Y Cymro

Y Gladdedigaeth. Oaddwyd gweddillion ein. cyfaill yin myn wen t Llanijdiloes ddydd Gwien- er. Cynhaliwyd gwasainaeth byr yn Iisooed, Dolgellau, am chwarter wedi chwech y boire, y Parchn. J. Radcliffe, a Rhys Davies: (A.), yn cymryd rhan. Hebiryngwyd y corff i orsaf y reilffordd gan gynuMiad lluosog yn cynnwys. holl weinidogion y dref, blaenoriaid, &c. Gyrhaeddwyd Llanidloes! ychydig wedi deg ,o'.r gtoch, a ohludwyd y corff i gapel, China St., He y cynhailiwyd. gwas'anaeth am un o'r gloch. Yr oedd, ityifa fawr wedi dyfod i'r capel i ddiang-os. eu parch i goffadwriaeth un oedd yn sefyll yn uchel ym. marn, ac yn serch y dref a'r wlad oddiamgylch. Daethai nifer faw-r 0 flaeinoriaid' Dol- gelllau ac eraill gydla'r oorff. lAyw- yddwyd y gweithredeiadiau yn ddeheollig- gan weinidolg China St., y Paroh. J. T. Davies. Dechreuwyd; gwasanaeth a hir gofir trwy ganu yr Emyn "Mor ddedwydld yw y rhai trwy ffydd." Canwyd hefyd yr Emyn, "0 fryniau Gaersalem" yn ysitod y cyfarfod, a chwaraewyd y 'Dead March' yn eff- eithiol, ar ddiwedd y gwasanaeth gan Orcganydd yr Eglwys, Mr. W. Mills. Darlilienwyd rhannau o'r Ysgrythyr g,an y Parch. John Evans., Llanidloes, a gweddiwyd yn dy,ner gan. y Parch. John WilMaims, Lilianiwi:in. Hy:sibys,odd y Llywydd fod lllythyrau wedi eu derbyn odldiilwirth y Parch. R. W. Jones, Aber- angell, a'r Mri. John Miiltls, a: David Owen, dau o flaenoriaid China St., yn gofidio nasi gaHent fod yn bresennol,. Wedi ychydig einau pwrpasiQil galw- odd y Llywydd, yn gynitaf ar y gwr oedd1 wedi cael y! fraiint o. gytfeirio cam- raoll Mr. Pierce yn gynitaf i gyfeiriad y weinidogaeith—y Parch. David Rob- erts, Aberereh. iSiaradoidd Mr. Gwilym Edmunds, Y.iH., drosi Egliwys China St. Siiarad- wyd dros Ddolgeliau gan Mr. Edward Wililiamis (Lilew Meiflilon), a'r Parch. J. Riadcliffe, B.D. Siaradwyd hefiyd gan y Parohn. W. G. Jones, Hen Neu- add, un o hen gyfeillion Mr. Pierce D. Gunllo Davies, Machynlleth, dros Gyfarfod Misol Trefaldwyn. Uohaf; E. Tievor Evans, Llwyngwrili, dros G.M. Gtorllewin M'eirionydldi; Josieph Jen- kins, Llanymddyfrii, a David Jones, Edge Lane, Liverpool. Ar ol y gwasanaeth yn y capel aed tua':r gladdfa yn y dref.n ganlynol,:— Gweinidogion., Blaenoriaid, y cyhoedd, ■Blaenioriai'di China St., a Blaenoriaid Dolgellau; yr arch, a'r pertihynasau, Mrs. Pierce, Aled ac Eurfran, Geo'rge, Glanclywedog, Mr. W. G. Roberts, Llanifairfechan, Mr. a Mrs. Roberts, Llanwnda, Mrs John Thomas, PwiMheli, Mflil. John a Richard Pierce, ac eraill. Gwasanaethwyd wrth y bedd gan. y Parohn. W. R. Owen, Tref- egliwys, a John Williams, B.A., Carno. YlrnhJitih y dorf fawr oedd: yn bresen- nol gwelsom y rhai candynol: Mri. Gwilym. Edmunds, Y..H., Edward Bamier, Y.H. Richard George, Y.H., Stephen Breeze, Y.H. Evan Buniford, a Richard Bunford ((blaenoriaid China St.) Edward Jones, Y.H., Maesmawr; Richard Jomesi, Y.'H., Pendinas; Dr. Waiter Dlaviesi; W 'George ('Cyfreith- iwr) Lliewelyn Piha'Hiiipsi (cyfreith- iwr) S. P. Davies (Maer) E. R. H. Turner, B.A. (Ysgol y Silr) R.,Evans, Old Hall; W. Kinsey Jones Thos. Jones, Glyln; Richard1 Jones, C'roeslyn; T. Bloiwen (Gorsaf Fieisitr) Diavid Jones, Van; a'r Parohedigion Elias Jones, Dr.efnew.ydd Edward Evans,. 1,1,anigurig; R. Edwards, Olakley Park J. J. Young (iB.) W. Evans (A.) Morgan ,"W.). Owiastan<a'ethwyd fel 'bearers' gan y Mri. R. Jerman, D. Vyrnwy Jones, T. H. Evans, J. H. Meredith, T. Davies, a W. Mills.

