Y Llan

i'lGlON O'E TASG GYMREIG. [GKVS VERITAS.] 3LAENOR Y GWRTHDDEGYMWYR YN DEGYMU. (Gwalia, Mawrth 21ain.) Yn Khreffynon, sir Fflint, nytble y cythryblwyr gwrthddegymol, cynhaliwyd "Cyfarfod Misol" y Qyngrair Tiro], Masnachol, a Gweithfaol Cymreig, dan lywyddiaeth gwr o't enw Mr. William Thomas, aetbwr, ger Treffynon, a masnachydd caws ac ymenyn. Yn ystod y cyfarfod gwnaeth y gwr hwn 3ylwadau i'r perwyl:—' Os byddai y degwm 0 dan £ 20, y gallasent roddi i'r percbenogion neu y casgl- wyr y drafferth 0 alw ddwywaith i ymofyn am y degwm, ac am hyny nis gallent godi mwy na 5s. 6c. o gostau; a pha un bynag a fyddai i'r Cyngrair Tirol dalu y costau hyny ai peidio, byddai i'r amaethwyr roddi i berehenogion y degwm gymaint o clrafferth ag a fedrent pan y byddai iddynt dalu y degwm yn wiifoddol heb gael gostyngiad. (Clywch, alywch.) Yr oedd yn dda ganddo weled fod Deon a Siapter Llanelwy wedi rhoddi gostyngiad saith a baser y cant, ond yr oedd y gostyngiad o hwnw yn d'od braidd yn hwyr yn y dydd, a byddai iddo ef adael i eraill farnu pa un ai 0 gydymdeimlad gyda'r ffermwyr y gwnaed y gostyngiad hwn ynte am eu bodyzdeimlo eu bod wedi cael GU cancro," Aeth y oyfarfod ymlaen gydag areithiau cyffelyb, ac yn y diwedd penderfynwyd eu bod yn cymell yr amaeth- wyr i beidio talu y degwm os na roddid iddynt oe- tyhgiad 0 bymtheg y cant. Ar y cyfan yr oedd y gweithrediadau byn yn llawer mwy cymedrol nag arferol, acnid oedd sylwadauy Mr. William Thomas hwn mor gryf ae effeitbiol ag a glywid yn fynych ganddo. Ond y mae y William Thomas hwn yn llamw dau gymeriad hynod wahanol mewn dwy sir gyfagos. Sicr genym y bydd yn syndod gan lawer wybod mai yr un person ydyw William Thomas, aadeirydd a blaenor y gwrthddegymwyr yn sir Fflint, a William Thomas, y degymwr manwl yn Nyffryn Llangollen Eto, y mae hyny yn ffaitb, 0 ba un y mae genym dystiolaeth bendant. Y mae y William Thomas hwn trwy briodas ei's blynyddau -yn berohenog rhan bwysig 0 ddegymau plwyf Eg- lwyseg, ac y mae wedi eu casglu, trwy law goruch- wyliwr, yn gyson L-ob blwyddyn heb son am ostyng- iad hyd y tro diweddaf, pryd y bu i Mr. Godfrey Parry, y goruchwyliwr, a pherchenog than arall, roddi hysbysiwydd i'r rhai a oeddynt yn bona fide farmers, os byddai iddynt dd'od ymlaen a thalu eu degymau yn brydlon ar y diwrnod penodedig, y caent ostyngiad 0 ddeg y cant. Ond yr oedd rhai amaeth- wyr lied dlawd, y rhai a fethasant dd'od ymlaen i'r diwrnod, ond ni roddwyd y gostyngiad i'r rhai hyny, mae yn clebyg, am eu bod yn rhy dlawd. Y mae rhan arall o'r degwm yn yr un plwyf yn eiddo y Parch. Richard Winter, gweinidog Methcdistaidd, 110 y mae hyd yn nod yr offeiriaid plwytol yn gorfod talu degwm i'r perchenogion a enwyd uchod. Tra yr ydym yn trin ar hyn, gallem grybwyll fod degwm