Y Genedl Gymreig

_r ANNIBYNIXETH YN KGHATITLN VRFON. Darllenwd y papvr canlyno! Kin y Parch Dr Roberts (0 wi Ogwco), G-re-sam, yn XghyfarloJ 0*n M.wydliint Pendr.tf, CAer- narfsn. Ar fldyf Jdiai i mgwa y ddeuoawfed fsnril, pan yr oe?'? Pryda>n Fawr yo &wl?h&U *r dd»r> mfyrtdiid New Bin, fM y aorwr ;*nturi*«!th .it Dampier, y d r- ttofyddodd Ymoeil ina»tli rir-f C^era .rfon. Yr ydoedd eis^es wedi ynsefydlu mewn rbai macfta ya y sir bon, yo rivillinol yn ■gbymyiio/aeth -lib "i. D,h pwr ieuanc •T MW 1)&uie! Ph,hp i gynotthwyo Mr Hoary Maurice 1 B *llael<; ac ya y flwyddyn 1W8 orddwyd Mr Philips ya gy t w -iuideg | a Mr M'nri:e D'neu ei fod weili tiri tdt?a o'r dref hono i faam y eawssi dde, j byniad i bregithu Rfo?gyt y De?DM. A; 'bryd yo y Rwyddyn 1700, ymwe'ndd a I ChMmMfoo. A (iym y tro cy?taf y mas genj ym hancs y: Aminynwyr yn pregethu I yn dref bOD. Y mM cy wreingarweh yn peri i mi ym- holi Vohydig er otel rhyw f oyiion aID ygwr a _ddofoyddiwyd fel offeryn i ddyfod a'r i JSlengyl yn ei phurdeb .'j 1mlrwydd l'r faef. Canys cyn byn, ac am lawer o amser M ol hyn, y mite ff.tbiali pofidus yn dangos osai dieithr iawn i yspryd a dylanwsd yr Bf9ngyl ydo??d y C".isi?n cynf?edt< 1 hragotbu yr Efengyl yn Dto y plwyf, fel y Vi, eyo y te fyuom byo 0 T'g"! Yr ydym yn Met fod Mr Pbilips yo I •reswylio mewn lie a elwid Owybfryn, yn tgOi i Bwllheli ac mor amJwg nedd deiw Olfeistr arno, fel yr oedd y Byd yn ei jaskao." Yr oedd yr fkrlid-gasth ar grefydd- wyr ar y pryd mor gryf, fel yr oedd yo anhawdd idd i gael neb i ddyfod i'w wasan- aetha. Coff ir am un llaoces oedd yn ei vaaanaetb, yr h rn, fel y llancei ya Pbilippi gynt, oedd yn llawn o'r ysbryd drwg, ac ator anyatyriol, fel y gwyliii wrth ddrws ei ntafell dd<rgel, gia ofyn betb oedd gan yr ten dd 1 yo y fan hooo wrtbo ei hunan UD diwrnoi clyba ef yo gweddio gyda Iheimlad dwys, mewn heriDeb miwr, a ebyda llawer o ddagraa, dros ei gymydogion annawiol, ac yo en pli h drol ei forwyu an- ystyriol; yr hyia a ddaliodd gymaint ar ei arfieddwl, fel yr ,,t-i yn aneamwyth ami o hyny allan; a'r caulyn;ai a f J, fel y llanees a grybwyllwyd e'r bli.n, fyued yt yipryd iflan allan o houi. A bu yn proffasa crefydd jtb ffyddlawn hyd aDgen. Wadi bod yn mwyohan pragethaa ach- lytnrol, eawn fod pglwya Annibynol wedi ei ffarfio yn Nghaernarfon yn y flwyddyn 1726, gan un Mr Edward, yr hwn nedd y gweinidog cyntaf a ymsefydlodd yn Nghter- aarfon. Drwg ganym nad oas enwau, na lifer y rhai a gnrph«lwyd fel hyn yn eglwys yma, ar gael a chadw. Rhaid fod y 11 praidd ychin" yo feddiannl ar ffyddlondeb a phenderfyniad augbyffred:n pan ymgasg'ent yn y dyddiau bltdon hyny, ac yr amqylebid hwy gan y bl«>ddiad rhtibes. Nid 0.. åerwydd ycbwaitti am 1116 y cyfarfyddent; ond yr hyn sydd fwyaf tabyg il ydyw mai yatafell yn ngodreu Pesrallt Ddnhsnol, ?yfMbyn a'r gw.ty "Arwydd y Delyn" tloed g y lie y ptrnto B?nt gyoti?y bwrad i Jwyti S?per yr A?g'wydd. Dywedif y byddai chni vn dyf?d o'r wl*d o amcyleh ar dnawo 8dwrn, ao yo Hetya gyda'r ?.i 1I i dros DOl, 11M y byddent yn cael rtywddarp<r-w?l oefo!Mdd mewn cyfeillacb a gweddi: ft-' ar 01 yr oadfa y Stbbath, vmadaweot iw gwabknol gartre-fisoodd, gan lawenhan fel rOti wedi cael yaglyfueth lawer. Yr. 80wedig os cyrhaeddeat adref heb ddwyn yn en cnrtih .war o friwian ac Mcbollior. Cadwai Mr Elwards ysgol ddyddiol yma yo rYlt,1 a eofulu am yr eglwys feobao. Rhoddwyd ef yn Nghwrt yr Ealob yn Mangor, yo y flwyddyn 1744, am y pechod o kddygju plai.t EVI orwydd-.d Eigob. Un O'i erlidwyr oyuiidsiiiouaf ydoeiid Mr willimg, fi er y plwyf, y pryd hwnw. Yr hyn a .:Jodd bwuw yn erhyn YmntitHuaeth, eta &'i gwn?otb a llwvddodd i iaddan lIIawr; gmnftth y rky auhawdd cuel plant i fyned i'r ys^o' at y gweinidog Ymneiildaol. Cyhoeddid bygi thion y» erbyn y rhiani a oddefetit i'w p unt fvned i'r ysgol i dderbyn ei addysg. A'r tanlyniad a fu eymudiad yr ysgol i air Foil. Ond, trwy yr boll erlid a'r Wrth wyneb'tadin ps, ha, di Mr Edwards i Bregetbu ym,. byd y flwy'idyn 1762 Uafodd yr yspryd erie0igaetbus gyfleusdra i ewyno al an l.wer tro yn el byu y Mint yn d '.f hon, a chto ynfydu yo fwy vn ea aerbya ni arbfdeut dd?eithriaid a afwout keibio. Y mae yn ddyddordeb ycbwaaegol Ar sin ben gaetell enwog, i Yuineilldowyr 0 leiaf, ei fod w, d bod yn Hetty am noawaith i Mr Richard Tibbntt a'i farch, trayn myned I Fon i efeTiRylri. Btjiisai yu ddt gan yr orlidwyr ytuddoyn tuigat,) ef fel yr ym- ddygwyd at Paol yn Jrrng-ilera, wedi ei ddwyn ef i'r ci»t<ll ei ho!i eftrqyfflaa- gellao; ond ni bu yoo rwym tu na ffl to- gellaa, na church r o.id dros noswaith. Ceisiodd rhai ddywedyol mai ei rod ii yn y eattull i'w ddiogelu rbag y terfysgwyr a wnaed, ond nid ylyw hyny ye ymddangoa mor debyg 1, ctny nii pi)bl am arnddiffyn Tmneillduwyr oeddynt y pryd hwow yn neddn yr awdardod ar y castell. Cafodd Abrahqm Tibbott, yntan hefyd deimlo oddiwrtb erled>gietb yn y draf hon. Tra yr oedd yo p,eetbu ar rishu y ty yo alwaalod Pea'rallt, yr hwn y orybwyllwyd 1m dano o'r bl,ten, nea, yu ol rhai, ar gareg fareh gwesty Arwydd y D,lyn," yr oedd 8n o't erlidwyr yn mynad trwy y dyrfa yn I wawdits, gyda thrensiwr yn ei law, gan gy- Baeryd arno ggsgla arian i'r pregethwr a pban welodd nad oedd neb yn rboddi dim iddo, eynbyrfwyd ef i'r fath raddaa fel y tafiedd y trei.si vr at ben y pregethwr ond Mth beiblo i'w ben ef, a tbarawodd y mur gyda'r fath neith fel y dychwelodd ac y lyrthiedd ar wyneb nn o'r gwrandawyr, gan ai arcbolli nes yr oedd i waed yn ffrydio. A fhan doealludd y tellywdod tir Tibbott am godi gwaraot arte, SjM, ae a aeth i ym. fnddio fel JiJl ab i yetlysan Hong oedd yn wylio allan am yr Iwerddou, Drylliwyd y Hong y noson bono ar y bar, a ba YDha foddi. Ni ba yr erlid bytb mor boeth yn Nghaernarfcn ar 01 hyny. Ctnys edryebid airlyn fel barn weii goddiweddyd yr aflon- yddwr. Oui bunam byo, nid oes neb a wyr pa hyf haerllug y bnasai yr erlidwyr yn ayned. U* tro yr oedd dan weinidog dyeithr, aeb amgen ra Mr L'wis Aeeys Mr Jenkins, o'r Deheadir, 3n lletya yn lIhy Mr Edwards, ar eu taith. Pan ddeallwyd fod y ddau angel hyn YDe, tyfododd y gwvr, sef gwyr y ddinai, ac a amgylohynastnt dy y gweinidog, fel y fwweth y S d"mi«'d dy Lot gynt; ond illetodd gwared wyd hwynt o'u dwylaw, W 1"8aDt i'w fftrdd yn llawen tua •i* Fon i gyboeddi yr Etengyl dragwyddol. Onti credwn Md-yct li-,chio peth gwreichion aOflol ar y dref, eMh'?a y rhai sydd i'w gwel?d hyd y d?dd h"ddyw Ar ol YM&d&Wiad Mr Edwards, 1° y Iwyddya 1752, Did re9 genym banes um 6<hM gan yr Acnibynwyr yn y dTe£ boa am SOnlynedd; end ymddengys y pregetbid yma yn achlyaurol gan weinidngion dyeithr areD taitb. Yoy flwyddyn 1782 sefydlwyd JIIlI achos draooefn Pali yr Annibyowyr, mewn gocnwchjatifell yn y evii i'r dref lie mae y trdàd yo myned at Lanberis, mewn Ue a elwir Tre'rffynBon. Mr John Or.ffith oedd y gweinidog cyntif a fa yma yn gweimdogaethn. U Lantylnn y daeth yma, end ni ba ei arosiad end dwy fiynedd. Oyahaliodd wasanaeth Sabb tbot ac wyth- aotol yn yr ornwcbyatafell Rrybwylledi- paaan¡,t.thu yr Arglwydd gyda phob fnatyngeidd. wydrt, a Hawer o ddagran a fhrofediga-tbau; end aid i>taliodd ddim o'r pethaq briM/oi f,eb ea mynegi, gan ddyigti 0 Rybofdd ac o dy i dy. Tna'r fUyddyn 1785 daeth Mr George Juewis (wedi hyny Dr Lewis) i ymsefydln yn lflhaeroalfon, ac vn yr ornwebystafell hono yi arddwyd ef Tro RbaglnBiaethol hollol ewr Dr ddyfod i aros i Gaernarfon. Ar -@I daith yr oedd ar y pryd drwy y Gogledd, Jiani leoanc to. 22 oed, newydd adael 00181 CaerfrddiD. Ymddengys fod eglwyi Pannder, tir (iaerfyrddin wedi arwyddo dymaniad 'm )ddo (y.ed i Dmeryd ai gofal. 