MARWOLAETH Y PARCH. HUGH IVOR JONES. CAERLLEON. Bu farw y wr da hwn Mai i, yn 74 oed, wedi lhai, .wythnosau o waeledd. Daeth yma 0 Borthmadoig, agos, i uga.in, mlyneddyn ol i fugeilio eglwiys yr Annibynwyr yn Albion Park, ac, fel y trodd alJian, i gymryd rhan, flaenllaw ym mywyd crefyddol y ddinas', ac yn y mudiadau diyngarol a llenyddol a doirranit aHian o'r cylch hwnnw. Yng ngrym ei gymeniiad—'prydf.erth, cryf, cymhlesur-diaeth yn fawr ei barch yma, a bydd ei goffadwriaeth yn sicr o barhau i fod yn fenidlilgedig ac yn fendithiol—tfe weithia yn ol ac ymlaen. Y wers a gawsorn ddydd ei angladd ydoedd1, faint bynnag elliid. ddweyd am gyrhaeddiadau meddyliol, am allu, am bertrwydd, am "ff.ordd."mai y da siyml, dirodres, ynddo ei bun sydd yn cyfrif, a hwnnw walid amlyoaf yn ein hannwyl gyfaill, ac am hwnnw y di- olcihem. Yr oedd yn dda drwyddo. Gyda'i hregeth:au a'i ysgrifau, elai i drafflerth i fod yn. dd'a ac yr oedd ei ddyn oddia.Han yn cyfa,teb i'r un tu- fewn-yn, ddestlusi, llan. Gwelodd yr enw'adiau crefyddol eraill f.wy ohono yn ysitod y pum' mlynedd diweddaf nag erioed o'r blaen. Ac os am gof- nodi amlygion crefyddol cyfnod y Rhyfel Fawr yn amryfal eglwysi'r wlad1, croniie'ler am yr henwr hwn yng n'ghyJ¡a;,rfodydd,gweJdiOo undebol Cym- ry Caer, a'i, nawls, ysbrydol. yn hyd- reiddio pob cymuiliad, yn erfyn. ar ran y truiain yn y dtin, a'r pryderus. a'r galarus adref. Ni<l rhyfedd i aelod- ,au pob eglwys gael cynrychiolaeth mor dda yn ei angladd, ac i bethau mor ragoroil gale I, eu dweyd am. diano yn y cyfarfod yn Albion ilark cyn myned i'r gladdfa. Lilywlyddid yn hwn gan y Parch. D. Oliver, D.D., a chafwyd anerohiad gan y Parch. Alfred. Hills, B.A., Cadei.rydd Cyngor yr Eglwysi Rhyddion., yr hWn a dalai ei deyrnged i'w gymeriad hardd; la'i ddylanwad dyrchafol ar ei holl frodyr, ac a dyst- iai mai nid tristwch oil a'n meddianai, ond llawer 00 lawenydd wrth gofio ei fod wedi gorchfygu. Mr. Henry Jones, a gyfeiriai at ei waith ynglyn a Chymdeitihas y Beibiau, yr hon a gyn- rychiolodd am 30 mlynedd yng Ngog- ledd' Cymru, gydag arddeliad. Yr oedld yn. addlasl iawn, i'r gwaith hwn gan mai dyn Beibil ydoedd ei hun, a rhan fawr ohonoi ar ei gof. Perlchid ef yn fawr, a dyfinhai yr anwyld'eb t-uag iato pan ddarlllenid ef fel dyn. Y Parch. John Kelly, ar rant Eglwysi Rhyddion Gymreig Caer a ddymunai roddi "blodyn bach ar arch ei frawd," yr hwn, nid yn unig a, barchem ond a garem; anwylem ef, ac anwylem ef am ein bod yn methu peidkx Yr oedd ,trydian yn ysgydlwad ei law, ac elai rhywbeth o'i galon ef i'nl calon ni. Ni fyddai