Y Llan

Parthed llvf.au drwg. nis gallwri hyth ddár- y ileii thy yebydig rhai da, bytli ormod. A gyhoedda lyfrau drwg. y mae megis yn peohu yn ei fedd; y mae y» Uygru ers-iU, tra.ei littttau

Harri'r Wythfed a'r Diwygiad [GAN Y PARCH. T. EDWARDS, GWYNEDD."] Llyth?lr XIV.' Y ddeddf nesaf a basiwyd ydoedd ar fod i'r clerigwyr DÁLU Y BLAENFFRWYTH FEL CYNT, cyn eymeryd o honynt feddiant o'u hurddasau neu eu byWoliaethau, ond fod y taliad o hyn allan i gael ei wneyd i'r Brenin Yn y ddeddf hon trefnir fod Dirprwywyr i'w hanfou allan i edrych i mewn i werth bywoliaethau, ac i benodi swm y Blaenffrwyth. Ordeinir fod pob blaenffrwyth a delid oyn hyn i eraill i beidio, ac na byddai taliad i neb rhag llaw ond i'r Brenin. Ac, heblaw hyn, trefnir fod y ddegfed ran o werth blynyddol pob bywoliaeth i fyned i'r Brenin I Yna ceir adranau ynghylch Dirprwywyr, dirwyon, a cliosbau. Ynadran 28, cyfeirir at y swm of 100,000 a addawsai clerigwyr Caer- gaint, a'r £ 18,840 Os. lOc. a addewir gan glerig- 11 wyr Efrog i'r Brenin am faddeuant, i'w talu mewfi pum' mij- nedd a maddeuir iddyht daliad y burned flwyddyri, am y byddai y ddegfed ran yna yn dyfod i mewn. i'r Brenin yn ei le y flwyddyn hono. Ond gofelir dweyd fod y gweddill oil a'r nas talesid i'w dalu yn llawn Pengys hyn eto nad oedd gan y clerigwyr ddim rhyw lawer o achos diolch i Harri yr Wythfed. Pwyso arnynt i'r eithaf y mae ef, ac nid eu cynorthwyo. Yr oeddid wedi deddf u eisoes yn erbyn talu y Blaenffrwyth i Esg-qh Rhufain." ac wedi datgan yn y ddeddf mai c'?)tpj, i-,taIr clerig- wyr oedd y taliad; ac eto, weley Brenin yma yn crafangu am dano mor wancus ag y 11 gwnaethai y Pab erioed! A gwaeth na hyny, ymaeefevn trymbau y baich, trwy hawlio y ddegfed ran flynyddol yn ychwanegol at yr hyn a godid o'r blaen. Er hyny, y mae yn haeddu sylw nad oe4d neb yma yn honi hawl i?r eiddo Eglwysig feR'^iddo cenedlaethol." Codi toll neu dreth ar eiddo yr Eglwys yr oeddid, aca-rbed llogellau seneddwyr ar draul erailK Yn lie diddymu y Blaenffrwyth, gan mai ar gam v i codasid ef, y mae y Senedd yn gosod-gotmeswr newydd yn lie yr hen, ;a.n adael i r ornn barhau. A phavbau a wnaeth am lawer oes. Talwy<! Ijhici' lfnvyth yn flynyddol i'rTeyrnhyd nes i'r Frenhinos Anne deinii. na-d oedd ganddi yr un haw 1'toesal,i't derbynlatjau ^Ptaliadau ac iddi dreftnha," iddynVgJiel eu* ctxli fel o r blaen, eithr bod eu talu i ddirprwywyr Eglwysig i'w defnyddio at ddybenion Eglwysig. Adyma'r arian a, elwir heddyw yn Queen Anne's Bounty (rhood y'Frenliines Anne). Yr unig rodd sydd yn perthyn iddynt ydyw y caniatad a roddir i godi arian oddiar glerigwyr mewn rhai manau i'w defnyddio mewn manau eraill. Fe'u codwyd gan y Ijlywodraeth at ei dybenion ei hunan am oesau; ae felly, y mae mewn dyled o swm anferth i'r Eglwys, yr hwn y dylai ei dalu yn ol i'r Eglwys, yn hytpaci) na son am fyned k dim yn rhagoj^dtliariiiif Y rnae'r ddeddf 26 Hen. 8. ytt.- r'YFFWRDD A CTIYJlHC, ae yn mys- materion a drafodir ynddi gwa- herddir codi toll a elwid commorth a'r cyff- elyb ar aclilysiuron o briodi, gadael i blant ddweyd nou ganu en hofTerenau netteféylau cyntaf, &e.. Gwaherddir hefyd bwrw "arthel" lJ.jCJ} Uys ¡ rwystro achos i fyned ymlaen. Hefyd, tjWf y 26 Hen. 8. c. 12, estynir darpar- iadau'r 2B 'fifon, .8. ,c. 2 i Gymrti. Trwyddi tynir ymaith fnÛrity clerigwyr" oddiwrth droseddwyr yn y Uywy@oga«th.. Aa yn y ddeddf nesaf ordeinir fod amryw drosddau i'w hystyr- ied fel teyrnfradwriaeth, ae amddifadir pob un & euog p honynt o fraint y cIerigwyr." Cyffrediu<iryw'r ddeddf ddiweddaf lion, ac nid cyfyngedig i Gymru. Ond yr ydys yn crybwyll y inAn bsthau hyn, er dangos na wneid yr un gwahaniaeth y pryd yma rhwng yr Eglwys yn Ngliymru a'r Egbrysyn Lloegr, eithr