Yr Amserau

OFFEtRlAID PABAIDD. Y mae dynion wedi bod yu mhob oes o'r byd yn honi hawl i ]-wodraetliti,,t i-:it,,oli yr hyn yn arben- ig sydd i fod yn rhydd mewn dyn sef ei gydwybod Dym.i fell:th penaf dynollaetli-Offeii-iaid pab- aidd, ie yn wir, a pbrotestanaidd hefyd, sydd wedi bod ac yn bod yn elynion penaf i ryddid ac an- nibyniaeth lnelldwl dyo. Os unwaith yr ymddir- iedadyu faterion cydwybod i ddwylaw ei gyd ddyn ffaeledig y fynud hono y mae yn rhoi i fynn bob gwir ryddid sydd yn ei feddiant ac yn ymwerthu yn gaethwus i'w ormeswr. Os edrychwn ni ar weithrediadau yr offeiriaid pabaidd ar y cyfandir, cawn weled eu bod yn elynion calon i bob annibyn- iaeth meddwl, mewn pethau gwladol vn gystal a chrefyddol. Os bydd yr arwydd leiaf o fywyd yn y bobl y maent hwy yn rhutlno aruo yn ddioed i'w lethu, Nid trwy drais a gormes bob amser v gwneir hyn Y mae'r Jssuitiaid, yr ellyllou mwy- afsatanaidd a ddaethant o anwfll erioed yn cy- faddasu eu moddion at yr amgylchiadau. Yr hyu nad ellir ei gael trwy drais a geir trwy ystryw. Mae'r dyben yn cynawnbau r moddion. Er mwyn dangos fod y sylwadau uchcd yn gywir, nid rhaid i ni ond tafotu ein golwg ar weithrediad- au yr offeiriaid pabaidd ar Gyiandi? Ewi ^b yn y dyddiau hyn. Tybiem na fyddem yn mhell o'n lie pe dywedem mai hwynthwy ydynt asgwrn cefn gormesiaeth y cyfandir. Edrv-her ar ymddvgiad yr ofleiriaid pabaidd tuag at Louis Napoleon gyda gol'.Tg ar ei waitli ar yr ail o'r mis diweddaf yn rhwytao Firn.ingc draed a dwylnw wrth gerbyd ei uchelgais ei hun. Y maent gydag un neu ddau o eithiiddau yn gorfoledda ac yn llawenychu yn ddir- fawr VI] ei weithred anfad. Mor wahanol yr oedd yr offeiriaid pabaidd yn ymddwyn yn amser chwil- droadau 1843 Pan lwyddodd y bobl y pryd hyny yn Paris i ddangos eu gornchafiaeth a'u gallu. y rhai cyntaf a ddaethant allan i'w llongyfarch, i'w goijoneddu, ac i'w bendithio yn y modd mwyaf di- frifol oedd yr offe: iaid pabaidd, neu Eglwys Ruf- niu, oblegl,' yr un yw y naill a'r Hall. Y pryd hyny yr oedd offeiriaid yn planu coedydd rhyddid ac yn rbith ciyn bendith Duw or y weitlired, Datgan ai esgobiou eu hymlyniad wrth drefti newydd petliad gan honi bod Eglwys Rhufain bob amser wedi bod yn (fafriol i ryddid. Yr oedd cynhrvchiolwyr Rhufain yn cvmeradwyo gweitn- rediadau y Gyaianfa Wladwriaethol beth bynag oedd eu natur a'u haracan. Gallasai'r anghyfar- wydd yn ei ddiniweidrwydd dybied mewu gwir- ionedd fod yr offeiriaid Pabaidd wedi troi yn werin- iaethwyr aiddgar, a'u bod yn wir garwyr rhyddid. Ond pell oddiwrth hyny yr oeddynt Y Bobl oedd y pryrl nieti-it gallit, a doeth oedd cadiv yn gyfeillgar d huynt. Y maent wedi gweithredu yn hollol yn yr un modd gyda llywodraeth drabaus breseuol Louis Napoleon. Yn wir y mae'D bur debygol mai ganddynt hwy yr oedd y Haw ucbaf i yn yr holl weithredoedd. Pa un bynag y maent wedi dangos eu evmeradwyaeth mwyaf pendertvn- ol o holl drahausder nai fy ewythr." Mae'r rhan a gymerodd yr esgobion a'r oileiriaid yu yr eiliol- iad diweddar—y llawcDyc111 sydd yn cael ei aralygu gan y Pab a'r Cardinaliaid uwch ben llwyddiant gormes L. N, apole,-)n-vaitli unigolM. Montalem- bert yn groes holl wladwriaethwyr enwog Ffrainc, yn ymostwng i wasauaethu dyn a ddymchwelodd trwy drais, gyfansoddiad a dyngasai i'w amcidiffyn —adnewyddidd y Pantheon i ddybeniou pabyddol a'i hadgysegriad i Sant Gerevieve-ac yn ddiwedd- af y seremoniau crefyddol a fu yn Notre Dame ar osotUft<i y LiYwydd yn oi u-iaiiaetti-vu daugi.15 yn an:lwg fod yr offeiriaid yn bwriadu defuyddio y galiu newydd hwn i gytiawni eu hamcanion eu hunain. Yn 1848 yr oeddynt yn ostyngedig, yn isel, ac yn ochelgar. Yn 1851 yr oeddyr.t yn byt, yn drahaus ac yn ddallbleidiol. Y pryd hyny yr oeddynt yn nghanol adfyd i'w ddyoddef. Yn awr y maent yn meddiant gallu i'w ddefnyddio. Yr oedd yr amgylchiadau ar y ddwy adeg yn wahanol ond yr oedd yr amcan yr un, vnghyd a'r yspryd trwy ba un yr ceddid i ymgyrhaedd at yr amcan hwnw. Nid ydyw Pabyddiaeth ar ei gliniuu o flacn pobl fuddugoliaethus—yn oiTrymu arogl- darth gweniaeth—a phabyddiaeth law yn Haw a gormesdeyrn diegwyddor, yu cymeradwyo ei draha, ac yn argaumol ci amcanion hunanol ond yn cario allan yr un egwyddor, yn amcauu at yr un peth, sef at gael y natiir (idynol o dan ei thraed trwy gyineryu cydwybodau dynion a thrwy hyny eu teiinladau crefv(](Iol iw meddiant eu hunaiu. Y mae agwedd y cyfandir y fynud hon mewn perthynas i ryddid crefvddol yn bruddaidd dros hen. Y mae Jeruitiaeth yn Hodeuog yu mliob I man, yn Awstria y mae yn llefliu pob syniad a theimlad crefyddol nad vaynt yu tneddn ut ei dyr- chafiad hi ei hunan. Yn Hungari y mae yn par buns orthrvmu ac erlid y Protestauiaid y rhai uas PTHII en difodi. Ymlusga i Prwaia o dan nawdd Breninol. Y mae yn dechreu cynhyrfu yn Switzerland drachefn. Mae'n debyg y bydd Sar- 'o y bNci(I S a i dinia yn gorfod ymheddycliu a hi ar gost ei han- rhydedd. Ymchwydda yn Yspaen gan aii-gymer- yd me>ldiant o i thiriogaethau tymhorol. Llvwod- raeth.i. Ivs Lisbon. Y mae gartref yn ei hebea yn Xanles, ac yn llhufain y mae ei dylanwad yn or- Y mae yn awr wer., adenilt tir a goilasai yn Ffrainc, wedi cael addysg y bob! i'w dwylaw ac wedi cael cynuorthwyydd ueu offerYll yn ol fei y gwel yn dda yn y dyn diegwyddor sydd yn awr yn meddu yr holl allu llywodraethol yn ei law ei huu 0 dan yr amgylchiadau hyn ofer ydyw disgwyl nemawr o ryddid crefyddol yn ngwlodvdd y eflin dir. Nis gall Jesuitiacth pur oddef unriivw blaid, grefyddol nju wladol, a fyddo yn gioes i'w hucli- afiaeth hi. Ei dull hi o weithredu ydvw, nid i ymresymu ond i orthrymu. Ystyria mai r drugar- odd fwyaf a ellir ei wneyd ar byd YdNw ti-fet- v crenlondeb mv/yuf tuagat y rhai a "dybia hi yn g\ fciliornwyr. Er mor gytrwys ydyw'r Tes(iitiaid nis gallwn lai na meddwl eu bud yn prysur ddwyn o amgylch eu dinystr eu hunain yu eu gwaith yn ym^ysylltu a gormoswyr v d.:aear. Y mae tynged gormes wedi ei hysgrifenu ar ei dalceu, ac mor wir ag y chwyth ir gormeswyr y ddaear ymaith cyu hir gan dy ( m'hestl ofuadwy dialedd Duw a dyn, mor wir a hyny y syrth y Babaeth a Jesuitiaeth gyda bwynt. iiae tynged y ddau yn gnlyn a'u gilydd.