88d Bid wedi rhoddi ?w? reohidd iddo. Tra y ba ya Ngbaeruarfon yr oedd yn diigwyl ya awyddu* iawn am yr at wad o Bsscider; oud gas na ddaeth erbyo yr amse' a ad Uwid rboes Mr Lewis attb- itd i't alwad a dderbyaiodd ya yr eglwys yD Ngbatrnufvll, Ii mawr oedd enllaweoydd yn de, bYIl ei atebiad i'w lais, yr hyn hefyd, ya I 01 p )b arwyddioo, OIIdli yn nnol I threfu y Nefoedd. Ond dylid crybwyll yma, nad nnrbyw oerfelgarach nac egg^nlnsdra ar ran eglwys Pnncarler fa yr achos o'r oediad hwn, calJyø ar ol i Mr Lewill roliii atebiad cadarn- ha >1 i'r alwad a dderbyniodd gan yr eglwjs yo Ngh iiruarfon, daeth galwad Pencader i'w law, wedi bod yn teith o ar ddisperod o aragvkh ogylch yr Iwarddon am baner blwyddyn. A dyna yr amryfosedd a roddodd i'r Oog'edd y gwr mawr hwnw. Ba Mr Lewii ye hyaod ymdrechgar tra yr arosodd yn N.hiernarfoa yr oedd aid yn unig yn cadw jfgi!» ffl y gwuai bron yrolt o'r hen weinidogion, a hyay yn ddiaa, y gymaint o angearbeilrwydd ac o ddewisiad. Elai o amgylcb i bregetha i bob man y caffai dder- byniad. E'e fa yn efferya i gychwyn yr achos yn Mdgor, Bethel, Betheida ai hardal ndd, & Mewn ffermdai a elwi' Cae'rwyriuna ChMt?Mgyn y deohrenodd bregat4a yn yr t?tt o af Dangolid careg fawr gfrllaw C?'r?yioo, M ochr y ffordd, i ben y ban yr arFarai Mr Levis esgyn i bUietbn yr by. a fn yn 10BOS iddo KMl ei al" gas yr ardalwyr y« Lawis Pen Careg, Efe a lwyddodd i gaetwilliam Haghes, wedi hyny o Ddinas Mawddwy, i ddyfod i Faogor i ymsefydln. an ymddegys fod Mr Lewis wedi bod )1> iwr i'r achos yn Mangor tra yr arosodd eta yn Nghaeraarfoa. Merch lenanc o Fangor a brioaedd efe. Miss Jones, merch i Thomas Jones, Yaw., Bodermid, yr hwn oedd wedi ei gladdu, a hithan yn byw gyda'i rabam ya y ddinas hoao. Yo ystod y deng mlynedd y ba Dr Lewis ya Nhternarfoa, y daeth y Msthodistiaid Calfinaidd i ddechrllu acho. crefyddol yn y dref yr oedd ganidynt achos wedi ei sefydlo yn y wbd cyn hyny, ocd nid oedd ganddynt eto eglwys yn y dref Yr oedd y tsimladan fc' ren ya bodoli rhwng y Method- istiaid a'r Annibynwyr y pryd hwaw fel yn bresenol. 0 flaen yr yatafell. yr hoa oedd pabell cyfarfod Dr Lewis a'i eglvys dan ei ofal, y pregethedd Mr Reberts, Llanllyfni, a Mr Evan R- chardoon,Bryioengan, adtjhreaai Dr Lewis yr oedfi iddynt. Yn amser gweioidogaeth Dr Lewis, a thrwy ei ymdreob ef, yr adeiladwyd yr addoldy cyntaf gas yr Anaibynwyr yn Mhendref, yo y flwyddya 1791. Br fod grym yr erledigaeth oddiwrth y werin wedi .i dori, ttn yr oedd rhtgfMa ya erbyn Ym- neiHdwMth yn gryf iawn, f<i mai mewn amseroedd blinion yr adeiladwyd y capel. Yn wit, yr eedd yn aahawdd cael lie i ad- eilada addeldy Ymaeilldaol ya y dref o gwbl, aID fod y tireedd yn raeddiant gwrth- wyetibwyr Ymaeilldaaeth. Ond ni chaiff gwaith yr Arglwydd sefyll o eisiea ofhryaaa. Yr oadd gan yr Hwn a gyfoiodd Esther erbyn y fath auser yn llys Persia, as tt efalodd am wr cymbwys i fyned i ymddiddaa ft Philat yn nghylch corph yr Arglwydd less, yr oedd gaaddo Ef offeryn eymhwys yn barod erbyn y fath amser ar yr achos crefyddol ya Nghaernarfoo. In Cefn Maie, yn Lleyn, yr oedd gwraig fonheddig yn byw, yr horn ned(I yn aelod gyda'r Anni- bYDwyr yn Nghapal Hetyg, ttf Mrs Edwards, mam y diweddar Filwriad Edwards, a nain i'r diweddar Mr B. Lloyd Edwards, ftan- horon. Pa fodd y daeth y foneddiges hoa i ymuno r rhengau Ymneilldnol aid ydym yo hollol sicr. Dywed un traddodiad mai ar ei gwaith yo myned i gyfarfod ei phriod, yr hwn oedd ya gtdben yn v llynges. Yn Plymouth hi ganfyd lodd y bansran yn chwifio ar haaer yr hwylbrenan, yr hyn oedd yn arwydd fod rhywon o'r swvddogioa wedi marw, as i'r eair ddyfod 1 m mai y cadbin oedd wedi gadae) y fachedd hon efftithiodd hyn, fel y gellid disgwyl, yn ddwys ar feddwl Mrs Edwards, ao aeth i'w Uety. Ymwelwyd i hi yno gan y gweinidog Annibynol, er crisio gwaini cysaren crefyddol idli yn eithrallod. Hoffodd ei gyaghorion raor fawr fel yr aeth i wrando arno ya pregethn, a chyn ymadael ymunodd Vr eglwys oedd dan ei ofal, a glya- odd gyda ohrefydd ar hyd ei boes, yn addarn i'w phroffee sc ya gymorth mawr i achfts orefydd ymhlith yr Tmneillduwyrdrwy'r sir. Arferai Mrs Edwards fyned i gyfarfodydd pregethn i Gaernarfoa a manaa ereitl. Adroddir am un tro pan yr oedd yn dyfod taa Chaernarfon yn ei cberbyd, iddi sylwi ar ddyn a arferai fyned i Gefnmain i weithio yn achlysurol gyda galwedigaeth a styrid braidd yo isel, yn ymdaith ar ei draed, a'i wyneb tua Chaernarfon. Gorchymodd Mrs Edwards i'r cerbydwr aros, a galwodd ar y cyweiriwr, canys dyna ydoedd galwed;gaeth y dyn, pryd y oymerodd yr ymddiddan canlynol le I ba le yr ydyeh ya myned, John ?" I Gaernarfon, nadam, i'r cyfarfod pregethn." Nid llawer o'ch dogbarth cbwi sydd yn gefalnam wrando yr efengyl, John," Nage, a chyda'oh eenad, madam, cid llawer o'ch dosbarth chwithan ohwaitb," oedd liteb John Jones. Cafodd lynu wrth y cerbyd hwnw weddill y daith. Hen Griition gloew oedd John Jones efe a fu yn un o'r oolofnau eryfaf dan yr achos Annibynol yn Llonerchyntedd, Mon; ar eiddechreuad yn y dref hooo, ei dy of oedd d;sgynfa yrholl I weinidogion am nyayddan lawer. Ond i ddyehwelyd at Mrs Edwards, yr ydym yn cael ei bod yn bresenol yn urddiad William Rogboo, Bingor, yr hwo gyfarfod a gynhaliwyd yn Caogwigyn. Yr oedd yn rhoi llawer o nrddas ar gyfarfodydd yr Annibyn- wyr llwydicn, fod un foneddiges yo ei cherbyd, yn osel ei chanlyn gan ddau nea dri 0weieion lifraa, yn ea mynynha. Pol v oyfeiriwyd o'r blaen yr oedd yr achos yn Nghaeraarfon yn agos at ei meddwl, a hi a fa yn offeryn i gael tir i sdeilidu y capel arno. Yr oedd gwr boneddig yn ei cbym- ydogaeth ya perchen ar dir yn Mhenydref, sef Mr Jooee Parry, Madryn, tad i'r diwedd. ar Syr Love Parry Jones Parry, a thaid i'r presenol Syr Jones Parry. A bu yn rhaid arfer ycbydig ystrywian er mwyn ei gael. Gofynodd Mrs Edwards i Mr Jones Parry a wnai efe wettho darn o'r tir bwnw iddi hi i adeilada ty. Gwyddai y boneddwr y byddai Mrs Edwards yn treaiia cryn dipyn o'i bamsar ya Ngbaemsrfin, ac ni feidyl- iodd aowaith nad eisiea au iladu ty iddi ei hun oedd ami. Addawodd yn rhwydd ei dymnniad iddi, ond pan dueallodd mai i adeilada addoldy Yaaneilldaol arno yr oedd eitien y tir, efe a gyffrodd ya aruthr, ac aeth at Mrs Edwards yn ffrom, gan ddyweyd ei fod ef ya meddwl mai i adeihdo ty yr oedd arai eisiea y tir. le aiwr," ebai hithan, i adeilada Ty i'r Arglwydd." Teg yw dywedyd fod y tealu hwa bellach ya hoiiol ryddfrydig: y was llawer o addoldai wedi ea codi ar ea hatifeldipotb, and yn yr amser hwa arferid cymaiat o ddylanwad gan y parsonlaid ar y boaeddigion, a gwnaent hwy yn rhagfarnllyd yn erbyn Ymneilldawyr, fel yr oedd ya dra aahawdd coal Ile i adeilada eapel. Paa ddeehreswyd adeHada yr addoldy, mawr fel y bygythiai y gelynion ei ehwala, a chymaint oedd yr elyniaeth yn erbya Ymneillduwyr fel yr oedd plaat ygwrth wynebwyr ya cario yr erledigaBth at blaut y Capelwyr: ni oddefid iddynt gael cyd, chwarea i hwynt; ond ymgadwent rhag ddynt fel rhai daa y gwahangiwyf. Mynych y bygythiai y plant y byddai Capel Pendref yn eael ei ehwaln yr wythnos nesaf." Yr oeddynt o'r no ysbryd a Sanbalat a Thobiah y gwas, yn gwawdio yr lnddewon yn eu hantanaeth i aagywemo munaa Jerusalem "Pa beth y me y erefyddwyr gweiniaid hyn yn ei wneuthar1 A adewir iddynt hwy? a orphenant mown diwrnod? a grdant hwy y ceryg o'r tyraa llwch wedi ei lbsgi 1" Gan fod pob ymdrech o eiddo y gwrth wynebwyr er en hatal i godi yr addoldy wedi troi yn fsthiant nid eedd ganddynt ddim i'w wneyd ond troi i wawdio. Yr oedd yma b!aid tebyg i Tobiah y gwas, yn nchel yn eu bloeddiadau: Br en