo, ac arddangosir yr h6r-wobr yn y rehearsal; ac y mae tent rhagorol i ddyfod o Gaerdydd ar eu cyfer, a hyny yn ddigoit i'r c6r; a dian y caiff pawb a aiff yno i'w clywed eu llwyr foddloni, o blegid y maent yn canu yn ardderchog. Bwriadant gynnal re- hearsals etto yn Casnewydd, Caerdydd, ac Aberdar; ac yn ddiweddaf yn Bryste, ar eu taith tua'r Palas Gwydr. Ac yn awr yw yr amser i bob gwladgarwr ag sydd yn dymuno eu llwyddiant eu cynnorthwyo, o blegid y maent yn aberthu llawer o'u hamser a'u barian er mwyn eadw eu hanrhydedd ac os ennill- ant eleni etto, fel yr ydym yn credu y gwnant, bydd yn glod parhaus i genedl y Cymry, ae yn enwedig i weithwyr Cymru. y Bwrdd lechyd a'r frech iven.- Y mae y bwrdd yn hynod ddisylw o'r afiechyd poenns hwn sydd yn gwneyd galanastra yn Aberdar drwy y flwyddvn Dcchreuasant ar waith da y llynedd, pan yr oedd yr afiechyd yn ei rwysg. Darparasant hospital gwerth yn agos i ddwy fil o bunnau ond o drugaredd llei- haodd yr afiechyd cyn fod y meddygdy yn gwbl barod; ac yna Ilaesodd y bwrdd eu dwylaw, ae y mae heb ei gorphen bytb. Ac eleni, ar ol i'r afiech- yd dori allan o'r newydd, meddylid y buasai y bwrdd yn gwneyd pob brys i'w chael yn barod, gan fod yr afiechyd yn iledaenu ond er syndod i bawb, y mae'r meddygdy agos yr un fath ag oedd yn mis Medi diweddaf, a'r hwrdd lyn hollol dawel. A'r syndod yw, na fuasent yn defnyddio un o'r wards i gael dodi rhai o'r lodgers diyuigeledd sydd yn cael y frech yn barhaus, ac yn cael eu tori i lawr yn ami iawn; ac yr oedd y swyddog yn eyhoeddi pump o farwolaethat ij Fwrdd y Gwarcheidwaid heddyw. 0 fewn yr wythnos hon yn unig; a pha faint o'r frech sydd raid gael cyn ygwneirdefnyddo'rmedd-!i ygdy, wys? Llvs yr ustusiaid. -0 Baen yr ynadon, ddydd Mawrth diweddaf, nid oedd dim llai na 27 yn cael eu dirwye am feddwdod ao afreolaeth yn ystod yr wytbBos; ac os parhS yr amser da presennol yn hir, nid ydym yn gwybod beth fydd y diwedd. Yr oedd y dirwyon hyn yn amrywio o bum BwIlt a'r eostau i bunt a'r eostau, yn gWnQfd cyfanswm o saith bunt aT hugain, am feddwi yn nnig.- Golieb.

Y LLADRAD MAWR YN YSGOL RAMMADEGuL KHDTHYN. DYDD S'dwrn, oyn y diweddaf, Mai 24ain, dygwyd Margaret Brown, a Fanny Hammersley, o flaen yr ynadon yn y drer DCbod, ar y cyhuddiad o g) dawni lladradau o'r fath fwyaf beiddgar a chyfrwys yn ) r 7sgol Rammadegol. Nid oedd dim llai na deutaw o fwndelt o eiddo lladratedig i'w harjhwilio yn fan- wL Nis gallwyd myned trwy fvry na phumpohon- yat y diwrnod hwlkw, or i'r llya fod yn eistedd am chwe awr. Ar y fainge, ewteddai maer y dref, a'r Parcbedig Warden Rhuthyn. Yr oedd y llys yn orlawn 0 wrandawyr astud, y rhai a deimlent y dyddordeb mwyaf ya yr ,mehw.liad. Y n wir, y mae yr acbos bwn wed. cynnyrchu mwy o ddyddordeb yn y dref g,'r Syrcmydogaetli nag unrhy w achos o gyffelyb natur a gVDlmerodd Ie yno e,'s llawer o R o u- yddoedd. Erlyaid y ddwy gwchareg gan Mr. Marcus Louis, 8C mddillynid HaBlmersley gan Mr. R. J. Edwards; rad oedd neb yn amd iffyu Brown. Wrth agor yr sob ox, dyw8<iodd Mr. Louis y byddai ganddo l-Idwyn cyhuddiad yn erbyn y ddwy gar. chares; yn gyntaf, cymmerai Fanny Hammeraley, v garoharas leuengaf, yr hon a ymdditngosai wedi bod yn carlo un cynllun mawr cyffredinol