Rhysgog, ger Llantysilio, hyd o fewn ychydig flyn- yddau, yn eiddo y Parch. David Charles Dalies, gweinidog Methodistaidd 0 Fangor, yr hyn a ddaeth yn eiddo iddo trwy ei briod, yr hon oedd ferch i hen flaenor Metbodistaidd o'r enw Cooper, a'r hwn a'i saaeddianai hyd ddiwedd ei oes. Ac nid oea llawer o amser er pan brynodd rheithor Llandysilio, ger Llangollen, y degymau hyny gan y Parch. David Charles Davies er gwaddoli eglwys y plwyf. Ond i dd'od yn ol at y pwnc y dechreuasom arno, sef ym- ddygiad y William Thomas hwn 0 Blasnewydd, Tre- ffynon. Bydd yn rhyfedd genym os na cheir y llithiau arfeol yn y Faner, y Genedl, a'r papyrau goleuedig eraill, yn ceisio perswadio pobl mai enllib ao anwiredd yw yr hyn a ddywedwn uchod amy boneddwr angylaidd a thosturiol hwn. Ond yr ydym yn eithaf parod iddynt, fel yn achos arolygwr 'Dorothea, ac yn alluog i brofi pob iot cyn dechreu ypgrifenu. Wel, beth am hyn? Nid oes dynion dewr yn rohlw) f Eglwyseg, da fyddai iddynt gymer- yd awgrym Mr. William Thomas, a pheidio talu nes y gorfodir hwynt; a oban fod y boneddwr hw:a mor llawn o dosturi a'r amaethwyr, ae yn condemnio yr orfoeaeth," feallai yr esgusodir hwynt rhag talu y degwm 0 gwbl. Ni choetiodd y degwm ddim ceiniog iddo ef, ac nid yw yn dibynu arno nac yn gwneyd dim am dano. Os gwna fiermwyr Eglwyseg hyny, bydd iddynt Iwyddo naill ai i ryddhau eu htmain oddiwith y rwymedigaeth 0 dalu degwm, o gwbl, neu yntefe wnant gymwynas fawr Sg amaeth- wyr Sir Fffint drwy roddi prawf ar gysondeb a dyfnder argyhoeddiad y dyn sydd yn eu cymhell i wrthsefyll, a pbrif symudydd y cythrwfi gwrth- idegymol.. CYNRYCHIOLAETH GOWER.. (Y Tyst, Mawrth 23ain). Dyma y inater pwysicaf yn y Deheudir y dyddiau hynMac yn ibaid cydnatod fod y sefyllfa yn bur anff o clu a gr n i) P. d ofca gyfeiriad yr edrycbir arni. Hysbyswyd fod Mr, Randell, cyfreitbiwr o Llanelli, yn myned yn jmgeisydd dros y gweithwyr. Y mae dywe dycl ei lad-ef yn cynryebioli ygweithwyr fel y r cyfry w ynfwy na Davey yn ffolineb o'r mwyaf. ^Dau gyfreiffciwi ydynt, a'r um'g wahartiaeth rhyng- ddyn t ydjw fod y .naill ar fion uchaf yr ysgol, a'r Hall tna'r gwaelod. Gwir fed Mr. Randell yn Gymro, a hyd y gellir dylid ethol Cymry dros Gym- ?u. Mae yr hftlynt yn Gower yn codi amryw gwes- tiyaa-a. Gwir fod Mr. Randell yn dal rhyw gymaint agysyMtiad s'r gve¡bwyr -tm, ac eraill, fel gofueh- wylwyr, a gwyddis ei fod yn fcrif gefnogydd M-abon yn eiirwydrau etboliadol yn 1885. Daeth allan, ac aeth pet-baii iwiego gwedd dcilfzifol, Gblegid yr oedd Mr. Dillwyn Lkwe]h>n, o Benlle'gare, yn gwylied y 3ymudi3dan, gan obeithio gallu myned i mewn drwy y rhwyg. Yr oc-dd pob arwyddion fod Syr Horace yn cael derbvrngd Safriol yn v-rhtn fwyaf o leoedd ond yr oedd gwsfcanol ddylanwadau ar waith 0 Lundain a