Y PARCH. J. BENNETT ETO. Mae'n ddiamheu fod ein darllenwyr oil yn co6o fod y gwr hwu wedi bod yn achlysur i greu stwr mawr tua blwyddyn yn ol, trwy ei weithrediadau Puseyaidd yn Eglwys St. Barnabas, yr hon eg Iwys a. fynychid gan Arglwydd John Russell ei hun. Gan fod y teimlad gwrthbuseyaidd a gwrthbab- aidd y pryd hyny yu bur gryf, oherwydd tarvv'r Pab yn crou esgobion yn Lloegr, teiralodd Esgob Llundain, yn esgobaeth yr hwn yr oedd Mr. Bennett yn gweinirlogaettiu, rnai do etli oedd idJo ymostwng i lais y bold yn eu cri yn erbyn Puseyaeth, ac telly, ar ol llawer o ysgrifenu o bobtu, Ilwyddwyd i droi Mr. Bennett o r eglwys St. Barnabas. Yu ddiweddar y mae'r Puseyad aiddgar hWIl wedi bod y ymweled a. r heu Dad anSaeiedig yu Rhufain, a r hyn sydd wedi synu ei gyfeillion a'i bleidwyr yn gyffrediuol, a r Mornimj Chronicle yn neillduol, ydyw ei fod wedi dychwelyd adref vn Brotestunt, ei fod wedi gallu gwithsefyll y demtasiwn iy.nuno a'r 1nr taiii eglwys; ac wrth ystyried y tebygol- rwydd sydd rhwng syuiadau Mr. Bennett ac eiddo eglwys Rhufain, y mae gradd o syndod yu y pt-th. Ond er fod y gwr parciiedig hwn mewn gwirionedd yn dal yr un syniadau ymron i'r eglwys Babaidd ar liaws o byngciau sylfaenol crefydd, eto wrth ys- tyried y syniad a gynwysir yn y frawddeg ganlyn- ol, wedi ei hysgrifenu gau Alr. Bennett, y mae pob eyndoc1 yu diflanu, a'i ymlyniad wrtii Eglwys Sefvdledig Lloegr yu ymddangos ya beth eithat rhesymol. Dyma eiriau ei Barchedigaeth, y llyth yrenau eidalaidd a'r cwbl: Os edrych dyn o'i amgylch am yr Eglwys, a'i chanfod yn cael ei chynhrychioli gan yr esgobion a'r offeiriaid, y rhai ydynt felly mewn gwirionedd, ac yn cael eu cydnabod trwy t'eddu awdurdod fel y | cyfrvw, nid rhaid iddo 1!n:svU fir urrhyw f:Jt'8r Tra bydd r ur ei el gwaith hi ydyw edrvdi fod pob peth yn iawn ac nid ei waith ef. Byddai myred allan o bani bi, vn sismilticaidd, fli aros ynddi yn Gatholicaidd. Yn yr un modd, wedi ei eni yn itali, y mae yu j edrych o'i amgylch am yr Eglwys. ac yu ei chan- fod yu cael ei chynhrychioli gan yr esgobion a'r ofleiriaid a phob peth perthvnol iddi. Nid oes t ganddo, fel person unigol, un hawl i orchymyri dim ar yr eglwys, ond i'w gwrando. A ydyw yn t l iiii ar yr eglwn A yd3-w yn ei amddifadu o rywbeth angeurheidiol er iechyd- wriaeth? A ydyw yn gorchymyn rhywbeth a ddwg ddamnedigaeth arno ? Nac ydyw yn ddiau, Ynrt nid ydyw ei fod ef yn anyhymeradwyo yr hyn a ddysgir yn y manylion, yu perthyn dim i'r pwngc; y mae yn ewrych ar yr eglwys, yr hon sydd yn weledigger ei iron, ac y mne yn ymostwng i'r eglwys hono. Y mae gwneuthur hyny yn gatholicaidd. ac y mne gwneuthur yc groes i hyny yn sismaticaidd. Y maeifvwfel pe na byddai yn gwy bod am hanfodiad ucrhyw eglwys arall heb- law yr hon yn rnha un y'i ganed y mae i weith- redu fel pe byddai yr eglwys yn unol a gorchymyn eiu Harglwydd, yn us. Os oes ymraniadau nid ydyw hyny ddiin iddo ef. Yr eglwysi gyd a'u lipsgobion a'u rheoiwvr sydd i edrycli at hyny. En fechod hwy ydyw fod yr itndeb wedi ei dori, a'u ) gwaith hwy ydyw ei ttdnewyddu. Ei waith ef yn unig- ydyw UFUDOIIAU. Yn Rhuftin y mae yn ufuddhau yn Lloegr y mae yn ufnddhau yn Ffrainc y mae yn ufuddhau. Ei ufudd-dod sydd yn ei wneyd yn Gatholig; ac y mae yn gadael y catilyniad i Dduw." Mewn lie arall dywed. "Y mae taeddwl am i'r Bibl, a lledaeniad" y Bibl fel ynddo ei hun yn foddion i iedaenu Crist'nogaeth yu ffoledd ae yn yufydrwydd." Er fod Mr Bennett wedi cael ei ymlid o St. Barnabas am ei syuiadau a'i arfeiiadau Puseyaidd y mae wedi llwyddo i gael myuediad yn ol i gol yr utiig wir Eglwys lan Gatholig yn Lloegr. Y mne Ardnlcs Bath wedi rhoi bywjoliaeth icldo yn ngwlad yr Haf. Y mae'r plwyfolion yn teimlo gwrthwynebiad mawr i'w vicer newydd, ac y mae "gwyr lien a gwyr lleyg plwyf Trome" wedi dan- fon gwithdystiad parchus i'w Harghvyddiaeth ar yr achos. Y mae yn ddyledswydd arnynt, medd- ynt, dros eu Duw, eu defaid, eu plant, a'u gweision a hwy eu hunain, i wrtlidystioyn erbyn ymddiried gofal eneidiau yn en mysg, i un yn coleddu y fsth syniadau a'r rhai hyny a honir gau Mr. Bennett, ac y maent "Yl mawr obeithio na fydd i Ardales Bath wneyd unrhyw benodiad a fyddai yn amgen na chvmeradwy Ttn drigolion Frome, ac yn tueddu or eu lies ysbrydol." Tybiem fod yn afieidiol i ni alw sylw ein dar- j llenwyr at wrthuni y gyfundrefu sydd yn caniatau i ferch, neu ryw un arall sydd ganddo fodd, i feddu yr hawl o osod dyn mewn swyJd eglwysig yn groes i fam yr aelodau a'r gweinidogion ereill, ie er fod y gwr hwnw wedi ei wrthod gan un o esgobion yr un Eglwys Lan Gatholig." Nis g-allwn lai na gresynu dros ddynion a allallt ymostwugi addysg iadau un y mae ei atbrawiaeth yn ddrewedig yn eu rfroenau, gyda gwrthdystio yn unig. Pa brir: tybed y mae'r gwyr lIen a'r gwyr lleyg" hyn yn ei roi ar eu hurddas, eu mawrlrydigrwvdd, a'u hannibyniaeth meddwl, pan y gallant ymostwng i erchi ar ferch i beidio a'u goifodi i dderhyn gwein- idog, yr hwn y mae ei athrawiaeth yu gas gan- cidyiit ? Gall y caethwas sydd yn gruddfan yo ei gadwynau feddu em tostnri, ond y mae'r dyn sydd yn ocheueidio oherwvdd ei gadwynau tynion, tra y mae moddion rhyudhucl yu ei gyrhaedd, ond ei fod yn rby lwfr ddefnyddio y moddion hyny, yn ffiaidd genym. Y mae'n annichonadwy dychymygu am ddarostyngiad mwy isel nag eiddo'r plwyfolion hyn. Os oes rhywbeth yn gwneyd eu darostyng- iad yn fwy, hyn sydd, sef nad ydynt yn y radd leiaf yn teimlo eu gwarth. liewri ntebiad i ddeis eb y plwyfol'^n y mae Ardales Bath wedi ysgrif- I enu yn ol trwy ddyweyd fod y penodiad wedi ei wneyd ac nas geliir ei ddadwneyd."

