Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
HARRI MORGAN.
HARRI MORGAN. Ffug-chwedl am ardal Llanstephan. PENOD YI. Oddiar pan y cafodd Augustus gwmni achlysurol Gwenllian, ni flinodd ar ei garchariad, ac ni hiraethodd yn ychwaneg am awr ei ryddhad. Pan yn cysgu, yr oedd ei freuddwydion yn llawn o gantores- au â'u gwynebau wedi eu gorchuddio; ac yn ami, ceisiai ddychymygu y gwyneb oedd o dan y gorehudd du hwnw—pa un ai llygaid duon, a gwallt cyn ddued a'r fran, yute y llygaid gleision-mor las a'r wybren -a gwallt euraidd a modrwyog. Ond ni wyddai i beth yr oedd gwynebpryd ei gyd- ymaith deg yn debyg. Pasiodd amryw wythnosau heibio, ac am ran o bob diwrnod, eisteddai Gwenllian wrth ei ochr i dreulio ymaith ei deimlad o unigedd. Darllenai iddo, a siaradent a'u gilydd ar wahanol bynciau, ac yr oedd y geiriau a ddylifent o'i gwefusau yn ei synu a'i foddloni. Ar ddiwedd ei hymweliadau dyddiol a'r careharor, hiraethai yn fawr am dalu yr ymweliad nesaf, a chael y pleser o fod yn ei gwmni. Cyffelyb deimladau a anesmwythai fynwes Augustus. Pruddha- ai calon y ddynes wrth gofio y byddai yn rhaid i'r un a hoffai hi mor fawr ymadael cyn hir; ac yr oedd y ffaith nad oedd efe i wybod ei henw hi ac eiddo ei thad yn peri gofid iddi, ond yr oedd y pryder am ddirgelweh ei thad yn gryfach na hyny. Canfyddodd y cariad a fflachiai yn ei lygaid, a chlywodd y geiriau isel a sisialai wrthi, ond ei dyledswydd a'i gwaharddai i ddangos fod eyffelyb deimlad yn ei mynwes hithau. Pasiodd dau fis heibio, ac yr oedd ar fin ei adferiad, a'i nerth yn dychwelyd yn gyflym, pan yr hysbysodd Harri ef y gallai ymadael yn mhen wythnos arall. Ni rodd- odd y newydd hwn un temlad o lawenydd i Augustus; ac ychydig oriau yn ddiwedd- arach, fel yr ydoedd yn sobr-fyfyrio, daeth Gwenllian i mewn i'w ystafell. Cyfododd Augustus i'w chyfarfod, ac eisteddasant i lawr law yn llaw. Ychydig iawn a siarad- ent a'u gilydd, ond yn awr ac eilwaith esgynai ochenaid hyglyw o fynwes y cariad- fab. Foneddiges," meddai, eto yn dal ei llaw, nis gwn yn mha le ydwyf, na phwy sydd yn fy amgylchynu; ond hyn a wn- yr ydyeh chwi, gyda gofal a thynerwch angyles, wedi fy ngwylio, ac wedi gwneyd carchariad yn well na rhyddid. Ond, yn mhen ychydig ddyddiau, bydd yn rhaid i ni ymadael-efallai am byth. Cyn yr af, caniatewch un dymuniad o'm heiddo- gadewch i mi weled gwyneb yr un sydd yn teyrnasu ar orsedd fy mynwes ddydd a nos -yr un nas gallaf beidio caru tra chura fy nghalon-yr un sydd yn feddianol ar fy nghynged dyfodol, i drengu mewn siomed- igaeth ac anobaith, neu byw yn nghwmni yr hon a wna'r ddaear yn nefoedd i mi. Chwi ganiatewch hyn? Na phetruswch, fy anwylyd—dywedwch y gwnewch. "Nis gailaf-ni feiddiaf, ebe Gwenllian gan ocheneidio yn anmwriadol, ac yn crynu