gandå byth air bach i neb —ni ddaroisitynigai ei hun, i siiiarad manion. Beth bynniag arall alia-, ddangos, gal-lai ddiamgos dWlylo a chyrn gwaith gones't arnynr yini dawel yn ei igyleh. Mr. W. Alun. Davies' ar ran eg- lwys Albion Park a dystiai i, ddyfn- der serch ei bobl ato, a'r gred y bydd- ai i'w waith yn eu mysg barh-au i fod yn ddylanwad ar eu bywyd. Yr oedd yn athraw yn yr YlSgol Sabothol, a llafuriai ar ei gyfer. Yr oedd yr YSlgol yn agos at ei galon, ac ni roddai dim fwy o blester iddo na gweledi ei ffyn- rant. Yr un m,odd am y Gobeithlu, byddai bob amser yno. Ac mor wertli- fawr yr ystyrid ei ymweliadau a theu- l'uoedd mewn cystudd a thralliod, gan weinyddu iddynt gysur a diddanwch. Y Parch. Bien, Williams, Prestatyn, a Igynryohiolai Gyfarfod Chwarterol Sir Fflint, ac a gyfeiriai at ei ffyddiondeb yn y cyloh hwnnw, am ei fanyldira, ac am y llwyddianit a ddilynodd ei was- lana,eth i'r Genhadiaeth Gartrefol. Gwfyliiai bob. symudtiad oddiar furiau Seiora, a thraddodai ei genadwri gyda gwroldeh. Cynrychiolai y Parch. T. E. Tihomas, Coed Poeth, Gyflarfod 'Chwarterol Ddnbyoh, a s'ylwai ar ei weithgarwch. diflinoi. IMor dref nus, yd- oedid fell yr oedd ganddo ddi-gon o am- ser i, bob peth y gofyniid iddo ei wneud, ac ni fyddai byth yn, segur, Edmygai yn fawr ei ddifrif-w-ch gyda pfaethau difrifol; ni cihlywodd ef er- ioed yn gellw,eirusgydial,r pethau mawr a drindai. Dywedlai y Parch. David Adams, B.A., ar ran eglwysi Lerpwl a'r cyloh mai yn Birkenhead y d'ecbreuodd bregethu, ac fod' pregethu yn reddfol. yndd,o-y bydidai y pryd hwnnw, cyn ei alw i'r gwaith, yn gwneud gwaith pregethwir a phroff- wyd1 a gweinidog a bugaiiil. Yr oedd ei ffyddiondeb i'w egwyddorion ac i'w ddyledswyddau ymhob cylch yn nod- edtig. Cymerwy* rhan hefyd yn y o cyfarfod gan, y Parchn. Owen, R. Peris Williams a Charles; ac wrtih y bedd gan y Parchn. J.-J^ech- ryd Jones a J. Glyn Davies. Yn yr hwyr traddodwyd pregeth goff.adwr- iaethol gan y Parch. W. J. Niloholson, Porthmadog, oddliar i Tim.. iv. 6,— "Gweinidog da i Iesu Grist,"—geiriau hapus iawn i osod arnynt yr anerchiad galluog a gaqd, yn yr hwm y rhoddid lie amlwg i ddynoliaeth dda Mr. Ivor Jones, ei bregethu da, ef waith bugeil- JOI d'a, a'r diefniadaeth dda ymhob cylch. Ychydig wythnosau yn ol, cyf- lwynid i Mr. a Mrs. Ivor Jones an- rhegion ar achlysur eu priodas' eUT- aidd. Y mae iddii hi a'i merch (pri-odf y Parch. Thomas George, Tredegar) y cydymdeimlad dyfriaf, a gwnaed hyn yn am.1w,gyn y cyfeiria.dau tyner gan weinidogion eglwysi'r ddinas y Sab- oth, ac ar dldydd yr angladd.