ITALI. ARAKTH Y TAD GAVAZZI YN LIVERPOOL. Nid rhaid i genedl lwyddianus Prydain Fawr synu llawer fod y Pab yn honi hawl yn Lloegr fel ei eiddo ei hun, tra y bydd teyrnas itali yn ar-js yn ei feddiant; ond fel y mae'r bynafiaid yn ein hys- 'I bysu, fod Duw yn dallu y rhai y mae yn bwriudu I eu dinystrio, felly, gan fod Duw yn bwriadu dy- fetha y Pab, v mae wedi ei ddaliu. Y mae y Pab wedi bod yn hapchwareu ag Itali, ond y mae wedi colli y cwbl. Y mae ei amcanion wedi eu dadlenu o flaen llygad Prydain Fawr, y mae trueni a gwae Ilali wedi en dwyn i'r gohvg, oc y mao tOFuri LJoegr, prif deyruas y byd, wedi ei etivn tLi- ei rhan y mae y wlad wrth yr hon v cenfigenir am ei bod yn rhydd, yn awr yn cvllwyno ei cbydyn- deimlad gwresocaf i Itali dlawd a tbruenus. Y mae cenedloedd eraill wedi ymdrechu o blaid rhyddid, ac heb ei gael. Y mao Ffraiue am flynyddoedd lawer wedi colli ei givaed mewn brwydrau ac ym- laddau o blaid rhyddid ac yn awr y mae wedi ei glel and yn unig mewn enw.* Mewn enw yn unig y mae yn rhydd, tra y mae Bouapaite llvgr- edig yn gcrmesu ar Ffrainc. Y mae r rhyddid, y cydraddoldeb, a'r cydirawdoiiaetb ymffrostgar yn dibynu ar ewvllys a mympwy Louis Napoleon. Pan welodd Louis Napoleon fod Rha^luniaeth wedi ordeiuio rhyddhad dy", holl fywyd yr hwu a dreuliasid yn achos rhyddid, a bod y dyn hwnw yn bwriadu tirio ar ei lanau ef, er ei fod wedi anturio ei einioes yn achos rhyddid, yr oedd yn ofni y bu- asai ei bresenoldeb yo enyn cydymdeimlad o blaid yr achos hwuw ac yr oedd Napoleon Fyehan druau yn crynu tir ddynesiad Kossuth iKcymerad- wyaetli). Yna cyferbyuiodd yr areithiwr y derbyn- iad a roddwyd i'r Huugariad enwog yn Lloegr a gweithred panaeth gweriniaeth Ffrainc ac aeth vn mlaen, a dywedai:—Y mae y Y\Teriuiaeth anwrol lion yn enw rhyddid yn caethiwo'r argraffwasg, ac yn earchavu ei dinaswyr mewn daeargeiloedd^ tra yn Lloegi- o dan Unbeuaeth terfynol, ceir y cyfar- lb d cyhoeddus, y wasg, y jjais, yr holl beihau cysvlltiedig a gwladwriaeth rydd. Ond troweb at brudd-dra Itali dlawd. Yn Lloegr, nid swydd weinidogaethol ydyw awdurdod vr hedugeidwaid, i orfodi yr offeiriaia i argvmhell mawredd a manvt- (let) y gyfraith; yma mae y gyfraith yr un i'r gwladeiddiwr ac i'r tywysog, y tlawd it' cyfoetho, ond yn Itali y mae' r sbirri yn greulon farbaraidd, ac y mae'r heddgeidwai-'i yn ymwthio i bob :;)an- i'r eglwys, i'r chwareudy, i bob man. Yr hyn a ddywedwch y maeut yu ei glywed, yr hyn aysgrif- enweh y maent hwy yn ei weled yr hyn a at--Off- wch, y maent hwyyn yma Hyd ynddo; a'r hyn a drnethwch, y maent hwy yn ei adrodd. Deuant fei cvfeillion, ond gweithredar,t fel gelyniou ffug- ianthcdiwch. ond hauaut anghydfod; y ruaent yn mathru pob cyfiawilder er mwvo gwneud ysgly- faeth i Pius IX. Yno y mae pob esgob yn hedd- geidwad, yno y mae pob oSeiriad yu heddgeidwad, yno y mae y tad gytiesydd \'n heddgeidwad, ac y mae yn adrodd yr hyn a gyiiesir iddo yn nirgelfa'r gyflesgell, ae yn ei adgyResu i'w feistr gormesol. Y mae'r heddgeidwaid eglwysig, pau ynmetbucael alian gyt'r'inE.?h mewn un ffordd arall, yn cyniciryd geuetliig ieuangc, nen wraig wirion, yn gwnsgu'r gyftitJaeil allan o honi hi, ac yn ci roi yn nicd.iiant y cynghorau dirgelaidd. Y mite gormesiaeth Ffrainc ac ftali yn bur wahanol i reolaeth peuaeth Lloegr, eich Grasusaf Frenines Victoria (cymer adwvaeth), yr hon ar y laf o fis Mai, pan ymwel- odd a'r Falas Gwydr, yn lie cael ei hamgylclm ffan filwyr traed a gwyr mei.'ch, nad oedd ganddi oud byddicoedd o'i deiliaid, caion a Haw pob un oedd yn daugos eu dyledswydd a'u cariud at, en brenines. j Y mae gun yr Eidaliaid hawl i gael eu rhyddhau o gaethiwed cydwybod, a'u hadferu i ryddid, ao y mae Lloegr yn tosturio wrth Itaii. Y maellw vn Lloegr yn cael ei ystyried yn beth eysegredig. Os tyr neb ei 1w, a thyngu anudou yma, y mae yn cael ei gospi yu llym gan y gyfraith, ac yn ami yu cael ei ddau ton allan o'r wlad mewn allmdiaeth. Tyn- godd y tywysogiou Eidalaidd eu hunain yn rhwydd a pharod i ufuddhau i'r cyfansoddiad, oud" ni chadwasant eu 11 w, oblegid f eu rhyddhawyd oddi- wrtho gan y Pab. Ond er en bod wedi eu rhydd- hau fel byn, y maent mor rhwvmedig mewn vstyr loesol i'r gosb ag unrhyw anudonwr at-all, "ac o ganlyniad te ddywedwyd wrth yr Eidaliaid am iddynt fel dyniou ac fel Orist'nogion i beidio ufuddhau i'r tywysogion, y rhai oeddynt wedi tori eu llwon. Ond y mae eglwys y Pab wedi rhvdd- hau y Tywysogiou Eidalaidd oddiwrth eu hanud- oniaetli, ac y mae wedi-arwain o tiaen allor Crist y gwaedgwn creulawu hyny, ful pe buasent vn wyn diniwed. Am fod eglwys y Pab yn ffynon gormes ac anfoesoldeb, ac yn cefnogi golygiadau gormes- wyr Itali, mae y Pab Pius IX wedi adsefydlu y Chwil lys trwy holl Itali. Pwv a ddaeth fel ei genad i Loegr? Yr unig Gardinal sef WisemaD, a aliai ddywedyd celwydd mor ddigywilydd; oblegid y mae yr hawl i ddywedyd celwydd yn eiddo priodoi y Cardinaliaid (cymeradwyaeth a chwerth- iniad). Ceisiodd Cardinal Wiseman ddarbwyllo pobl Lloegr nad oedd dim chwil-lys mwy; ond augliotiod(I fod Itali mown bod o ganlyniad nid oedd Cnrdinal Wiseman yn gwybod fod Itali ar TMf!fMn-Td yr araeth hon cyn y ch?iltroul diw?ddar Tn Frramc. 