yn annghyffredin yn ei sefyllfa gythryblus, tt ac nid yw yn werth edrych arno, ych- waith." "Fy anwylyd, duwies fy hapusrwydd, oddiar pan ydwyf wedi bod yn eich cwmni swynol, ni ofynais unrhyw gais i chwi ond y dymuniad taer hwn-gweled gwyneb yr hon a ymddygodd tuag ataf gyda'r fath diriondeb digymhar. Gobeithiwyf nad yw y meddwl atgas wedi goresgyn tiriogaeth nefolaidd eich mynwes y bydd i mi fyth eich bradychu. A ydwyf yn debyg i un a roddai ei gyfeillion i fyny ?" "Nac ydych—ni feddyliajs am y fath beth," oedd yr ateb; ond 'ni feiddiaf ei wneyd," ebe y gariadferch, gan dori allan i wylo, a gollwng ei phen i orphwys ar ei fynwes. Gosododd ei law ar ei hysgwydd, a chyffyrddodd a'r rhuban a sicrhaai y gor- chudd-cymhelliad y foment ydoedd—tyn- odd y rhuban yn rhydd, disgynodd y veil, gan ddatguddio i olygon swynedig Augus. tus yr hyn a fu am wythnosau yn hiraethu cymaint am ei weled—gwyneb prydferth a gwallt euraidd Gwenllian Morgan Syll- ai ar ei gwynebpryd dysglaer fel pe b'ai yn berygl bywyd iddo golli golwg arno, yr hyn a baro id iddi wrido ond yr oedd mwy o bryder na digter yn weladwy yn ei gwyneb. Yn araf dreiglio ar ei gruddiau llyfn a rhosynaidd oedd y dagrau-cenadon didwyll y galon-ond Augustus a'u cusan- ent i ffwrdd bob yr un, ac ymddangosai fel pe carasai gyflawni y gorchwyl melus am oes ddiderfyn. Eisteddodd, gan sugno ded- "wyddwch o geinder ei gwyneb. Pasiodd deg diwinod heibio, ac ar bob un ohonynt, yn absenoldeb ei thad, eistedd- odd Gwenllian yn nghwmni Augustus heb y gorchudd ar ei gwyneb. Eto, ni wyddai efe ei henw; a phan ddymunodd arni i'w hysbysu, Ni feiddiaf" oedd ei hateb, gan wylo yn ddystaw. Dywedodd wrthi ei enw ei hun. Gel- wch fi yn Augustus—eich Augustus chwi; ond ymbiliaf arnoch chwitbau i ddywedyd Iffrthyf finau yr enw* a gaf yr hyfrydwch o'ch galw chwi, fy nghariad. A ydych yn fy nrwgdybio i ? Na, na, nid wyf yn gallu meddwl eich bod yn tybied unrhyw ddrwg am danaf. Fy anwylyd, maddeu- wch i mi am ofyn mor daer am eich enw. Ond mor wir a bod y delyn yna, nis gallaf fyw yn hapus heb gael enw yr hon a gar- wyf mor angerddol. Sut y gallaf eich darbwyllo fod yr hyn a lefarwyf yn iaith calon ddidwyll? Yn ystod y llefariad ymbilgar hwn o eiddo y swyddog caeth, disgynai dagrau y ddynes olygus yn gyflym, canys gwyddai y byddai dweyd ei henw ei hun yn gyfartal i ddweyd enw ei thad, yr hyn a'i bradychai ar unwaith, a'i drosglwyddo i'r grogbren. Eto, yr oedd Augustus yn gwasgu arni yn fwy-fwy; a chan fyned ar ei liniau, cododd ei llaw i'w wefusau, ac ar y pryd daeth Harri i mewn i'r ystafell yn ei ffug-wisg arferol. Neidiodd y smuggler yn ol mewn syndod. Beth ebe ei lais cynhyrfus a chaled. Beth a wnaethoch ? Dangos eich gwyneb, dirgelu fy enw, a bradychu eich tad Oh, fy nhad, nac