mrr-all eraill. Podd bynag, nos Iau galwodd Syr Horace Gyngor y Gymdeithas ynghyd, a hysVysodd ei fod j n ymgilio o'r maes, yn bytracb aa pberi rlrwyg vn y blaid, a gollwng Tori i mewn, sr nad oedd yn ofni llavfer 0 byny. Yr oedd te;mlad siomedig i&wn yn wyneb hyn. Nid oes dadl na bu gormod brys. Prin yr oedd y ddaear wedi cuddio arch Mr. Yeo cyn bod y Cyngor yn chwilio am olyn- ydd iddo, ac yr oeddid yn troseddu rheol y saith diwrnod with wneuthur hyny. Y ddadl dros frysio oedd y buasai y writ allan ar unwaith, ac nad oedd nim axtiser i'w golli. Nid oedd' sicrwydd am y buan- dm gyda y. ivi-it, ac mewn etholaeth fel Gower, nid oedd perygl o gwbl. Priodol iawn yw brysio mewn stholaeth lie y byddo y pleidiau yn ages cyfartal, a Dbeiygl colli y sedd, ond nid oedd felly yn Gower. Gallesid florddio cymeryd digon 0 bwyll> a thrwy hyny siorhau eu hamdan. Gwelant erbyn hyn eu camgymeriad, v ^Eeiisriid hefyd fod'rhai Ptgsonau wedi bod yn brysur, 1\0 er yi ameanu ylf dda, eto. gwell fuasai iddynt beidio cymeryd gormod arny eu hunain. Heblaw hyny, yr oedd Syr Horace yn Sais a bar-gyfreithiwr, a gwyddis fod y whips er's blynyddoedd yn gwneyd eu goreu i gael sedd iddo. Mae yn ddyn galluog iawn, ac y mae Mr. Gladstone yn awyddus i'w gael ti'r Ty. Bu yn Gyfreithiwr Cyfiredinol iddo. Ond, atolwg, a oedd mwy 0 hawl gan Mabon, Ellis, Vivian, ac eraill o bosibl i ymyr- aeth ? Gwelais telegram oddiwrth Mabon at bleid- wyr Randell yn eu hanog ymlaen, gan ddywedyd ei fod ef a,c Ellis gyda hwynt. Gallasai Mabon yn berffaith gyson ag of ei hun fyned yn erbyn dewisiad y Gymdeithas Ryddfrydig, oblegid felly y gwnaeth ef ei hun yn 1885 ond buaswn yn disgwyl i Ellis sefyll yn gefnogol i benderfyniad y Gymdeithas, gan nad faint o gamgymeriad a wnaeth. Nid oes neb a wyr yn well nag ef y modd yr etholwyd ef yn ym- geisydd yn 1886, a buasai yn bur anfoddlon, yr wyf yn sicr, i chwarelwyr Ffestiniog ddyfod a chyfreith- iwr allan fel eu hymgeisydd hWy yn ei erbyn ef. Dylai fod yn dra gefalus mewn amgylchiadau fel hyn, ac nid efe yn unlg, ond y lleill hefyd. Gwir eu bod yn cael eu tynu i fewn gan ddynion tra awyddus i gario eu hamcanion. Yr wyf yn credu y dylid sefyll yn deyrngarol i benderfyniadau y cymdeithas- au, tra y geilir gwneyd hyny heb ddrygu buddianau pwysig, ac oni wneir byddai yn well heb organization, yna ceid gweled beth fyddai y canlyniad. Mwy na hyny, daw yn gwestiwn i ystyried traul yr organiza- tion ynglyn a'r ethol-restr a phethau eraill. Os yw y gweithwyr, neu nifero honynt, yn myned i dori ar draws pob trefn, gadewer iddynt i dalu amofalu fod eu henwau ar yr ethol-restr. YR AELODAU CYMREIG. (" Pen-Hir yn y Celt, Mawrth 23ain.) Gollyngais dros gof yr wytbnos ddiweddaf un peth at yr hwn yr oeddwn wedi meddwl galw sylw eich