Y Drych

Y PUDDLER. GAN IFOB CYNIDB PABBY. I. Pwy welat fl fiaen ffwrnes ffroch, Byw chwarter awr cyn chwech o'r gloch? Dwy esgld drom llawn boellon mawr Cydrhwag el draed a'r poethlyd lawr; El lodrau'n wyn, yn llaes, a phlaen, A chwta ffedog ledr oll flaen; Ac am el wddt gwyn Italian, A'i ruddlau'n goch gan wres y tAn? El deneu wedd tynega'r ttatth- Kal'r Puddleb yw ar ddeohbeu el walth. n. Noeth freichlau pwy wy'n wel'd yn awr, Yn medrus drin y bachyn mawr? Yn mol yr elrias ffwrn y trydd Yr haiarn trwm nes cochwyn fydd; Mor agos mae, tra'n haner noeth, I rythawg sain y ffwrnes boeth; Mae'n dal y gwres nes myga '1 grys- Ar fethu gwel'd gan ddafnau chwys I A'r chwya a dd'wed ar llan llatth- Mal'r PUDDLIB ydyw WBTH ei walth. III. Pwy welaf fl ar benjei dwrn Yn falch o getnu ar y ffwrn? Dan bwysau llaf ur llawn wyth awr, Pwy sydd ar syrthio'n gelain lawr? Swn cerdded pwy sy'n clepian hyd Helrdd belmynt llyf nlon yr ystryd- A'r cleplau'n dadsaln fel pe am Wawd-ddynwaredu'r araf gam? Y dadsaln lleag ddadselnla'r ffaith- Mal'r PUDDLEB yw yn DOD o'r gwalth.

LliOPBUDDIAETH ARSWYDUS. DYGWYDDIAD ECHBYDUS MEWN CEBBYD BHEIL- FFOBDD YN LLOEGB. Y dydd o'r blaen, ar gyrhaeddiad cerbyd- res neillduol o Lundain i Preston Park (yr orsaf lIe y oesglir y tooynau cyn oyraedd Brighton), oanfyddodd y swyddogion ddyn yn orohuddiedig a gwaed, mewn oerbyd o'r dosbarth blaenaf, yr hwn hefyd oedd yn dwyn arwyddion amlwg ar ei wyneb oedd yn profi fod ysgarmes waedlyd wedi oymer- yd lIe rhyngddo a rhywun yn y gerbydres. Dywedodd mai ei enw ydoedd Lefroy, awd- wr a gohebydd newyddiadurol, yn byw yn Wallington. Fel cyfrif am yr olygfa oedd ar ei berson, ao ar y oerbyd, yn mha un y teithiai, dywedodd fod dau ddyn arall wedi oyd-deithio gydag ef o Bont Llundain-un hen foneddwr a eisteddodd gyferbyn ag ef yn y cerbyd, a dyn arall o ymddangosiad gwledig, yr hwn a eisteddodd yn oohr bellaf y oerbyd. Wedi i'r gerbydres adael Croy- don, pan ar gyraedd twnel Merstham, olyw- odd ergyd, a theimlodd ddymod ar ei ben. Aeth yn hollol anymwybodol yn union- gyrohol, a pharhaodd yn y oyflwr hwnw hyd nes yr oedd y gerbydres o fewn yohyd- ig i orsaf Preston Park, yr hon yw y gyntaf ar ol dyfod allan o dwnel Mertsham yr oohr agosaf i Brighton. Pan adferodd i'w ymwy- byddiaeth, oafodd ei hun yn unig yn y cer- byd, gyda llynau o waed o'i amgylch. Nid oedd yn sior pa un o'i ddau gyd-deithwyr a daniodd yr ergyd, ond tybiai mai yr hen foneddwr. Ni chafodd swyddogion y reil. flordd un lie i amheu oywirdeb yr hanes a adroddwyd gan Lefro" ao ar gyrhaeddiad y gerbydres i Brighton, oymerwyd ef i swydd- fa yr heddgeidwafl, lIe yr ail adroddodd yr hanes, a hyny heb gynyrehu yr amheuaeth leiaf yn meddwl yr heddgeidwaid yohwaith am ei ohywirdeb. Gwnaed ymohwiliad ar y oerbyd, a ohafwyd fod y cushions wedi eu tori a chyllell, a bod tair o beleni fel 0 law- ddryll wedi suddo i'r coed. Cafwyd hefyd olllaw waedlyd ar handle y drws, ao hefyd ar y cord sydd yn siothau oysylltiad rhwng y oerbydau a'r guard. Dywedodd Lefroy nad oedd efe yn meddu un wybodaeth am y rhai hyn, gan ei fod wedi myned yn hollol anymwybodol yn uniongyrohol. Wedi iddo adrodd yr hanes i'r heddgeidwad, oymerwyd ef i'r ysbyty, He y gwisgwyd ei friwiau, ao yna oymerwyd ef mewn oerbyd i'w lety yn Wallington. Dylynwyd ef yno gan ddau heddgeidwad. Nid oedd y rhai hyny, modd bynag, yn ei ddylyn gydag un amoan heb- law eu bod yn ofni iddo syrthio i lewyg drwy golli gwaed. Hyd yn hyn nid oedd unrhyw hysbysrwydd wedi oyraedd am y llofruddiaeth