mai yr un a'r nnrhyw oedd yr JSgiwys tfwy'f ho}l ^lad ac felly nis gallasai yr un Eglwys Estronol ddyfod yma yu y cyfnod dart sylw. Lie y cwtogid ar ei breiatiau, gwneid hyny yn Ngbymru yn gystal ag yn Lloegr. Yr oedd y Senedd hon yn gwneyd gwaith mawr mewn ychydig .amser. iPenawd y ddeddf nesaf a basiodd ydyw AM EXIVI IS-USGOBION j{; GYSEGRU. Ynddi eyfeiiir at y trefniadaa a wnapthid eisoes mewn pertliynas i Esgolion ac Arch- esgobion a dywe,dir yj\ mheliach na wnaethid ,tetq.yr.ua parotqad.ar gyfer Ksgobiqn Cyuofth- wyol, y rhgii y bu arferql eu cael yn y deyrnas hon." Yna enwir chwech-ar-hugaiu o fanau fel seddau (sees) iddynt a dywedir fod i Esgob jgyflwyno dau glerigwr i sylw'r Brfinin, ac iddo yntau ddewis un o honynt a'i gyflwyno i'r Arch- esgob i'w gysegru ganddo. Dyna'r swpi a'r sylwedd heb fanylu gormod. A bod yn arferol a'ii cael, ys dywedir yma, a brofir oddiwfth lythyr a anfonodd Barlo, Prior, HAverfordv/est, at Cromwell i achwyu ar glerigwyr Esgobaetli Ty Ddewi. Dywed fod i'r esgobaeth megis i esijebaethau eraill ei hesgob, ei his-esgob (suffragan), arcliddiacouiaid, deoniaid, &c,, y rhai oeddynt oil, mae'n debyg, o Maid yp hen ddysg." Ac wl'T:he,d,l'.efn ,Vegi ei hadferu yao, ymhen dros dri chant o. flynydtjoedd Y mae hefyd ar gael Weithred yn dangos fod trefniadau'r ddeddf ^edi en eario allan ar y pryd mewn rhai mgylchiadau..Yume';t:w,eÜhreQ..J' soniwn am dani wedi ei chyfeii'io at Thomas, Archesgob Caergaiut. Biehard, Es-ob Norwich, 0 el oadd WAdi hysb'yu't' Branin ei fld yn dyinuno cael cymorth is-esgob 18affraj<a>i)r Yr oeda det o dan ei sel, wedi cyflwyno dau o '♦yn ardd offeiriad, wedi en geni'u gyfreitblon, yu ddynioist cyfa,rwydd mewn pethau- tyinhorol ■ a-o ysbrydol4 nad llid dim o'r eanoo.au ,yn eu ijet'byn," fel rlwi eynjwys i'w gwneyd yn is^ esgobion. Dewisodd y Bre-itu yntajj un o'r ddau, sef Thomat, Mannynge ac yn yr ysgrif ¡ hon fe'i cyflwyna i'r Archesgob i'w gysegru ganddo. Yr oedd ei sedd i fod yn Ipswich, yn I Esgobaeth XoTwich (See- of■ Ipswich, in-ihe Diocese of Norwich). Gyda hyp. etc gwelir nat olygid fod dim o'r, newydd yn. caei eiyy»eyd. Fel y bu arferbbydy vv'r. iaith a,r,.gwaitli. j

A fyn fod yn .ajA'dwr, rhaid iddo yn gyntaf fod yn fyfyriwr. 03, pan y darlleni lyfr ynghyleh Duw, y cei ei fod wedi dy yru yn mljellach oddiwrtljo;$en ynghylch dyn, ei fod wedi dy bellhau oddir wrtho, v mae hwnw i tiyri sier o fod yn llyfr drwg. Rhaid i ti ddyfod yn nes at dy gyd-ddyn, a Duw y us at4t tithau, neu y mae y petb y wen; :• j- ..} t.. ,<

Yr Eglwys yn Nghymru. Darllenwyd rhanau o'r Ysgrif ganlynol ar wahanol adegau, fel y nodir eto, yn ystod lIftwyddyn a aeth heibio, yn Nghyfar- fodydd Deoniaeth Estimaner. CYFLWR YR R4 N FRYTHQNIAID; '< "DYGIAD YR EFENGYL I BRYDAIN. v YSGRIF II. Awdwr enwog arall a ddywed Yn unol ar meddwl anwybodus a pliaganaidd, yr oedd gau-dduwiau yn eistedd i farnu—neu yn llyw- odraethu tynghedfen put) cenedlwrthiei hulian —pob dinas a thref o bwys, yughyd a phob llwyn, afon, a ffynon. Yr oedd Athen yn llawn o gerfluniau cyflwynedig i wahanol dduwiau dych- I ymygol; a Rhufain Ymherodrol yn mabwysiadu addoliad—oddiar egwyddorion gwleidyddol —i'r oil o'r duwiaa a addoli 1 gan y cenhedloedd hyny a orchfy,(,),id, gqn ei byddinoedd, buddugol-, iaethus, ac yn meddwl bytholi ei chlod drwy lenwi ei phrif ddinas Ar cerfluniau hyn. Yr oedd- temlau neu addoldai wcdi eu, cyfodi i ddrwguwydau, cletydon, ofnati, a drygioni, i'r rhai y mae dyuolryw ya ddarostyiigedig iddyiit, 1tcyp gyfaddasol hefyd i nodweddion dychym- ygol y duwiau byn yr oedd y defodau cysyllt- iol a'u haddoliad. Yr oedd yn arferiad ymysg y Pliceniciaid a'rCan'u;aneaidnlewn amseroedd o enbydrwydd mawr i'r brenhinoedd aberthu un o'u meibion, yr hwn a garent oreu, yn gystal w.ei.thiau a'u plant eraill. (Gwel 2 Bren. xxi. 5, 6, a xxiii. 