ydwyf," llefai Gwen- llian, gan daflu ei hun i'w freichiau, nid ydwyf wedi eich bradychu. Peidiwch digio wrth eich Gwen fach Gwen!" gwaeddai Augustus mewn llais llawn o syndod ac hapusrwydd dir- fawr,—" Gwen! Bendith ar y gair!" Ac y mae y gair hwnw yn raff i grogi eich tad," meddai Harri wrth ei ferch. N ac ydyw, syr," atebai Augustus, a'i ysbryd yn cymeryd tân. ar unwaith, ond trysoraf v gair hwnw yn nyfnderoedd fy nghalon fel enw un sydd yn anwylach i mi na'r bywyd a arbedasoch." Yr wyt yn siarad fel penboethyn," ebe Harri wrth y swyddog, ac wedi ymddwyn yn annheilwng o'm gofal ohonot trwy ddifa heddwch fy nheulu. Ewch i'r ystafell arall, Gwenllian-chwi fuoch yn ffol!" Ufuddhaodd Gwen i'r gorchymyn yn ddiseremoni, gan wylo yn chwerw. Yn awr," meddai Harri, gan droi at Augustus, nis gelli aros yn hwy dan fy nho i. Parotoa dy hun i fyned. Deuaf a cheffyl i'th gludo at dy gyfeillion, perthyn-. asau, neu i'r lie y mynot. Ond gan i ti ddyfod yma 4th lygaid yn guddiedig; rhaid i ti ymfoddloni myned oddiyma yn yr un modd." Ymddiriedwch yn fy anrhydedd," ebe y swyddog swynedig. Nis gall fy natur ymostwng mor isel a bradychu yr hwn sydd wedi gofalu am danaf, a thrin fy nghlwyfau gyda'r fath dynerwch, am gynifer o wyth- nosaa. Y mae yn anmhosibl." Yr wyf yn amheus o hyny," meddai y smuggler cyfrwys. "Mi ymddiriedais yn dy anrhydedd na fuaset yn holi cwestiynau, ond tydi a'i torais; gan hyny, gwell bod yn sicr o bobpeth. Bydd yn barod pan ddeuaf yn ol." Ar hyn, aeth Harri allan o'r ystafell ag argraff penderfynol yn ei wyneb- pryd. (I'w barhau.)
YN NGHYD A DESGRIFIAD O'R…
Bywyd ac Anturiaethau Cadben Cook, YN NGHYD A DESGRIFIAD O'R LLE- OEDD YR YMWELODD A HWYNT. GAN JAMES CLEMENT (ALARCH OGWY). PENOD VI.-(Parhad). Gan ei fod yn awr ar adael tueddau Holland Newydd, pa rai yr oedd wedi olrhain o ledred 38° hyd y fan yma, a pha rai yr oedd yn sicr nad oedd yr un Ewropead wedi weled o'i flaen, cododd i fyny unwaith eto y faner Brydeinig. Yr oedd, yn flaenorol, wedi cymeryd meddiant o amryw ranau neillduol o'r wlad, ond yn awr, cymerodd feddiant ffurfiol o'i holl ranau dwyreiniol, gyda'i phorthladdoedd, afonydd, ac ynysoedd, yn enw ei Fawrhydi Prydeinig Sior III. Hefyd, newidiodd ei henw. Ynlle Holland Newydd, galwodd hi yn Ddeheudir Cymru Newydd, o dan ba enw y mae'n aros heddyw. I'r ynys ar ba un y eymerodd y meddianiad le rhoddodd Cook yr enw o Possession Island, er cof am yr amgylchiad. Yr oedd y meddianiad hwn yn cymeryd i mewn o ledred 38° i ledred 10° I' gorllewin, ac yr oedd y darn mwyaf o dir yn y byd adnabyddus nag oedd yn myned o dan yr enw o gyfandir. Gallwn sylwi, mewn cysylltiad a'r brodorion, nad oedd eu nifer yn ddim i'w gymharu ag eangder eu tiriogaeth. Y nifer mwyaf a gyfarfyddwyd oedd yn Botany