'Jeor.J'tÐJ..o- fsip 40 v m f« 'i!y yn ddyn par Ri.wyhodus, neu ynte y tUtier Cardinal" yn gwybod fod Itali yn bod, a bod y chwil-lys mewn bod ynddi hefyd, ac o ganlyniad y maer Cai-diual vii dwyilwr (cymer- adwyaeth). A dyma'r achos paia y mae byw yn Itali yn beth mor druenus, oblegid" heblaw chwil lys a milwyr, y mae yno chvril-lvs eglwysig. Pa mor bell y mae ymddygiad tywysogiou Itali yn llawu o anudoniaetb, digon fyddai yn uniggyfeirio at amgylchiad y Neapoliaid a'r Rhufeiniaid*. Y mae cflrcharat Itali, ac yn euwedig Rhufain, a dyoddefiadau ofnadwy y condemuiedig yn brofiou digonol o greulondeb annycol y tywysogion llyw- odraethol. Nis gall ben ddaeargeiloedd Lloegr ac Albau ond rboi drycbfeddwl gwan o erchyllderau carcharau Itali. Daeargelloedd o dan y mor, beb awyr, heb lanweithura, heb y cysur lleiat, y rhai nad allent gypwys ond dau o bersonau, a ienwir yn auil a deg ac oddiwrtbynt y daw anhwylderau a chlefydau nr y rhai nad oes gan y meddygon enwau. Ond pan y mae Ysgotyu wedi llefaiu am y trueni digyffelyb sydd yn y carcharau !>yn afraid fyddai i Italiad ond yn unig gadaruhau ei dvstiolaeth. Ydyw, y mae Gladstone wedi datgubho erchyll- derau ofnadwy y llywodraeth Neapnlaidd-y mae wedi eu dadlenu ac yn awr y mae'r Times, druan o'r Times yn dy.veyd fod haeriadau Mr. Glad- stone wedi eu lIiwio yn ormodol. Y mae'r Times yu ecisio lliniaru ell heuogrwydd, a dywed fod sifer y trueiniaid yn y carcharau ynllawer llainng a liserir-fod Mr. Gladstone wedi cael ei hysbysiaeth o ffynhouau llygredig. Dywedir fod Mr. Gladstone, yr hwu sydd yn dori, yugonservative trwvadl wedi ympyfeillaobu a gwerinwyr och, ac a'r siartiaid. A goeiiech chwi hapyr fel y Tiiiies (cymeradwy- aeth.) [Yua dangosodd yr hen dad anghysondeb y newyddyr galluog hwnw mewn modd tra bywiog, yr hwn meddai a haerai un peth heddyw, ac a'i gwrthddywedai drachefn vforu.] A goeliwch chwi newyddyr, gohebwyr yr hwn yn Naples ac yu Rhufain. sydd yn edrych ar bethau trwy wydrau wedi eu lIiwio (ohwerthiuiad), pan y n/ae pob dyn gonest yn eu sefyilfa hwy, beth bynag fyddo ei | syniadau gwladyddol yn rhwym o d.:yweyd v gwir? j Yua cyfeiriodd Gavazzi at ffolineb y Times yu rhoi haeriadau Mr. Macfarlane er gwrtbbrofi eiddo Mr. j Gladstone, mewn perthynas i gyhwr preaenol Itali, ei charcharau, &c. Cyfeiriodd hefyd at y ITaith o fod Arglwydd Palmerstou wedi danfen at y llyw- odrreth Neapolaidd, a lly wodraethau ereiil, lythyr Mr. Gladstone at Arglwydd Aberdeen, yr hwu oe U yn gwneyd atebiiid Mr. Gladstone yu anghenrheidiol; ond beth oedd yr atebiad? truth 10 gelwyddau. Dywedai fod Ewrob oil wedi ei chyuhyrfu mewn canlyniad i ddatgudJiedigaetlmu Mr. Gladstone, ac y mae cenadaeth Lloegr yn j rhwym wrth achos Itali. Danfonid ei llongau rhytel allan er attal caethwasiaetb ar arfordir I Affnca ac :,s oeddynt yn anfon Hongan i gynorth- wyo a rhyddhau caethion duon Affiica, a omeddent, er mwyn dynoliaeth roi, nid eu llongau rhyfel, oblegid uid oedd yn gotyn hyny, ond eu cydym- deimlad ar ran caethion gwynion Itali (cymerad- l wyaeth). Y mae Itali yn gruddfan am lwyddiant gogoneddus yu y dyfodol. 0 Er y dichon i genedi- oedd gael eu rhany yn ol eu terfynau daearyddol Ben ieithyddo!, pa hawl sydd gan yr Awstriaid neu y Ffrancod yn Itali ? (cymeradwyaeth). Yr oedd j eich cyndadau chwi yn ystyried y Rhufeinia'd yn elyni?u iddy"t aconis gall yr Italiaid gyda Hawll cymaint o gynawnder ystyried yr Awstri'ud a'r Ffrancod yn elynion iddynt? Bydded i'r afinch j tyued i diigo o daa ei nurfafen heulog, h-dded i'r paentiwr a'rcerfiwr fyned, bydded i'r teithiwr (rued, a llawn croesaw ond na fydded i. dyeithr fyned i geisio caethiwo meibion Itali (cymeradwyaeth), Y maent yn Nghymanfa Heddwch yn Exeter Hall wedi siarad am gydgordiad cyfl'redinol, y maent wedi traethu ar y materion hyn, ac mewn ymgan. iadau cyfeillgar, ac areithiau blodeuog, wedi ceisio diddymu rhytel; ond y mae blodau Exeter litill wedi gwywo mewn gormes a gwaed.-i)aethaiit o Ffrainc ac America i'r cyfarfodydd heddwch h n i ond y mae America wedi trochi ei dwylaw yiig;ed Mexico, ac y mae Ffrainc wedi trochi ei dwylaw mewn gwaed ar lanau Itali. Sonieut am heddwch yn Exeter Hall, ond y mae heddwch yn Exeter Hall yn beth pur wahanol i heddwch yn Algeria ac heddwch yu Mexico. Ai anghyson ynddo ef j fel pregethwr beddwch oedd siarad jam ryfel ? Dywedai yr oedd yn well ganddo ryfel na heddwch caethion—heddwch y botld. Amcan y Pab yn Itali ydyw dinystrio rhyddid, ac ni fydd y wiail hono yu rhydd" byth tra fyddo yuo babau (cymer- adwyacth). Gwrtlnyfelodd yr Eidaliaid yn 1817, yn 1821, ac wedi hyny yn 131;- gwrthryfelasant wedi hyny yn erbyn y bahacth yn 1840, ac wedi hyny yn 1K48, yr hyn oedd yn pron eu bod wedi llwyr fiino tir babau. Nid am fod yr Eidaliaid yn wrthrvfelwyr, ond pa le bynag y hyfldfti pabau vnn, vn ddiau y byddai chwildioadau (CV III eiladwyiieti i), Ond tra yr oeddynt hwy yn ceisio vmryddhau odlliwrth y Pab, yr oedd ereill yn ei ail" osod dia chefu. Yr oedd y i'francod, yr Awstriaid, y Rws- iaid, y Prwsiaid, a'r Belgiaid, oil