o ladrad yn yr Yagol Kammadegul er's eryn ysbaid o amser bell- aoh. Yr oedd yn eglur moi y eynllun a ddilynid gsnddi, ydoedd ymweled a'r ystafelloedd gwelyau (y dormitories), pan fyddai y boneddigioa ieuaingc yn abseonol, ac oddi ynogymmepyd oillad yg»ely-u, ynghyd A dillad gwisgo perthynol i'r prif athraw, y Parch. George Preston. Diohon, pa fodd bynag, nad oedd yr achos yn na mor ddrwg yn erbyn y garch- ares ieaengai ag ydoedd yn erbyn yr hyoaf, Mar- garet Brown, yr hon oedd wedi dangos ei bun yn Jeddiannol ar lawer mwy o brofiad; gwraig briod ydoedd, main i blant; ac yr oedd wtdi derbyu elusen oddi wrth agos boll preswylydd haelionus yn nhref Rhuthyn. Nid yn unig ymddangosai y ddynes bon fel y prif yagogyddyn ngbydawmad y troseddau hyn, cyn belled ag yr oedd a wnelai a'r garcbarores ieu. eugaf; ond hefyd yr oedd wedi dwyu ei phlant ei hua i fyay i deithio ar hyd yr un llwybr drygionus a hi ei bun, gan ddefnyddio plentyn ieuangc fel cyf- rwng drwy ba un i eyfnewid rbai o'r nwyddau Had- ratedig am brian parod. Yna, cya myned yn __i-L_1. -J- miiBiwuu gyuaracnos, cynuddodd MArgaret Brown o ladrata un gOt berthynol i Mr. Preston. Yr oedd wedi eymmtryd y dilledyn hwnw i'r Wyddgrug, 800 yno wedi cael gan un 0'1 cbydnabod ei phawnio hi. Yna decbreuwyd galw y tjstion, y rhai a holwyd yn faawl. O:Adi wrth dystiulaeth Mary Kelley, o'r VVyddgrug, y wraig fu ya paumio y got, ym idengys fod y garcbares Brown, wedi diagwyl coel deg swllt am i ani, oDAi na chafodd mewn gwirionedd ddim oed pedwar uwllt a chwarter pwys o dfi. I James Ken- nair, High street, Wyddgrug, y gwerthwyd hi. Pan gyhuddwyd hi gan yr haddgeidwad wrth ei chymmer- yd i'r ddalfa, o'r lladrad, dywedodd wrthi mai UIl arall a ddygodd yr eiddu iddi hi. Genoth ieuangc ddeunaw oed ydyw Fanny Ham- mersley, a daeth i wasanaeth Mr. Preston, yn mis Medi, y flwyddyn ddiweddaf; a than ei gofal hi, dybygid, yr oedd yr ystafelli add gwelyau; yn mha rai yr oadd o ddeutu pymtheg o welyau i'w trin. Wedi iddi gael ei chvhuddo o ladratta v adt-a bourn- hm/d gan B: own, ac amryw dditlad gwelyau, ac i am- ryw dyetiun gael eu hali, diegrifiodd Mr. Di-kecs, yr lieddgeidwaft, y modd y cymmerodd efe hi irddslfkf. Daliodd hi yn yr Amwythig ddydd LIuD, Mai 19eg. Pan ddywedodd fod amryw fcetbau a nodid gandao wedi eu colli o'r ysgol rafnwadegol-dylid dyweyd ei bod hi wedi ymadael o'i lie, ei tbyaimhor wedi dir- wyn i'r pen, ddechreu mis Mai-gan ei chyhuddo hi o'u cymmeryd, attebjdd "Mrs. Brown a'm hudodd ew cywmoryd." Wedi hyny, aeth gyda hi i dj ei mam yn Castle-foregate yn y dref hono, lie y cyng- horodd ei mam hi i ddyweyd yn onett plio beth oedd wedi bod yn ei wneyd. Y r oedd agoriad y drwasydd rhwng drws y cefn a'r dormitories ganddi. Ar y ffordd o'r Amwythig, dywedodd fod Mrs. Brown, wedi dyfod at yr ysgol rammadegol pan oedd ei glh yn y carchar, a chynnyg rhyw bethau ar werth iddi; dywedodd Brown hefyd, ei bod hi yn arfer prynu hen ddillad, a thyet odd y garchares wrth yr bedd- geidwad, ei bod wedi ei hudo hi i gymmeryd dillad perthynol i Mr. Preston. Wedi ho!i iliaws mawr o dystiou, a'a lhwymo i ymddangos yn y frawdlys, pan ddygid yr achos etto ger bron i'w broil, gohiriwyd yr ymchwiliad am wyth. nos yn mheliach.