Bay, ac yr oeddynt yno yn fyr o gyrhaedd deugain. Pan yn ymddangos fel yn benderfynol i sefyll brwydr a'n gwyr, methent a chasglu yn nghyd ragor nag o bymtheg i ugain. Er na chanfyddodd Cook ond y rhanau dwyreiniol, rhwng pa rai a'r tu gorllewinol o'r ynys yr oedd darn anferth o dir hollol anhysbys yr adeg hono, ac, i raddau pell, felly eto, cafodd ddigon o brofion nad oedd yn lluosocach mewn poblogaeth na'r rhanau yr ymwelodd ef a hwynt, os cymaint. Am fasnach, nid oedd ganddynt y drychfeddwl lleiaf am y fath beth, ac nid oedd modd cyflwyno yr un syniad iddynt am dano. Derbynient yn llawen yr hyn a roddid iddynt, ond ni ymddangosent eu bod yn deall arwyddion ein gw'r am gyfnewidiad. Cyhuddodd amryw Cook am na fuasai yn mynu gwybodaeth helaethach o sefyllfa y brodorion hyn, yn nghyd a deall rhyw ych- ydig am eu hiaith, ond y mae y dynion hyn yn mhlith y dosbarth hwnw ag sydd yn chwilio am bobpeth yn ei erbyn. Nid oedd amser ac amcan ei fordaith yn caniatau iddo aros ond can lleied fyth ag a allasai yn mhob man, ac yr oedd y pellder a gadwai y brodorion hyn yn ei gwneyd yn anmhosibi iddo gasglu rhyw lawer o wy- bodaeth am danynt. Ni adawodd ein llywydd y wlad hefyd heb wneuthur ym- chwiliadau manwl ar ei glanau, a sylwi yn fanwl a dyfal ar drai a llanw y mor, yr hwn sydd yn dra ansefydlog yn y rhan yma o'r byd, ac ychwanegodd lawer iawn at wybodaeth forwriaethol a daearyddol. Profodd lawer o bethau mewn cysylltiad a morwriaeth y rhan yma o'r byd, a chasgl- odd lawer o ffeithiau a fuasent yn esgor ar ffrwythau annhraethol werthfawr i for- deithwyr yn y dyfodol. 0 dueddau Deheudir Cymru Newydd, hwyliodd yr Endeavour, ar y 23ain o Awst, am New Guinea, ac ar y 3ydd o Fedi, daeth ein mordeithwyr i olwg yr ynys hono. Canfyddasant hi gyda thoriad y wawr, ac erbyn naw o'r gloch, yr oeddynt wedi bwrw angor o fewn tair milltir i dir. Cy- merodd Cook ei hwyl-fad a phrysurodd i dir, ac yn ei gwmni Mr. Banks, Dr. Sco- lander, a naw ereill, wedi eu llawn arfogi. Yn fuan wedi dyfod i'r lan, canfyddasant olion traed dynol fel wedi eu newydd ar- graffu ar y tywod. Yn barnu nad oedd y brodorion yn mhell iawn, a gweled coedwig fawr o'u blaen o fewn can' llath i'r dwfr, symudai ein gwyr yn mlaen yn araf a gwyl- iadwrus, ihag i'r brodorion ruthro allan o ryw ran o'r goedwig, a thori eu cysylltiad a'r hwyl-fad. Wedi cerdded ychydig gydag ymyl y goedwig, daethant ar draws res o goed cocoa nut, ar ba rai yr edrychent gyda llawenydd, ond yn teimlo nad oedd yn ddiogel i ddringo i ben yr un ohonynt, gorfodwyd hwy i ymadael heb brofi yr un gneuen. Wedi esgyn tuag haner milltir gyda'r goedwig, rhuthrodd tri o'r brodorion allan o'r coed atynt. Rhoddasant dair bloedd, ac wedi myned trwy res o ystum- iau, taflodd un ohonynt rywbeth at