yn cynnorthwyo i ail osod y Pab. Mor fuan ag y danicuid y Pub ymaith gan yr Eidaliaid, yr oeddynt hwy yn ei d( l aii foo yn ol draclie fn. 0111 oedd [tali %Te d [ ddanfoo yn 01 drachefn. Ond yr oedd Itali wedi tyngu y mynai ryddid oddiwrth yr arglwydd bar- haraidd yma. Y mae Itali wedi tyngu ac wedi penderfvnu na fydd pabnu mwy ac y mno gair Duw wedi proffwydo yr un peth (cymeradwyaeth). Y mao Itali yu galw arnoch am help; y mae Gavazzi yn gofyn am obaith i Itali. Yna dychwel- odd Gavazzi at y pwnc o anuibvniaeth ei wlad. Peidiweh a dychryn with y gair ""Annibyniaeth, nid oes dim pechod ynddo yr ydych chwi yn ei feddu, a phaham na ddyiai !tali ei feddu ? Dan- fonodd Brydain FEtwr longau ac arian i gynnorth- wyo tir Groeg-danfozlOdd longa i gynnortluvyo Spaen. Nid wyf yn gofyn am longau, nac am arian. Yrydwyf yn gOfYD am eich cydymdeimlad —am eich hundeb cenedlaethol, fel y gill] Itali heb fyddinoedd, heb longau, fod yn rhydd. O ha h y daeth diwvgiad mewn llenyddiaeth, yr y ce!f'vd:i- ydau, y gwvddorau, cerfwaitb, a gwaveidd* dra Ewrob? Daethant ell o Itali (elyweh). Yna mewn fforu^d o ad-daliad, y mae rhywbeV: yn ddy- ledus oddiwrthych i Itali. Na adawer i frenines ddiniwed y cenedloc-dd gael ci gosod vn y Ilwch- na osodwch eich troed ar wddf Rnufain oud gwaredwch hi o gaethiwed;—cyuorthwywch i adnewyddu urddas (iii-,iwed ltili-coda-ch hi sydd yn awr yn nhrueni caethiwed, ar yr bon y mae traed y gorthrymwr yn gorphwys, a hi a egyr ei breichiau—t <I oorbyti i w mvnwes—a rydd y cofleidiad chwaerol gyntafi chwi'fcymeradwyaeth) Beth sydd ar yr italiaid ei eisiau ? nid gwermiaeth coch, nid siartiaeth, nid cymuniaetb and rhyddid cyiansoddiadol gwladwriaethol fel yr eiddoch' chwi (cymeradwyaeth). Pwy sydd yn dyweyd eu bod yu weriniaethwyr cocit ? Neb ond y uewyddiadur- on ymwei thedig, a'r rhai hyny sydil yu cael eu ral. Ond y mao Rbagluniaeth Duw yn bwr uin i rvdd- id disglarr a gogoneddus fod yn Itaii eto. Caill Joseph Mazzini cto fod yn gleddyf ltali ac Ales- sandro Gavazzi yn llais iddi. Yi) awi- y mae Ales sandro Gavazzi yn cusanu'r Haw sydd vn ei ger- yddu, ac yu plygu yn ostyngedig o'fi -a y gormes w: -iydd wedi ei arnddifadn o'i wlad; ond par. gymerir y wialen sydd yn awr mown gallu i lawr —pan symudir y gorthrymwr hWIJ, rhaid i Maz- zini a Gavazzi gyrneryd eu JJeoedJ yn M'vr htii ddyfodo). Ond eoíir fod cenhadaeth nzzini a Gavazzi yn wahanol; bydded i Mazzird gario i allan ei gynliuniau o annibyuiaeth cenedlaethol, a byddect i Gavazzi gario allan yr eiddo ef, yr hyn ydoedd myned i Itali a'r Bibl yn ei law i biegetbu yr Efengyl. Yr oedd aunibyniaeth I tali yn siwr o ddiddymu r Babaeth, ac ar un tarawiad" ddym- chwelyd gorsedd y Vatican. Yclivdig o fisoedd eto — blwyddyn, fydd yn ddigon i symud gormes y cardinaliaid o llufain, a chyn pen llawer o llyn. yddoedd eto diddyinir gormes a chelwydd cglwys Rhufain. Ond pa Ie bynag y mae gormes o tiaen diwygiad y mae rhyfel yn siwr o fod yno. Onid oedd rhyfel yn Ffrainc"? rhyfel yn y pentrefv".1 Alpaidd, pan. gyda than a'r cleddyf y dinystrasaiu y Watdensiiud ? onid oedd rhyfel yu Germani pan gododd 11 artm Luther? onid oedd rhyfel yn vt) ftmser Calviii ? ac yn Lloegr yn amser y Diwvgiad ? ac hefyd yn yr Alban ? A ti ac fe fydd rhyfc] yu Itali, pau gymor diwygiad le yno ac er bod Gavazzi yn apostol heddwch, eto fe gymer y Bibl yn y naill law, u'r faner trillivv yn y Hall ac efe a a i ymladd o blaid rhyddid pobl Itali (uehel gymeradwyaeth.)

ESGOBAETH TY DDEWI. I Y mao Esgob Thirwall wedi eymel-yd aclilvstir yn ci siars, neu ryhuddeg i'w offeiriaid, i gyfeirio at gyhuddiadau Syr Benjamin Hall yn Nhy y Cyfiredin, a'r wasg gyhoedJns, mown perthynas i gyflwr ei esgobaeth ef. Ond y mae Syr Benjamin wedi gwneud atebiad sydd yn chwilfriwio amddi. ffyniad yr Esgob yu ganddrull. Noda luaws o Eglwysi sydd mewn cyHwr adfeiliedig, (yr adeilad allanol yr ym yu ei feddwl,) dim gwasanaeth yn- ddynt, neu o leiaf yn bur aufynych, er fod eiddo yr Eglwys Sefydledig yn weith miliynau lawer, a ehyflogau ei chwech esgob ar hugain dros X,200,000 bob blwyddyn. Mewn perthynas i Landdowror, dywed Syr Benjamin fel y caulyn Mae'r Plwyf hirn yn bvawf arsw^dus o ddinystriad yr Eglwys yn Nghy. miu o dan y gyfundrelu bresenol. Tua hauercan j mlynedd yn 01, yr oedd y plvvyf o dan ofal bugcii- 1 iol Cymro brodorol. vr enwo^ ardnionns Griffith dones, enwog am ei dduwioldeb, ei alluoedd, a'i gymhwysderau. Yr oedd yn yr eglwys hou y pr,\ d hyny 500 o gymunwyr, ac yr oedd y bob! yn dod -Hdiroedd lawer i'r gwasanaeth. Oud yu awr nid oes gan yr eglwys hoo do ar ei llogawd' (chancd), or hyn y mae yu ddifhgioi er's blynyddau. Ni (I oes na chlawdd na mur i'r fvnwent; gwelwyd j (lefaid yn sefyll ar dwr yr eglw) s rhai misoedd yu ol. Mewn un phvyf nid oes ond vcbydig er pan ddiswyddwyd y curad, am yr hwn Ÿ d'yved?i y plwyfolion ei fod mor ddrwg 'fel y byddai ar diawl gywilydd o Loao yn bur fuan.' Ni p).?