arswydus oedd wedi ei ohyf- lawni; ao am hyny gadawodd y ddau hedd. geidwaid Lefroy yn ngofal ei letywraig. Oddeutu saith o'r gloch, darganfyddwyd corff Mr. J. F. Gould, masnachwr ymneill- duedig, diwedddar o Lundain, yn nhwnel Baloombe, un o'r twnekra hwyaf ar y llinell rhwng Llundain a Brighton, ao yn yr hwn hefyd yr oedd yr ymosodiad wedi oael ei wneyd yn ol tystiolaeth Lefroy. Gorwedd- ai y corff mewn sefyllfa oedd yn dangos yn amlwg nad oedd y bywyd wedi ymadael pan y taflwyd ef allan o'r gerbydres. Ger- llaw iddo yr oedd oylle11 yn orchuddiedig gan waed, ao ar ei gorfi amryw archollion oeddynt yn amlwg wedi eu haohosi gan yr offeryn hwnw. Yr oedd hefyd wedi derbyn amryw fwledi-un wedi suddo i'w ben yn ymyl y glust. Darganfyddwyd y corff gan un o'r dynion oedd yn gofalu am y twnel. Wedi i hysbysrwydd gyraedd i Brighton, oanfyddwyd yn fuan pwyydoedd y llofrudd- iedig. Yr oedd ohwedl anesboniadwy Le- froy wedi ei lledaenu, ac wedi darganfydd- iad y llofruddiaeth, cyfeiriodd sylw yr aw- durdodau yn ddioed at y person hwnw fel un oedd yn meddu rhan yn nghyflawniad y weithred ofnadwy. Cyn gwneyd ond ych- ydig ymohwiliad ar y corff, pellebrwyd at yr heddgeidwaid i gadw gwyliadwriaeth fanwl ar Lefroy. Ond erbyn i'r heddgeidwad gyr- aedd y llety lie y gadawyd Lefroy, yr oedd wedi diflanu, yr hyn yn naturiol a ychwan- egodd yn fawr at yr amheuaeth a deimlid yn ei gylch. Yr oedd Isaac Frederick Gould yn byw yn Titohfield, Preston, Brighton, wedi ym- neillduo o'i fasnaoh er's deunaw mlynedd, ao wedi symud i Preston i fyw er's deng mlynedd. Ond er ei fod wedi ymneilldao o'i fasnaoh, yr oedd yn parhau i gadw rhai masnachdai yn Llandain, a byddai yn myn- ed yno yn lied reolaidd unwaith bob wyth- nos, i gymeryd yr arian a fyddid wedi ei derbyn. Gyda'r gerbydres sydd yn cych- wyn o Preston am ddeg o'r gloch, gadawodd fel arfer boreu ddydd Llun, gyda'r bwriad o ddychwelyd gyda'r gerbydres sydd yn gad- ael Llundain am chwarter wedi tri. Wedi dysgwyl yn bryderus am amryw oriau, a gweled nad oedd ei phriod wedi dychwelyd gyda'r gerbydres arferol, aeth Mrs. Gould i lawr i orsaf y reilffordd i wneyd ymchwil- iad a oedd damwain wedi peidio dygwydd ar y llinell. Yn fuan ar ol derbyn atebiad boddhaol gan y gorsaf-feistr a dychwelyd i'w chartref, oafodd bellebyr yn hysbysu fod oorff ei phriod wedi ei ddarganfod yn y twnel. Am neges Mr. Gould yn y ddinas, a swm yr arian a allai fod ar ei berson pan gyflawnwyd y llofruddiaeth, rhoddodd Catherine Cross, yr hon sydd yn gofalu am un o fasnachdai Mr. Gould, dystiolaeth ddarfod iddi dalu 38p. mewn aur, 5a. mewn arian, a lo. i'w meistr yn ystod ei ymweliad ddydd Llun. Nis gallai ddweyd a ddarfu Mr. Gould dalu yr arian i'r ariandy a'i peidio. Nid yw yn hysbys pa symiau eraill a dderbyniwyd gan Mr. Gould yn ei aroo iad yn y ddinas, ond gaftwodd modd byn- ag, gyda'r gerbydres arferol o orsaf Victoria. Nid oes unrhyw dystiolaethau y gellir ym- ddiried arnynt am yr hyn a gymerodd le o'r amser y gadawodd y gerbydres Lundain hyd nes y safodd yn Preston. Oymerwyd oorff Mr. Gould yn dioed i Balcombe, lie y gorweddodd hyd nes y oynaliwyd trenghol- iad arno. Gwnaed post mortem examination ar y oorff gan Dr. Byass, oOuokfield, yr hwn a ddarluniodd y gwahanol archollion oedd ar y corff o flaen y trengholydd. Nid oedd o'r farn fod yr arohoHion oedd ar y oorff yn ddigonol i achosi marwolaeth, ond gallai y niweidiau a dderbyniodd wrth ddisgyn o'r oerbyd fod wedi aohosi ei farwolaeth yn ddioed. Yn naturiol, oyfeiriwyd sylw y