darllenwyr. Pan y bydd rhai o honom yn dadleu dros gael Cymry trwyadl i'n cynrychioli yn y Senedd, edryohir arnom fel penboetbfaid gan ddyn- ion call (?), y rhai a ddywedant gyda phwyslais hynod o ddoeth a duwiol mai y peth mawr ydyw cael dynion galluog a dylanwadol, ac nad yw o fawr bwys i ba genedl y perthynant. Nid wyf yn gwybod beth a feddylia y cyfryw ddoethion am yr hyn a gymerodd le yn y Senedd pan ddygodd Mr. Rath- bone ei gynygiad ymlaen yn ffaf-r penodiad pwyllgor Cymreig, Os nad yw fy nghof yn fy nhwyllo yr oedd y Mri. Rathbone, Smith, Rendel, ac Osborne Morgan wedi siarad pan god odd Mr. Raikes, y Post- feistr Cyffredinol, a pha beth a ddywedodd efe, atolwg ? Hyn 1 nad oedd yr un Cymro gwirioneddol wedi cymeryd rhan yn y ddadl, ac yr oedd hyny y mae'n debyg yn ddigon i ddangos iddo nad oedd y Cymry yn bleidiol i'r cynygiad. Cyfeiriai at y ffaitb mai Sais yw Mr. Rathbone, mai Ysgotyn yw Mr. Smith, mai Sais yw Mr. Rendel. ac mai Cymro heb allu siarad iaith ei fam yw Mr. Osborne Morgan. Y mae yn amlwg nad yw y Saeson yn credu nad ywy teimlad cenedlaethol ynom yn gryf, am y rheswm syml ein bod yn dewis estroniaid i'n cynrychioli. O'r deuddeg a anfonir i'r Senedd dros y siroedd Gogleddol, nid oes ond tri yn ddigon byddysg yn y Gymraeg i allu areithio ynddi beb wneyd eu hunain yn wrthddrycbau gwawd—sef y Mri. T. E. EUit, J. Bryn Roberts, a T. P. Lewis, ae os eaniata Ap y Freni Fach" i mi fyned drosodd i'w dywysogaetb am unwaitb, gallaf ycbwanegu nad oes o'r pump ar hugain sydd yn cynrychioli y Deheudir (yn cynwys Mynwy), ond dan, sef Mabon a Mr. Henry Richard, yn medru'r hen iaith. Y mae peth fel hyn yn ddigon i godi gwrid yn ngwyneb pob Cymro gwlad- garol. Dywedir fod tri o farchogion y nodwydd un- waithwedi anfon deiseb i'r Senedd, yr hon (sef y ddeiseb), ar ol y cyfarchiad arferol, a ddarllenai fel hyn Yr ydym ni, pobl Prydain Fawr, &c., &o. Y mae yn amlwg na fu haerllugrwydd farw gyda'r tri dyn enwog uchod, oblegid y mae rhyw ddyrnaid o bobl sydd yn anrhydeddu'r Gogledd yma drwy bres- wylio yn ein plitb, wedi bod yn hyf i gyflwyno an- erchiad oddiwrth drigolion" Gogledd Cymru i Dywysog 'a Thywysoges Cymru. Buaswn yn hoffi gwybod pwy a roddes awdurdod iddynt hwy i siarad dros y wlad, a pha sawl un a danysgrifiodd tuag at y draul. Heblaw fod yr anerchiad wedi ei gyflwyno yn enwau pobl nad oeddynt yn gwybod dim am dano, y mae yn llawn o'r hyn nad yw wir. Dywedir wrfch y Tywysog a'i wraig yr anwiredd y cyfeiriais ato yr wythnos ddiweddaf—sef bod cenedl y Cymry yn eu caro yn deyrngarol i'r earn, yn barhaus yn gweddio drostynt, &c. Gallai'r anwybodus dynu'r casgliad ein bod yn gyson yn cynal cyfarfodydd i "weddio drostynt. Yn wir, fel y dywedai cyfaill wrthyf y dydd olr blaen, y mae yn anhawdd nodi neb a mwy 0 