- gethodd y vicer yn yplwvfhwneisdentml)-ned(l,?i ac y mae yn byw ugain milldir oddiyno. Y mae'r plwyf wedi bod o dan ei ofal er 1812, ac y mae vn awr yn y cyflwr gwarthus a nodwyd, er ei fod gvnt yu cael ei ystyried fel y plwyf goreu yn N ghymrn." Mown perthynas i'r .Eglwys hon y mae r Esgob yn awgyyuiii fod tysti laeth Syr Benjamin yn an",Iivwir, wedclai llhoddwyd to uewydd ar y llogawd oddeutu pedair blyuedd ar ddeg yn ol, ac y mae wedi bod, I ac yn parhau mewn cyweiriad da, oUcgid ymwel- ais ar lie ddoe, ac y rntie mur p. chlawdd i'r fvn- went. G'.veiwyd tair o ddefaid yo bwyta'r eiddew ar dwr yr eglwys y flwvddyn ddiweddaf. tua mis Wehcnu, oud sut. y daethant yno nid oes neb a all roi i mi un hysbysiad. Yr oedd Stier maeu vn gweithio yn yr eglwys, ac yr oedd y drws yn agor- ed. yr hyn oedd yn gadael mynedfa at v twr, oad pIt fodd byth yr esgynodd y defaid sydd i mi yn ddirgelwch, gan mui gorcbwJl anhawdd oedd i mi a dau arall gyrhaedd y pen uchaf" Oud nid ydyw Syr Benjamin yn gildio ei bwnc. Y mae ei bysbysydd yr hwn sydJ vn vsgrifenu ar ol ymwehad yr esgob, yn dyweud fel y canlyn :— "Y tna>; r olwg oddiar vi- tillor yn wir resvnus ac yn hollol annhoilwng o le o addoliad. Mae bwrdd y cymun yn ddodretnyn bychan budr, aystyrid yn WHItu i fod yn y bwthyn tlotaf yn y gymydogneth y mae canlla^ iau yr hyu f\ elwir yu ailor, wedi adieilio, a rhai o'r tfyn wedi pydru. Mae to vr eglwys wedi ei ndgy.weh io yn ddiweddar gan fod yr esgob wedi dod i lawr tua diwedd Mehelin neu ddechreu Awst diweddaf, a chyn ei ymweliad hysbysodd y Parch. J. Evans, vicer Llauboidy, y plwyfonon fod yn rhaid iddynt adgyweirio r egIwy" cyn dvlodiad yr esgob, ac mewn canlyniad i hyny, gwnatd yr adgyweiriadan bychain presenol; cyn hyny yr oedd y dtd'ni yn (lad trwy'r to yn y fath fodd, tel ag i f <d yn hoilol anaddas i le o addoliad. Yi- oed(I y llogawd am lawer o flynyddoedd yn Loiiol adfeiliedig, ac yr oedd un twll mawr wedi ei yst-vffio a gwellt. Dywedodd un gwr parchus yn y gymydogaeth ei fod wedi bod yno bedair blynedd ar iideg, a bod y llogawd am lawer o flynyddoedd wedi iddo fe ddod yuo yn hollol adfeiliedig. Mae'r adgyweiriadau a wuaed y prvd hyny yu gynwys- edig o roi llechi heb jjrtar (neu gymrwd), a geilir cyfrif pob llech gan uu yn sefyll islaw, a geilir gweled y goleuui trwy'r tÔ. Mae'r oisleddleoedd mor adfeiliedig i il y mae darnan o honyut wedi eu gwasgaru, ae v mae tyllau dyfniou yn y llawr. MewrJ un eisteddle y mae banner y llawr vneisiau, aa y mac perygl i un dori ei aelodau wrth fyned iddi, a dywedir fod yr esgob yn ymddangos fel yn cael ei thno yn fawr yn yr olwg ar agwedd peUtau. Dywedir hefvd fod y Parch. J. Evans wedi gwneud yniboliad manwl mewn perthynas i'r defaid er dwr yr eglwys ar ol naeth Syr Ben'jamin Bali yn ?lwr yi- e?,lwys ar ol rrtetli Syr .Iei). j ainiii lliii vii y souedd-dymhor diweddaf, a'i fod wedi derbvn y fath dystiolaeth ag oedd yn dangos nad oedd dim hynodrwydd yn eu bod wedi cyrhaedd y fath ucluier. Yn ngwanwl-U 1850 yr oedd y fynwent mewn cyflwr mor (IdiELiiicldiflyn. ful yr oedd moch, gwartheg, ceffylau, a defaid yn mvned i toewti ac allan fel y mynent, ac yr oedd y gareg fedd oreu oedd ynddi wedi ei dadsvreiddio a'i thaflu i lawr gau foeh a gwarthcg. Mae'r arberiglor yn byw yu bur bell, ac ni wyddis iddo bregetbu twy nag uriwaith-ar yr achlysur a elwir yn 'briodi yr eglwys." Pregethodd y pryd hyny am ddeng munud. Y mae tir arberiglor yn anghyfanedd, ac nid ydyw yn lie pddus i neb fyw ynddo, gan fod tor gegin gefn wedi syrthio i mewn, rhat;au ereill o'r adeilad mewn cyflwr hollol adfeiliedig." Ar y desgrifiad o'r eglwys ball y mae'r Examiner yn dc'uyddio'r wawdiaith a ganlyn :—" Wedi'r cwbl, geliir dyweuu rhywbeth drosgyQwr yr eglwys lIOn, yr hon sydd yn meddu ei harweddau darlun- iadol ac arwyddocad dyfn yn ei hadfeilion lluosog Geliir gweled goleuni'r uefoodd oddiar yr allor, yr hyu sydd i ddaugos y dylem bob amser ddeibyn ein syniadau crefyddol oddi fry, ac mai ar bethau sycld uchod. y dylai ein screll gael ei roi. Mae tuedd yn y tyllan dyfriiou sytld yn y llawr gftn ei I wiUxr^'yv beth perysjlus l ryw un syunio a tnonei j aeiodau, i egluro'r gwirionedd hwnw, mai t-eith | wailh y syrth y cyifa*n..Vi ae'r twll yn y llawryo cefnogi cynghor yr apostol, "Edrvched nn syrthio." j Mac'r tyllau yn y to yu dangos na. ddyiai dim tod rhyngom a'r nefoedd. Mae esgynind v defaid yn dysgu yr liti neth. ac yn df'gos fel yr ohedal r wreichionen i fynu, felly y daw y rhai sydd heb fugail, i rodio y Hwybr cul a dvrus, ae egJn i entrych nen. Y mae eglwys 'Llanddowror yu gysgod ymarferol o eglwys dlawd a'i rhngoriaeth a ti. Y mae yn ymwrthod a Mammon, y mae pob twll yn y p ii-cd yn wrthdystiad yn ei erbyn, mae'r dwr yn dod i mewn i buro, a'r golellni i oleuo. Chwythai'r gwynt sydd yn dod i mewn mor rydd, unrhyw ganwyll ddynol a osodid ar yr allor i ddymvared goleuni'r nefoedd. Nid i weled nac i gaol eu gweled y mae mynychwyr yr eglwys hon yn myned iddi, nac er mwyn unrhyw bleser enawdol neu ddaetro; maent yn myned yno i addoli, gan fod yu hollol ddiofal am bob augliyf- leusdra ir cnawd, a phob cysur creedig. Dvina'r amddiffyniad a allasii ac a ddylasai Esgob wall ei wneud dros agwedd yr eglwys, vn He rhyfeddu fod y defaid yno, a s, ui-i sut yn y byd yr aethunt mor uchel."