cyhoedd yn benaf at Lefroy, mewn oysylltiad a diflaniad yr hwn y mae yr heddgeidwad yn oael eu beio yn fawr. Fel yr ydym eis- oes wedi hysbysu, darlunir Lefroy, yr hwn hefyd sydd yn myned o dan ddau neu dri o enwau eraill, fel gohebydd newyddiadurol, neu 0 leiaf fel un sydd yn meddu oysylltiad ag amryw newyddiaduron. Mewn oysyllt- iad a'r theatres a 11eoedd ereill o ddifyrwch yn unig yr oedd ef yn gweithredu fel cyn- ryohiolydd rhai o sporting journals y Brif. ddinas. Dyn ieuano ydyw-yn ol ei dyst. iolaeth ef ei hun, un ar hugain mlwydd oed, ond oran ymddangosiad yr oedd yn rhoddi Ue cryf i gredu ei fod amryw flynyddoedd yn hynaoh. Enillai ei fywoliaeth mewn am. rywiol flyrdd. Y tro diweddaf y oeir hanes am dano yn oael tal am ei waith, gwasan- aethai fel ysgrifenydd Clwb Rhyddfrydol yn y Brifddinas yn adeg yr etholiad diwedd- vaf. Pa fodd y daeth i wybodaeth am Mr. ( Gould, ac yn enwedig pa fodd y deallodd fod arian yn ei logellau, nid yw yn hysbys. Lledaenwyd y newydd am ddarganfyddiad oorff Mr. Gould oddeutu naw o'r glooh, ao yn uniongyrohol rhoddwyd holl alluoedd yr heddgeidwaid ar waith i geisio ei ddargan- fod, a chynygiwyd lOOp. gan yr Ysgrifenydd Oartrefol a lOOp. arall gan gwmni y rheil- ffordd am ddal Lefroy-yr hyn a wnaed yn mhen rhai dyddiau, a chymerwyd ef i gar- char Lewis. lf

OFERGOELEDD YR HEN OES- OEDD. GAN HEN WEXTHTWB HAIABN. Y gred gyffredin y dyddiau hyn, dros yr holl fyd gwareiddiedig yw, fod yr oesoedd diweddaf yn tra rhagori ar hen oesoedd boreuol y byd, er fod Syr William Temple yn honi fod yr hen oesoedd yn mhell o flaen yr oesoedd diweddar, mewn adeil- waith, oerfwaith, arluniaeth a IIenyddiaeth. Mae yn wir fod yr henafiaid yn lied bell yn mlaen gydag adeiladaeth a cherfluniaeth, fel y profa adfeilion sydd i'w gweled yn nhemlau mawr yr Haul yn Kamac, Balbeo, Palmyra, a lleoedd eraill, yn nghyd a'r Pyramidiau mawrion yn yr Aifft. Dywedir fod Pyramid mwyaf Gizeh yn gorchuddio wyth erw o dir, ac yn bum can' troedfedd o uchder, ac fod can mil o ddynion am ugain mlynedd wedi bod yn ei adeilaiu. Mae yn debyg mai'r dyben penaf mewn golwg wrth ei adeiladu oedd cadw cyrff yr hen freninoedd a'r offeiriaid rhag llygrecligaeth. Yr oedd yr hen Aifftiaid yn credu yn yr hyn a elwir Transmigration of the Soul, neu drawsfudiad yr enaid o'r corff i ryw greadur, ao o un oreadur i'r llall am fil o flynydd- oedd, pryd y dychwelent o'r corff, neu yr adgyfodent o feirw. Mae yn debyg iawn mai dyna yr achos penaf eu bod yn cymeryd cymaint o drafferth gyda ohorffoethiad y meirw—i'w oadw rhag llygru, fel y byd dent yn barod i dderbyn yr enaid yn mhen mil o flynyddoedd. Y fpeth cyntaf a wneid wrth gorfioethi (embalm), oedd tyllu y penglog, a thynu yr ymenydd allan. Y mae y drychfeddwl oedd gan yr hen Aifftiaid o ddychwel yn mhen mil o flynyddoedd, heb yr ymenydd, i hen gyrff wedi sychu i fyny fel penwaig oooh- ion, yn lied awgrymu i mi nad oedd gan- ddynt fawr iawn o ymenydd pan oeddynt fyw ar y ddaear; ao mae yn debyg na ddychwelodd neb o honynt fel yr oeddynt wedi bwriadu. Mae'r hen gyrff erbyn hyn wedi cael eu gwasgaru dros yr holl fyd. Gwelais amryw o honynt yn y British Museum yn Llundain, mewn eirch oeryg mawrion (sarcophagus), wedi cael eu cym- eryd o'r pigdyrau; ac mae oanoedd, os nad miloedd o honynt wedi cael eu llosgi er oodi ager yn yr agerfadau ar yr Afon Nile. Dywed Mark Twain pan oedd ef yn teithio yn yr Aifft, ar un o agerfadau yr Afon Nile, fod y tanwr wedi taflu mummy bychan distadl ar y tan, dan y -berwedydd, pan y