ein gwyr, yr hwn a losgai fel pylor, ond yn ddiswn, tra y gollyngodd y ddau arall eu saethau. Gosododd hyn Cook ar unwaith o dan rwymau i wneuthur amddiffyniad. Gollyngodd ergyd o fan-beleni dros eu penau, a phelen ar ol hyny. Ar hyn, rhed- odd y tri ymaith i'r goedwig fel gwyllt- filod. Gan nad oedd gan Cook yr un amoan neillduol wrth ymweled a'r wlad hon rhagor na bpddloni cywreinrwydd ei bobl, ac yn gweled na allesid gwneyd dim mewn telerau heddychol, dychwelodd ef a'i gyfeillion tua'r hwyl-fad. Gyda'u bod yn ei gyrhaedd, gwnaeth o bed war ugain i gant o'r brodorion eu hymddangosiad, yn hollol noethion, fel yr Hollandiaid Newydd. Gorchu idid pob rhan o r ynys a ganfydd- odd ein mordeithwyr a choedydd — yn benaf o gocos-wydd a bara-wydd. Wedi dychwelyd i'r llong, hwyliodd Cook ymaith o dueddau Guinea Newydd mewn cyfeiriad dwyreiniol, a phenderfynodd beidio treulio dim ychwaneg o amser o'i hamgylch. Yr oedd y penderfyniad hwn yn dderbyniol iawn gan y mwyafrif o'i wyr, ond yr oedd rhai o'r swyddogion yn dra awyddus am gael caniatad gan Cook i fyned i dori rhai o'r cocos-wydd i lawr, er mwyn cael y ffrwyth. I hyn gwrthododd efe yn y modd mwyaf pendant, gan yr ystyriai hyny yn beth hollol annghyfiawn ac annheilwng. Yr unig anrhydedd a hawliai Cook mewn cysylltiad a'r rhan yma o'i gylch-fordaith ydoedd ei fod wedi profi fod Holland Newydd a Guinea Newydd yn ddwy wlad hollol annghysyllt- iedig â'u gilydd, yr hyn o'r blaen oedd amheus Ar ei fordaith o Guinea Newydd, pasiodd Cook ddwy ynys fechan ar y 6fed o Fedi, pa rai a'i taflodd i gryn dipyn o betrusder. Os oeddynt yn perthyn i Ynys- oedd Arron, yr oeddynt wedi cael eu gosod i lawr ar y maps yn rhy bell o Guinea Newydd. Ar y 7fed, pan yr oedd yr Endeavour yn lledred 9° 30' deheuol a hydred 229° 34' gorllewinol, dylasai ein gwyr fod yn ngolwg y Weasel Isles, ond ni chanfydd- wyd yr un ohonynt, yr hyn a'a harwein- iodd i gasglu eu bod wedi eu gosod i lawr yn annghywir ar y mapa. Cadarnhawyd y farn hon gan fordeithwyr diweddaraeh. Yn ei chwrs, pasiodd y llong Ynvsoedd Timor, Timorlavet, Rotte, a Seman. Erbyn yr 16eg, yr oedd Cook wedi myned allan yn glir o afael yr ynysoedd oeddynt wedi eu gosod i lawr ar y maps, fel yn gorwedd rhwng Timor a Java, ac nid oedd yn dys- gwyl cyfarfod a. rhagor yn y ffordd hon. Fodd bynag, boreu dranoeth, gwnaeth ynys arall ei hymddangosiad, a thybiodd Cook, ar y cyntaf, ei fod wedi gwneyd dar- ganfyddiad newydd. Pan y daethant yn agos ati, canfyddasant amryw dai a chocos- wydd, a'r hyn s'u boddlonai yn fwy, niferi mawrion o ddefaid. Gan fod amryw ar y bwrdd mewn sefyllfa wael o iechyd, ac yn anfoddlawn iddo am na faasai wedi glanio yn Timor, penderfynodd Cook lanio ar yr ynys hon. (I'w barhau).
Fferylliaeth Pethau Cyffredin.