bod hwy yn adeilada, eto ped elai lwynog i fyny, efe a fwriai i lawr en mar ceryg hwynt." Nid oedd prinder am lwynogod, ond methasant a rhwala y mar, bwynthwy, a's holl gad- oawiaid. Mynych y tiodd plant y erefyddwyr adref l yn llawa gofid i adrodd bygytnion y gelyn- ion i'w rhieni. Codent yu foren, rai ohonynt yn 811 hofaan, a chya profl tamaid o fwyd, I iheient i olwg y cap" gtn ddisgwyl gweled cerig y eyiegr yn akkee pob heol: a mawr ea lUweaydd wrth fyned yn ol gyda'r newydd i'w rhieni, nad oadd y capel ddim wedi ei chwalu eto I Llawer gwaith y oyfeiriai an has bereria, Dafydd Hari ia, yr hwn a gladdwyd yn y flwyddyn 189 4, ya 85 mlwjdd osd, at y eyfaod hwnw. Yr oedd efey* cofio amgylchiadan codi y capel. A on yn fyaych yn tdrodd penedan o'r Beibl i Dr L-wis, pan oedd efe ya fachgeayn. Byddai yn boff a 108 am y cyfnod hwnw, gaa adrodd y pryder a dtiillai rhag i'r iapol gael ei chwalu a braidd bob amser wrth ddiwedda yr hanes dywedai gyda gwen I rjiri -1, y mae yr wythnos aesat hono hob ddyfod eto." Yr oedi y oie yr hwn aedd ta cefn ir cipel yn meddiant gelyn ealon i Ymaeilldu-1 aeth ac Ymneilldawyr; 10 o ddial arnynt o idodd y dis wair ar bared cefn y capel, er mwyn tywylia y fifenestri. Oad trwy fod bargndion t6 y capel ya gollwag y gwlaw ar y gwair, niweidiwyd ef gymaiat fel na clawane",d yr yatfyw yma. Gwelli ei fod yn eolleda ei hun, a hyny heb atob an pwrpts, gaa nad ydoedd yn galla ea katal rhag myned yn mlaea gyda'r addoiiad. Ar ymadawiad Dr Lewis yn y flwyddyn 1795, rhoddodd yr eglorys alwad- i'w hen weioidog y Pareh John Griffith i dayfod I ymetfydtu yn eu plith draehefn a'r hon alwad y cydsyaiodd yn y flwyddyn ganlynol. Yr oedd Mr Griffith yn wr a berohid yn fawr gan bob dosparth yr oedd ei yspryd crefyddol, a'i ymdrechion diflico, ya gyetal a'i bregethaa melas ao adeiladol ya ei wneyd yn anwyl gaa y erefyddwyr, ac yr oadd ei ymddygiad honeddigaidd yn siorhaa iddo barch oddiwrth y rkai oddiallaa. Fel., cryhwyllwyd o'r blass, torai allan i bregethu i ardaloedd dieithr, ac yn ystod tymor ei weiaidogaeth ef y dechreawyd yr aehos yn Saron, ac yr adeiladwyd capel Bethel. Ba Mr DTis am yspaid ya gyoorthwywr i Mr Griffith, ya pregethu yn y manaa hyay, &0 yn cadw ysgol yn y dref; y mae eoffadwr- iaeth barchus am Mr Dayiesgan y rhai sydd yn fyw o'i ben ysgilheigion, ond nid ydynt weithian ond fel lltffium grawnwin y cyn- hauaf gwin." Yn y flwyddyn 1815 daeth Mr Griffith, 8 Betikel, ye gynerthwywr i'r Parch Joha Griffith, ar ol ymaaawiad Mr Dayies. Sefydlodd y Parch David (Iiiffith ya Bethel, llaf ar yr àw. ya yr ardal hone, ya gyetal a'r Waeafawr, Peotir, Aberpwll, Ebeaeiser, a maaaa eraill a goronwyd ft llwyddiant aaarferel. Llafariodd y Parch John Griffith yma gyda graddaa mawr o lwyddiant am 22 mlyaedd. Yr oedd Ymneilldaaeth aid yo aaig yn beth goddefol, ond yr oedd erbyn hyn wedi dyfod 18 beth parchas daliai am- ryw o'r tenluoedd pirchusaf yn y dref eisteddleoedd yn Nghapel Pendref. Rhadd wyd i Ymaeilldaaeth yn Ngisefusrfon bellach "Oioniant yn He Uudw, alew llawenydd ya lie galar, a gwisg moliant yn lie ysbryd cyttaddiedig." Yr eedd ya tin mysg ni, Did yn naig y psnllwyd a'r oedraaus," oad "gwyriiaaae a gwyryfoa hefyd." Oynwysid yo y gynuUeidfa han- afgwyr a llanciau," a llawer a gredasant o Gymryesaa profedig ao o wyr nid ychydig." Cafodd yr aglwys "haddwen, a hi a adeiladwyd, a ohan rodio yn ofn yr Arglwydd ac yn ayddanwch yr Yøbryd Glan, hwy a amlhawyd." Tarawyd Mr Griffith i'r parlys, fel y ba am yspaid chwe' mis ya analluog i brgethu DB dyweyd nn gair; eitbr adferwyd idde ei laferydd draehefn. Y air cyntaf a ddy- wedodd oedd wrth gyfaill a alwodd i yrn- weled kg ef, yr hwn a ofynodd iddo pa fedd yr oedd yo teimlo, ac er syndod i bawb, atebodd yn groew, "Clear as can be." Ac o'r dydd hwnw hyd ddydd ei farwolaeth ni chollodd ei barabl mwyach. Y penill cyntaf a roddodd allan wedi myned i'r areithfa ar ol ei adferiad eedd Unwaith ya rhagor, f'enaid pradd, Y gweli'r dydd yn olea, Unwaith cei eto foliant roi, I't fiwn sy'n troi'r wybreatu. I ddyehwelyd at ein hanes. Y Sabboth cyntaf ar ol cladda y Parch J. Griffith pre- getbwyd yn Mhendref i dyrfaoedd anghy- ffredin o lnosog gas ei ddan fab, y Parch J. Griffith, Buckley, a'r Parch W. Griffith, Caergybi, y rhai oeddyat y pryd hyny yn fyfyrwyr yn Athrofa Neuaddlwyd. Adraddir hyd y dydd hedliyw am y teimladau dwye a (eddimaa y gyanlleidfa ar y pryd. Ar ol marwolaeth Mr Griffith rboddodd yr eglwys alwad i't Parch W. Jones, wedi hyny o Amlwch, i ddyfod i'w bngeilio, ac urddwyd ef yn y lfwyddyn 1819. Bagweia. idogaeth Mr Jones yn dra defnyddiol a llwyddianus yma. Aeth y capel yn rhy fychem, fol y bn yn anghenrheidiol ychwaeegu at yr oriel oedd ar un talcen trwy ei hestyn yo mlaea ar hyd y ddau ystlys. Efe fu yn offeryn i ddecbreu yr aohos ac adeilada oapel yD Bontaewydd. Wedi ymadawiad Mr Jones i Amlwch, arddwyd y Parch J. T. Jones (yn ddiweddaf I o Aberdar) yn weinidog yma, yn y flwyddyn 1828, end rhpdd ef y weiaidogaeth i fyny yn y flwyddyn 1831. Yn y flwyddyn 1832 ssfydload y Parch W. Caledfryn Williams yma. Llanwyd y capel o wrandawyr, ac ychwauegwyd llawer at yr eglwys. Aeth yr addoldy eto yn rhy fyohan, ao yn y flwyddyn 1839 ailadeiladwyd ef am y draul o lOOOp. Ystyrid ar y pryd ei fed yn ddigon i gynwys yn agos i fil a wranda- wyr, ya ol hanes ei agoriad, ond yr oedd mil yn cymeryd llai o le y pryd hyny nag y gwnaent yo bresenol. Credwa i ni weled cymaint a hyny o bobl ynddo ar rhyw aileg- an, ond byddai yo anghysnrus o lawn. Ar el ymadawiad Mr Williams i Lundain, rhoddwyd galwad i mi, ac yn Ionawr, 1850, ynsefydlais yma. Trwy ddaionas law yr Arglwydd ein Duw gyda mi, yr oedd yr aebos mawr yn dal i fyned ar gynydd. Yn y flwyddyn 1858 dechrenwyd eadw Togel Sabbothcd mewn cwr o'r dref oedd wedi cael ei esgeulaso, a chynelir eyfarfodydd gweddi a phregetbu lno yn achlysnrol. Y prif offeryn yn nghychwyniad yr Yegdl Sab- bothol (ragged) hon oedd ohwaer grefyddel (Mrs Williams, Menai View, a gladdwyd genych y dydd o'r hlaea), yr hon a dderbya- iai nifer o blant tlodion i'w dysgu yn ei thy, ond aethaat mor llaosog fel y gwtttd aageo- rheidrwydd i ehwilio am ys\afell arall. Cymerwyd 9D, ac aeth hono yn rhy gyfyng, fel y ba rhaid edrych am le arall helaethach. Y mae genym seiliau eedyrn i gredu fod llawer dryU a gollasid wedi ei gael trwy "olen y gaawyll" hon. Ychwanegwyd llawer at eglwys Pendref o rai a ddaethant i ddechreu gwrande yo yr yatafell hono. Aeth Capel Pendref eto yn rhy gyfyng i'r gwrandawyr, yr oedd amryw deulaoedd yn ymofyn am eisteddleoedd, ac nid oedd genym 18 i un i'w gael. Gwelid fod yn rhaid naill ai ailadeiladn y eapel a'i hel- aetha ae. godi capel newydd mewa cwr &rail o'r dref. Wrth ystyried pobpath, barnwyd mai IIwybr ein dyledswydd oedd adeilado capel newydd; so ya y flwyddyn 1860 prynodd yr eglwya ddarn a dir, mewn lie manteiaiol, am 550p, a chyfodwyd arno addoldy newydd gwerth 2300p, rhwng y tir -capal sydd yn anrhydedd i'r enwad, ao yn addurn i'r dref. Agorwyd "Salem," y capel newydtl yn 1862. Rhanwyd yr eglwys yn beddychlawn. Ao y mae golwg llwyddianas a siriol ar yr achos mawr yn y ddan Ie. Ar ol yr ymadawiad nid ydyw yr ben fam yn Mhendref i'w gweled nemawr z?aatoh'erbyn byn nag ydoedd cyn hyny. l? mae yr achos yo Salam wedi Uwyddo tuhwct i'n disgwyhadau gorea. Wrth 3r? y? ol yr ydym yn CA I testyn I ddioich i Ddaw a chymeryd cy.ur. ( Gall Annibvniaeth ddweyd am Y ?ef. Am ?y daetham droa yr lorddonen hon, ond ? vnawryrydwyfynOdwySc?'.Yri ??.wna?th i ci betha& mawnon, am?y yr ydym "??." ? yo dymano dychw?d hoUogonianti-we.wEf.