adolygiad Y WASG. i- NINIFKH A'l GWF,DDTM,ION GA, Dn. LEYARD L L A N Y M t) n VFII [, CVllOEDDWYD GAI; WlLMAM REKS, &C Y mae y Rhifyn cyntaf o'r llyfr hynod hwn yn awr on blaen. Llyfr hyrod meridw eto,-iiyiif)(I ar lawer o ystyriaethau. iihydd li.nes anturiaeth- an hynod, dyn hynod,—Hnwer o amgylchiadau a digwyddiadau hynod. IJwyddiant hynod i gael allau a dwyn i'r goleuni bethau hynod,—heu idirgelion cuddicJig er oesau a ehenedh'ethau lawer perthvnol i un o ddinasoedd hynotaf y cyn- oesau. Gwnaf dy fedd canys gwael wyt," ebe Duw wrth NiiJife trwy ontln Nahura yr Eleosirul (iorweddodd yr hen ddinas yn ei bedd yn dawel am oesau lawer, ac yr f'c:ld Ho ei bedd yn anad- luabyddus; nid oedd ond tybiaeth yn ei gylch. Daeth Dr. Laynrd o hyd iddo, agorodd ef; clodd iodd allan o'r gweryd anrheithiol, hen feini cerf- lu .ian, a delwau, yr hen ddinas fawr a syjfeinid gan Nimrod yu monni y hycl, a'r hon yr aeth dona, yn mhell wedi hyny trwy ddyftiderau y mor yn mol pvsgodyn i lefain yn ci hevbvn. With gloddio allau yr adfeiljoD hyn, cloddiodd Dr. Levard, brofiou ycbwanegol, o wirionedd a dwyfoldeb yr ysgrythyrau saiietitidd a chloddiodd allan egluriadau ar lawer o y madroddion a geir yn y Prophwydi. Y mao yn dda dros hen genym bod y llyfr gwerthfawr hwn yn cael ei gyboeddi yu ein icith; ac iiior radlawa ag y gall pob dnrlleuydd ei gyr- aedd; ac ni ddyiai nn darllcnydd fod hebddo. Dyfr o ddyddordeb annhractliadwy ydyw. Am I I. papui ai avgrattwaiU) cngon yw dywedyd mai yn Swyddfa Mr. Rees, Llanymddyfri y cyhoeddir y Ywalth canys hysbvs yw naddaw dim oddiyiio, heb fod yn y ddiwyg oreu. Y nitte y c3ifcitili"d j MI dda a dealladwy ond dymnnol genym iuasai i'r ieitliwedd fod yn fwy Gymrcigaidd,—bod llai o ddelw cyfieithiad ar y cyjieithiad. Hyderwn y derbynia y cyfieithydd hynyna yn garedig, ac y cawn weled gwelliaut yn y pelli liwn. yii y Rhifyn- hu dvfodol. Cawu achlysuron eto i alw sylw at y Hyfr: Y Divrsor.FA. IONAWR 1. TREFFYNON, CYHOEDD- W7D GAN P. M. EVANS. Gwelir fod ein hen gyfeillea y DRTSOEFA wedi symud ei phabell eleni i Dreflynon a da genym ei gweled yn troi allan inor tl,.Yt glanwaith a thref- uus ei drycb. Adwaenir It phercbir y Drysorfa gau laweroedd yn Nghymru er ys llaweroedd o flynydd- oedd bellach. Eniilodd radd dda, a dygodd lawer o ffrwyth da yn ddiau. Y mao ei henw a'i banes yn gysegredig, ai- gyfrif ei deilliad gwreiddiol oddi- wrth yr anfarwol Charles. Bu wedi byny dan nawdd y Dysgedig Simon Llwyd a thrachefn yn hir dan ymgeledd yr hybarchus Pany, Caerlleon. Y mae ei chynwysiad dan ofal ei Golygwyr presen- ol, bob amser yn efengylaidd a llawn o'r petliati sydd dda a buddiol i ddynion. Dymunem iddi rwydd hynt, a blwyddyn newydd dda.

Dydd Calan diweddaf, lladdodd Richard Wil- liams, Butcher, Capel Curig, ddafad, nc wedi ei I hagor, cafodd yn ei nol bump o wyn, ac nid oedd ond dafad fechan o'r m¡nydd. J

">C:¡;4""=-"o: l 1 'IèI: IiiI. MANION A HYNODION. Ymddengys fod Esgab Exeter yn bendetfynol na oddefa neb o'r clerigwyr efengylaidd o fewu ei es- gobaeth. 0 ganlyniad, y mae wedi anfon gwya- iad i'r Parch. H. Newton, yr bwn a benodwyd i guradaeth St. Thomas, ger Exeter, gan y Parch. W. Howard, periglar. Y mae Mr. Newton yn uodedig am ei dduwiojdeb a'i zel. j Yn ystod y flwyddyn ddiweddaf, bu farw wyth- j ar ugdin o Argiwyddi, a phedwar o feibion hynaf Argiwyddi. Y mae Uavazzi wedi dyehwelyd i Lundain. Y mae yn ddiwyd gydag astudio y Saesoneg. Yr wythnos cyu y ddiweddaf, darfu i larll Fitz- wiiliam anrhegu yr holl lafurwyr a'r gweithwyr ar ei ystad a chwech pwys o gig eidion a chwe'chein- iog bob en. Eu nifer ydoedd tri chant ar-ddeg. Dydd Nadolig, ciniawodd un-ar-bymtbeg o wyr a gwragedd oedranus, yn ficerdy Selsby, ar gig eidion rhost a phwdiug eiryn, a roddid iddynt gau y Parch. T. L. Edwards. Cyfanswm eu hoedraii oedd 1245; yr liytia-f yn 92 mlwydd oed. Mewn ystyr priodoi, nid oes onid dau gyfandir mawr yn y byd; y IJaill yn cynwys America Og- leddol a Deheuo], a'r Ilall Ewrop, Asia ac Affrica, gan fod y tair ddosr. n hyn o'r ddaear yn gydiol a'u gilydd. Yr ynys fwyaf yn y byd yw Awstralia, yr hon sydd agos yr un faint ag Ewrop. Dywed newvddiarlur Cambridge, fod pedair chwaer yu byw yn Ely a'r gymydogaeth, oed ran unol pa rai a wna 327: y mae yr bynaf yn 90, yr ail yu 87, y drydedd yn 80, u'r ieuengaf yn 70, y maeyrolaf yn cyxlawni sefyllfa gyfrifol yn nhÿ clerigwr yn Ely, Hey mae wedi bo i yn gwasau- aethu agos i haner cant o flynyddoedd. Dywed y North British Mail, fod wyth gant o filoedd o lawlen (handbill) Dr. Guthrie ar feddw- dod eisoes wedi eu hargraffu, a bod yr alwad am danynt yu ychwanegu yn barhaus. Y mae amry.v liermwyr yn ngkymydogaeth Ar- broath wedi penderfvnu penodi rhanau o'u maes- yda i gynyrcliu llin y tymhor nesaf. Lie y codwyd y cnwd y Ilynedd, a hyny heb fod ar y tir goreu, yr oedd y plis a gafwyd agoa yn X 14 yr erw. Y mae 883 o ddiuasoedd a thretydd Prydain yn cael eu goleuo a nWT: a gwneir o bono yn flyn- yddol dros ddeuddeng mil o filiynau o droedfeddi cubaidd. SWUl yr ariau a soddwyd yn y gweith- ydd yw £ 12,300,000. Ychydig fiyuyddoedd yn ol, aethai Mr. John Fenner, porthmon, Colchester, i amgylchiadau dyrus, a galwodd yn nghyd ei ofynwyr i hvsbysu ei sofyllfa iddynt, a chyuygiodd bum' swllty bunt: cytunasa.it ar hyny, a rhoisant iddo ollyngdod Hawn. Yn ddiweddar, daeth Mr. Fenner i fedd- iiiit o bum mil o bunoedd ac wythnos i ddydd tau, gwahoddodd ei holl hen ofynwyr i giniawa yn y Castle In, Colchester, a dywedai