LLANUWCHLLYN. En's yobydig amser yn ol, penderfynodd y Mttbod- letiaid Cslfiuaidd yn y lie uebod gael oapel newydd; ac wedi iddynt gael cynllun gan Mr. OweD, Liver- pool, ni arbedwyd cost na thrsfferth er gwneyd y capel yn mhob ystyr yn deilwng o'r etengyl, ac htfyd o'r hen gymmydogaeth ag y gellir yn briodol ddyweyd am dani ei bod wedi cael ei dyrcbafu byd y nef mewn breintiau, a byny pan nad oedd y cym- mydogaethau cylchynol yn cael mwynhau ond ychydig mewn cymmhariaeth. A phrawf amlwg nad, ydyw goruohwyiiaeth y tynu i lawr hyd yn uftern i gymmeryd lie, ni allem feddwl, ydywyrysbrydcodi capelau sydd yn y gymmydogaeth: nid oes ond ychydig amser er pan agorwyd capel newydd gan yr AnDibynwyr. Hefyd, yr ydym yn deall fod y Methodistiaid wedi dyfod i'r peudarfyniad o godi dau gapel newydd arall yn y gymmyllogaeth-un yn Nghynllwyd, a'r Hall yn Dolhendra-yn chwanegol at yr un sydd newydd gael ei orphen ganddynt ya y Llan; In yr hwn y pregetliwyd am y waith gyntaf Ran yr Hybarch Robert Williams, dydd Sabboth, Mai 25. Dydd Mawrth a Mueher canlyaol, cyn- naliwyd cyfarfod pregethu yn lie, pryd y gweinydd- wyd gan y Parchn. J. Hughes, Liverpool; D. Saun. ders, Abarcarn; Dr. Hsrriea Jones, Dr. Edwards, aD. Evans, M. A., Dolgellau. Yr oedd y pregethu yu rymus to effeitbiol, ac arwyddion fod y Meistr yn mhob cynnulliad. Gobeithiwn y bydd i'reglwys yn y lie gael ei lliosogi mewn canlyniad, fel y byddo yn ernes iddi o 1 wyddiant dyfcdol yn y demlnewydd. Gellir dyweyd am y eapel newydd ei fod yn un o'r rhai mwyaf lymunol yn mhob ystyr-yn sefyll ar le dymuiiol, y cynlluo a'r gwaith yn dda, ac wedi ei ddedrefnn ya brydferth, fel yr ydym yn deall, gau walwnol ddosbartbiadau yr Ysgol Sabbothol. Uu ffaith gwerth ei chofcodi mewn cyssylltiad a hyn (ac yn wir un lied anghyffredin hefyd) ydyw, fod y cyfeillion yn Llanuwcbllyn yn gallu eyhoeddi ar ddiwmod agoriad eu capel newydd, ei fod yn liollnl ddiddyled. Yn sicr, y mae gweled cymmyd. ogaeth wledig o'r fath ag ) dyw Llaouwchllyn, yn ddigon calouog i godi capel ag sydd o fewu ychydig yn werth 1.3(foe.-ao yn ta!u pob ffyrlii g eyn mynert iddo, y mae byn, meddwn, yn ddigoa i godi gwrid i wynelt y Jleoedd mawrion cyfoethog hyny y gwydd- om am daoyot, sydd drvy y blvnydiioedd ya cwyno dan eu boichiau.-G. CKIDIOQ ROBERTS.

