Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

11 erthygl ar y dudalen hon

)--BARDDONIA RTH. I

[No title]

TRAETHAWD

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

TRAETHAWD All "Yn ACHOSION SY'N PEIU FOD SF.FYLLFA Y GWEJTHIWR YN GWAETHYGU YN SCENES CYNYDD MASNACH. Un o Dcstynau Eisteddfod y Cymar, Mai 10, 1852 Testyn teilwng o sylw pob gradd o wcithyddion pob gwlad dan haul; ond er mor rbagorol ydyw, nid oes ond rhan feohan o'r bofdo^aeth weitligar yn cyf- eiriaw eu meudyiiau ato,ac yu gytl'redin wedi ymar- fer a'r lien ar y gwaith—y prisiau iselion—yr oriau Jiii-feitliioii-y caledwch a oddefant —a'r anghenion a ddirwasgant y werin weitligar, tra yn ymdrybaeddu gyda'u gwahanol alwedigaethau, lIeb ystyricd na meddwl paham y xnaeyn bud felly, na pha ydynt y gwrthebion, y cynydd, a'r gostyng- iadau a gymerant le, i aehosi y chwildroiadau mwyaf, a'r avnvyfael ddihocuion a gaulyoant hull gelfau ein gwlad,|yr un modd a masnach; a pha mwyaf y cynydd a'r gwelliaatau diwygiadoi ar wahanol geil yddydau, rhatuf oil y daw gorebwUion, nwyddan, a ilafurwaith y gweithiwr, o ba alwad bynag y bvddo. Amcanwn syiwi ychydig er dangos rhai o lawer o'r achosion hyny ag ydynt yn gwaethygu sefyllfa v gweithiwr fel y byddo masnach yn cynvd lu. Ys- ywaeth, fod gweithyddion perthynol i bob celfyddyd yn gvffredin yn anystyriol am werth eu llafur gweith- vddol, ac yn gwariaw y rhan fwyaf a enniilont ar oleredd, fel diodydd a phoethwirodau meddwol, y rhai ydynt yn dirivstriaw y cyfansoddiad dynol, a'i anaddasu at gyfrifiaeth, ac yn cymyiu y meddwl, ac yn dileu pob syniad^am foneddigeiddrwydd allan o'r cawg aur, a phrif addurn y Bod Dwyfol ar ein globyn daearol ni. Gellir rueddwl yn fynyeh wrth edrych ar ymddygiadau rhai o'n gweithyddion yn canlyn yr ynfydrwydd o oferedd, na therfyna y cyfryvv dy- mor am eu hoes, pan mewn gwirionedd y gallasent fod wedi sefyll digon o gyfoeth idd eu cadw am eu hoes, mewn ychydig flynyddau, ond yr oil wedi eu gwario a'u hau ar hyd llwybrau ynfydrwydd; ac an- sawdd eu celfau gweithyddol wedi cael eu darostwng i sefyllfaoedd isel, a'r gweithwyr yn goddeu angen vuiborth dioonol ac addas er diwallu y corfl, a chynal y teuluoedd. C1 vwsom lawer o'r hen bobi ag oedd. ynt yn eu dyddiau goraf o gylch y blynyddoedd 1780 -1790-HOO, ac oddiyno i 1810, yn haeru na bu cwell amser ar ein gwlad, ac ar weitlnv;T, na phan nad oedd ond amaethyddiaeth yn utiig yii bojoli ac mai y felldith fwyaf a ddaeth erioed idd y wlad oedd y gwahanol gelfyddydau, a'r gvveithiau o bob natur. Shian yn cadw y farchnad, a Shon a'r bechgyn yn aredig, hau, dyrnu, a bugeilio; Twm yn dilyn y mulod tua'r glo a'r calch; Gronwy a Thudur yn gofalu am y gwyddau, idr, iiwyaid a merlyuod; Gwladus a Morfydd yn godro y gwartheg a'r defaid, er gwncyd caws, a diau mai byd o hawvidfyd oedd hyny iddynt. Ond, er cymaint ein parch i'r hen bobl dda