MARWOLAETH MRS. J. PEN- GWERN JONES. Gofidus gen,nym hysbysu. am farw.ol- aeth sydyn Mrs. Pengwern Jones, Maulvi Biazaar. Dywed Miss E. J. Jones ''ei bod; yn wanllyd er's tro. Gafodd ymosodiad o'r anwydWst ddi- wedd y flwyddyn, ac ni chryfhaodd ar lol hynny o gwbl. Tua chanol Mawrth cafodd wasgfa, a bu yn anyrnwybodol am ddwy neu dair awir. Bu yn bur wael y dyddiau diilynol, ond yr oedd wedi gwellg., yn hynod foddihaol erbyn. yr wythnos gyntaf yn Elbrill, ac yr .oedd yn y capel yn y ddau wasanaeth ar y Saboth, Ebrill 6. Oddeutu chwech o'r gloch bore heddyw (Ebrill 7)., fodd bynqag syrthiodd miewn llewyg dracihefn, a bu farw heb ddweyd gair ymihen ychydig amser. Barnai'r m.edd- yg iddi giael ymosodiad o'r parlys. Yr oedd Mrs. Pengwern Jones yhg ngwasanaeth y Genhadaeth er's tuag wylth mlynedd ar hugain. Adwaenid- hi am fiynyddoedd tel Miiss Ellen Brownlow, Sylhet, a chyd-weithiodd yno a'r ddiweddar Miss. Elizabeth WilliaimiSi, Miss E. A. Roberts, a Mrs. D. E. Jones, am dymor miaith. Yr oedd yn briod a Mr. Pengwern Jbnes er's dros un mlynedd ar ddeg, ac wedi gwetthao yn ffyddlawn ym Maulvi Bazaar dlrwy ysitod y blynyddoedd ■hy.n. Bu o w-asan-aeth mawr i'r Gen- hadaeth yn y ddau gylch, a cho-lled droim; yw ei marwolaet'h i'r gwaith. Yn yr India y ganed hi, ac yn yr India y treuliodd ei hoes oddigerith y seib- lant byr a gymerodd hi a'i phr'iod yn y wlad h-o-n ychydig fiynyddoedd yn ol. Yn ystod; y misoedd y bu yma gWlnaeth lu mawr o gyfeillion iddi ei hun., ac y mae llawer -ohonynt byth er hynny yn cofio yn em gweddiau am Maulvi Bazaar, ac yn cyfrannu tuag at gynnal yr amddifaid, ac at y gwaith oedd dan ei gofa.1 hi a'i phriod. Diiameu gennym y bydd ein. d'arllen- wyr oil yn cofio am ein hannwyl frawd yn eu gwedd'iau.