f uødU¡¡id etwMI. I CYNNADLEDD XXXVIII. -aler6aYctcl--B,th fyddai i ni g-wi un BOson 0 ym-  yr oeddwh 1 wedi meddwl y byddai yn burion i m sCn dipyn am rai pethau sydd Yu v W) yma ag na ddylent fod ynddo. Petbau y gailai y byd wnsyd y tro hebddyn yn Ilawn cystal, os nad gwell Caf?aMf.—Aros di, fachgen, ya 'toed? "f?t. Ewyrth o'r Cwm yn deyd ? drefn ? ?tha? ddyient fod, yn 'toedd o ? Mae perygt??? Ilenladron y ffordd ene, yn toes Hywel ???.-Nag oes ddim; pethau crefyddol oedd pethau yr hen ewyrth. Ond noda un o'r nethan hyny i ddechreu, Meredydd? M.-Edrychai y byd yn Ilawer mwy syml a di- rodres pe na byddai dymon cynffonllyd ynddo; yn wir, byddai yn llawer gwell, ac yn debycach o lawer i greadigaeth Duw Kid wyf yn meddwl fod dyn, fel creadur, yn meddu cynflfon; ond y g*r drwg a impiodd iddo losgwrn, a mawr y daioni i'w achos ef a wna yn ngrym ei hysgwydiadau. C.-Y mae dyn a chynffon yn beth hyll Mae dyn felly yn hyllach o lawer na cheflFyl heb yr un. i'areswmyw;fod dynion cynffonllyd yn cael Honydd i wneyd drwg ° hyd mwy na rhyw derfysgwyr creill ?  wir, y mae y ?''??" a wna dynion cyn. ffonlIyd yn Jhosog iawn. Y mae cvnffonau dvn- ion wedi achosi rhyfel law,r gwaith rhwn t as- oed(7 1hwn +S1fr^yieli!awsr 8waith rhwng teyrnas- gwaith, o he. w|gwabano\W^l! r'1" °ed< a/hytchedd gwahanol aclodau Yr un teu!u la*er blinion rhwngdd yr un teulu lawer i'MbofhMertmi'mtnnuo. Y mae dynion cynffonllyd, fel rheol, vn ddvnio, dywedgar iawn, ?aeut yn meddu y "tafod tin" y Mr?a I ago am dano, "wedi ei wneuthur yn aL gan ue-em," 8: f, ymysgaroedd dryeioni cal™  bryd aflonydd, &c. Y mae yr helynt?h?? !frauo yr ymia(ld se I ar y carpet, yn?J; mewn digter, wedi colli y cymmeriad, sydd mewn II-w-ar .1gatl yn digwydd, oll am fod un eneth CTn- ffon yd yn mhlith y morwynion, neu un dvn elm. nonuyd gyda'r gweithwyr. Dylai meistradoedd ? meistresi ymdrechu mwy i adnabod y "rhai drws heddweh Sl^ ? ngharChar'" er m, heddwch Kld^^ i/.—Ffaith hynod yw, fod mwy o ymrafaelio yn ac o amgylch y palasau, nac yn unman arall. Yr oedd y ffrauo ar cyfreithio wedi myn'd morgvffredin ae aniiioddefol mewn ulllIe yn ddiweddar, fel y cyn- ghorodd ,y stiward y gweinidogion i gadw hedd- geidwad ya y tf. C,-Cadw heddgeidwad yn 'y t?, wir! Pa Ie v mae modd cael un cwtta o honynnhw, tybed? Peth ammheus yw 'u gweled nhw yn fynych iawn yn siarad i Saeson. Peth digon digrif yw 'u gweled nhw yn gwylio porth yr Eglwys pan fydd y boneddwr i fewn; ond welwch chi byth mo honynt os na fydd gartref. H.-O achos cynffonau rhai o'r gweinidogion yr aeth mab ar y mOr, yr hyn a achosodd gymmaint o boen a phryder i'w fam. Yr hyn a wnaethiddi wybod trwy brofiad chwerw am lawer noswaith ddigwsg, ac a ddysgodd iddi gatiu-. Ae am y CWfg wy'n golli'n awr, Oaf ddigon yn y bccld." Y mae yn wir fod y bechgyn yn lied wyllt ac an. hydrm; ond gwnaeth sn eu cynffonau hwy ef vn llawer gwaeth. Beth arall sydd, Meredydd, ag y gellid gwneyd hebddo? M.