10 Jer. vit. 31, a xix. 5; Salm cvi. 37, &c.) Dyma ydoedd arferiad yr Aipht- iaidf yr Atheniaid, y Groegiaid, y "Rhufeiniaid, y Carthageniaid, yr Ellmyniaid, y Llydawiaid, a'r Brythoniaid. Mewn gair, yr oedd lioll gen- hedloedd y byd paganaidd yn gwneyd ebyith dynol ar eu hailorau, a hyny, nid ar adegau neillduol a pheryglon agoshaol yn unig, ond yn baihaus felly yn rhywle bob dydd. (Home, vol. i., p. 5.)" Dengys hynyna sefyllfa dywell a gresynol y .'byif cyn cred, a phriodol y gellir disgrifio cyllwr yi hen Frythoniaid yu ngeiriau St. Paul, sef eu Dod wedi eu dieitbrio oddiwrth wladwriaeth tbiael, ac yn estromaid oddiwrth amodau yr .iddewid, heb obaith ganddynt, ac heb Dduwyn y byd." (Ephes. ii. 12.) Gan.bwy y dygwyd^yr Efe^yl i Brydain, nid fw. yuJlysibj^, er ir anlry^iol gyfryngau, a dymlllla yr ysgrifenydd iynegu yn y fan hon iddo ddilyn yn fwyaf neillduol yr hanesydd enwog Collier. 1. Y Cri. tiohogion alaethent ar wasgar ar ol llabyddia,l Stephan, ac •' a dramwyasant hyd yn Plicnice, a Cyprus, ac Antiochia, heb lefaru y ,a.r wrth ne'j ond wrth yr Iuudewon yn unig." Aufcau xi.-lsJ). Ond gan fod y lie agosaf o'r uclud ymhell o Brydain, a chan nad oeddynt i bregethu i neb ond i'r luddewon yn unig, nid yw yn debygol iddynt ddyfod i'r ynys hon o .v bl. 1 ergI: Iago (Fwyaf), sef wab Zeh" edeus, a brawd loan, bregetliu yr Efengylyn yr Ysbaen aPhrydain, oud nis gellir credu hyu, gan y dywtdir iddo gael ei ladd cyn gwasgariad yr Apostolion yn y flwyddyn 44 A. D, 3. Tybia rhai i Simon jZelotes ddyfod can belled a M«r y Gorlhswm a'r Ynysoedd Pryd- einig; ac er yr houir idlo ei ferthyru a'i gladdu yn Mlivydam, eto yn Nghronicl Mer- thyron Eglwys Rhufain, ynghyd a llyfr gwas- anaeth crefyddolyr Eglwys hono, gwrtlibrofir hyn, a dywedir i'r Apostol hwu oddef merthyr- dod yn Mbersia. 4. Crybwyllir am Aristobulus—tylwyth yr hwn y map S't. Pan} yn eu hanerch yn Rhuf. xvi. 10-a hona rhai liane^yddwyi? iddo gael ei wneyd yn Esgob gan St Paul, ac i'r Apostol ei auftitt i Brydain. Ond dywedir iddo yntau liefyd gael ei l'eithyru, a nodir ef allan fel mer- thyr gan Eglwys Groeg. Felly, nid ydyw yn debygol o gwbl iddo ddyfod i'r ynys hon ar y genadwii Efengylaidd. 5, Sonijr yn 2 Tim. iv. 21, am Pudens a Chlau,iia., Yr oedd Claudia, neu Gwladys, yn enedigol o Brydaip, ac ip Gyinraes. Dygwyd hi i Rutain gyda Caradog oddeutu 53 A.D., lie ylitywedir, iddibriodi a Phudens, un o deulu esesar." (Phil; iv. 22). 1 Y mae'r Apostol yn son wrtii limotheus fod "Pudens, a Linus, aj Chlaudia yn ei auerch o gaulyniad, credir i, St. Paul en heniU hwy i, fod- y-tv-CTristionogion. 'Ira yn gwybod am gyflwr tywyll ac ofergoeltis ei chijeniedlj ni aljai Gwladys fpd, yn e§inwyth oni eb'aj ej chyd>ylad^yr,. y Brut^qiaid, \yybod- aeth e'rgretydd Gristiono«ol livfythiiii." {X>.p.0., uda 47). Ae ar ei etiais, tyisir i St. Paul ddyfod o'r li Hispaen hyd atynt liwy i Frydain," Cadarnheir y chwedl hoh i raddau helaoth gan yr hanesydd Egftvysig Eusebius, yr hwn a a ddywed i iai o't aposiolion hwylio ^ios y cyfanfor i Brydain. YmaeTbeodoyethefydyn crybwyll am y Brutapiaia-ytphlitil y penhe< jL'pdd a drowyd at Gristipaog?ie$gan' yr ac y map tystiolaeth Tlieodoret yn cugl pi chadarnljau gan St. Gerome, Tystiolaethir hefyd gan Clemens Romanas, s,ef ddarfod i St.