gwaeddodd y peirianydd, "Bring out the King." Olywais yn ddiweddar eu bod yn malu y cyrff hefyd fel main esgyrn, ao yn ea hanfon i Loegr i aohlesu tiroedd John Bull, o herwydd fod ynddynt yohydig o carbonate of lime; a ryfeddwn i ddim yohwaith nad yw hynyna yn wir, o herwydd nad oedd braidd yr un weithred yn rhy frwnt i'w chyflawni gan Khedive diweddar yr Aifft, er oael arian i borthi ei flys a'i falchder. Druain o'r hen Aifftiaid; yohydig oeddynt wedi feddwl y buasai eu oyrff yn cael y fath driniketh yn mhen pum mil o flynyddoedd. Dywedir fod hen dngolion yr Aifft yn gwa- haniaethu yn eu type, nen ffurf eu cyrff, oddiwrth bob un o'r types o ddynion sydd ar y ddaear yn awr. Beth ddaeth o honynt nis gellir ateb yn foddhaol-pa un ai ymdoddi i genedloedd eraill, neu ynte ddiflanu ymaith yn debyg fel gwnaeth y Mound Builders yn y wlad hon. Dywed y Oadfridog Grant, yn hanes ei daith ddiweddar yn yr India, am y Temlau, neu'r Pagodas yno, eu bo d yn aruthrol o fawr, a golwg fawreddog amynt-yn llawn o dduwiau, ao arluniau oddifewn, olion 0 falohder a gwagedd hen freninoedd, ac ofer- goeledd yr offeiriaid fu ar waith yn eu had. eiladu. Mae Dean Milman yu dweyd yn ei lyfr dyddorol, "Cynydd gwareiddiad a Christionogaeth," fod hyd yn nod yr oes. oedd tywyll, neu'r oanol oesoedd, yn tra rhagori ar Bufain Baganaidd; ond yr wyfyn methu gweled yn mha bethau yr oeddynt yn rhagori. Nid oedd oyflwr y llafurwyr, neu y villains, fel yr oeddynt yn ca I eu galw, ddim gwell o dan y penaethiaid Orist- ionogol nag oeddynt dan ymerodraeth Bhuf. ain Baganaidd- nid oeddynt ddim ond slaflaid dan bob un o honynt. Pan ddeoh- reuodd Cristionogaeth mewn enw, ymdaenu dros Ewrop, yr oedd y bobl gyffredin yn slaflaid, naiU ai i'r breninoedd, y barwniaid neu i'r Mynaohod. Y Normaniaid a ddaeth- ant a'r Feudal System i Loegr; ao am rai oan- oedd o flynyddoedd wed'yn, nid oedd y bobl gyffredin ond perffaith gaethion, yn perthyn i diroedd y Barwniaid, yr Offeiriaid neu'r Mynaohod. Pan ddygwyddai i'r bren. in, neu rai o'r barwniaid gyflawni llofrudd- iaeth, neu ryw drosedd mawr, yr oedd yn rhaid adeiladu eglwys Gadeiriol neu Fynaeh-

BETH YW BARDDONIAETHP GAN PETEB BAYNE, M. A. LL. D. "Y mae gormod o farddoni a rhy fychan o farddoniaeth yn nglyn ag Eisteddfodau Oym- leig" ;-dyna yw barn Mr. Lewis Morris, Llundain, prif fardd y genedl, yr hwn mewn oyfarfod a gynaliwyd yn Llundain dro yn 01, a sylwodd hefyd fod rheolau barddoniaeth eisteddfodol yn rhwystrau ar ffordd yr "highest poetical inspiration." Ac nid Mr. Morris yw yr unig fardd awenyddol a goledda y oyffelyb syniadau. Yn ddi- weddar yn Lloegr, oyhoeddwyd cyfrol dan y teitl "An Essay on Poetry by Peter Bayne M. A. LI. D. yn yr hon y mae yr awdwr galluog yn rhoddi atebiad i'r owestiwn a ofynir yn ami "Beth ydyw Barddoniaeth? Wele grynodeb o'i syniadau: Yn ol Mr. Mathew Arnold, dyna yw barddoniaeth, "beirniadaeth bywyd o dan y telerau hyny a osodir i'r oyfryw feirniadaeth gan reolau gwirionedd a phrydierthwoh barddonol." Ond profa Mr. Bayne, trwy esiamplau o waith Wordsworth a Shakespeare, nad ydyw y darnodiad hwn yn hollol gywir, oblegid y mae llinellan gan y oyntaf yn cynwys beirn. iadaeth ar fywyd, ao eto y maent yn dra an- farddonol, tra y mae gan yr olaf linellau o'r rhai y mae y feirniadaeth yn absenol, er eu bod yn llawn o'r farddoniaeth uohaf. Nid mewn "beirniadaeth ar fywyd" gan hyny y mae yr ysgrifenydd yn ohwilio am y fardd- oniaeth uchaf, ond gan: ddyfynu geiriau Wordsworth tuag at Haydon, yr arlunydd- "High is our oalling, Friend!