WHY REMAIN DEAF! "PKfMMr lieth HarvlY, 2lA18xander Sq.are, Sntà XIDúac" E[arvgy, 21 Aloxoilmdgr W8 ilil" fr" to au gasp ton, Londo S. W ere, Jf TlLoitra'tod" Pamphlet, do?erilbing kb "tented .Ieotrio Aral Battery, whereby p..{..M, Head NiM, &0- OMMW be g b,.tut?y?tth<p.t..t'wnhMM. ?W?? e<K-.??M, ef, i.W* M(?<«<?

I u CATBCISM LLAN- I DUDNO." I YR JIYlf DDYSGIR I BLANT EGLWTSWYR. I Yr wythnos ddiweddaf cyhoeddasom oLd- J roidiad o anghydwelediad fa rhwog y Parol 1 John Merrao, rhaithor Llaadadno, i dwy o athrawesau yr Yegol Sol. Fe gofir mat asgwro y gyoan ydaedd eatecism aeiilaaal, am wrthod dysgo yr hw* i'r plant Y dY- wededd Mr Morgao y byddai raid i'r boo- elldicesa8 roidi ea desharthiadaa i fyny. r, I aeth un foneddiges allaa ya syta o r yegul air y fanyd. Yr ydym heddyw mewn sefyllf* i ada.1 j'o darlleowyr ffarie baro dreatyat ea hnnaio am gyowys y oatecism IIWD. Gelwir ef 8i. Paul's Manual of Chrittnan Doitrine, ac ysgrifeawyd ef gan y Parch Walker Gwynne, clerigwr Americanaida. Dyfyown ohoao y daman canlyael, wedi eu cyfieitha mor ages ag v gellid. Gwelir oatur Uehel eglwysyddal y oafttill8 oddiwrth y dyfyaiad ganlyo ya tra fod OWISGOBDD MEWH ADDOLIAD eylloIDDUS. Pabam y gwlsga y clerwwyr wise neiUdeol yn yr addolUd dwyfol?—Fel arwydd ac i ad- croffa o'r parch 8,'a ddyldlll i Ddnw. paham, y Mae gwisg bur yn gorchaddio y wiflg gyffredin yn arwydd o barch?—Am ei bod yn arwyddluu o gyfiawnder Grist, heb yr hwa nil gall yr no dyn pechadurus sefyll yn mbres- nofdaeb D.w. A oes rbyw reswm arall dros ddefnyddio gwisgoedd mewn addoliad cyhoeddas!—Y mae yn nod o swyddogneth, Ie yn adgeffa'r bobl fod y gwaisideg mewn gwaaanaeth dwyfol yn was cydnabyddedig Duw, Pa resymau ereill allwch roddi?—I gnddio ffasiynaa byth-gyfnewidiol dyn. A fuasai byth yn d'od i feddwl yr Apestolion i gynal gwasanaeth dwyfol heb wisgoedd priodol pa le bynag y gelli I eu cael? Na fuasai, ddim mwy nag y meddylienb am bsidio defnyddio ffurfiau o weddi, neu wrthod derbyn babanod i gyfamod grM, nea esgenluso eadwr- aeth neillduol an dydd o saitk, DtBgYI > dyfyniad a ganlyn y modd y dysgir gwleidyddiaeth yn Ysgolion Sal Eglwyswyr Llaadadao. TK EGLWYS A'E WLADWRIAXTH. A gafodd Bglwya Leegr ei sefydln gan Wladwriaeth Lloegr neu y Senedd!—Naado; yr oedd yn bod ganrifoedd lawer o flaea na'r Wladwriaeth na'r Senedd. Beth fyddai fwy gwir i'w ddyweyd am gysylltiad yr Egtwye t'r VVI&dwri"th?-Mal yr Bglwys a sefydiodd y Wladwriaeth. A ydyw clerlgwyr Eglwye Loeer yn oael at talu gaa y Wllwri"tti? -Nao ydynt: fe dolir iddynt oiacwm gwaddoliadau hen a diweddsr, megis degymaa, glebt landi, a cluonfillon sodd- edig. Ond er as thelir i'r clerigwyr yn awr gan y Wladwriaeth ai oni all fod mat gan y Wladwr- iaetb y rhoddwyd y gwaddoliadaa i'r Bglwys ar y dechre?—Na all; rboddion et baølodau e! bun, uchel ac isel, cyfoethog a thlawd, ydyw gwaddoliadau yr Bglwys. A ydyw y degwm yn «efyll ar dir gwakauoll —Nac ydyw; nid yw y degwm, neu y ddegfed ran o brif gynyrchion blynyddol y tir, ond rhaa o'r ground rent a adawyd gan .n perchen. ,n -O;fi, i'w talu fel rho idion blynyddol i'r Eglwyf, yn lie LiJynt hwy eu hunain a'u hetifeddion. A ellir ystyried y degwm fel treth wedi ei gosod gan y Wladwriaeth f-Na ellir, ddim mwy na'r Hog ar mortgage. A fyddai yn iawn i'r Wladwriaeth amddi- fadu Eglwy. Loegr o rai o'i heglwysi nea waddoliadau ?—Na fyddai; ei byspeilio o'i heiddo cyfreitblewa fyddai hyny,neu 'b hytrach "yapeilio Duw" o'r hyn roddwyd iddo gaa bobl Grlstioaogol i ddybeoion eanctaidd. Beth ydym yn galw y pechod hwn ?—Cysegr- ysbail. Deuwn yn awr at bynciaa e athrawiaeth. Y cyntaf o'r rhai hyn a gymerwn ydyw GWEDDIO DB08 Y IU,1W. Yn mha fodd arall yr ydym i'w cofii [y saint ymadawedig] ?—Trwy weddio am iddynt gael gorphwysdra a pherffeithio en dedwyddwoh, Beth ydynt rai o'r bendithion o ddyoddefaint Crist y ga 1 y ffyd lonialil ymadawedig eto eu eael?—Ychwaneg o orphwysdra a thaognefedd, ao adgyfodiad gogoneddus y dydd olaf. A ydyw y fath weddiau yn Ysgrythyrol7- Ydynt. Gweddia St Paul dros Onesiphorus, Rhodded yr Arglwydd iddo gaol trugaredd gan yr Arglwydd yn y dydd hwaw (2 Tim. i. 18). Wrth gydmara y He hwn 4 2 Tim iv. 19, aalw, yw nad oedd OjieL-Iphorns yu fyw. Y mae y weddi, ya sylweddol, yn gymwye yr hyn oedd yr holl weddiau droa y ffyd lloniaid ymadawedig yn y ffurfweddiau boreuol. Yn nesaf deawa at gwestiwo CYPTIBU. I A ydyw ya aagearheidiol ar adegau i gyffena ein peohodau I ddyn?—Ydyw; aywed Iago, "Cytfeswcb eich camweddau bawb i'ck gllydd" (Iago T. 1.). A ydyw byth yn ddymunol i ni gyffesu ein pechodau i weinidog yr Bglwys ?—Gall hyny fod yn ddymunol ar brydiau. Paham y mae yn ddymunol i gyffesiadau gael eu gwneyd ar adegau i wainidog?-Am ddau reswm 1, Fel mater o synwyr cySredia, fel y byddwn yn cyffesu gwendidau ein oyrph i ftddyt;, oblagid, trwy Uduw, fod gaaddo alia a phrofiad i'n hiachau; 2, oblegid fod otferiad yr Eelwvs vo eenad dros Grist:" lie fal v oyfryw wedi derbyn awdurdod a gorchymyn a ddatgan i'r bobl ydynt yo edifarus ollyngdod i maddeuant peohodau. A oes genym engriipht o'r cyfryw gyffesiad i weinidog yn yr Y sgrythyrau eanctaidd? — Oes; daeth y bebl at loan Fedyddhl r gan gyffesa eu peohodau, ae at Paul hefyd fe ddaeth llawer gan gyffesu a mynegi eu gweithredoedd (Marc i. 5; Actau xix. 18). Beth ydyw syniad eglur ein cangen ni o'r Bglwys parthea cyffesu i'r offeiriad ?—Qe'ty yr Eglwys ei haelodau at Oil rkyddid i'w dtefn. yddio ow beidio, fel y banront ya oren er lecbyd eu heneidiau.