- Paul bregetbu cyfiawnder i'r holl tyd," ae iddo- .fy^ed^i. barthau pellaf y gorllewin," yr hyn bapthau yn ddilys a gynwysa yr Ynys hon. Oddiwrth y tystiolaethau hyn,' aceraill, y mae'r hanesydd Seisnig galluog Collier yn datgan ei farn yn ddibetrus, sef, i Gristiono^aetli gael ei phregethu yn Mlirydain, ar sefydliad cyutaf y Rhufeiniaid yma, a hyny gau lle4 11-at nag Apostol mawr y Cenhedloedd ,ei ljiinfl-n.' •" Yo llyfr William o 3ialmsl3nry--yn cyn- wys hejiaft^Jihau Ynys (GrladstQnbp^J) dy wedir—yU:Jl§r^y4d W ,#r}e<|igfae|k.,ftr oj mertbyrdod Stephan, i'r ai>o.stoiion-yu)wahi},tiu i amryfal wledydd, ac i St. Phylip^ -ddyfod ,,i dir- iogaeth Ffrainc (Llydaw), jac iddo anfon qddi- vno i'r wlad hon, oddeutu 63 A.D., ddeuddeg p genhadop yr bqn ar. y rhai yr oedd Joseph o Arimathea, ond yn sorter y brenin Ina, ni chrybwylliro gwbl am Joseph o Arimathea, naq ychwaith yn "Nghronicl y Saint" a ysgrifeii- wyd yn yr ieithoedd Saosonaeg a'r Lladin gafl ^rptcelimjg^fi a gj-hoedd.wyd yn nyddiau yr Arellesgob trq, na clieir ycliwaith H un cyfciriad ato yn Llyfr Mynaehlog Ynys Afallon a y#grilenwyd yn nbeyrnasiad Hari-i Try dydd. Ni wna Gild as a Bede yr un nodiad daiaq. ac felly syrtfi y traddodiad yma a Joseph 0 Ariwflth.oa "r'llawr. 1. Eraill ahonaiit'i'r Apostol Pedrgprymdeithio can belled a Phrydain, ac iddo sefydlu eglwysj yma j ood ¡4 pd y.io13et1¡iij digouol i + I; y' gadarnhau hyny. Heblaw, fod yr hyn a ddywed St. Paul yn gwrthbrofi y syniad, sef ddarfod ymddirj^d iddo ef am Efengyl. y dienwaed- iad, megis am Efengyl yr enwaediad i Pedr." (Gal., ii. 7.) ,9; cytiiia, hanesyddwyr" yn lied gyffrelin i Gristionogaeth gael ei phlanu yn Mhrydain yn nyddiau yr apostolion, er, and ydj ntx>ll yn jmi- farn" ~ynghylch y flwyddyn. Noda "awdwr "Drych y Prif Oesoedd," oddiar awdurdod Gildas, i hyny gymeryd lie oddeutu y flwyddyn 62 neu 63 A.D., tra y gwelwn fod Fuller yn nodi yr amser yn 37 A.D. Yn mha gwr o'r wlad y sefydlwyd yr Eglwys Brydeinig gyntaf neu pa lwyddiant a'i dilynodd y pryd hwn, nid yw yn. hysbys (c, 27). Ac er ei fod yn tfeth i'w synu, rywfodd, na chroniclwyd mwy o'i hanes, eto, pan ystyriwn yr amser cythryblus hwn, ac tod ei phrif wyr a'i Christionogion yn gorfod ymladd ar faes y gwaed, nid oedd ganddynt amser na hamdden i groniclo ei hanes. (Fuller, vol. i., p. 41.) Gaii-hynyrgwelwn^ y rheswm-dres fod dis- tawrwydd yn ei hanes o ddyddiau yr apostolion hyd amser Lies ap Coel (Lleufer Mawr). Nid yw hanesyddwyr yn cytuno am amser troedig- aeth Lies ap Coel- Rhydd awdwr' 14 Drych y Prif Oesoedd" yr amser tua 160, oiid y mae Bede yn ei nodi yn 167 A.D., tra hefyd y gwa- haniaetha ilu o wyr enwog eraill. Er fod awdwyr yn gwahaniacthu mor fawr yn eu hamseriad," ebe Collier, tudal. 27, eto fod y fath frbnin Cristionogol a Lies ap Coel yn Mhrydain yr amser yma sydd uwchlaw amheu- aeth." Yr oedd, y wlad eto, rhaid i ni gofio, mewn caddug o dywyllwch ofergoelus a phaganaidd, fel y dywedir yn Nrych y Prif, Ofesoedd ":— -&Er fod y grefydd Cristionogol > wedi cael meddiant vma. a ..thraw ymhob, cougl o'r deyrnas, eto y .rhan fwyaf o'r gwyr > mawr oeddynt o hyd yn glynu wrth grefydd y wlad ac athrawiaeth y Derwydddii (tudal. 150)J: Teg ydyw dweyd yn y'fan hon, er fod am- heuaeth ymhlith amrywiol haneswyr, sef pa un a iu y fathfronin erioed a Lies ap Coel, eto cawn Bede, Nennius," Llyfr Llaiidaf (.Liber Landavensis), y Trioedd, a'r lolo )1SS., oil yn son am dano ac er y gwelwn fod rhai ys- grifenwyr a hynaflaetliwyr Cym-reig. diw.eddar yn gwrthwynebu yn gryf yr hanes am dano, yn fwy felly oddiar ragfarn hanesyddol na dim arall, eto i gyd y iria0 fod. y./fatb ddynion eriwog a Collier a Fuller yn credu. yn nilys- rwydd ei llodeuad—a'i hanes, i raddau pell—yn rhwym, meddaf, 0' droi y fantoi i cirwiredd cofnodion h'ynafol Cynitu Fu. ■