eisiau gweddio drosto na mab hynaf y Frenhines; y mae ei ffyrdd yn ddigon hysbys i bawb fel na raid eu nodi. Y mae yn ddrwg genyf weled enwau yr aelodau Seneddol hyn yn rhestr y pwyllgor haerllug hunan-etboledig hwn Osborne Morgan, W. Rathbone, John Roberts, a J. Bryn Roberts. Nid. yw yn glod 0 gwbl iddynt, ac ni fydd iddo eu dyrcbafu yngolwg yr etholwyr. GWEINIDOGION YMNEILLDUOL CYMRU. (" Lladmerydd" yny Tyst, Ma wrtb 23ain ) Tarawyd fi S. mesur o syndod pan ddarllenais y dy- fyniad a ganlyn o araith Arglwydd Aberdar a ym- udangosodd yn y Chvrchrvav, gan ei fod yn awgrymn cyhnddiad difrifol yn erbyn gweinidogion Ynmeilldaol Cymrn. Dyma y geirian a briocicJir gan y.Ckwchman i Arglwydd Aberdar:—"Byddai yn syndod mawr genych y mae yn Bier genyf, pe rhoddwn icbwi nifer y gweini- dogion Angbydffuifiol sydd bob bifeyddyn yn y pedair esgobaeth Gymreig yn ymgeisio a'r Esgobion am dder- byniad i'r Eglwys, ac i urddan cysegredig." Pe buasal yn gyfletis buaswn yn boffi gofyn i'w erglwyddiaeth, a draethodd efe y fath eiriau ? Nid tfgcondEmniodyn oddieitbr elywed ganddo ef ei bun yn gyntaf. Nid oes achcs 1 mi ddweyd nad wyf yn credn gair o'r cyhtsddiad uchod. Nid wyt yn dweyd ei fod ef yn dweyd anwir- edd yn iwr;p.dol, ac ni fynwn awgrymu byny am y pedwar eegob ychwaiih; ond nis goliat gyfrif am y fath gyhuddiad o'u heiado, os gwnaetbaLt ef hefyd. Mae yn awgrymu fod rhyw In mawr o weinidegion Yixneillduol yn euro wrth ddrois yr Eglwye SefydJedig am deerbyniad bob blwyddyn, y rhai am ryw reswm y mae y porth yn rby gyfyng iddynt. Yn awr y mae yn deg i ni gael gwybod pwy ydynt. Ni ddywedaf nas gall fod neb wedi ceisio, ac am ryw ryw reswm wedi n-etho; otd y mae y wedd a roddir gan Arglwydd Aberdar, o enan y ptdwar esgob, yn gamarweiniol boilol; ac yr ydwyf yn herio yr esgobion trwy Arglwydd Aberdar i roddi i ni yr enwau ac oni wnant daliwn bwy yn gSf- rifol am ddwyn camdystiolaeth. Of oes rhywrai yn euog, gadawer i ni gael gwybod pwy ydynt, a cbymer- ant hwy y canlynitdau. Nid ydym am lochesn y fath fradyebwyr i'n Hymneillduaeth. Ond yr ydwyf yn coelio am ein gweinidogion betfaau gwell, a'c nid yw fy ^ydet wedi ei ysigo yn neb 0 honynt, ac ni feddyliaf am ddrwgctybio yr un byd nes y rheddir eti henwau ar ddu a gwyn, Yr ydym mor gyfarwydd bellacb a cbam- ddarlnniadiu a chamdystioJaetb-all ^rigw^r, fel na ddeAyniwn ensyniadan ilecbwraidd ptd^ai: o^'esgobion oni r, ddant i fyny en bawdtudod droa en baeriadau. Disgwyliaf y bydd i rai o gymydogion ei arglwyddiaeth alw ei sylw at y mater, oblegid y mae yn eglur ei fod ef yn cael ei gamaiwain. L Nid ces neb yn gwybod yn well na "Lladmerydd" mai path anfoneddigaidd ac angbyfiawn fyddai rhoddi enwan y gweinidogion fel y gallai" Lladmerydd" ac eraill eu herlid a'u poenydio.—Vep.itas.]