MARWOLAKTH CfMROi o GAERNARFON YN TR AMERICA. Mewn newyddiadar o Ontario, Canada, America, cyheeddir hanss marwolaeth John Emmas, genedigal o Gaernarfon, a brawd. yn-ngyfraith Dr Roland Williams, Caergybi: carpenter ydoedd, ac yr ydoedd wedi hwylio ar fwrdd y Celtic Olsief (Ctapt John Owen, o Gaergybi), ond pan yn San Francisoo eyfarfyddodd i damwain, Rbydd y newyddiadot crybwjlladig ei hanes ryw beth f" y canlyn:- Yn mysg y teitbwyr ,yda'r e?rM< hanner BM ar y Gr..d Track RTi I yr oedd an Job. Emmas, o 1, Four Mile Bridge, CMr?rybi. Ni* gallai braidd siarad piso y sylwodd yr an eedd yo gofala am y 11 sleeping car ei fed mewa dioddefladsa mawrion, ond gallodd ofyo am gael ei anfon i'r ysbytty. Gan gyated ag y cyrhaaddwyd yr orsaf cludwyd ef i'r waiting-room gan deithwyr earedig, a symndwyd ef i'r City Hospital, lie y caafyddwyd gan y meddygon nad oedd nnrhyw obaith am ei adferiad, a bq farw y dydd dilynol. Yr oedd yn ymwybodol hyd y diwadd, «o yr oedd ei ymdrechion i siarad yn resynai. Dtallwyd fod gandde wraig a theala, ei fod yn byw ya y lie a nodwyd, a'i fod ar ei ffordd adref'o New SJutb Wales, lie yt nedd wedi cyraedd ar fwrdd llong fel carpenter. Pan gyda'i orcbwylan diwrnod clfarfyddodd A damwaia trwy i aogor syrthio arno a'i niweidio yn dost. Cym- erwyd pob gofal ohoco hyd nea y tybiwyd y gallai gychwyn am y cartref, ond yr oedd y daith o San Franaisco i Loudon, Oatario. yo ormod i'w gyfansoddiad, yr hwn jedd wedi ei wanyohn, a ehafodd iotl.ammat on, o'r hwn y ba farw. Addawodd Dr Balfour ysgrifena i kysbysn ei weddw. Yr oedd ganddo docyo i New YOlk, Ie arian, a phethan ereill, y rhai a anfooir i Gymru.