Sasiynau y Methodistiaid. ELENIA HANER CAN' MLYNEDD YN 0L. .— q YR ORACL 0 DLINBYCH A SASFWN Y SULGWYN. I GAN CRISTION."] Digwyddodd i mi weled yr oracl o Ddinbych .1 y dydd o'r blaen, yn yr hwn yr oedd cofnodion o gyfarfod y pregethwyr mewn cysylltiad a t,Y Sasiwn y Sulgwyn yn Liverpool. Y prif beth yr ymdriniwyd kg ef ydoedd araith Esgob Llan- elwy, ar yr hwn yr ymosodwyd gyrnaint, M nad oedd liaws crefydd yn ganfyddadwy o gwbl yn yr ymdriniaotli. Yr oil a gafwyd 3 doedd Dad- gysylltiad, a difrio yr Eglwys ymhob modd. Cydmarer hyn a chofnodion Sasiwn y Balayn Mehefin, 1831 Am 8, ymddiddanwyd ag amryw frodyr mewn perthynas i'w profiadau ysbrydol rhyng- ddynt a Duw, ynghyich eu cyflyrau personol, a'u llafur yn y gwaith mawr dros Dduw. Yn y eyfarfod dau o'r gloch, cylarfu y bi;odyr ynghyd draclrefn. Y mater fu dan sylw oedd Llywodraeth Dnw ar y byd.' A chadarnha- wyd yr hyn yr ymdriniwyd arno yn Nghym- deithasfa Llanidloes 'mewn perthynas i ethol- iadau ac achosion gwladol,' sef Nad ydym ni fel corff o grefyddwyr yn dewis ymyraeth mewn un modd a phetliau .gwladol, opd anog pob distawrwydd a llonyddwch. A phryd y byddo amgylchiadau yn galw ar y rhai -y per- thyn iddynt roddi eu pleidlais yn newisiad sen- eddwyr, ar fod iddynt eu ihod.H yn ol rhyddid eu cydwybodau m e wn agwcdcl debyg i Gristion- ogion, gan- wylio ar en liymddygiadau, sef bod yn addas i Efengyl Crist, a sàDoteiddrwydd yr enw mawr sydd arnynt fel dilynwyr Mab Duw.' Cyfeiiiwyd lufyd at y neiyyn y Mayo, yr Jwerddon, actios y tlodion yno, g^n anog i LTiveddio, d^ostynt. .•Yn Sasiym y Bala, yr hon a. gynbaliwyd yn 182&, y materion yr ynidriniwyd A. hwy oedd- ynt Teyrnas Crist," "Pwysigrwydd y Weinidogaeth," "Ysbryd gweddi a natur gweddl," Rhagoroldeb Gweddi. yr Arglwydd," Gweddio dros frenhinbedd a phawb sydd mown gornchafiaeth." Mewn Sasiwn yn Llanfair Caereinion yn Medi,-1831, uu p'r 'pende.rJYbíadau" ydoedd ad- goffa y caredigrwydd a ddangosodd y Senedd, yn eu heisteddiad diweddar drwy basio gweith- red ag oedd yn diogelu iddynt eu haddoldai, ac anogent aelodau y Corlf i gydnabod mawr diriondeb ein lIywodraethwyr yn hyn, Yn Sasiwn Llanidloes, Ebrill; 1831, cawn hwynt yn ywdrin ar Jywodraeth Duw ar y byd, a'i fod yn llywodraethu yn mrenhiniacth dynion a phob amgylciiiad gwladol. # Yn SasiVn PwllheH, a gynhaliwyd yr un flwyddyn, sefyllfa yr Yagol Sul ydoedd prif destyn eu hynjdrinia,efli, ynghyd a'r angeu- rheidrw,ydd, -i bx -Vetliwyr broflyn eu heneidiau yr hyu a lefar6nt wrth eraill, GalJaswn gofnodi llawer mwy, ond gwasan- aetha hyu er diingos dirywiad y Metliodistiaid yu eiu Nyddiau ni. Gwelir y sylwadau uchod yn nghyfnodoliou y blynyddau 1829—31, a gall paw b weled eu bod wedi myued yn ol amryw raddau.

A gais olid, byth hi syrth yn fyr o hono. Y mae angen y^gwyddau ljydaiu ar grediu wyr QySyi^ Hwnw yn unig sydd yn ddisglaer sydd yn disgleirio wrtho ei hunan. j Os na fyddo yr ymenydd yn hau yd, mae yn planu ysgall. Yr un fyddo yn myfyrio ei foddlonrwydd iwyaf sydd a'i eislau fwyaf. Pe byddai pethau i'w gwneuthur ddwywaith, byddai pawb yn ddoetb. "'t [ Os 'gWuai pob dyii; wella un, byddeni' wedi ein gwella i gyd. Gall njenyw: hardd a golygus wneyd heb

Llith o Lerpwl. c; EGLWYS GYMREIG ST. NATHANIEL. CYMDEITHAS GYD-DDIWYTiLIADOL Y BOBL IEUAINC. > GWEIXlDOGTON YR EFENGYL A GWLEIDYDDtAETH< v- [GAN- ein GOHEBYDD ARBENIG.] Cafwyd cyfarfod gwir ddyddorol ac adeiladol mewn cysylltiad a'r gymdeithas lwyddianus hon yn ddiweddar, dan lywyddiaeth Mr. D. Roberts. Yr ysgrifenyddes pro tern, y w Miss Ellis, yr hon sydd yn eymeryd dyddordeb mawr yn llwydd- iant y gymdeithas. Dechreuir a threfnir y cyf arfodydd hyn yn briodol iawn drwy fawl a gweddi. Y peth cyntaf ar y rhaglen oedd adroddiad, Plentyn. yr Anffyddiwr," gan Miss Smith, yr hyn a wnaeth yn hynod effeithiol. Yna darllenodd Mr. Thomas Jones ei feirn- iadaeth ar Lythyr at Rieni yn Nghymru." Yr oedd pedwar cyfansoddiad wedi dyfod i law, yn dwyn yffugenwau