—Gai\ai y byd fforddio ymadael a'r dyn dau- wynebog hefyd. Nid dyn yw hwn o ran hYllY- bwystfil ar lun dyn ydyw. Nid dyn a gwyneb mwyn, a chalon greulon wyf yn ei feddwi, ond dyn yn gallu newid ei bry.t fel y myno, i atteb i wahanol amcan- ion a dybenion-dyn tebyg i'r gwyneb hwnw weithiau cyn llyfne I ag ymenyn; ona itro arall, bydd mor glogyrnaidd a sir Gaernarfon mae gan ambell labwst chwaneg na dau wyneb, Meredydd, a gall y rhai hyny eu dangos nhw fel y mynont. Gellir dyweyd am lawer dyn fel y deydodd yr hen bry.iydd hwnw am ei gariad- Dwy het ar ei hclw ei bun" A dau wyneb dan bob un." If. -Y mae y dyn dâuwynebog a'r dyn cynffon- 11yd yn perthyn yn nes i'w gilydd na gefeilliad— y maent hwy o dan yr un croen. Dyma y dynion mwyaf peryglus yn y byd. Y neidr gynffonnrwst yw y fwyat gwenwynig o'r holl nadroedd, a'r dyn- ion eynffondrwst a dauwynebog yw y rhai mwyaf gwenwynig i gymdeithas. Pwy all ddyweyd mewn cyfeiriad at ddyn cynffonllyd, Nid ydwyf heb ad. nabod ei ddichellion eO" Y mae y dyn dauwynebog fel "neidr gynffondrwst yn y glaswellt," bratha ChWl hyd farw, pan y tybiwch eich bod mewn lie hyfryd a hollol ddiberygl! A wyddost ti am ryw gym- merlad arall, Meredydd, y gallai y byd wneyd hebddo9 AI. W cl wn wir. Dyna fo, Dafydd pant y celwyclci. Diau eich bod yn cofio y rhialtwch a'r llawenydd oedd drwy yr holl fro pan fu farw ei dad Bydd mwy llawenydd pan y bydd ef farw, o gym- maint ag yw y byd yn oleuach na phan y bu farwei dad. Ni fydd neb yn galaru ond Mrs. Chwedl, a Mr. Drwgdybus, ac Yswain Dial, &c., y dydd hwnw. Bydd purdeb ar uchelfanau y maes! Gwisga gonestrwydd gadach gwyn, a bydd gwirion- edd yn barod i ganu telyn ar ei ri ,,dell 0. —Anhawdd y w tynu dynjoddi ar ei dylwy th. Y mae y dyn Celwyddog fel ei dad yn union. Tad y celwydti" ydi ei dad o, riruan Dydw i ddim yn cofio enw ei fam o. Dywedir ei bod hi yn "ymùdwyn ar anwiredd, ac yn es"or ar gelwydd." 0 ie, mi rydw i yn cofio rwan. Y fall-" Plant Y fall-" Mi fyddai ein byd bach ni yn llawer mwy rieowydd dae y plant ene, beth bynag ydi 'u hoed nhw, wedi madel glame yma. Peliied neb a chyflogi yr un o'r hen ger y flwyddyn nesaf chwaith I H.-Y p. th hyllaf yn y byd yw clywed dyn cyfoethog yn dywcyd anwiredd. Nid yw ei am: gylcbiadau yn ci orfodi i gelu na darnguddio dim, ttto, o'r braidd y gall ddyweyd dim gwirionedd; ac os clywed y gwir, pwy a'i ere la. Gwyddant fod rheiliad cyffredin ei eiriau trwy gwtterydd budron anwiredd. Anwiredd am y farchnad, anwiredd am ei anifeiliaid, anwiredd am dano ei hun, am ei wraig ei blant, anwiredd am bawb, ac am bob peth I M.—Dyna fod etto y gallai y byd wneyd y tro hebddo yn buriou-Ilpropliwy(f Y tywydd." Ni theimlodd ein byd bach III un wasgfa tra y bu ar y Cyfandir. Gallaf ei sicrhau yr a y byd yn ei flaen yn burion pe gwelai yn da i gadw ei ddaroganau penchwiban yn Llanliechid C.—Hitia befo fo, Mere iydd. Wyddoat ti sut y bydd ysglodynjyn y potes I Perwa faint y fynock di arno, daiff y sglodyn ddim llai, na'r potes ddim