JIGorsaf Waterloe, yn L'undsin, ydyw y brysaraf yn y byd. Gedr droa 700 o gerbydresi hi bob dydd, yn crado can* mil o deithwyr ar gyfartaledd. Gelwir ar gogyddion yuaml i ddarparadysg- leidiau meluioa o castard a blanc-manges ar rybudd byr, ao ar adegau na fydd hi ddim yn cyfleas i gael .ell. Tel arweinydd bwylns i ddarparlwth o aaaryw ddysgtaidiao chwiethus I a custards dynsanol heb wyau, am baner y I dralll a hanar y dranersh. dylai ein darllenwyr I ) y<<rMtM at ALFRED BIRD t SONS. B1R- I J[INGHAM, am KOPi yn ddt-dM .'u Ilyfryn a I eatr Pastry and8wMt< Nid oee dim i'w I w; dim end Mfom poat card, &a Wi 0* I gyda thread y Pest

I GWLAW COOH. I I Tn ol y newydaioa diweaearar mmia, ymddeerys fod tn?oHjB y Ha wedi gw.!? p?tb rhyfodd fD yetod T rhan ?H?f « r .il diweddaf. D.?yno?d <?'?' lawr yn I gymy?ad)? a Uwch coeh, ?tn roadi Uiw hyo? ar y tir. Ni ddygwyddodd y fatb beth yn t?Lof neb ?dd ya f 4 o.r rhoddi asboniad arno drwy ddyweyd ) goleta I a lweh gael ei gludo i fyny gan y gwynt, to iddo gael ei ehwala gan y gwlaw.

Y SIACED SANCTAIDD. j Rfcwrg llythyrao eddiwrth Mihatas ar Siaeed Sanctaidd yn T»eyes. yr ydym eto yn ••a y gwyrthiaa! Ymodengys yu al y aawyddiadarou a'r Cyfandir, fod y Silceci Sanctaidd ya gwneyd gorchestion. Adroddir fod clsifon yn cael iachad, deiili)n yn gweled, a ohloffioa yn llama fel by.ddod. Wrth gwrs, nid yw hyn oil ond twyil y Bsbaeth.

IFFEITHIA.U AM Y DDYN- OLIAETH. Cyfanswm poblogaeth y byd ydyw 1,400,000,000, o ba rai y mae 35,214,000 yn marw bob blwyddyn, 96,480 bob dydd, 4020 bob awr, a 67 bob mnnyd. Ar y 11 iw arall, fe eair i'r byd 36,792,000 bob blwyddyn, 100,800 bob dydd, 4200 bob awr, 70 bob monyd. Siaredir aweblaw 3000 o ieithoedd ye y byd, heblaw nifer mawr o dafod- ieithoedd; cyfrifir fod cynifer a mil o wahaool grefyddaa. Cyfartaledd oes dye ydyw 33 mlynedd; y mae an o bob pedwar yo marw eye cyrhaedd ei ddwy flwydd ar bymtheg nid oea ond nn o bob mil yn cyraedd ii gan'mlwydd, a dim ond chwech ya eyraedd ai bamed a thriugtia. Dywedir fod pobl wedi priodi yn byw yn hwy na'r rhai dibrind, y cymedrol a'r diwyd yn hwy na'r diog a'r glwtb, y gwar yn hwy na'r anwar, a'r tal yn hwy na'r byr. Dywed meddygon fod gao y sawl enir yn y gwanwyn gryfach eyfansoddiad na'r rhai enir yn y tymhorao ereill.

TORI FFfiNESTR I ADDOLDY YN MON. Y mae ffenestr addoldy yr Anaibyo "yr yn Bethel, Maesyllan, Bodwrog, wedi cael ei thori amryw weithiau yn ddiweddar gan rywrai direidus, a dywedir fod da. wedi ea dal wrthi unwaith, ond iddyot gael eu gollwng ymaith ar yr amod y byddai iddynt dalu am dani, yr hyn na wnaethaat hyd yn hyn. Y mae ymddygiad o'r fath yn gywilyddus i'r eithaf, a dylid rhoddi atalfa arno ar onwaith. Cawn hefyd fod Seoestr ysgoldy yr Eglwys Sefydledig yn OJrD Coch wedi ei thori yn ddiweddar yn gyffelyb. Y mae y mater ya awr yn nwylaw yr hedd- geidwaid, pa rai a wosat en goreu i ddal y troseddwyr.

I TEYRNASOEDD BYCHAIN Y deyroas feohan fwyaf adnabyddus ydyw Monaco, ar Ian Mor y Oanoldir. Rhifa ei thrigolion ddeoddeog mil, a mesnra ryw wyth milldir wrth naw. Allforir olew, ffrwythydd, a llestri, ond oddiwrth y gating Cablu enwog y derbynir fwys-f o gyfoeth y deyrnss. Andorra sydd deyrnas fechan ar lethran y Pyrenees, ryw ddeng milldir ar hnsain o hyd, a 160 o filldiroedd ysgwar o arwyaebedd ei phoblogaeth ydyw 5,000, Pabyddion pob copa walitog. Y mae add- fig yn rhvdd yno, a'r llywodraeth yn nwy- law pwyllgor o bedwar ar hugain, barnwr, a daa fleer. Medda San Merino, teyrnas fecban ar lauan yr Adriatic, arwynebedd o 33 o filldiroedd ysgwar, a phoblogaeth o 8,000. Er yn rhinweddol yn anibyaol, y mae San Marino o dan nawddogaeth Ita'i. Teyrnas feohaa ryfedd iawn ydyw Goast. rhwng Ffraiao a Spien; mid yw yn tain oyflogau i swyddogion na chlerigwyr, so nid oea yno drefh o gwbl Ond y deyrnas leiaf o'r hall rai bychain ydyw PaTolara, ynys yn gorwedd y tuallan i Sardinia. Nid yw si phoblogseth ond o 40 i 50; mesnra bum milldir wrth un, a llywodraethir hi gan un tenia.

CYFARFOD MISOL GOR- LLEWIN MEIRIONYDD. OyabAliwyd y UyiMfoa Misoi nwn yn reniel, ■pftttiaiott, Sieai 14eg a'r 15fed,odan lywyddiaeth y Parch J. Williams, B.A., Dolgellau. Yn y cyf- arfod eyntaf ymdrimwyd ar gyshaliaeth y wsini- dogaeth, set papyr Mr P. Roberts, Llanelwy. Oyflwynwyd y gadair i fyny gan y Parch O. Brans, M. A., Abermaw, y llywydd am y chwe rain blaeaorol, a chafwyd anerchiad ganddo. Cyflwyawyd diolchgarwoh iddo am ei waith fifydd- Ion ya ei n'ydd. Mater ymdrafodaeth yr awr gyntaf ydoedd Offeiriadaeth Crist," ya cael ei agor gaD Y Paroh D. Evans, M.A. Hysbysodd y Parch D. O'Brien Owen fod ei gyiylltiad Ag aglwysi Siloam a Chroesor yn terfynn, gan ei fod "edi derbyn y swydd o orncbwyliwr llyfrau i'r ovfnndeb, ac yn symad i fyw i Gaernarfon, a phenderfynwyd rhoddi Uythyt eyflwyniad iddn i Gyfarfod Misol Arfoa. Fenderfynwyd ein bod yu rhoddi gwahoddiad cynes i'r Parch R. Evan., T oenhadwr, i ddjfod i'r Cyfarfod Misol nesaf, ac i roddi cymaint a alio o amssr yn y sir yr na pryd. T Oyfarfod Misol nesaf i fod yn Nhowyn. Hydref 12fed a'r ISag, a'r un dilynol yn Bowydd, Ffeatiniog, Tach. 9fed a'r lOfed. Penodwyd y peraoaaa oanlynol i'n cynrychioli yn agnriad Ath rofa y Bala: Parohedigion S. Owen, B. Roberta I,yn) ;? R. Owen, M.A. (Pennal), t'rMetttn E.?rifEth. U.H. (DniMXw), ac Owen Owen (y Pearhyn). Trefnwyd t ddydd dioIchgMWoh Mn y cynhMtf fod H),dr?f 19?. aefyUydydd dydd Man yn y mi? C?wyd adroddiad aysurus Mt yr Mhotyn y He. Mater ymdrimMth ya y M*t ?yhoeddn. ydoedd RheotSoR?u Dt?ybtMthot TnyCyae/Ftydd. f?hwydMnyf.rohed? ion H. Barrow "WiU?!M(UMd?o), ?(yBr..n OwenfOMmMfon). J. WiU?mB, B.A. (Dolgellau), I MR. William, M.A. (Utica, America).

CyiMta!eddnchdM Lloegr awchlaw tr wyMbym6tydyw7l4 troedfadd, tra Da yw ye Xwsrddos ond 400 troedfedd.