Fferylliaeth Pethau Cyffredin. Mae sefyllfa dyn ar y ddaear yn un bwysig. Y mae yn greadur a'i chwant a'i ddymuniad yn annherfynol. Y mae yn feddianol ar ddealltwriaeth a medr i ddal cymundeb a chyfeillachu a'r cydgynulliad mawreddog o'r afrifed wrthddrychau sydd o'i amgylch, a theimla ei hun yn cael ei gymhell gan gywreinrwydd ac ymsyniad meddyliol yn ei galonogi i fywyd o yni a diwydrwydd i olrhain anianyddiaeth. Er nad yw dyn un amser yn amddifad o'r gobaith am fwynhau hyfrydwch, eto i gyd, nid yw yn teimlo eyflawn foddbad oddiwrth unrhyw wrthddrych a ddichon iddo ddyfod i gyffyrddiad ag ef. Er ei fod yn cael ei ar gymhell gan ryw ayniadau newyddion i fyned rhagddo, nid yw, er hyny, yn rhydd oddiwrth ofnau. Yn y dull hwn, y mae yn anocheladwy yn dyfod yn fanwl a hylaw ei ddealltwriaeth anianyddol, &c., am fod ei ddymuniadau a'i ddyheuad yn ddiderfyn. Myfyria ar y lluaws adnoddau y rhai y bu natur mor fanwl a chelfyddgar yn eu cyd- drefnu ar ei gyfer, gan deimlo yn hyderus yn ei allu a'i athrylith i'w dwyn yn is- wasanaethgar i'w ddybenion. Ymrodda i feistroli y wybodaeth angenrheidiol hono i dreiddio i gynseiliau, a chael allan ddefn- yddioldeb gwahanol ranau natur, a dwyn o'i thrysorau, amlwg a chuddiedig, trwy offerynoliaeth celfyddyd, yr hyn sydd yn synu hyd yn nod y dychymyg mwyaf chwilfrydus ac anturiaethus. Nid hir y bydd cyn dysgu mai ofer a pheryglus yw gwrthwynebu ac ymrafaelio yn erbyn natur, ond mai doeth yw ymostwng iddi, dilyn ei chamrau, ac ufuddhau i'w gorch- ymynion. Y mae cylch eang natur a fodola tuallan i'r dyn yn uchel alw arno i archwilio ei gwahanol adnoddau, yn mhlygion pa rai mae dirgelion aneirif yn llechu, ac yn ar- gymhell yn barhaus y meddwl chwilfrydus i ddyfod i'w harchwilio a'u dadansoddi. Mynych iawn y ceir y dyn, oherwydd an- nghyfleusdra ac o ddiffyg amser, yn gorfod rhanu ei alluoedd at wahanol gangenau gwyddoniaeth,—rhai i syllu ar, ereill i brofi, ac ereill i fesur a chyfrif; fel hyn, mae y drefn wedi llwyddo, i raddau mawr, i gael cyfanwaith ardderchog o wybodaeth anianyddol, yn nghyd a'r lluaws gangenau a berthynant iddi. Pan ganfyddwn y cynydd sydd wedi ei wneyd mewn gwybodaeth anianyddol, hawdd yw gweled, a rhwydd yw penderfynu mai bywyd yw y rhan bwysicaf o'r hpll briodoleddau perthynol i unrhyw gorff, a thrwy hyny, yr uwchaf yn ei gymeriad; o ganlyniad, mae pob bod naturiol yn cael ei ranu i ddau ddopbarth mawreddog-bywydol ac anfywydol. Eithr canfyddir yn mhlith gwahanol wrthddrych- au y ddau ddosbarth fod llawer o debygol- rwydd rhyngddynt, pan, mewn gwirionedd, nad yw y lluaws ond ail-wneuthuriad o amryw rywogaethau. Er engraifft,-yn mhlith yr anifeiliaid, y mae y ceffyl, y fuwch, y ddafad, a'r ci, &c.; yn mhlith y planigion, saif y dderwen, y ffawydden, a'r binwydden, &c.; ac yn mhlith y mwnawl, gorwedda y calch, y gallestr, a'r meteloedd, &c. Wrth fyfyrio ar y gwahanol rywog- aethau, gellir dyfod i wybodaeth lied gywir o'r oil, a hyny heb lwytho'r meddwl a'r cof ynormodol; ae yn nghymhorth y wybod- aeth hon, gall ei pherchenog gael allan yn fwy hylaw pa beth sydd wasanaethgar iddo, ac i wrthod yr hyn nad yw dda. Mae'r wybodaeth hon wedi bod dan ddyfal ym- chwil