—Creative Art (Whether the instrament of words she use, Or pencil pregnant with ethereal hues). Y mae yn cael mai "creadigaeth" yn hyt- raoh na "beirniadaeth" yw prif nodwedd barddoniaeth, ao am hyny, wrth osod i lawr safon i farnu wrthi, y mae yn gofyn yn y lie oyntaf, nid pa fodd y mae y bardd yn beirn- iadu bywyd, ond pa faint o natur a gwirion- edd sydd yn ei gynyrohion. Y mae y safon hon yn meddu y fantais o eangder ymarfer- ol, a seilir hi ar olwg eang o'r hyn yw cel- fyddyd yn gyffredinol a barddoniaeth yn neillduol. Heb fyned i ddadansoddi y "gwres barddol," y mae yr awdwr yn nodi rhai o'r nodweddion a berthynant iddo. Y gyntaf, ac feallai y bwysioaf yw, fod tuedd- iad y gwir fardd i wneuthur pob peth yn fyw. Y mae Homer, er engraifft, yn rhoddi darlun byw o aftechyd yn ngwersyll y Groeg- iaid, trwy gyflfelybiaeth yr haul.dduw Apollo yn anfon ei saethau i'w canol. Y mae Shel- ley draohefn yn rhoddi bywyd i'r gauaf fel oawr yn fflangella mynyddau a'i fflangell y gwynt; a oheir Mr. Ruskin-prif fardd rhyddiaeth, yn rhoddi bywyd i donau'r mor, a grug y mynyddau. Yn mhob esiampl lie nad oes bywyd a gwirionedd i natur, y mae barddoniaeth yn absenol; lie y mae bywyd dyohymyg (fancy) y mae gwir farddoniaeth, a lie oeir dychym- yg oreadigol ceir barddoniaeth arnohel. Ar 01 ymdrin yn ddysgedig ar ffarf a mydr, y mae Mr. Bayne yn myned yn mlaen i feim- iadu Wordsworth yn ol y safon y mae eis. ioes wedi osod i lawr, ac yn cael fel rheol ei fod yn fyr o'r arucheledd dyohymyg sydd yn nodweddu prif feirdd y byd, er ei fod weithiau fel yn "The affliction of Margaret," yn dyrebafu i'r uchelderau lIe preswylia y cewri gyda Homer a Shakespeare. Y mae Mr. Payne yn eweryla a dyfarniad Mr. Arnold sydd yn gosod Wordsworth uwchlaw Victor Hugo a Schiller, a holl feirdd Prydain o farwolaeth Milton hyd en- edigaeth Victoria; acyn dal fod Barns yn uwch bardd nag ef mewn darfelydd a ohreb- wyll. Y mae Barns fel gwir fardd, nid yn unig yn rhoddi bywyd i bob peth, ond yn medda y gallu cydymdeimladol sydd yn cyr- aedd calon pob peth byw, neu, a fywioceir gan ei athrylith. Erengraifft, yn "The Two Dogs," meddai Mr. Bayne, ymae nid yn un- ig yn deall calon oi, ond yn ysgrifenu mor gywir i'w natur a phe buasai gi ei hunan! Ac er mor arw (coarse) yw y desgrifiad yn "The Jolly Beggars," y mae y garwedd ei hun, er mor anffodus ydyw, yn dal allan wirionedd dyohymyg o'r fath fwyaf clir. Mewn caneuon serchiadol nid ydyw Words- worth i'w gymharu o ran oydymdeimlad mynegiant i Burns; yn wir rhaid myned yn ol i "Egmont" Goethe cyn y oeir llinellau oyffelyb i rai o ganeuon prif-fardd Scotland. Er oondemnio Byron draohefn, fel dyn ao fel bardd, nid ydyw Mr. Bayne yn foddlawn i Mr. Arnold ei osod islaw Wordsworth. Y mae gwirionedd wedi ei stampio ar ranau o waith Byron, sydd yn en gwneyd yn deil- wng o'u oymharu a phrif weithiau yr oes- oedd. Enwir yr "Isle of Greece" a rhanau o "Don Joan" fel esiamplau. Y mae yn ofidus teimlo fod yr olaf yn cael ei llych- wino i raddau mor helaeth; ond o ganol llawer o ysbwrial gellir codi gemau, sydd yn 01 barn awdwr ein traethawd, yn gosod Byron lawer uwch na Wordsworth yn ngraddfa y beirdd. Wrth son am Mrs. Browning, rhydd yr awdwr y gallu oreadig- ol iddi hithau, a chyfrifa hi yn un o brif feirdd ei hoes; so mewn ysgrif arall rhydd feirniadaeth fanwl ar athrylith Charlotte Bronte. Y mae yr holl waith yn un tra dyddorol, yn enwedig i'r sawl sydd yn hoffi barddoniaeth aruchel ac yn dymuno cyfar- wyddyd i'w hadnabod.