Idris," Goronwy," Wm. Davies," a Phoebe Watcyn." Y" buddugwr .,wr oedd Mr. W. M. Jones (Gwilyin Elerch), dos- barthwr y TjtA.fi, i'r hwn y cyflwynwyd cyfrol hardd a thrwehus—" The Pioneer Boy, and how he became. President. The Life of Abraham Lincoln." Yn nesaf, cafwyd dadl wir ddyddorol a byw- iog ar, "A yw yn iawri i Weinidogion yr Efengyl gymeryd rhan gyhoeddus. mewn Gwleidyddiaeth ?" Cymerwyd yr oohr gadarn- haol gan Mr. Peter Jones, yr hwn a ddadleuai mai syniad gyfeiliornus ydoedd had oedd gan IM d weinidogibn yr Efengyl ddim i'w wneyd ond u. Yr',oe-d t pregethu. Yr pedd yn ddyledswydd ^rnynt i gymeryd rhan flaenllaw mewn gwleidyddiaeth er puro Ty y Cyffredin, a chadw antfyddwyr allan. Dylai pob pr^ethwr ddyfod allan mewn etholiadau yn eu true colours: Yi1 oedd y bobl yn disgwyl wrth y gweinidogion am wybodaeth sut i bleidleisio. Crefydd ddylai lywQdraethu y wlad, ac nid y wlad crefydd. Cymerwyd yr ochr nacaol gan Mr. Thomas, yr hwn a ddadl- euai nad dedd' yn iavirn i weinidogion yr Efengyl gymerycl rhan o gwbl mbwn gwleidyddiaeth, am eu bod wedi ymroddi yn llwyr i. .feetjiau croes i, neu o leiaf ar wahan oddiwrth, ,wleidyddiaeth. Yr oedd gyrfa we<U ei gqaod q'u blaenau— Gan edrych ar Icsu." Pregethuyr Efengyl oedd eu hunig waith. Dadleuai Mr. Morris fod gan weinidogion berftaith hawl i yrnroddi i fywyd gwleidyddol. Siaradwyd ar yr ochr nacaol i r ddadl gan Mr. Thomas Jones, yr hwn a ddywedodd nad oedd yn ei ystyried vn iawn i weinidogion yr Ef engyl i gyfarwyddo neu or- chym'yn i'r' bobl pa. fodd ( bleidleisiq, fel y gwnai yr oiTeiriaid Paba^dd yn yr Iwerddon yn ddiweddar. Rhoddodd y Parch. W. A. Ellis ddarnodiad o weinidog yr Efeiigyl, sef un yn ymwneyd a. buddianau uchaf y bobl-budd- ianau ysbrydol, Nid, oedd ef yn bariiii fod gan weinidogion", dditti :,ha;'v;l, i gymeryd rhan gy- hoeddus mewn mate.rion gwleidyddpl.Yr oedd eu gwaith yn ymyraeth A gwleidiadaetb nid yn unig yn peri tramgwydd i laWer- ond yr oedd yn tynu i lawr anrhydeddy pwlpUd. Gwyddai y i I' b amungweiIldoi'oèa<l' yn hynod o boblogaidd unwaitfe, wedi dinystrio ei ddylaniyad yn hollol drwy gymeryd rhan gyhoeddus mewn etholiad- au. Nid oedd ef (Mr. Ellis) yn ameu nad allai rhai gweinidogion gyraedd y fath safle uchel o ysbrydolrwydd fel y gallai eu hymyriftd brofi yn fuddiol ar rai achlysuroh o gynwrf ac afreolaeth, a rhoddodd engraifft nodedig o ddylanwad un gweinidog enwog, yr hwn a enwodd, ar Iwyfan etholiadol mewn ffordd o dawelu y "dorf. Ond ychydig oedd nifery dosbarth liwnw. Fel rheol, nid oedd yti ystyried ei bod yn iawn i weinidog- ion gymeryd rhan gyhoeddus mewn gwleid- yddiaeth. -■ Siaradodd Carnalaw, hefyd, ar yr ochr nacaol. Yr oedd yn angenrheidiol iddynt wahaniacthu rhwng cwestiynau gwladol, pure and simple, fel y dywedid, a ohwestiynau o natur gymdeitliasol a ohrefyddol. Yr oedd cwestiynau politicaidd-grefyddol, mewn rhan yu wl dol,ac -mewn rhail ytt grefyddol. Gyda golwg ar gwestiynau o natur hollol wleidyddol,, nid oedd yn credu ei bod yn iawn i "weiuidogion yr Efengyl ymyraeth k hwynt o gwbl, o'r hyn lleiaf mewn modd cyho^ddus. Fel dinasyddion, yr oedd ganddynt berffaith hawl i farnu drostynt eu hunain, i ddajtgau eu. barnj-ad i .bleidleisio yn unol a'u hargyhoeddiadau, ond nid i gymeryd rhan mewn etholiadau cylioeddus. Yr oedd ganddo ddau reswm yn erbjru i weinidogion I ymddangos.ar lwyfanau etholiadau a phregethu p'olitics o'r pwlpudau (1) Yr oedd yn in- weidiol i grefydd ysbrydol. Yr oedd yn dy- lanwadu yn ddrwg ary pregethwyr, eu hunain ac ar eu gwraodawyr, Yr oedd yu anghymwyso y meddwl igyflawlli dyledswyddau ::crefyddol. Y fath ddylanwad dinystriol i feithriniad teimladau crefyddol oedd gan gynhyriiadau politicaidd' I,, Beth ddaethai