MACHYNLLETH. Wrth wel,ed ein bechgyn yn troi adre' ar ol y drin o un i un—o Ffrainc a Fiflandiers, ac o'r dlwyrain. draw, ond cyn, iddynt allu oyrraedd il gyd, pen- derfynwyd gweithredfu yn. ol hen fwr- iad, a cbynhaliwyd cyfarlod 1 groes- awu'r milwyr yn Ysgoldiy Maengwyn, MachynlEeth, Ebrill 22, a gwahoddwyd y milwyr perithynoil i Maentgwyn a. Poplar Square. Te a danteithion a ddaeth i'r byrddau gyntaf., lac er fod yr -eglwys a'r gynuileidfa a'r wedii eu gwahodd, cafodd pawb ddig- onedd, a chafwyd gweddiill dros ben. Ynia caed cyfarfod da dros ben, o dan lywyddiaeth y gweiniidiog, y Parch. D. Cunlilo Davies1. Cyfiwynodd Mrs. Diavi,e,s Feiibl i bob un o'r brodyr ieu- ainc, dros. eglwys. Miaengwyn. Yn aigraffedig arno1 yr oedd "Cyflwyned- ig gan Eglwys Maengwyn, Machyn- 0 lleth, ar derfyn y Rhyifel Miawr, Ebrill 22, 1919." Rhjpddwyd 48 o gopiau, a niynegwyd croesaw gan y bliaenoriaic, Mri. Hugh Davies, Richard Rees, Ed- ward Morgan, a T. Powell. Anerch- wydi y cynulliad hefyd gan Mr. Evan John Jones, Penegoes., a'r Parohn,. J. Madiryn Jones a F. J. Davies. Dar- "perir Ciofeb mewn pres, i'w gosod i fyny ar fur y capel i ddwyn enwau y rhai a roddodd eu bywyd i lawr.

yn 11-eoli (focalizing) "Yr Ymwelydd 'Misol." Piedair tudalen yohwanegid ,at y misolyn i ateb i ofynion y Dos- barth am ofod i'.w hanes. Mordaf, wrth reswm, benodwvd yn Olygydd y y rhan. led o'r Misoly,ni. Yn. fuan, wedi cychwyn yr Ymwelydd Misol yn. y Dosibarth, dechrauodd ysgriifiau ym- ddangos o waith y Golygydd ar y Parch. Humphrey Gwalohmai, ac fe p barhaodd yr ysigrifau i ymiddangos o nis i. fis, ac ynglyn a hynny, hanes yr achos Methodist aidd yn y gymydtog- aeth. Amlwg fod hyn oil wedi cdstio Hafur mawr iawn iddo. O'r diwedd penderfyinodd y Dosbarth ar ddau beth (i) Fod cofelb i'w güsüd er coffadwr- iaeth am Gwalchmai ym mur Capel China Street; (2) Fod y Piarch. T. Mordaf Pierce i gyhoeddi mewn cyf- rol Gofiant y Parch. Humphrey .Go,A,alchm-ai. Hyn a wnawd ar fiyrder. .Cawd y Gofeb, a chawd y Cofiant. Ac i Mordaf yr y'm yn ddyledus, am, nid yn unig anrhydeddu coffadwriaeth ,y gwr da a'r pregethwr athrawiaiddi, a'r gweithi-wr mawr-G,walchmiai, ond hefyd, am achub ei goffadwriaeth o ddifancoll. A phwy ddarllenodd y Gofiant swynol n.ad oedd yn barod wrth ei osod o'r neilltu i ddywedyd "mel,usi mo;es, mwy." Yn awr, mae'n amlwlg maii wrth chwiLio ac ynidroi ym maes hanes Gwakhmai y canfyddodd fyd arall yn ymagor o'i flaen, sef, byd "Llyfrydd- iaeth Llanidloes." Gweliodd fiod tor- eth o bethau diddorol ying 'ngbol y byd newydd a hen hwn. Ac yn ddiymdroi aeth. ati i chwil.io ei drysorau. Nid gorchwyl d'iwrnod na imijs oedd hwn. Llawer o 'a;m,ay a dreuliodd1 yn. y Lilyfrfa Genedlaethol yn Aberystwyth yn chwilota hanes, a; bu yn yr Am- gueddfa Brydeinig yn oeisio yr hyn oedd yno am Lyfryddiaeth Llanidloes. Cas,Io;dld, y deunydd trwy ddiwyd- rwydd