LLYFBYDDIAETH Y CYMRY. TLODI TN ABGBAFFWASG GYMBEIG. Hawdd iawn gan y Cymro gwladgarol yw ymffrostio yn nghyfoetb llenyddiaeth Gym- reig; ond y gwir yw mai yohydig o lyfrau o deilyngdod uchel sydd yn gwneyd eu hym- ddangosiad yn ein hiaith y blynyddau hyn. Cymerer cipdrem ar gynyrchion yr argraff- wasg yn nghorff y flwyddyn ddiweddaf a cheir gweled gwahaniaeth dirfawr rhwng llyfryddiaeth Gymreig a llyfryddiaeth Seis- nig. Y mae cyfartaledd byohan o'r llyfrau a gyhoeddwyd yn ein hiaith yn 1880, yn bregethau a ohofiantau, a'r gweddill oil bron yn fan lyfrynau wedi eu hysgrifenu ar ffurf barddoniaeth, o dan yr enwau "Coinion" neu "Emau," neu rywbeth oyffelyb. Nid beio yr wyf ar y Pregethau a'r Oofiantau. Na weler y dydd y byddo Oymru wedi di- flasu ar bregethau, oblegid dydd dirywiad fydd hwnw. Ao yr wyfft yn ddigon bodd- lawn i'r "Ceinion" a'r "Gemau"; ond yn mha le y mae y llyfrau ar wyddoniaeth a pheth- au eraill a allent ddangos i'r Cymro uniaith fod y byd yn myned yn mlaen mewn mil a mwy o gyfeiriadau nad yw ef gymaint a breuddwydio am danynt? A gadael allan gyfrol neu ddwy ar rhyw gaugen neu arall o dduwinyddiaeth, neu rhyw gwestiynau eg- lwysig, beth yn ystod y flwyddyn, heblaw yohydig gyfrolau o bregethau a ohofiantau, a ddaeth allan o'r Wasg Gymreig ag y gellir dweyd iddo gyfoethogi dim ar ein llenydd- iaeth ? Ar gyfer y pedair mil a ohwarter o gyfrolau Seisnig ar bron bob oangen o wy- bodaeth a phob pwnoo lenyddiaeth a anfon- wyd allan y flwyddyn ddiweddaf, a ellir nodi oymaint ag un gyfrol Gymreig gwerth ei gosod mewn llyfrgell—heblaw yr yohydig o'r natur y cyfeiriwyd atynt eisioes? A oedd gan y Oymro uniaith ar ddeohreu '81 ryw fantais i yohwanegu at ei ystor o wybod- aeth gyffredinol, rhywbeth i'w wneyd yn fwy hysbys o ffrwyth ymohwiliadau r medd- wl dynol mewn rhyw gyfeiriad, nag oedd ganddo ar ddeohreu 1880, heblaw yr yohyd- ig y mae yn ei gael trwy y gwahanol new- yddiaduron, a'r gwahanol gyhoeddiadau misol neu ohwarterol? Pa nifer o Gymry sydd yn analluog i ddefnyddio Saesneg? Meddylier fod un o'r rhai hyn yn dymuno gweled ymdrin- iaeth drwyadl ar un o fil olr cwestiynau sydd yn cynhyrfu meddyliau ymchwilgar mewn rhanau ereill o'r deyrnas ac o'r byd -meddylier fod arno eisiau hysbysrwydd lied gyflawn am ffrwyth ymchwiliadau dynion mewn rbyw gyfeiriad gwyddonol -rhywbeth-yn ystod y flwyddyn ddiwedd- af, neu yr un cynt, neu yr un cyn hyny, i ba le yr elai i chwilio am dano? Neu meddylier fod arno e'siau ymdriniaeth fan- wl hyd yn nod ar un o'r pynciau duwin yddol sydd yn cynhyrfu y byd; neu yote, a dytod yn nes fyth ato, meddylier fod ei enaid wedi laru ar briodas gerddi, englyn. ion genedigaeth, marwnadau, penillion i'r aelwyd, i ffon fy naiu, i'r friallen, neu lygaid y dydd, yn mha le y gallai ddodi ei law hyd yn nod ar gyfrol o farddoniaeth ag ol meddwl ami, ac yn werth talu tipyn am dani? Pa beth newydd, gwerth ei alw yn llyfr, gyda llai na haner dwsin o eith- riadau— oil bron yn yr un cyfeiriad—a ddygodd y wasg Gymreig allan yn ystod y flwyddyn ddiweddaf? Na feddyliwch mai diystyru a dirmygu fy ngwlad yr wyf. Mae fy nghalon i yn llosgi gan eiddicedd drosti, a dyna fy rheswm dros ofyn paham y mae gymaint ar ol y byd yn yr ystyr hwn? Paham y rhaid i'r Cymry ddysgu Saesneg, neu ynte foddloni ar y filfed ran o'r wybodaeth y mae yr iaith hono yn foddion i'w drosglwyddo? Paham y mae y meddwl Cymreig, a'i farnu wrth