I EFFAITH I DYSGYBLAETH. I I Dysgyblwr didestar oedd y diweddar SY D, aooeb ar,,Y;Ydd llinell y I Greit Western. Pan dorai gweithiwr aa a reolau y ewnni cai ei drin ya &Mwyda9 gan I D?r.i'L Un nOlwahh yr eedd du o fridyddioo y cwmni yn dychwelyd adr9< o oriel Pddiogto. yn Dnn?ttin, un ohonyot i raddan 0 dan ddylanwad diod. Pan ddiethaut at oleo coch oedd uwchbeu drws ty meddyg, safedd yr an oedd mewn diod, a gw tbndsi fyned gam ymbtllach. Auogai y Ihll ef i dd'od yn ei flaen. "Bath!" r meddai yntau, rhedeg heibio y go)eo coch, I a rbedeg o lfaen Da.niel yn y boron-na wnaf byth."

HYSBYSEBAU MAWRION., OtEs yr hysbysebau ydyw yr oe, hon. Y cbydig amser yo ol talodd masnachydd yn Paris y IIwm o 20,000p am fadel e Dftr Eiffel, wadi ei wneyd mewn anr. Dyma'r owm mwyaf a dalwyd am un advertisement. Yr hysbyseb fwyaf yn y byd ydyw eiddo y Glasgow News. Y mae y geiriau The Glas- gow hews wedi en planu mewn gwelyaa blodea ar ochr bryo ya Ardenlee, Ysgotland, a ga l r en darllen yn glir bellder o badair milldir. Hyd pob liythyten ydyw deugaia troedfedd, ac y mae hyd y llinell yn 323 troedfedd. Yr hysbyseb fwyaf fa mewn newyddiadar ydoedd yr anerchiad Torisidd agySwynwyd i'r Brenhinyo 1834; eymerodd hwn bedair eolofn ar hngain e'r Times am Rhagfyr 23Ain o'r dwyddyn hoao.

I WEL DYMA GLASUROL? I Digwyddodd i Idriswyn wneyd camgym- eriad byeban ynghyleh eow y gweimdeg a gladdwyd yn medd Christmas Evans yn Abertawe, a bn rhai o'a eyfoesolion .!n rhy lawdrwm arno oblegid hyny. Yn ei ysgrif ddiweddaf gwna gyfeiriad at ei ymosodwyr, gan ddiweddn yo y climax gogoneddas a ganlyo Ond y mae un o', ysgriblwyr a ddarlunir uchod, mewn papyr a gyhoeddir yn Lerpwl, wrth alw aylr at y camgymeriad, yn dsfn- yddio iaith mor isel ae anneilwng o Unor, fel nad allaf ymostwng i'w ateb; ond rhaid i ml ddweyd na ddarllenais erioed linell o'i waiib ood y paragraph gwenwynig hwn, so na wela-s erioed end yr yohvdig rifynau a ddan- fonwyd i mi o'r swyddfa o'r papyr, fel nad allwn "ymhelaetbu" ar yr hyn ysgrifenodd efe ar yr un mater yr wytbnos cyn hyny a fy mod yn teimlo y byddai'n gymaint e sarhad arnaf i groesl ei lwybr ag a deimlai hen gi mawr ac urddasol wyf ya gofto pan yn hogyn pan y byddai rhyw gwn byebain yn rhedeg ar ei ol gan gyfartb nerth eu pen-ni wnai hwnw hwnw an sylw o honyntfyn mhellach na ohoji ei goes dde i ollwng tipyn o ddwr twym ar eu eefaau 1

Y BLWCH POWDR I AGORED. Y m- e y paragraph canlynol wedi ei godi o lyfr o waitb an o feddygon mwyaf enwog Llosgr. Darllenwch ef unwaith, dwywiith, a tfceii-gwaithnes y meistrolwoh y meddyl- ddryth. Yna darllenwch y gweddill o'r etthygl yn ofalua. Dyma fe mor glir a dwfr ffyBon, ac mor blaen a choes pibell. Dywed; Nid yw mhwylderaa cyffredin-v gymalwst, cryd- cymalan, bronchitis, enyniad yr ysgyfaint, yr eisglwyf, gwallgofrwydd, epilepsy, byth ya ymcsod ar bobl iach, ond canlyniad rhyw anhwyldeb sydff ynddo, yr hwn sydd yn ymddadblyga, nid yw bnth yn cael ei gyeyrchn drwy .dyndra yn y corph." Dyna Bydd hynyna yn ddadgnddiad i ran fwyaf o bobl, a dylasai ddysga tipyn o ddoethineb ymarferol iddynt. I ddangos y wybodaeth kon cymerwn achos Mrs Harriett Steele, 25, Sudeley street, Islington, Llandain. Dywed, Saitb mlynedd yn ol cefais ymosodiad o gTefyd crydcymalan, a bnm yo gorwedd am ddwy flynedd. Yr oeddwn yn boenns tros fy holl 9-rph, yr hyn oedd Ja fy ngwneyd yn analla^g i gyeea. Yr oeddwn dan oMda.)io feddygon. We)th!an byddai y poenau mor fawr fel y byddwn yn hollol anymwybodol. Ar ol i'r clefyd fy ngadael yr oeddwn yn wan iawn, a phoenau ditfawr yn fy nhoesao, a thrwy fy mrest a'm hysgwyddan. Yn mhen amser tynwyd amryw ddarnan o esgyrn drwg o fy ngarddwrn. Yr oedd hyd yn nod bwyd 11 wy, yr hwn yn unig allwn ei gymeryd, yo rhoddi poen fawr i mi. Yr oeddwn ya myned yn winacb, wanach, ae yn ofni mai eloff fyddwn ar hyd fy oes. Yr oedd yn rhaid fy rhoi yn fy ngwely a'm codi oddi yno. Un diwrnod gadawyd pamphledyn yn y ty, yr hwn a adroddai tranes am wellhad o aobosion tebyg i'r nn y dvoddefwn oddi wrtho trwy byrnp Mother Seigel. Prynais botel, ac ar ol eymeryd taa'r haner teimlwn tY Dun YD llswer gwell, a decbrenais eistedd i fyny, yr byo na welais er's taa dwy flynedd. Trwy ddal i gymeryd y Syrup yr oeddwn yncryf- han, oherwydd yr oeddwn ya gailm bwyt- hyd mwy maethlon. Yn mhen tipyn yr oeddwn yn allnog i fyned allan mawncadair cleifi m, ao ar oi sy;neryd chwe potely, oeddwn yn gaUn myned o gwmpas fel arfer, lie oi chefais ddim math o baen ar ol hyny. Yr wyf yn caniatau i chwi gyhoeddi y dat- gaeind hwn gan obeithio y bydd i ryw ddyoddefydd arallleel ei iacbau. r mae yr hanesyn hwn fel rhamant, er yo ddiamhen y bydd i rai brydero cyncoelio ei fod yu wir. Eto y mae yn wir, ao yn hynod o hawdd ei ddeall ya ngoleani y pragrlph ddarfnm ofyn i clawi ei ddarllen deirgwaith. Fel pob aokwylder arall cynyrcbir crydcymalan gan aomhuredd yo y gwaed. Y mae yr anmharedd hwn yn cael ei gynyrchu gail wenwyn drwy fwyd sydd heb ai drealio yn yr ystamig a'r cylla, weithiau ya bodoli am flyayddau cyn i ddim hyd neilldool ddyfod i'r golwg. Y mae fel blwch powdr agored, yn hellol ddyogel pan nad of a dim perygt i ddim tin fyned yn a'gos iddo. Ond y mae yr amser yn dod pan y mae traed gwlybion, oerni, nea ddielal- welt yo peri i bethaa fyned yn beryglns. Yes y mae blinder a pboen yo y ffurf o ryw auhwylder neu Igilydd-orydeymalan, bron- chitis, euyniad yr ysgyfaint, darfodedigaetb, neu ryw glefyd poenus nea farwol hwyrach Ydych chwi yn gweled ? Wei, 08 ydy-h, a vdyob yn deall pam y mae Syrup Mather Seigel yn gwella pan y mae °yfferi eraill yn lUi o werth nag ywjpttftyi lwelia twll mewn pibell ddwfr? Y meddylddrych yw hyn Y mae Syrup Mother Seigel yn myned at wreiddyn y dr g. Y mae yn gytu allan y gwenwyn o > gwaed, yn gyru yr anmharedd allan o'r ys- taimog a'r cylla, ac. felly yn gadael yr an- hwytder heb ddim i'w gynhyrfn. Dyaar boll gyfrinach, a dyna But y gallodd Mrs Steele godi ar ei thraed pan oadd yn meddwl uad oedd dim help, i ddod iddi. Y wers ydyw, i chwi beidio gwario aiian ae amser i fyoed ar ol argoalion yr anhwylder 5 peidiweh a aychu a dyoddef am flynyddau pan mae dyaion anwybodns yn defnyddio Rich corpb i wneyd arbrawfion gadeweb 1 Syrup Mother Seigel ddileu y diffyg treunad yn mha on y gorwedd yr boll Itiader, a deuwch unwaith eto o werth 1 cn Duw a cn gwlad-In ddynu drwyadl tech.