a medr, ac wele'r ffrwyth yn ymddangos fel Atodiad i'r Ail-argr^ff- dad o Gwalchmai^. Ynddo ceir enwau, a thipyn o hanes argraffwyr Llanid- Joes, Llsnorion IJlanidlloes a'u igweitlhiau am ganrifoedd yn ol, yng- hydag einw.au'r Ilyfrau a'r pamphled- au o bob math argraiTwyd yma. Gweilir oSWiwrth yr hyn yr y'm yn fryscog wedi ceisio. ei ;ysigr;iif.ennu nad segur na ddffrwyth y bu .arosiad y Parch. Mordaf Pierce yn Llanidloes. Gwrnaeth wasanaeth, mawr i hanes lilemyddiaeth, a chrefydd Cymru,— gwasanaeth o'r fath werth ag a fynn le iddo, mi grediwm', a lIe anrhydeddus, ar lechres Menorion goreu Cymru. Llajiidjioea. J. T. DAVIES. III. Yn Nolgellau. Treuliodd Mr. Morciaf Pierce y haw milynedd olaf o'i fywyd yn Noilgellau. Symudodd yma, o Lanidloes yn ni- wedd Mehefin 1910 r tugeilio y tair eglwys Gymraeg,—^Salem, Bethel, a Pemmaen. Aeth i fyw'r drws, nesaf a than yr unito a Mr. Ediward. Griffith, ac o'r cyohwyn deallodd y ddau eu igilydd i'r dim, a bu hynny o fantais ddirfawr i'r ddau. Yn un peth, caf- odd Mordaf wneud defnydd rhydd o lyfrgell Mr. Griffith, a dechreuodd. ar ei hoff waith Oi lenydda ar uinwaith. EmiWodd wobr Eisteddfod Meirion am draethawd ar Dr. W. Owen Pughe,—a fgyhoeddwyd yng Ngihyfres y Fil. 9 b Chv;iliodd- hanes Methodistiaid, Ang- hydffudwyr, heirdd, l],enori'On ac ar- graffwyr DolgeLLau. iCaed lllawer 0 ffrwyth ei efrydiam mewn darlithoedd, a buasid yn cael rhagor oniibai am ihelynt y Rhyfel. Bu,'n ollyigydd bardd- onol y C'YMRO o',r cycbwyn, ysigriifen- odd lawer o adoliygiadau a phrif- erthyglau iddio, a chymerai ddiddordieb dw-fin mewn popeth yiniglyn a'r wasg. Ond y pulpud a gafodd ei oreu. iGweithiodd yn. ddiarbed, gan losgi ei lamp hyd doriad dydd yn ami. Wrth nlatur yr oedd yn arlunydd, a phrawf y darkiniau sy'n harddu ei gartref y gallasai ragori gyda phaent. a chanfas. Cysegrodd ei holl ddoniau at waith y pulpud, a daeth galwad am ei. wasan- aeth o bob cyfeiriad. Yr unig gwyn a glywid oedd'fod GorlLewin Meirionydd yn cael eu hysbeilliio gan eglwysi mawr y wlad'. Ond ar gyfer hyn, yr oedd yn fwy poblogaid-d gartref nag yn unman. 0 iganol ei nerth fe'i torwyd i lawr yn gyflym. B.u yn Manchester yn y Gymanfa, pregethodd yn Wiarrington ar ei ffordd a'r Sabot-h dilynol pre- gethodd yn IJanuwchllyn. Edrychai ymlaen at Gymainfa'r Pasig yn Lluin- dain, ac y mae ei DdJyddiadur yn •lliawn am flynyddoeddi! Er gwywo yn igyflym1, dahodd i godi hyd y dirwedd, a bu farw yn ei lyfrgel.1 yng nigbanol ei lyfrau. Diodd'efodd fwy nag a wyr neh, ond yr oedd yn siriol a hamdden- 101 drwy'r cwbl. Bydd colled fa;wr ar ei ol yn yr eglwysi ac yn y dref. Bydd y golled fwyaf yn Isgoedplle y mae gweddw, mab, a geneth fechan yn galaru am un o'r gwyr haiwddgaraf ac un o'r tadau tyneraf a weLodd y byd leriioed Mae iddo ddwy chiwaer a dau ifirawd, hefyd,, mewn. hiraeth dwys am un oedd yn anniwyl iawn iganddynit,