gyn- yrchion y wasg, gymaint yn fwy diffrwyth -ar gyfartaledd—na'r un Seisnig? A oes dim Cymry yn efrydu pynciau y dydd,- rhai a allent ddwyn allan ambell lyfr Cym- raeg. Beth a gawsom, gyda'r eithmd o ychydig gyfrolau bychain o nodwedd dduw- inyddol, nid yn unig yn nghorff y flwyddyn diweddaf, ond yn nghorff yr ugain mlynedd diweddaf, a gadael allan Draethodau Dr. Edwards, ag y gellir ystyr- ied eu bod wedi cyfoethogi ein llenydd- iaeth? Ai tybed na ddylem gael bob blwyddyn rywbeth tebyg i gyfartaledd gweddol i gynyrch y wasg Seisnig? Os oes genym ymchwilwyr gwyddonol, neu rai yn dylyn ymchwiliadau eraill; os oes genym rai yn deall rhywbeth am rai o'r celfyddydau; os oes genym dduwinyddion, ac os oes genym feirdd-amgen na rhig. ymwyr haner dwsin o benillion ar destyn- au cyffredin, yn mha ley maent? Nid yw y wasg yn ateb. Gymru fechan dlawd," mae'n rbyfedd dy fod can belled yn mlaeu ag ydwyt! Pe casglet yn enghyd holl gyn yrchion dy blant am flwyddyn, ti aUet eu gwasgu i lai o le nag a gymarai dwsin o gyfrolau cytlredin, ac nid ydynt oil yn nghyd yn cyffwrdd prin y filfed ran o'r pynciau sydd yn creu dyddordeb yn y byd o dy amgylch. Ac eto ceir rhywrai yn ceifcio dy suo i gysgu, fel pa baet haner canrif o flaen y byd. Dy elynion penaf yw dy wenieithwyr mwyaf. Yn mha le y mae y drwg tybed? A yw y meddwl Cymreig—yn gynhenid felly-ya ddiffygiol mewn gallu a ffrwythlondeb? Nid wyf yn credu hyny. A yw yn ddiff- ygiol mewn yni, mewn dyfalbara, ac mewn anturiaeth? Byddaf yn meddwl weitbau ei fod, wrth edrych ar ei gynyrchion trwy y wasg Gymreig. Bydd ambell gyfrol o bregethau, ambell goflant, ambell draeth- awd ar gangen o wyddoniaeth, ac ambell gyfrol fechan o benillion ynperi i mi f edd. wl weithiau nad oes dim rhyngom a meddu cynyrchion duwinyddol, bywgraffyddol, gwyddonol, a barddonol, a ddalient gym- hariaeth deg ag eiddo ceDedloedd eraill y deyrnas, pe byddai yn bosibl cael gan ys- grifenwyr Cymreig ymdaflu iddi a'u holl egni. Ond pwnc arall ydywar bwy y mae y bai na wnaent; oblegid meddylier fod un o'n duwinyddion er engraifft, yn dwyn allan gyfrol o faintioli gweddol, ar ryw gangen neillduol o'u hefrydia?th—yn Gym. raeg wyf yn feddwl-pwy a'u digolledai, heb son am eu temtio i ddwyn un arall allan. Tybier am un yn cynyg ar gyfrol gwerth deg swllt-pris digon cyffredin am gyfrol Seisnig—pa nifer a'i prynai ? Neu meddylier am rywun yn cynyg i nl werth pum' swilt neu chwech o hanes rhyw ym. chwiliad neu ddarginfyddiad gwyddonol, pa nifer o honom a gaffai ar eu calon i dalu y swm hwnw? Y gwir am dani yw, rwy'n tybio, fod tlodi llyfryddiaeth Gym reig i'w briololi yn fwy i brinder prynwyr nag i ddiffyg y gallu i'w cynyrchu. Nid yw talent Gymreig yn cael y gefnogaeth angenrheidiol i'w dadblygu heb iddi wadu ei hiaith. O'r hyn lleiaf mae llyfryddiaeth y Cymry am 1880 yn druenus o isel. Nodiedydd

CRISTIONOGAETH YN GREFYDD Y GALON. GAN Y PABCH. OWEN THOMAS, D. D., LLUNDAIN. Gellir codi dadl gref dros darddiad dwyfol y grefydd Gristionogol, oddiwrth y cyfaddasder sydd ynddi i holl natur dyn; nid yn unig i'r hyn ydyw fel pechadur, ond i'r hyn ydyw fel creadur-i'r hyn yd- yw yn ei alluoedd meddyliol, yn gystal ag yn ei anghenion moesol. Nid yw pob ffurf arall ar grefydd a fedd ein byd, ao anffydd- iaeth yn ei holl ddulliau, yn oyfeirio eu hunain ond at ran o'n natur. Ond y mae yr efengyl yn ei ohyfaddasu ei hunan i'r holl ddyn. Y mae yn oyfeirio ei