Y mae aga?' I an Y mae DII I Roland RogOrl yn or,a! 18h'JI Gdeir.. iel BansoL

G, OWEN, TAILOR AND DFTAPTF* llWYRAN. Patryowu hardi at Siwfc'au ac Oyarcoat* • y Irauaf newydd ddyfod adref. Siorhelr f *• oreu a r style ddiweddaraf. Bydd H. O. yn Nghaornarfon bob Sadw 10 ac yn Llangef„i bob dydd Iau, a chaodde bob cynHwnder o Balrynisu Ryd3g ef. Telir sylw arbenig i bob order drwy y POIL Ity FI t' I.Avl!l AIU 11a' WOl\1\,& HIGH STREEr, BA.NilelL EDWIN JONES k ddymuna bysby-a holl drigolion Mo. M Arfoa fod gaaddo Stoc helaetb d BOB MATH 0 DDOLREFN TT, OB GWNEUmUHl vD GORED, All PRISIAU MWYAZ RHESYMOL. Cludir y todrefn am bymtbeng miiiiHr ddidraul. 486S, SAFETIES. SAFETIES. SAFETIK PRICES TO SUIT ALL tOCKETS. A H. UWN. FROM THE CHEAPEST TO TBS IKMT. 9, B4STGATESTRE1T UAHNARVON, Holds the largest stock, ani is Sole Agent tar North Wales for the celebrate) "Raleigh" S feties (as riddon by the Champion Read Riders), the Star," "Sazspariel, Msteh- olipse," and other wtll-kuown makes, at Wholesale Pricos far O^sh, r en Mb Monthly Payment 3ystem. "MORO CAN YW CYTMRU I GYD: THE NOUTJ WALES MUSIC CO., LIMITED. HIGH STREET, BANGOR & BRIDGE ASTREET, CARNARVON. 4*1)3. 5P 10s 15P 17p 37p 16s Harmonium, 6 Octaves, Walnp case, hollol newydd am £4 ft neu 58 y mi, am 2 flynedd. Anglo Aroencaa Organ, 6 OcraveB. gyda kn,,rweU, Waluftt case prydferth, dim ond 95 1011 neu 6s y mis am 2 flynedd. Walnut Pianette, 7 Oethre hollol newydd, am £15, neu 108 8e y mis am 3 blynedfl. Piano, 7 Octaves, Walnut can, &.a £17, neu 12a 6e y mis am 3 lynedd Piano, gan Co lard and Collard (y Piano makers gore. yn y byd), full c-r-, iron frame, M? action, ac yn cynwye patents dlw. eddaraf y firm enwog hon A37 18.. neu 25 y mis am 3 blynedd. Mae y North Wales Mime uompany Limited, yn barod i werthn Harmonlnma ac Organs at wasanaeth Eglwysi, Capeli, ao YBgoldai am y prisiau isaf. Stock fawi Slir rhai byn ar law yn wastad. Y Stock fwyaf yn Ngogledd Cymrn 0 boo math o offerynaa cerddorol. TUNERS A REPAIRERS BOB AMSEB WRTH LAW. Pvrnir a newidir hen offerynaa cerddorol THE NORTH WALES MUSIC CO., LIMITED., BANGOR AND CARN ARVON, D E. WILLIAMS (PENCERDD- ^RYRII. MANAGER. BANGOR AND NORTH WAIJK BENEFIT BUILDING SOCIETY. Es tabli shed 1872. Incorporated 1*7 J. President and Chairman of Directors: Dr. RICHARDS, BanRor. SHARES, ilO EACH. SUBSCRIPTION, 2s 6D PER SHARE PER MONTH. ADVANCES. Money advanced on Freehold or Leasehold Property for 10, 15 and 20 years, to be repaid by Monthly instalments. For further particulars apply to John Lleyd Accountant, Masonic Hall, Bangor, Managing Director. OH! MY CORNS. 4L I YN El DDEFNYDDIO. WEDI 81 DDsnrraoio PiEIT CillCASO. I'W GAEL MEWN POTELI Is YR UN. ANFONER Is MEWN STAMPS I GRIFFITH OWEN, CHBMIST TO THE ROYAL FAMIY, 25, HIGH STREET, CAERNARFON. Paham yrhiid i neb fo i yn ddrwg ei dym- her, ac yn aanymnnol iddynt eu hunain a u cyfeillion, ohetwydd dioddof oddiwrth (iyrn, oan y geMir eu symud ymaith yn hollol ao am byth trwy otterynoliaeth Paent Chicago, yr hwa «ydd fwy ei werth na'i bwysau mewn aur i'r diod iefyda By,ld,-d i'r cvh JØdd foci ar eu gwyliadwriaeth wrth ymofya am daoo rhag iddynt dderbyn efelychiad swasl a diwerth yn lie y gwirieu- eddol PAENT CHICAGO. Pa sawl un sydd wedi cael ei anafa am oes trwy ey me. yd ei berswadio i ddefnyddlemoai- ion Doemi- aipheryglas or symud Cyra ymaith? Ond yn awr, pan Y MAE PAENT CHICAGO YN GYR- HAEDDADWY I BAWB, nid ees eisieu mabwyaiadu mod llou ereill. Dyasuna y Percheneg wnyd yn hjrsbys foa Paen Chio igo yn liawn mor effeithiol at symua Defaid (Wartt) ag ydyw at symud Cyrn (OWtt and 5umo»s). Y mae'r personau canlynol yo barod I dyago i'w riuweddauPolice Sergeant Theasae Williams, Porthmadog; Mr John KoMrto, 1 manager, Penyrorsedd Quarry, NantUe. Iachswyd Oyrn oedrf wedi bodoli an ddott. gain mlynedd gydag un hotel awllt, GWALIA HOUSE (PRIVATE HOTEL), lJPPER WOBURN PLACB, TAVISTOCK SQUAD. LONDON, W.C. Cab Fares to Paddington, London Bridge, Victoria and Waterloo Stations, Is 6d. Cab Fares to Eustou, Midland, Kings Crost £ Strand, St. James' Hall, and Principal Placet of Amusements, Is. Five MinutM* Walk from Euston Sta' Midland, Kiuqe Crow, and Gower-street 8tf l;PRIETOR:_R. G. P RICHA.RQ IWUUt Un PORTMADQP. iTFizovAruio A1>DKlS8-"ÜW xNJ'1 J 9 0-

I EGTJWYS G VDfilKIOL WAG. Nid Eglwysi Moo a L!eyn yw yr nnig rai sydi yn weigion ar y Sul. Dywed gohebydd y City Press iddo ef tyoed i Eglwyo Gadeir- lal Liohflsld bythafaf s i Sul diweddif. Nid ..rid ond pump o gynalleirifs yn y lle yn ystod y Litaai; al erbyn y diwedd ni rifai ond anarddeg. A hyn, cofier, mewn Ealwy. Gadeiriol.

I TAN YN NINBYCH. I Nos Fercher torodd Un allQ yfl ngweith- dai Mr T. Bartley, Dinbych. Llwyr ddioystriwyd yr adeilad. Achosodd y tryebinab gryn gyffro yn y dref. Yr oedd oryo anbawsder i gsel dwfr, ac yr oedd y gwyr tia yn ymladd a'r elfea ddinystriol yn agwyneb llawer o anbawsder. Gwoaed cryn ddifrod ar siddo, ond dywedir fod y lie wedi ei yswirio.

Y CYNGRAIR RHYDD- FRYDOL CENEDL- AETHOL. Yn nglyn a chyfarfodydd y cyngrair a gynelir 1a Newcastle, bydd i gyfarfod Dad- gysylltiad Cymreig gael ei gynal yn y Neuadd Drefol, Hydref y laf. Cymerir y gadair gaa Syr George 0, Treyelyan. Y prif siaradwyr fyddaut Mr Staart Rendel, A.S., Mr S. T. Evans, A.S., Mr Lloyd George, A.S., Mr Abraham (Mabon), A.S., a'r Is filwriad Jones o Gaerdydd.

I "CWESTIWN Y TIR" YN YR INDIA. Pan gyfyd dadl yn ngnyicn medaiant darn o dir yn yr Iadia, y mae gan y bro- dorioa ddall par ysmala i bendsrfynu'r astar. Torir daa dwll 1a y tir, a gosodir twrnaiod y ddau hawlydd i sefyll yno, gydsg nagoonyaytwll. Y sawl ddalio yno hwyaf heb flino a ddyfarnir yn wir bereheoog y tir, byay ydyw, y sawl a gynrycbiolir gan y twrnai. Yo y wlad hon nid y twrnai, ond yr hawlydd ei hoa, sydd yn gyffredia yn rhai ei droed ynddi."