o grefydd yn Nghymru, fel y gofymii un o'r gweinidogion I.Y., y p mwyaf ei ddylanwad yn Lerpwl, pe b'ai y cyn- hyrfiadau hyn yn parhau am ddeuddeg mis? Yr oedd yn anghymwyso y pregetliwr i gy- hoeddi Efengyl y tangnefedd ar y Sof wedi bod ar hyd yr wythnos flaenorol yn eymeryd rhan mewn cynliyrfiadau, politicaidd. Nid oedd dim yn cynhyrfti y nwydau yn fwy na chwestiynau gwleidyddol. Yr oeddyn arwain nid yn unig i ymrysonau, ond i ymladdfeydd yij Yr oedd yn ddinystriol i ddylanwad y gweinidogion. Yr oedd bron ymhob cynulleidfa aelodau o wahanol oly^iadau gwleidyddol.. Nid oedd yn dweyd nad allaiowestiynauo natux gymdeitli- asol, nioesol, neu grefyddol gael eu dwyn ggr- bron y wlad a'r Senedd a fyddai yn cyfiawnhau ymyriad,pawb- Yii weinidogion a phobl. Yr oedd yn ddyledswydd orphwysedig ar offeiriaid a gweinidogion Yrnneillduol wneyd yr oll, ag oedd yn eu gallu i hjTwyddo mudiadan cyhoedd- us a fyddai yu tueddU i wella sefyllfa gym- deithasol y bobl, ond am ymyraeth a gwleidydd- iaeth fel y cyfryw, yr oedd Crrnalaw yn ben- derfynol yn ei erbyn. Wedi i Mr. Peter Jones a Mr, Thomas ateb, rhoddwyd y cwestiwn i'r cyfarfod, a phleidleisiodd 9' dros a 13 yn erbyn mwyafrif yn erbyu, 4. Wedi liyny, aetlipwyd ymlaen gyda'r rhag- IMi, 1i ehafwyd c £ n gan'Miss' Edwaids ac ad- roddiad gsu Miss Hughes. GeLeth facll saith mlwydd oed oedd yr olaf, ac yr oedd yr olwg arni yn sefyll ar ei thraed ar y set, ac yn ad- rodd mor gywir, yn tynu sylw neillduol yr holl dorf, Darlleuddd Mr. Thomas Jones y u Llytlayr yr &t lieni yn Ngbyi^ru, a «jfoiawi4 i'r gystadlsu? ?£ :t/; c aeth gan Phebe Watcyn," yr hwn ydoedd yn ddoniol dros ben, ac yn hollol nodweddiadol o'r wya y gweithtediadau dyddorol drwy |fanu-ton gynulleidfaol. —C "MISOEDD t,'FLWYDDyk^ • Yn yr adroddiad a ymddangosodd yn y LLAN am y^fed cyfisol am y papyr a iddarlle nwyd gan Carnalaw yr wythnos •lfaenorol, yn He Dy- wedai am fis Ebrill fod hwn%etp yn tarddu o'r gair Seisnig April, a'i fod yn deilliaw o'r gair Lladin Aprilis," dylasai fod "yn tarddu o'r un ffyahonell a'r gair Seisnig April." Gelwid y misoedd wrth eu henwau presenol gan y Cymry ymhell cyn bod 'y Saesneg mewn bodelaeth. Dywedai Carnalaw yn ei bapyr nad yw tebyg- rwydd geiryddol rhwng gwahanol ieithoedd yn profl fod y naill wedi benthyca oddiar y llall, ond fod yr oil yn tarddu o'r un ffynhonell. Yn ol yr adroddiad, arweinir y darllenydd i feddwl f mai y ddwy linell y dywedir eu bod yn llawn o farddoniaeth iyw ydynt:— i "Mawrth a ladd, I Ebrill a fling." Ond at y ddwy linell olaf o waith Aneurin y cyf eiriai darilenydd y papyr Pob peth a ddaw l"YY.'r ddaear; Ond y niarw-mawr el garchs[t." Dywedir hefyd yn yr adroddiad Terfyna y gair Mai enwau amryw leoedd yn Nghymru, megis Wyddfai, ac arnryw eraill. Llyddfai a i ddylasai fod, „a'r, enwau, eraill ydynt, Peary-Fai, Cilfai, Meifody Meidrym, &c. Y Parch< W. A. Ellis oedd y llywydd. ac nid y Parch. J. Crowle Ellis, fel yr ymddengys oddiwrth yr adroddiad yn y Llan. Am y man wallau llythyrenol, ni'm dawr. Y l'AKCII. A. H. GRBY EDWARDS, A.C.j CAER- 'r, lleon: ■- Y pregethW yn Eg] wys Gynireig St. Nathan- j iel y Sul cyn y diweddaf,; ydoedd y Parch. H. j Grey Edwards, ficfer yr Eglwys Gymreig yn Nghaerlleon. Pregethbdd YÛYQeu oddiwrth St. loan vii. 17,, a'i destyn yn yr hwyr ydoedd Rhuf. xiv. 17. Yr..oedd y- cynulleidfaoedd yn lliosog, a'r pregeth au yn rymus a gaiaelgar. Y mae ein llith wedi rhedeg yn faith, onide buasem yn rhoddi crynodeb o hbnynt. Yr oedd Mr. Ellis yn' cyflenwilie Mr. Edwards yn Nghaer. Pregethwyd iios Fercher gan y Parch. J. Price, Manceinion. Parhaed brawdgarwcli." i Da faasai'* gwseled "OlWy o newid pwlpudau ymysg yr offeiriaid Cymreig, yn enwedig yn y trefi Seisnig.