gwirion- eddau at ei ddeall, i'w dirnad; at ei galon, i'w teimlo; ao at ei ewyllys, i'w hymarfer. Y mae digon o gywreinrwydd ynddynt i swyno ei sylw, digon o bwysigrwydd i sef- ydlu ei ystyriaeth, a digon o awdurdod i rwymo ei ufudd-dod. Nid yw pob Uygriad a wnaed ar Gristionogaeth ei hunan ond gwyriad oddiwrthi yn y naill neu y llall o'r golygiadau hyn. Colli un ydyw hanfod Pabyddiaeth, colli y llall ydyw hanfod So- siniaeth, a cholli y trydydd ydyw hanfocr Antinomiaeth. Y duedd, yr ydym yn ofni, sydd yn ymgryfhau y dyddiau hyn yn mhlith Protestaniaid, yn lied gyffredin, oddigerth y rhai hyny o honynt sydd yn ymylu at ffiniau Rhufain, ydyw edryoh ar Gristionogaeth fel trefniant golygiadol noeth-rhywbeth mewn pwno yn unig, cwbl ddiddylanwad ar bob teimlad, a holl- ol ddiberthynas ag ymarferiad. O'n rhan ein hunain, nis gallwn lai na meddwl fod y dull pynciol a gymerwyd gan y rhan fwyaf o dduwinyddion uniongred i drin gwirioneddau yr efengyl, a thuedd union- gyrohol ynddo i fagu gogwydu felly yn meddyliau dynion dilp .-tftad personol o rym y gwirionedd ar eu Jalonau. Nid ydym yn enwi un awdwr neillduol; ond oymered y darllenydd olwg ar ein hysgrifenwyr duwinyddol yn gyffredin, ao yr ydym braidd yn benderfynol y teimla fod rhyw- beth yn y wedd sydd ar yr efengyl yn eu hysgrifeniadau, eu hamoan amlwg i ddwyn ei gwirioneddau dan reolaeth trefniant o'u heiddo eu hunain, ac yn enwedig yn y dull sydd yn ffynu yn agos trwyddynt oil, o edrych ar yr efengyl yn ei ohysylltiad a Duw, yn hytrach nag yn ei ohysylltiad a dyn, a thuedd amlwg ynddo i beri i'r di- brofiad feddwl nad yw Cristionogaeth ond peth i'w dysgu-gwyddor, o'r un natur, ao i'w meddianu yr un modd a gwyddorau eraill; ond erbyn i ni droi i'r Beibl-traeth- awd y Jehofah Mawr ei hunan ar yr ef- engyl—ni a'u oanfyddwn yn rhywbeth tra gwahanol. Y mae ynddi wirioneddau ar- dderchog, i sugno y deall arnynt eu hun- ain-gwirioneddau nad yw eangderau y nefoedd uchod, na dyfnderoedd y ddaear isod, i'w oystadlu a hwynt mewn gogoniant. Ond nid gwirioneddau i edryoh arnynt a'u rhyfeddu yn unig ydynt; na, y maent wedi eu bwriadu i ddyfod i gysylltiad a'r galon, ao ni byddant o un gwerth tragwyddol i neb nes y delont i'r oysylltiad hwn; a'r cysylltiad hwn rhwng gwirioneddau yr efengyl a'r meddwl, ydyw yr hyn sydd yn briodol yn cyfansoddi crefydd. Nid oes gan yr efengyl yr un gwirionedd nad yw yn ei natur yn ddylanwadol, ao wedi ei amcanu i wasan- aethu ymarferiad. Mae y goleuni a ollyngir ganddi i'r deall, wedi ei fwriadu i gynesu y galon. Mae pob peth yr hanes, i ddyfod yn bob peth y profiad. Nid ydyw Cristionog- aeth yn dechreu yn y meddwl nes y daw fel hyn. Eisteddle crefydd, yn ol Gair Duw, ydyw y galon. Edrychir arni yn ei holl el- fenau yn y goleuni hwnw, a cheir gweled mai yno y mae yn gwreiddio. Edifeirwch ydyw "rhwygo y galon," "calon ddrylliog gys- tuddiedig." Ffydd ydyw "oredu a'r galon." Bhaid oaru Duw a'r holl galon. Gweddio ydyw "tywallt y galon ger ei fron ef," "nes- au a ohalon gywir," "galw ar yr Arglwydd o galon bur.' Oanu ydyw "canu a phynoio yn eu oalonau," "canu trwy ras yn ein oalon- au i'r Arglwydd," "canu a'r ysbryd ao a'r deall hefyd." Ystyr amlwg yr holl ymad- adroddion hyn yw, fod crefydd, yn ei heg- wyddorion llywodraethol, ae yn ei gweith. rediadau ymarferol, yn gorwedd mewn modd arbenig yn y teimladau. Mewn gair, fod yr oil o grefydd sydd yn y byd yn grefydd brofiadol.