hyny, meddyliwn ni yn bresenol mai cam- syniad vn yr hen bobl oedd hyny, a thipyn o hunan- oldeb, o'r "Vi Fawr," oblegid yr oedd masuach yn hanfodi vn lied gref yn yr amseroedd hyny, ac nid oedd maeleiriaeth yn esmwyth a digyffro, er nad oedd y boblogactli yn Neheubarth Cymru, ysgatfydd yu "ychwaueg na haner yr hyn ydynt yn bresenol, er's tri- u-rain mlyneild yn ol. Cydivabvddwn fod celfyddyd- au a gweithfeydd y pryd hyny yn neidio i fodoldeb, onJ pfillai mai v 1 lirif faeleiriaeth oedd codi anii-eil- iahl-nid cymaint o gig Hoi ac wyn a fwytaiau yr hen bobl ag ydyiii ni yn bresenul ) 11 ei gael,-na, yr oedd rhaid porthi a chadvv y lloi ties dyfod yn ycltain ac aneri, a'r wyn i ddyfod yn d(letai(l, a'ii hanfon i wahanul drefi, dinasoedd, a piiorthiaddoedd y deyrnas. Paham hyny? Am mai yno yr oedd mcincian masnach a thiafnidaeth, a'r bobi yno with y niiloedd yn pentyru idd y gwahanol weithian er cnill arian, ac ymgyfoethogi, a gwahanol ddosbarth- iadau amaethyddol o'r deyrnas yn cael eu diysbyddu o'u holl gynyrch cr eu di.vallu; a pha fwyaf oedd y cynydd a'r helaethder ar gelfyddydau a masnach, riiataf oil yr oedd pob math o oflerynau yn dyfod, a | gwerth diwrnod y gweithiwr yn cael ei ostsvng; ac felly v mae amgylchiadau pethau, er's rhai blyijydd- an beilach, yn caci en aarostwng, ac i)id oes genym beliach u.) gobaitii a u adferiad hen gyr.lluniau er ael vrhurianm?wrion. Dim 0'1' bwsel gwcnith yn ein hoes ni mwyacli i fyaed i 32:. y bwsel; yr iiaidd i los.; v ceirch i |0s &c: cig i swllt y pwys, C) ?,r v jR, s. ptx,3s, sugr i Is, Y pwys, tm yr i,i I,- 1.. 1 i ,yn gaethiou wrth ei ??,ticyd er c.?lf,)et,),?gi g?.?.)?.ng.y,)??r,? Tra y niae masnach yn cynyddu, ae vil anfo'n.ei dcl- idau gwerth fawr i bob rijan o'r byd, y ime hi)b • rH" yon ,.t.1 _J.-vrø.rcu htr a rlJ.Yda1d'Cctr;r-- tonau g-wahauol foroedd y byd, yn sicr o rfdwyn elw i drigolion pob gwlad a'i croesawa, a galluoga weitb- yddioa i wneyd eu gwahanol orchwylion yn llawer mwv rhad, trwy ddyfod ag ymborth yn fwy rhesymol ac am brisiau cymedrol. (iwir fod amrywiol o gyf- reithian cyllidawl Ynys Prydain wedi bod am tiyn yddau ynllyfetheiriau tryinion am wahanol ganghen- all a gwyddorion masnachol ein gwlad, diiii y gau- dybiau o feddwl fod codi eyllidau mawrion ar ddel- idau gwledvdd tramor yu d'daioni mawr er cadarn- hau ein masnach gartrefol, heb ystyried fod gan wledydd creill N r un hawl i osod eu eyllidau ar ein holi ddeliadau ninau, y rhai a drosir o wlad i wlad "•an ein maeleirwyf morwrawl; yn lie ilioddi rhyddid i gyshldJellacth ryddfasnachol rkwng gwahanol gen- iicdloedd y ddacar, ond yn a nig digon o gyllidau er cadw ein hafonydd a'a lialieroedd mewn cylivvr diogel i longau y bvd i ddyfod i mewn lddynt, os deuent i mewn a'u nwyddau yu rhad, ac er llesoli y werin weithgar—hon yw bywyd pah g%iad-dN iiit y bobl o bawb a deilyngant y parch inwyaf. Anturiaeth- wvr