Claddfa Kewydd y Rhyl. BARN GYFREITHIOL AR Y CWESTIWN. i -.1 RHAGFARN YR YMNEILLDUWYR. YR EGLWYSWYR WEDI SICRHAU CLADDFA IDDYNT EU HUNAIN. { [gan ab treisor.] ] Ddydd Llun, lonaWr 19eg, cynhaliwyd cyfar- 1 fod gan yr Eglwyswyr 'yn yr Ysgoldy Cenedl- aetliol, dan lywyddiaeth ein. parchus Ficer, i ymgynghori o barth i'r pwnc uchod. Goeodwyd yr achos gerbrgn y cyfarfod gan y eadeirydd mewn modd eglUr^ a llawn. Y mae y gladdfa newydd, fel y cyhoedd- f wyd eisoes ar dudalenau Y Llan, -wedi bod yn destyn ymdr^fodaeth ein Dirprwywyr er'g rhai j misoedd. Hefyd, yr oeddynt yn berffaith ar- 1 gyhoeddedig fod 8'aH6;yi?;lilwi'-gla[ddfa;' ynvfiiwlio | iddynt benderfynu y1 p#Uc hwn yn efcrwydd. ] Ond parhau yr oeddynt i ymddadlu i'u gilydd ynghyich hawliau cytiawn yr Eg! wys wyr, pa rai, yn ol barn rhai o h onynt, ydoedd yn taflu sarhad ar yr Y mneillduwyr. Pen derfynwyd cael counsel opinion, ar hyn ac er syndod i'r aelodau gwrth-Eglwysig, cynghorwyd hwy gan wyr y gyfraith i ddyfod i gytundeb i'r. Ficer fel cjynrychiolydd yr Eglwyswyr. Yngrifenwyd llythyr swyddogol i'r perwyl hwn at y Parch. s Ganon HowllEvans; ? yr aadd yh rhaid ir rw w r ateb fod culni rhagfarn plaid rhai o'r Dirprwy wyr yn gorf odi yr Eglwyswyr i adsain A Too late, too late." Yr oedd yr hyn a ddatganwyd gan y Ficer wrth y Dirprwywyr wedi p'rofi y'n tfaith, sef os na phehdVrfynid y tiyddai i haner y gladdfa newydd gael ei chysegru, y byddai i'r Eglwys wyr sicrhau claddfa. iddynt eu hunain. Felly y bu y mae y tir .wedi ei sicrhau, sef eiddo Mr. j Peter Browneiyr hwn le sydd yn ymyl y tir a fwriedid ei gael yn gladdfa gau y "Dirprwywyr. f Amcangyfrifir y bydd y draul o brynu y tir, a 1 chael yr angenrheidiau priodol i'r gladdfa 1 newydd, oddeutu 1700; ac, tanysgrif- iadau a ddarllenwyd gau y Ficer yn y cyfarfod uchod w'edi cyi-aedd y swmanrhydeddusojESOO. Onid oes yu y ifaith uchod esiarnpl deilwng o gyfraniadau gwirfoddol yr Eglwyswyr ? Yr oedd ein Dirprwywyr yn wybyddus ar y dechreu had;; yrnfoddjonai r yr Eglwyswyr ar ddim Jlai na citael haner y gladdfa wedi ei chysegru. Ar y llaw arall, yr oedd gosodiadau y Ficer a chynrychiolwyr y Cyngor Plwyfbl i'r Dirprwywyr; yn brawfy byddai ?r Eglwyswyr fod yn foddlon i gyfarfod pob gofynion a chyn. ygiadau teg a chyfiawn. Hefyd, os gofynid 4 iddynt aberthu eu hiawnderau yn anghyfiawlqi, y yn-ann, iy awil, y byddai iddynt wrthwynebu hyny yr un modd. i Gwir fod y wasg Radicalaidd yn lied lym ar waith yr Eglwyswyr, yn hawlio hyn ond i credwn, Mr. Gol., mai anaaoethineb ydyw sylwi j ar yr ymresymiadau a ddefnyddir ganddynt, Oblegid nid oes angen codi gordd i ladd tehwanen." Gofidusydyw meddwl fod pwnc ygiaddfa. newydd wedi diweddu yn yr ymraniad hwn, ac y mae yn sicr i ddarllenwyr' Y Li av n d oes neb yn gofidio yn fwy na'r EglwysWyr ond er fod hyn yn achos o qfid, y mae llais cydwybod ar y llaw arall yn galw arnynt i fod yn ffyddlon a zelog dros eU hegwyddoribn. Y fFaith ydyw «J fod ystadegau y claddedigaethau yh eih liref yn 1 profi fod gwasanaeth claddu yr Eglwys yn cael ei hedmygu gan ein trefwyr er panr y mae cyfraith Mr. Osborne Morgan wedi dyfol i rym, 65 y cant wedi eu claddu yn oLtrefn fendigedig l yr Eglwys, a 35 v cant yn ol gwahanol drefn- I yr Eglwys, a 35 v cant yn ol gwahanol drefn- I iadau yr Ymneillduwyr. Y"n sicr, ui4 oedd 1 rhyddid (yr hyn a siaredir gymaint yk ei gylch) j yn cael chwareu teg hyd yn nod yn y 35 y cant. Fel y mae yn ofidus meddwl, y tnae mewn llawer ardal wire pullers gyda liyn, fel gyda llawer obethal1 eraill a chredwn fod yr hyn a ganlyn yn profi hyny. Etholwyd brawd o blith y swyddogion, gwaith yr hwu ydyw ymweled I, i theulv U^hyddo. marwolaeth'wedi dig^^ 1