ei fod ya ddiolehgar iddynt am dderbyn swm mor fyeban ganddo pan mewa dyryswch rueddai yu awr yr byfrydwcli o dalu y gweddill iddynt oil, yr hyu, er ei fod yn rhydd gyfteithioi oddiwrtho, teimlai ei I hunan dan rwymcdigaeth foesol i'w talu. Derbyn. iwyd yr hvobysiad gyda chyaeradwyaeth mawr, » chafodi- j,'ob uu j'r gofyuwyr y swm dyiedus iddo yu y fan. Dyma wr gwir onest. Dywed y Charleston News, fod meddwyn sefydl- edig yn Camden South Carolina, wedi caeleifrathu gan drwstsarff (rattlesnake), a bod y potiwr wedi diangc yn ddiniwed, tra yr ymdorchai y trwstsarff mewn ciiifawr boemu, ae y bu hnlv. Vmddengys oddiwrth hyn fod meddwyn sefydlog yn auifail mwy cubyd na thrwstsartf Yn ugwpbtyr tarw, yn Lancaster, dygwyddodd i lygoden aufiodus, pan yo chwilio aID damaid, roddi ei phaweu wewn cragen agored cocysen, yr hou a gauedd arui yn ddisymwth, gau ei dal ues daetii y forwyn yno i'w chymeryd yu fyw. Mor fawr yw gorfoledd brenines Spaen am el bod yn fuDi, fel y raae wedi hysbysu ei bwriad o vchwanegu at ei theuiu a gwaliarddodd i'w deil- ini J gymeryd y llw arferol o th ddloudeb irdywys- ogos gyntaf, gan y gobeithiai anrhegu y geneal a mab yn fuan," Derbyniwyd cenadwri yn Vienna o Lundain, trosglwyddedig gyda'r pelreoyr tau-forawl, mewn tail1 awr a hauer. Y mae y Pab wedi rhoddi eaniatad i dJefnyddio "brasder" at ddy bellion ctngiuaidd, ar ddvddiuu ympryd y flwyddyn hon, oddigerth yn y grawys. Y mae nngenrhcidiau b) wyd wedi codi õO y cant, yn yr oil o Awstria, yr hyn a achoswyd gau ddyryswsu amgylchiadau deiiliedig o lywodraellt ddrwg. Dyn yn Birkenhead, osiedpld, a orlauwyd a Hawenydd i'r lath raddau, ar yr ncblysur o eneJig aeth plentyn ilido, nes v collodd ei reswm, a bu am ddeuddydd nCll ciri yn crwydro yu nghymydog- | aeth Oh\n, yn n<HI, « yu (Jy. incrwj d er o'r cliwcdd t li deulu, a than ofal uaedd- ygol y mae yn gwellau yu raddol. Y mae cynygiad yn cael ei wneyd vn Llundaia i sefydlu Coleg luduewaidd. Y mao rhai o glerigwyr a ilovgwyr Frome wedi cyflwyno anercbiad i Ardales Bath, yn eruyn pen- odiad y Parch. \V. Bennett i ficeriueth Frome. Difi'oddwyd y tiiu yn mhwll gio Arglwydd Brad- ford, yn Great Lever, ger Wigan, yr bWI) a enyn- wyd ychydig wythnosau yn ol, trwy tfrwydiad tnnchwa, trwy leuwi y pwli a tiiagdawch (choke- damp), yn ol trefn Mr. Gurney. Dywed gohebydd yn y Morning Herald, fod y llywodraeth wedi rhoddi dau gaut o bunoedd at adeiladu capel Pabaidd yn Greenwich, yr hwu sydd newydd gael ei agor. Odid na cheir eglur j had ar It.% i) pun d,lelo y Senedd yn nghyd. Ca'odd dyn yu Lluudain ei weuwyno \r wythnos ddiweddaf ag arst-nic (urgryfsur) Bhoddasai beth o'r gwenwyn ar freehdau i v, euwyno lb god, a bwytaodd o hon; ei bun, pa un ai yu amryfus ynte yn fwriadoi sydd anhvsbys Bythefnos i'r Sabbotli diweddaf, aeth Fairview- house, Dun) oe, ar dan, ar anifer dwvfol addoliod. Yr oedd y Parch. Mr. Lyle, (ty yr hwn oedd yn llosgi.) ar y pryd yn caiiti Salm nùaï gynulieidta; ac er fod y ty yn ngolwg yr eglwys, ni symudodd nes dybunu y gwasauaeth. | Dau ysgoegiaid ieuuiugc o Saeson a gyfarfydd- ent a dyn gwledig, ar un o heolydd Aberdeen, a j gofyMnt. iddi), A fedri di ddweyd pa sawlsynwyr sydcl?' ]\'eLl'cuai)'l' Al erdeeniad grafu ei ben, a idywedui ei fod ct yn meddwl fod chwech. O'r burtyn r' meddai y Saeson dan chwertbin; "ui feddwll ni yn Lloegr ond pump." Atebai y gog- lecldwr tjyfrwys, lë, mi wn hyny; ond y mae geayin ni yn Scotland un mwy na chwi, yr hwn a alwn synwyr eyOVedin." Cynhaiiwyd cyfarfod Diwvgiad Seneddol wyth- nos i ,ari ddinaswyr Bristol. Yr oedd Mr. Berkeley, A.S., yn bresenol, y tngel ocdd y prif bwnge y dadieuid drosto.

OEDRAN DYNION CYHOEDDUS. Dielion y bydd y rhestr gaulynol o oedran y rhai mwjuf hynod yinysg ^vltidiadwyr Frrdain, yn ddi- fyrus i n darUcnwyr. Ni ellir sicrijan ei.))od yn tioll. ol gywir, ond credwn nad ots llawero gamgymeriad- au yniidi. GANWYD. OLD YN 1852. Due Welli-,i,-toT) Mai I, 1769 83 Arglwydd Lyndiinrst Mai 21, 1772 80 Dunfermline.. Taeh. 7, 1776 76 Mr. Joseph Humc. Ionawr 22, 1777 7.5 Arglwydd Brougham Medi 17, 1778 74 — Hcy^sbury Gurph. II, 1779 73 ————— Denman Gorph. 13, 1779 73 ————— Campbell Medi 15, 1779 73 ————— Gough Tach.3, 1779 73 larll Haddington Meh. 21, 1780 72 Ardalydd Lansdovvtie Gorph. 2, 1780 72 Arglwydd Cottenhaai Ebrill 29, 1781 71 larll Ripon Taeh. 1, 1782 70 Minto Taeh. 16, 1782 70 Aberdeen Ion.28, 1781 68 Argfwy?d Palmerston Hyl. 20, 1784 68 H. Gouibnrn — 1784 68 Arglwydd Hardinge Maw. 30, 1785 67 Svr Robert Inglis Ion. 12, 1786 66 SYI J. Cam H«bhouse Meh. 27, 1786 66 Due Sutherland Awst 8, 1786 66 Due Richmond. Awst 3, 1791 61 Syr J.uiies Graham Meli. 1, 1792 60 Arglwydd John Russell.. Awst 19, 1792 69 C. S. Lefevie, (Llefarydd v l'y Cylfredin,). 1794 68 Syr Fred. Thesinger. 1794 68 Syr Francis Earing Ebrill20, 1796 56 Syr Fitrov Kel,y 1796 56 Ardalydd Norinaiaby lUai 15, 17Y7 55 F. L-,thoucitere 1798 54 larll Dei-by .I Mawrth29, 1799 53 Syr George Grey Mai 11, 1799 53 T. B. Maeauley 1799 53 larll Clarendon Ion. 26, 1800 52 Syr Charles Wood. Rhag. ISlO 53 Fox Maule EbriJl 22, 1801 51 Arglwydd Ashley Ebrill 28, 18.1 51 J. A. Roebuck 18i)1 61 larll Carlisle Ebrill 18, 1802 50 Ardalydd Clanriearde.. Rhag. 20, 1802 50 rarIl Grey Rhag. 28, 1802 6fI Richard Cobden 1803 4!) Benj. D israeli 18uo 47 W. E. Gladstone 181 >9 43 larll Liocoln. Mai 22, 181 1 41 John Bright. 1811 41 Ardalydd Granby Mai 16, 181a 37 Arglwydd J. Man; ers.. Rhag. 13, 1818 34 Due Argyle Ebrill 20, 1823 to