cedyrn ydynt, ac heb ddwylo a gewynau y dos- barth yma, ni welid y miloedd o dunelli o fwn haiaru, glo, plwm, a plires a godir yn ddyddiol o grombil y dyl'nder daoarol. Pe na hanfodai y dos gweithyddol, ni bvddai y Dain, y Mersey, yr Hafren, &c., wedi eu liywiogan longau hoij fasnach- %Vyl. y by, tvilner y I-Ilai!ii alliii o ein teyrnas, ac yna byddai celiati a masnach yn ddini am,j,en na 00000. Ond rhaid y w cadw masnach a cheU'au, a gweithiau yn mlaen, y mae'r boblogaeth yn cynyddu yn ddirfawr, ac y mae hyn yn yinddang- os yn amlwg- i ni mai pa fwyaf y cynyddo masnach a phoblogaeth, mai gwaethygu llleWll huriau a wna achosion y "gweithiwr." Cymerwn yn ganiataol, am ein bod yn byw yn bresenol yn Ngwent a Mor. ganwg, a'r Eisteddfod yn yr olaf, i edrych ar sefyllfa gyntefig ein gweithiau haiarn a glo yn Mynwy a Morganwg- Dechreuasant y gweithfeydd yn hvvylus, amser dedwydd, (?) Y meistriaid yn caei prisiau uchelion am eu harian a'n glo, ac o ganlyniad yn alluog i roddi prisiau horldhaol idd y gweithwyr trwy bob dosian o'u gweithiau, ac o ganlyniad oil yn gwneyd yn ddo. Ond cyn idd yr anturiaetlnvyr c'yntefig fod yn hir yn medi o Ilrwyth eu llafur trwy eu masnach, we le ereill ar y maes, yn yr un gelfydd- yd a masnach, wedi eiddigeddu wrth lwyddiant eu cvmydogion, acyn cymeryd eu rhan yn y faeleiriaeth. Y dosran gwladychol wedi ei Jenwi o estroniaid, oil am waith, ymborth, ac arian, yn cael eu gosod ar waith; a'r canlyniSpd, y farchnad haiarn a glo yn cael eu gorlenwi-Mnwy yn cael ei drosi yno nag sydd yn angenrheidiol i ddiwallu yr alwad am y cyfryw nwyfneii ddeiid; a'r canlyniad, prisiau y glo a'r haiaru yn gostwng, a pherchenogion y gweithiau o bob trafnidiaeth yn gorfod cwtogi cy/Iogau eu gweithfeydd, tra ar yr un pryd y mae y fasnach yn cynyddu ar ei chanfed, y boblogaeth yn lluosogi, fel, mewn ychydig o amser, cantyddir cystadleuacth cgniol yn cael ei clivnal i fynv rhwng y meistriaid a'r gweithwyr. Y dyddiau pan eimillent ein glowyr, mwnwyr, a luill bobl y tanwydd, yr" arian mawr- IOn," ac enwau Merthyr, Dowlais, y Gyfarthfa, &c., yn seinio yn beraidd yn oghlustiau bechgyn a merched Ceredigion, Penfro, a Chaerfyrddin, oil yn ymdyru fel y dywedent "Tua Merthyr, er ennill cyfoeth, trigfanau yr aur a'r arian. Pan nad oedd haner y gweithiau haiarn agIo yn neheubarth Cymru ag sydd yu bresenol, yr oedd y dunell 10 a'r dunell fwn yn llawer uwch eu prisiau am eu tori a'u codi nac ydynt yn bresenol; ac yn ein cof ni, v mae prisiau y cyfryvv wedi gostwng i lai na'r ban ner ag ydoedd, eto yr ydym yn byvv yn bresenol, a sefyllfa y gweithiwr yn gwaethygu yn barbaus o run ennill nrian Pa le yr aethont dyddiau yr hur- iau inawrion ? Wei, yr oedd angen huriau mawr- ion mewn rhan o dy dymor di a minan, fv ngliyd- weithiwr, pan oedd y tyddynwyr ar fit holJti gan eu maw redd, mai yn vsgubiaw y byd o'u blaen, ac wedi eu llwyr