trwy'r oesau, fel, erbyn ein hamser ni, mae cyd-drefniad ansoddol ardderchog o sylweddau y byd anianyddol yn agos a'i gwblhau, gan eu dosranu yn dri dosbarth, sef yr anifeilaidd, y llysieuol, a'r mwnawl, y rhai a elwir yn gyffredin yn dair teyrnas natur. Pe meddai y greadigaeth ar yr un rhywogaeth o fater, byddai athroniaeth gallofyddiaeth wedi esbonio y cyfan; ond mae haiarn, sulphur, golosgedd (charooal), a llawer o bethau ereill a rifant oddeutu cant, pa rai sydd o ymddangosiad ar wahan. Wrth ddefnyddio y rhai hyn yn unigol ac ar wahan i'w gilydd, hwy a ufuddhant i ddeddfau anianyddol; ond gosoder dau neu ychwaneg ohonynt gyda'u gilydd, ymddan- gosant yn wahanol. Gosoder haiarn a sulphur gyda'u gilydd mewn ffwrnes, unant a'u gilydd yn un metel melyn, gan golli eu hunigrwydd cynhenid, aq ni fydd y metel, wrth sylwi arno, yn debyg i'r naill na'r llall ohonynt; eto, gellir gwahanu y ddau oddi- wrth eu gilydd, a'u dwyn yn ol i'w defnydd- iau cyntefig. Gosoder efydd (copper), zinc, a rhith-fetel (speUer) gyda'u gilydd, a'u cyd-doddi, hwy a ymollyngant ac a gollabt eu hunaniaeth cyntefig, a'r cydymgorffoiiad fydd pres; ond o dan ddylanwad go*uch- wyliaeth wahanol, hwy a ddadgysyiltir, a bydd pob un ar ei ben ei hun yn ei evmer- iad a'i hunaniaeth gyntefig, heb Sir ddangos y cyfnewidiad Heiaf yn ei ddefnydd na'i faint. Cyfnewidiadau o'i1 fath hyn a elwir fferyllaidd, a'r ddeddf berthyiiol i ansawdd eu helfenau a elwir fferylliaeth. Cyfrifir fferylliaeth, gan hyny, yn un o swyddi gwyddoniaeth naturiol neu anianyddiaeth gyffredinol, yr hon a arddengjjrs yr holl gyf- newidiadau perthynol i'r cyrff7 naturiol, y rhai nad ydynt yn meddu nr symudiad teimladwy, yn ogystal a'r rhai sydd; gan hyny, priodol y'i gelwir yn wyddoniaeth man ronynau a'r mymrynau lleiaf, oherwydd ei bod yn dangos eu galluoedd perthynasol, a deddfau eu cyduniad,-adgymysgu a dad- ansoddi. Fferylliaeth a amlyga i ni pa fodd y mae gwahanol- gyrff wedi cael eu eyfan- sfddi, ac o ba ddefnyddiau y maent. Y "dosbarth ddiftwyd. Dosbartha rhai hon i bedair elfen, sef daear, dwfr, awyr, a than ond gan fod tan braidd yn mhob elfen, felly nid yw yn elfen ar ben ei hun o ganlyniad, tair gwir elfen sydd, sef daear, dwfr, ac awyr; a dwfr fydd testyn ein hysgrif y tro nesaf. (I'w barhau.)
DARWINIAETH.
DARWINIAETH. LLITH II. GWNAWN ychydig sylwadau rhagarwein- iol. Prif gred gwyddoniaeth yw galluog- rwydd Natur, ac amI wg yw fod ei holl lafur yn cyfeirio at gyrhaedd profion o wirionedd y gred. Dameaniaeth yw, mae yn wir, ond ymddengys yn rhoddi cyfrif mor resymol am bethau, ac am ddygwyddiadau dyeithr ac anesboniadwy, ag unrhyw egwyddor arall. Nodwedd amlycaf gwybodaeth yr hen fyd athronyddol a duwinyddol oedd ei waith yn casglu ffeithiau a dygwyddiadau naturiol, gan eu hystyried yn annghysyllt- iedig a/u gilydd, ac yn cael eu dwyn oddi- amgylch drwy ymyraeth arbenig gallm goruwchnaturiol. Bu y nodwedd meddwl hwn yn gynyrehiol iawn o'r coelgredoau mwyaf afresymol; ac i'r ddynoliaeth, yn y cyflwr hwnw, ymddangosai yr eglurhadau ofergoelus yn llawer mwy cymeradwy na'r rhai gwirioneddol. Edrychid ar ser y nef- oedd yn bobpeth ond ag ydynt, a phan y daethpwyd i gredu fod y ser yn fydoedd, drwy egni ac o dan arolygiaeth angel neu ysbryd y bodolent ac y symudent. Gor- phwyll y cyfrifasid y neb a feiddiasai gynyg yr athrawiaeth eu bod yn cyflawni eu cylchdroadau drwy alluoedd anianyddol. Pan y cymerai diffyg ar y Iloer Ie, nid y byd oedd yn taflu ei gysgod arni, ond y diafol oedd &'i bawen ddirfawr ar ei llethu Yr oedd y zel grefyddol neu goelgredol hon yn gwrthod pob eglurhad naturiol, yr hon a fuasai yn llawer mwy rhesymol na'r eyf- ryw ag a ffynent. Pan y cynygiwyd y gyfundraeth heulog i'r byd-yn yr hon y gosodir yr haul yn ganolbwynt cylch o fyd- oedd yn rhwym gan ei alluoedd anianol,— gwrthodwyd hi gan y byd duwinyddol, yn enwedig, am fod y Beibl yn dysgu athraw- iaeth wahanol, a bod Awdwr yr Ysgrythyr- au yn sicr o fod yn gwybod cymaint, ac yn ddiamheu, yn fwy cydnabyddus a. serydd- iaeth na Galileo! Ymddangosai hynyna o eglurhad braidd yn derfynol i bawb. Y canlyniad fu i'r hen Feibl gael ei luchio ar y seryddwr galluog, ac i holl bleidiau Crist- ionogaeth wasgu ar gylch amgylch ei ymyl, tra y dawnsiai y Babaeth ar ei ganol hyd at lethu y pryfyn deallus a feiddiasai wthio ei ben drwy blisgyn hygoeliaeth i awyrgylch byd y darganfyddiadau. Daeth amser wedi hyn i'r gwir lwyddo, ac i'r duwinyddion, ar ran y Beibl, i ymesgusodi! Nid yw'r Beibl awdurdod mown seryddiaetb, yw eu cyfaddefiad yn awr. Wedi hyny, daeth daeareg a duwinydd- iaeth i wrthdarawiad; ond y mae y ddadl wedi lleddfu cryn dipyn erbyn heddvw, gan fod esbonwyr y Beibl yn deongli geiriau yr hanes yn Genesis yn llydan a chymodlawn, fel ag i braidd ymgysoni ag unrhyw ddar- ganfyddiadau o eiddo gwyddoniaeth. Y mae y dydd" wedi ymestyn yn ogyhyd a II chyfnod diderfyn ac y mae yr annghy- sonderau yn nhrefn dygwyddiadau creadigoX wedi diflanu, gan y dywed y beirniaid sydd yn gynefin a'r gwreiddiol y dylid darllen yr hanes gan ddwyn ar gof arferiadau dym- chweliadol yr Hebraeg o osod y cyntaf yn olaf a'r olaf yn gyntaf, yn ol ffasiwn lien- yddiaeth yr iaith hono; rhywbeth yn debyg- i'r gynghanedd Gymreig yn ei heffaith ar drefniant meddylddrychau. Nid anrhyd- eddus yn ami—ac, yn ddiau, y mae ar droion yn ddirmygus,-yw ymddygiad duwinyddion tuag at ddarganfyddiadau. gwyddoniaeth. Golygant adnod anmhen- dant yn ei haddysgiaeth yn ddigon o dir i: weithredu yn erbyn cyfundraethau seiliedig ar ffeithiau gwiredig. Ond pan y dygwydda i'r cyfryw ^jyfod yn gymeradwy fel ag i oresgyn pob ymresymiad i'w herbyn, troir i'r gwreiddiol, a cheir fod y gair neu yr ymadrodd yn annysgwyliadwy yn golygu yr hyn y buwyd yn ymladd yn ei erbyn, ac felly rhoddir ystyr newydd i air neu ym- adrodd sydd wedi camarwain meddyliau duwiol am oesau. Yn anffodus, bu'r Beibl, yn yr amser aeth heibio, oherwydd pen- boethni dawinyddion, yn rwystr dirfawr yn ffordd darganfyddiadaeth. Yr oedd ei awdurdod ar feddyliau mor llwyr, a'i athrawiaethau gwasgaredig yh cyfarfod ag athrawiaetbau gwyddonol yn mhob cyfeir- iad, fel o'r braidd y gellid tori tir newydd heb fod hyny yn rhedeg yn erbyn rhyw hen destyn Ysgrythyrol. Yr oedd awyddu am. wybodaeth tuhwnt i'r hyn ag oedd jfv-if uniawngredaeth yn ddim amgen nag dil- gyflawni y camwedd a ddygasai oddiam-