ddailu, a'u gwenith W.p.iicvraedd ei nod uchelaf, a'u baidd (barlys) yn v„rl.i auinea "V bwsel, mai y dywedent; ond, ysyw- aeth dyddiaurhyfel a lkuld dymou oeddynt y rhai'n, a dvddiau i ti a minau, weHluwr i dalu yr let? chwlch ydyw y dyddiau ag ydynt wedi bod odaiar y flwyddyn 1815, pan derlynood brwvJiau Lloogr, Ffrainc, Spaen, ac mewn holl Gylaruhr twrop, vn mrwydr waedlyd Waterloo. Amser lawn o hob ifwdaniaeth—-ein tawdd dai a'u hafonydd o liaiarii yn yn cael eu haddasu yn ollcrynau at dd.ifetha plant gwragedd-y magnel, y peleni, y bllog. a "I (irull, y cleddyf, a'r dagr. lkllacb, wele ein byddinoedd amryw o honynt, yn dychwelyd adref. I ba beth? Er dychwelyd at ryw orchwylion. Yma yr oedd attalfil ar fasnach—yr oedd yn rhaid agor ffyrud newyddion i fasnach am nad oedd mwy i ymddibynu I ar ryfeioedd a thywallt gwaed. Y pyrthladdoedil yn liawnion o haiarn a glo-arian ac aUf wedl Ill¡¡ odd ein gwlad er cyoal rhyfeloedd yn ngwledydd estronul, heb atcb un dyben daionus i drigolion Prydain. Cyfreithloni arian papyr, pres, a chopr. N^ankiau newyddion yn- neidio i fodoldeb, ac yn di- { lianu fel gwegi. V bobl yn cael cu colledo, a mil- oedd o r a phcrchcnogion gweithiau yn cael eu dinystriaw—eu holl drafuidiaeth yn cael gorphen, a miloedd o'u gweithwyr yn gorfod ymwas- o-aru i leoedd ereill; alr perchenogion cedyrii ag oeddynt adigonedd o gyfoeth, yn cymeryd y cyfleus- tra i ostwng yr huriau, cr gallu dal cystadleuacth yn y marehnadoedd. Wedi cael hyn oddiamgylch, ymhelaethent eu gweithiau, a estynent gortynau eu masnach, tra yr oedd sef Ilfa y gweithiwr .yn gwaeth- ygu yn bavhaus. Nid oedd tafoli gorchwylion y gweithiwr gyda thafoliad cyfreithiau yr yd yn cy- meryd lie, ac oni buasai diddymiad y cyfreithiau, (liatnlieuol y buasai angen bara yn y deyrnas hon yn bresenol, oblegid ni a ganfyddwn mai ar eu cyn- ydd y mae gweithfeydd, a holl ganghenau celfydd- ydul y byd yn myned yn mlaen, pob celfyddyd yn ymorchcstu am radlundeb ei delidau masnachol, ac huriau y gweithiwr yn lleihau, ie, a llawer o angen- rheidiau bywyd wedi gorfod cymeryd eu cylchoedd gostyngol yn gyfartal a huriau y gweithwyr: ac lelly y bydd eto. Peth cylfredin yw canfod y dosbarth amaethyddol yn ymgasglu at y gweithfeydd, am eu bod yn ami yn ennill mwy o arian yno nac yn ngwa- sanaeth yr amaethon; ac y mae hyny yn achosi i lawer o weithfeydd ddyfod a chyflogau eu gwahanol ddosbeirth gweithyddol yn isel, tra y canfyddir mas- nach drafnirlol ar ei chynydd ac er fod ein masnach vn llawer hclaethach yn bresenol nac oedd er's haner ran mlynedd yn ol, eto y mae cyflwry gweithwyr yn llawer gwaeth heddyw nac ydoedd y pryd byny, o ran cyfleusderau i ennill arian. (I'w úarltau.)

ETHOLIAD LIVERPOOL.I

I AT BWYLLGOR CYMDEITHAS GERDDORor…

I SYLW AR "IADAU MEDDYLIWR."

i Y CHWARELWYR YN ETHOLIAD!…

[No title]

Family Notices

MANION A HYNODION.

 NEWYDDION cymreig, I